Opmerkingen van PZO bij de MvA, wetsvoorstel 29497 Leeswijzer: In deze notitie maakt PZO onderscheid tussen onderscheid tussen 'onjuistheden en onvolledige informatie' in de Memorie van Antwoord en 'onvolkomenheden' in het wetsvoorstel. Eerst wordt in onderstaande per pagina van de Memorie van Antwoord in gegaan op de 'onjuistheden en onvolledige informatie', vervolgens wordt per pagina van de Memorie van Antwoord gewezen op de 'onvolkomenheden'. A. Onjuistheden en onvolledige informatie in de Memorie van Antwoord Pagina 1: Voortvarendheid De regering valt te prijzen dat zij met voortvarendheid uitvoering wenst te geven aan de afspraken in het Hoofdlijnenakkoord. In de ogen van PZO mag deze voortvarendheid echter niet een zorgvuldige besluitvorming in de weg staan. Het afschaffen van de WAZ lijkt nu een doel op zich geworden te zijn. Terecht constateert de minister dat er bij veel zelfstandigen onvrede is over de huidige WAZ-verzekering. Die onvrede wordt vooral ingegeven door de te hoge solidariteit in de premie. De minister is vooruitlopend op afschaffing van de WAZ aan deze onvrede tegemoet te komen door de premie voor de WAZ per 1 januari jl. vast te stellen op 0 procent. Verder moet worden gerealiseerd dat 50,5% van de WAZ-verzekerden geen premie betaalde voor de WAZ; 31,2% betaalde minder dan de maximale premie en slechts 18,3% betaalde de maximale premie van ca. 2.200 euro per jaar (premie 2003) (bron: SZW-onderzoek, september 2003). Hieruit blijkt wel de hoge mate van solidariteit van de WAZ-premie. Tegelijkertijd blijkt ook dat de meer dan de helft van de zelfstandigen door afschaffing van de WAZ duurder uit zal zijn. Pagina 1 en 2: Mogelijkheid van verzekeren op de private markt. In de beantwoording van de gestelde vragen wordt een aantal zaken door elkaar gehaald waardoor een onjuiste voorstelling van zaken ontstaat. Essentieel daarbij is de zin op pagina 2 van de Memorie van Antwoord: Voor de vervolgens [tot 3 maanden na beëindiging WAZ, PZO] tot standkomende verzekering, regulier of alternatief, geldt als ingangsdatum de datum van afschaffing van de WAZ, zodat [.][vet: PZO] PZO schreef eerder dat de te snelle afschaffing van de WAZ naar haar stellige overtuiging een onbedoelde fout is, en deze zin onderschrijft die visie. Wanneer de regering ervan overtuigd is dat alle verzekeraars voor nieuwe verzekeringen (en voor verhogingen) terugwerkende kracht hanteren, dan is het begrijpelijk dat de minister bij zijn standpunt blijft. Helaas is het standpunt niet gebaseerd op feiten en bovendien niet in overeenstemming met hetgeen minister De Geus tijdens het wetgevingsoverleg op 2 juni in de Tweede Kamer heeft gezegd. Uit 1
het stenografisch verslag van het wetgevingsoverleg wordt het volgende geciteerd: "Ook dit debat maakt duidelijk dat veel ondernemers straks voor zichzelf de keuze moeten maken Zij moeten dat snel doen, want zij kunnen zich wel melden voor een verzekering op het moment dat die periode ingaat maar zij zijn inderdaad niet verzekerd als zij binnen die periode arbeidsongeschikt worden. Wat dat betreft heeft mevrouw Smeets gelijk. De verzekeraars hebben niet aangeboden binnen die periode ook het inlooprisico mee te nemen. Dat zou namelijk een nog grotere verzwaring betekenen." (vet: PZO) Op het moment dat de "Wet Einde toegang verzekering WAZ" in werking treedt vervalt direct de dekking tegen het risico van arbeidsongeschiktheid op grond van de WAZ. Dit betekent dat een zelfstandige vanaf dat moment niet meer tegen het risico van arbeidsongeschiktheid is verzekerd, tenzij deze op die datum een dekking van het risico via een private verzekering heeft geregeld. Louter zelfstandigen die uiterlijk op de dag voor inwerkingtreden van de wet arbeidsongeschikt zijn, en dat een jaar later nog steeds zijn, kunnen aanspraak maken op een uitkering op grond van de WAZ. Terecht constateert de Memorie van Antwoord dat een zelfstandige op elk gewenst moment een arbeidsongeschiktheidsverzekering kan afsluiten. Maar daarbij moet dan wel de kanttekening worden geplaatst dat de afschaffing van de WAZ wel een bijzonder moment markeert. De afschaffing van de WAZ leidt tot een overgang van een verplichte publieke verzekering naar een vrijwillige private verzekering. De overheid dient er voor te zorgen dat de overgang van de ene verzekering naar de andere in tijd naadloos op elkaar aansluit. Dat gaat in het voorgestelde tijdpad mis. In de Memorie van Antwoord wordt geargumenteerd dat voor een dekking via de zogenaamde 'vangnetverzekering' de aanvrager niet binnen de termijn van drie maanden door de verzekeraar geaccepteerd hoeft te zijn, maar dat de aanvraag binnen deze periode moet liggen. Dat is een fijne constatering, maar lost het hier voor geconstateerde probleem van overgang van publiek naar privaat niet op. Voor de duidelijkheid is het wellicht goed om een overzicht te geven van de producten die verzekeraars bieden. Het gaat om drie soorten producten: a. een 'reguliere' arbeidsongeschiktheidsverzekering, waarbij de verzekeringnemer zelf keuzes kan maken ten aanzien van het te verzekeren bedrag, het arbeidsongeschiktheidscriterium en de wachttijd. Voor deze verzekering geldt de normale medische acceptatieprocedure. b. een zgn. 'WAZ-vervanger', waarbij op basis van de polisvoorwaarden (arbeidsongeschiktheidscriterium, verzekerd bedrag en wachttijd) van de WAZ een verzekering wordt aangeboden. Voor deze verzekering geldt een verkorte medische acceptatieprocedure, maar indien de ingevulde medische vragenlijst daartoe aanleiding geeft wordt ook hier de normale medische acceptatieprocedure gevolg. c. de zgn. vangnetverzekering. Deze verzekering wordt aangeboden aan iedereen die niet onder normale verzekeringsvoorwaarden een verzekering als bedoeld onder a. of b. kan afsluiten. De 2
vangnetverzekering kent een premie van ongeveer 2.200 euro en keert na het tweede jaar uit bij volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid (beperkt arbeidsongeschiktheidscriterium). Voor een beroep op de vangnetverzekering los van de vraag of het vangnet een voldoende alternatief biedt dient dus eerst helderheid van verzekeraars te zijn gekregen over de vraag of een verzekeraar bereid is de zelfstandige te accepteren voor een verzekering als bedoeld onder a. of b.. Overigens is het volgens PZO nog maar de vraag of een ruimere dekking van de alternatieve (vangnet-)verzekering leidt tot een hogere premie. Uit gesprekken die PZO begin 2004 met het Verbond van Verzekeraars heeft gehad is dit niet gebleken. Ook is het tendentieus om te stellen dat de vangnetverzekering - nog los van de beperkte uitkering - hetzelfde premieniveau heeft als de WAZ. Slechts 18% betaalde voor de WAZ de maximale premie, en die premie was ook nog structureel circa 35% te hoog. Pagina 2: Gevolgen van beëindiging De regering is van mening dat de gevolgen van de beëindiging door het voorgestelde overgangsrecht in samenhang met de alternatieve (vangnet-) verzekering voldoende zijn geregeld. Dit is juist voor zover het bestaande uitkeringsrechten betreft of rechten die nog tot uiterlijk 1 jaar na afschaffing van de WAZ kunnen ontstaan. De conclusie van de regering is onjuist voor zover het de overgang van een publieke dekking via de WAZ naar een dekking via een private verzekering betreft. Zelfstandigen worden door het voorgenomen tijdpad onvoldoende in de gelegenheid gesteld om de dekking van de ene verzekering in tijd direct te laten aansluiten op de dekking door de andere verzekering. PZO bepleit dan ook nadrukkelijk om inwerkingtreden van het wetsvoorstel uit te stellen tot 1 oktober of 1 november. Pagina 2: Voorlichting Tot op heden is voor zover bij ons bekend door het Ministerie van Sociale Zaken nog geen uitvoering gegeven aan een voorlichtingscampagne rond de afschaffing van de WAZ en de gevolgen daarvan voor zelfstandigen. Wel staat tamelijk diep in de website van het ministerie enige informatie over de afschaffing van de WAZ. Overigens is onze constatering in overeenstemming met hegeen Minister De Geus op 2 juni tijdens het wetgevingsoverleg in de Tweede Kamer heeft gezegd. Uit het stenografisch verslag van het wetgevingsoverleg wordt het volgende geciteerd: "De heer Mosterd heeft nogmaals met nadruk gevraagd naar de voorlichtingsactiviteiten. Zojuist merkte ik al op dat met de voorlichting pas kan worden gestart nadat over deze kwestie politieke duidelijkheid is. Er is één vraag waarop ik heb geantwoord dat ik daarop per omgaande antwoord zal geven. Dat zal ik op een zodanig tijdstip doen dat u daarvan kennis kunt nemen voordat de stemming plaatsvindt. Dat lijkt een wonderlijk korte tijdsperiode, maar ik kan het niet anders bedenken. De verzekeraars moeten dat antwoord toch paraat hebben. Waarschijnlijk moeten zij nog een formulering bedenken, maar ik zal mijn best doen een en ander voor die tijd bij u te brengen. In de brief van 1 april jl. zijn de contouren van de voorlichting al aangegeven. [ ] Het is van belang dat daarover de komende tijd goede informatie wordt gegeven. Daarbij hebben wij ook andere partijen nodig. Ik zeg toe dat wij dat goed zullen doen en dat wij en andere partijen daartoe een inspanning zullen leveren. 3
Wij kunnen dat effectueren op het moment dat in de Tweede Kamer is gestemd. Dat gebeurt dan uiteraard onder voorbehoud van de parlementaire behandeling in de Eerste Kamer. Maar dat hebben wij wel vaker gedaan als voorlichting moest worden gegeven. Als wij namelijk op die plenaire behandeling wachten, bestaat de kans dat de termijn te kort wordt. Ik zeg dus toe dat direct aansluitend aan de stemming in de Tweede Kamer met de voorlichting zal worden gestart." Van de kant van de uitvoerders van de WAZ (UWV en Belastingdienst) heeft een zelfstandige nog niets vernomen. De Memorie van Antwoord stelt ook "Daarnaast zal ook het UWV over de gevolgen van dit wetsvoorstel voorlichting verstrekken." (vet: PZO). In onze ogen moet het voor de belastingdienst die jaarlijks de premienota voor de WAZ verzendt betrekkelijk eenvoudig zijn om de verzekerdenpopulatie te informeren en te wijzen op de noodzaak van verzekeren op de private markt. Tot op heden is dit niet gebeurd. Terecht wordt geconstateerd dat private verzekeraars al enige tijd reclame maken over arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Echter tot 3 juni jl. was het onduidelijk of de WAZ daadwerkelijk zou worden afgeschaft en veel ondernemers hebben bewust of onbewust gewacht met het ondernemen van actie tot dat die duidelijkheid er zou zijn. Ook zijn er verzekeraars die pas na 3 juni (intensief) hun producten zijn gaan aanbieden. Bovendien mag van de overheid die 30 jaar lang van rechtswege, dus zonder enige keuzemogelijkheid, het arbeidsongeschiktheidsrisico van zelfstandigen heeft verzekerd verwacht worden dat er ook van die kant op een meer objectieve wijze voorlichting wordt gegeven over de gevolgen van de afschaffing van de WAZ. Tenslotte moet hier nogmaals het woord marktwerking vallen. Wanneer de termijnen erg kort zijn, ligt de macht eerder bij de verkoper dan bij de koper. Ook actieve brancheverenigingen kunnen daar dan weinig aan veranderen. De kennelijke overtuiging van de minister dat iedereen nog drie maanden de tijd heeft verandert het bovengeschetste beeld enigszins, maar dat is - zoals eerder gemeld - een vergissing. En zelfs met drie maanden erbij (tijdens de zomer) blijft het een krap schema. B. Onvolkomenheden in het wetsvoorstel Pagina 2 en 3: Overgangsrecht In het voorlopig verslag wijst de Vaste Kamercommissie Sociale Zaken op vaste oordeelsvorming van de Commissie Gelijke Behandeling ten aanzien van het verbod op uitsluiting van het financiële risico verbonden aan zwangerschap en bevalling in een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering. De regering gaat voorbij aan het feit dat particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekeringen geen dekking geven voor financiële risico's van zwangerschappen die ontstaan binnen twee jaar na het afsluiten van een verzekering. Op dit punt is het overgangsrecht dus onvoldoende. Pagina 4: Financiering staartlasten PZO constateert dat de financiering van de staartlasten conform de afspraken bij het Hoofdlijnenakkoord zijn (zie onder meer de CPB-notitie van 16 mei 2003). 4
Vastgesteld kan worden dat een deel van de staartlasten dus ook door werkgevers en werknemers wordt betaald door een verhoging van de basispremie voor de WAO Pagina 4: Vermogensoverschot Afz In de Memorie van Antwoord wordt op dit punt voorbij gegaan aan het feit dat de premies voor de WAZ stelselmatig te hoog zijn vastgesteld. De premieinkomsten zijn ieder jaar aanzienlijk hoger geweest dan de uitkeringslasten. Een en ander heeft in 6 jaar tijd geresulteerd in een vermogensoverschot in het Afz van 1,1 miljard euro per ultimo 2003. Daarbij moet nadrukkelijk in ogenschouw worden genomen dat meer dan de helft van de WAZ-verzekerdenpopulatie geen premie betaalde omdat hun inkomen onder de franchise bleef. Het UWV en zijn rechtsvoorgangers heeft diverse malen geadviseerd om de premie voor de WAZ te verlagen. Vanwege het EMU-saldo is dit advies steeds terzijde gelegd. Toen in 1998 de AAW werd afgeschaft, was de populatie arbeidsongeschikte zelfstandigen nagenoeg gelijk aan die bij de afschaffing van de WAZ. De (onzichtbare) startlasten toen waren dus gelijk aan de staartlasten WAZ nu. In tegenstelling tot het Afz had het AAF (het AAW-fonds) een negatief vermogen. Dat heeft PZO er steeds toe gebracht om te stellen dat de staartlasten WAZ feitelijk de uitgestelde staartlasten AAW zijn. Pagina 4: Waarborgfonds Het is verwonderlijk dat één van de meest voor de hand liggende mogelijkheden, nl. het inrichten van een waarborgfonds ter dekking van verhoogde risico's, door regering niet verder is onderzocht. PZO en andere organisaties zijn ervan overtuigd dat zelfstandige ondernemers bereid zijn om dit waarborgfonds mede te vullen via een relatief beperkte solidariteitsopslag op de premie voor een private arbeidsongeschiktheidsverzekering. Verzekeraars hebben met dergelijke waarborgfondsen ook op andere terreinen ervaringen. Als de overheid na 30 jaar onafgebroken dé verzekeraar voor zelfstandigen te zijn geweest besluit om deze verzekering te privatiseren, ligt er op zijn minst een verantwoordelijkheid om te zorgen dat haar verzekerdenpopulatie op adequate wijze elders verzekerd kan worden. Daarbij hoort dat op zijn minst de voor- en nadelen van verschillende alternatieven worden onderzocht. Pagina 4: Starters Voor startende ondernemers heeft de arbeidsongeschiktheidsvezekering vaak geen prioriteit, of is de verzekering te duur. De alternatieve verzekering voor hogere arbeidsongeschiktheidsrisico's zal starters vanwege de premiestelling zeker afschrikken. Bovendien is vaak moeilijk aan te geven wat het moment van de start is. De inschrijving bij de kamer van koophandel kan daarbij niet leidend zijn, omdat een deel van de zelfstandigen (vrije beroepen) zich niet bij de kamer van koophandel kan inschrijven. Pagina 5: Verruiming van de keuzevrijheid en de Wet Werk en Bijstand De regering geeft een te rooskleurig beeld van de keuzevrijheid. Als eerder betoogd, is de keuzevrijheid en marktwerking op het moment van afschaffing 5
aanzienlijk beperkt doordat zelfstandigen onder een tijdsdruk een verzekering moeten afsluiten om te voorkomen dat men niet tegen het risico van arbeidsongeschiktheid is verzekerd. Daarnaast is voor zelfstandigen met een verhoogd risico op geen enkele wijze sprake van keuzevrijheid. De vangnetverzekering zal vaak blijken te duur te zijn in verhouding tot de mogelijk te ontvangen uitkering. Veel moeilijk verzekerbare zelfstandigen zullen deze verzekering vanuit die overweging dan ook niet afsluiten. Tegelijkertijd stelt de regering dat bij een aanspraak op een bijstandsuitkering het niet hebben afgesloten van een verzekering verwijtbaar of laakbaar gedrag kan zijn. Pagina 5: Kostenbesparing De Memorie van Antwoord moet worden genuanceerd op het punt van kostenbesparing voor ondernemers. Als eerder gemeld betaalde meer dan 50% van de WAZ-verzekerden geen premie voor de WAZ. Slechts 18,3 procent betaalde de maximale WAZ-premie. Alleen ten aanzien van deze groep valt met zekerheid te zeggen dat afschaffing van de WAZ een kostenbesparing oplevert (tenzij men is aangewezen op de vangnetverzekering). Pagina 6: De Wet Werk en Bijstand als minimumvoorziening Mede in het licht van de opmerkingen in de Memorie van Antwoord over 'laakbaar gedrag' en het recht op een bijstandsuitkering, kan de vraag worden gesteld of de WWB wel als minimumvoorziening voldoet. Pagina 8: Meewerkende vrouwen De meewerkende echtgenoot of echtgenote is onder de WAZ nu juist wel verplicht (en overigens gratis) meeverzekerd. Pagina 9: Onderzoek Research voor Beleid Los van de vraag of een onderzoekspopulatie van 999 voldoende representatief is voor het trekken van conclusies, trekt de regering een conclusie die niet één op één gebaseerd kan zijn op het aangehaalde onderzoek van Research voor Beleid. Het rapport uit 2001 onderzoekt de motieven om zelfstandig ondernemer te worden. De afschaffing van de WAZ was toen nog geen onderwerp van discussie. PZO, 29 juni 2004 6