Examenprogramma 2012 Praktijkexaminator machinist reizigers/goederen Goedgekeurd door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu op 15 juni 2012
Inhoud 1 Inleiding en beschrijving van de taak... 3 2 Het examenprogramma... 5 2.1 Toelatingsvoorwaarden... 5 2.2 Aanmeldingsprocedure... 5 2.3 Het examen... 6 2.4 Expertbijeenkomsten... 6 3 Vakbekwaamheidseisen... 7 4 Beoordeling van de vakbekwaamheid... 9 4.1 Wijze van examinering... 9 4.2 Norm voor slagen... 9 4.3 Toezicht op het praktijkexamen... 9 5 Het certificaat... 10 5.1 Verstrekken certificaat en opnemen in register... 10 5.2 Geldigheid van de erkenning... 10 5.3 Intrekken certificaat/erkenning... 10 Bijlage 1: Uitwerking vakbekwaamheidseis 1 in beoordelingscriteria... 11
1 Inleiding en beschrijving van de taak Inleiding Dit examenprogramma voor de praktijkexaminator Machinist is een specifieke versie van een algemeen geldend programma Praktijkexaminator. Het algemene examenprogramma wordt door vakspecifieke aanpassingen op maat gemaakt voor verschillende veiligheidsfuncties en certificaten. Alle examenprogramma s Praktijkexaminator kennen dezelfde opzet, met drie soorten vakbekwaamheidseisen: 1. Vakbekwaamheid van de examenkandidaat inhoudelijk goed kunnen beoordelen, op basis van eigen inhoudelijke kennis van het vak en het overstijgen van het vak: kennen, begrijpen en doorgronden van de achtergronden en motivaties achter de vakinhoudelijke kennis. 2. Het beoordelingsproces goed kunnen uitvoeren, op basis van kennis van beoordelingstechnieken en het beheersen van beoordelingsvaardigheden. 3. Het kunnen beoordelen met de juiste instelling en attitude. De (inhoud van de) vakbekwaamheidseisen genoemd onder 1 wisselen per functie, omdat de inhoud van de functie steeds verschilt. De vakbekwaamheidseisen genoemd onder 2 en 3 zijn voor alle examenprogramma s praktijkexaminator gelijk. Er zijn examenprogramma s Praktijkexaminator voor de volgende functies en certificaten: Machinist Reizigers/Goederen (dit examenprogramma) Rangeerder Wagencontroleur Treindienstleider VB Treindienstleider NCBG ERTMS Veiligheidscommunicatie Materieelbekendheid Wegkennis De taak van de praktijkexaminator machinist De praktijkexaminator is een deskundige beoordelaar van het vakmanschap van de machinist. De praktijkexaminator beoordeelt de praktische vaardigheden en gedragsaspecten van de door de minister vastgestelde examenprogramma's voor de machinist (artikel 6 van het Besluit Spoorwegpersoneel 2011). Dit examenprogramma is gebaseerd op het Besluit 2011/765/EU. Dat besluit geeft criteria voor de erkenning van examinatoren van treinbestuurders. De bekwaamheidseisen voor de praktijkexaminator machinist in artikel 8 van voornoemd besluit zijn in dit examenprogramma opgenomen. De praktijkexaminator handelt onpartijdig, niet-discriminerend en onafhankelijk. Dit betekent ook dat hij niet ook de praktijkinstructeur, praktijkopleider of vakinhoudelijk leidinggevende van de kandidaat mag zijn.
Het algemene vaktechnische kennisniveau van de praktijkexaminator komt overeen met het minimum niveau dat vereist is voor een praktijkopleider en de vakinhoudelijk leidinggevende (artikel 15 van het BSP). De examinator gebruikt zijn kennis, inzicht en ervaring om vast te stellen of de te beoordelen kandidaat beschikt over de vereiste kennis en vaardigheden. De opleider gebruikt die kennis en vaardigheden bij het ontwikkelen van het vakmanschap. De vakinhoudelijk leidinggevende gebruikt die kennis en vaardigheden voor het begeleiden, instrueren en beoordelen van de machinisten. De kennis van lokale voorschriften en bedrijfsspecifieke kennis zoals bedoeld in artikel 8, lid 1 van het BSP 2011 wordt door de VVRV niet getoetst. De spoorwegonderneming is daarvoor verantwoordelijk. Personen die voldoen aan de eisen voor toelating, zoals weergegeven in paragraaf 2.1: Toelatingsvoorwaarden examenprogramma, kunnen zich ( via hun werkgever) aanmelden voor het praktijkexamen.
2 Het examenprogramma 2.1 Toelatingsvoorwaarden De kandidaat-praktijkexaminator machinist moet voldoen aan de bekwaamheidseisen uit Besluit 2011/765/EU. Daarnaast gelden in Nederland aanvullende eisen. Het gaat om de volgde voorwaarden. De kandidaat: is werkzaam als vakinhoudelijk leidinggevende, of werkzaam op het niveau van vakinhoudelijk leidinggevende, of werkzaam als opleider van een erkend opleidingsinstituut; is bevoegd als machinist en heeft minstens vier jaar ervaring als machinist opgedaan; heeft ervaring als machinist opgedaan gedurende een periode van hoogstens vijf jaar voor de datum van aanmelding; beschikt over een geldige bedrijfspas machinist, of beschikt over de vergunning en de certificaten basiskennis NL, machinist reizigers of goederen; heeft geldige weg- en materieelbekend voor de lijn(en) en het materieel waarvoor hij examineert; functioneert op WEB 4-niveau in een technische richting; is taalvaardig is op B2-niveau, dat wil zeggen verstaat en spreekt de taal van het examen op minstens niveau B2 (= neemt spontaan en op vloeiende manier deel aan gesprekken, speelt een actieve rol in discussies, geeft zijn mening en verklaart zijn standpunt, geeft duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen van onderwerpen op zijn interessegebied) (European Framework for Language Competence, EFLC) 2.2 Aanmeldingsprocedure Aanmeldingsformulier De aanvrager vult het aanmeldingsformulier in dat is te downloaden van de website van de VVRV en stuurt dat naar het secretariaat van de VVRV. De aanvrager vult daarop onder andere in: de datum waarop de kandidaat is benoemd als vakinhoudelijk leidinggevende. Als de kandidaat geen vakinhoudelijk leidinggevende is motiveert hij waarom hij vindt dat hij wel op dat niveau functioneert en vergelijkbare taken uitvoert; op basis waarvan hij vindt dat de kandidaat op minimaal WEB 4-niveau functioneert. Dat kan gemotiveerd worden op basis van schooldiploma's en diploma's of certificaten betreffende kennis en vaardigheden gericht op het spoorwegverkeerssysteem, maar ook op basis van het niveau van de functie(s) die hij met succes (heeft) vervuld (CV); dat de kandidaat bevoegd machinist is en minstens vier jaar ervaring heeft als machinist; dat de kandidaat ervaring als machinist heeft opgedaan gedurende een periode van hoogstens vijf jaar vóór de datum van aanmelding; het bedrijf waar de kandidaat werkzaam is; als de kandidaat niet in dienst is bij een spoorwegonderneming, opleidingsinstituut of personeelsteller, geeft de aanvrager schriftelijk de relatie aan met één van voornoemde bedrijven. Bij het aanmeldingsformulier wordt een door de inspectie van Infrastructuur & Leefomgeving (ILT) opgestelde verklaring gevoegd, waarin de kandidaat verklaart onpartijdig, niet-discriminerend en onafhankelijk te zullen handelen.
Intake De VVRV beoordeelt de schriftelijke aanmelding om formeel vast te stellen of de kandidaat voldoet aan de toelatingsvoorwaarden zoals hiervoor in dit examenprogramma omschreven. Als de aanmelding voldoet aan de eisen wordt de kandidaat opgeroepen voor het examen. De VVRV kan bij onduidelijkheden en/of twijfel nadere informatie vragen bij of overleggen met de aanvrager. Voor ZZP'ers die zich aanmelden kan informatie gevraagd worden bij met de kandidaat af te spreken informanten uit het werkveld van de machinisten. Als de kandidaat wordt toegelaten tot het examenprogramma ontvangt hij daarvan schriftelijk bericht, al of niet via de aanvrager, alsmede een oproep voor het examen. 2.3 Het examen Het examen bestaat uit een niveaubepalingstoets, een instructiebijeenkomst en een mondeling examen. De niveaubepalingstoets (multi-media) heeft tot doel inzicht te geven aan de kandidaat en zijn leidinggevende in de mate waarin de kandidaat beschikt over tenminste het niveau van kennis/inzicht van de beginnende machinist. Daarmee geeft deze toets inzicht op welke thema s de kandidaat zonodig zichzelf kan ontwikkelen. De toets heeft dezelfde vorm en inhoud als het examen van de machinist. Een instructiebijeenkomst waarin de certificeringsregeling/het examenprogramma, beoordelingslijsten en beoordelaarsinstructie worden besproken en handvatten worden aangereikt om de rol van praktijkexaminator (nog) beter te kunnen vervullen. Een mondeling examen om vast te stellen of de kandidaat in staat is de eigen vakkennis te overstijgen, beschikt over voldoende beoordelingsvaardigheden en de juiste beoordelingshouding toont. 2.4 Expertbijeenkomsten Het is verplicht dat praktijkexaminatoren op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op hun vakgebied en op het vlak van het uitvoeren van praktijkexamens en hun vaardigheden dienaangaande op peil houden. De VVRV is verantwoordelijk voor het organiseren van meerdere expertbijeenkomsten per jaar. Het programma wordt geaudit door ILT. De bijeenkomsten worden onder andere benut voor het verkrijgen van een gemeenschappelijk normgevoel voor de examinering (intersubjectiviteit). Daarnaast worden knelpunten in de uitvoering met betrekking tot de procedure en het materiaal besproken en komen inhoudelijke thema's aan de orde, zoals bijvoorbeeld analyses van fouten en wijzigingen in de regelgeving. De bijeenkomsten moeten worden gezien als periodieke herinstructie voor de praktijkexaminator. Het bijwonen van minimaal één expertbijeenkomst per jaar is verplicht. Aanwezigheid wordt geregistreerd. De bevoegdheid als machinist wordt onderhouden door een periodieke herinstructie volgens het bepaalde in bijlage VII van de richtlijn 2007/59/EG: kennis van de infrastructuur (met inbegrip van kennis van de route en de exploitatievoorschriften): om de drie jaar of na elke afwezigheid van meer dan één jaar op de betrokken route; en kennis van rollend materieel: iedere drie jaar.
3 Vakbekwaamheidseisen Om voor een certificaat in aanmerking te komen moet worden vastgesteld dat de kandidaat voldoet aan de onderstaande vakbekwaamheidseisen. 1 criteria Beschikken over de kennis en vaardigheden om de vakbekwaamheid van de medewerker inhoudelijk (= voor wat betreft vakkennis) goed te kunnen beoordelen (zie bijlage 1) 1.1 Laat in woord en daad zien de vakinhoudelijke kennis van de machinist zelf paraat te hebben en houdt zich actief op de hoogte van ontwikkelingen in het vakgebied: technische basisbegrippen; inzicht in veiligheidsrisicodenken; kennis van de keten; veiligheidscommunicatie; achtergrond en inzicht in het spoorwegsysteem waarin de medewerkers met een veiligheidsfunctie functioneren. 1.2 Geeft aan waarom de te beoordelen aspecten van belang zijn. Benoemt de risico s als de machinist zijn taak niet juist uitvoert. 1.3 Toont inzicht in de (achtergronden van de) te beoordelen aspecten. Geeft aan waarom iets geregeld is zoals het geregeld is en wat er kan gebeuren bij afwijken van de voorschriften en regels. Kan de onderlinge samenhang van systemen en procedures van belang voor het uitvoeren van de veiligheidsfunctie toelichten. 1.4 Past de normen/criteria in het examenprogramma vakinhoudelijk correct toe. 2 criteria Beschikken over de vaardigheden die vereist zijn voor het afnemen van examens, en kennis hebben van de relevante examenmethodes en examendocumenten 2.1 Beheerst verschillende vraagtechnieken en past ze op het juiste moment toe (ook in verband met voorkomen van veiligheidsrisico s). 2.2 Benoemt veel voorkomende fouten bij het beoordelen en geeft aan hoe deze te vermijden. 2.3 Observeert goed, neemt waar/benoemt wat er gebeurt, zowel bij de kandidaat als in de omgeving en ziet relevante relaties/interactie daartussen. 2.4 Zet subjectieve waarnemingen/ervaringen om in objectieve oordelen. Kwalificeert gedrag en attitude en vertaalt deze correct naar de beoordelingslijst. 2.5 Kan werken met de examenmaterialen van de VVRV (zoals examenprogramma, beoordelingslijst, instructie praktijkexaminator). Vult de beoordelingslijst op juiste en duidelijke wijze in en onderbouwt schriftelijk zijn beslissing.
3 criteria Beoordelen met de juiste instelling/(pedagogische) attitude 3.1 Stelt de betrokken kandidaat op zijn gemak, schept een veilige, ontspannen sfeer, legt duidelijk uit wat de bedoeling is. 3.2 Laat zich niet beïnvloeden door externe factoren. Stelt zich onafhankelijk, nietdiscriminerend en onpartijdig op. Toont zich doortastend, standvastig, objectief en betrouwbaar. Kijkt als vakman naar de vakbekwaamheid van de kandidaat. 3.3 Gaat open en eerlijk op zoek naar het aanwezige niveau van vakbekwaamheid. Stimuleert de kandidaat zijn vaardigheden te laten zien. 3.4 Toont zich bewust van het belang van de beoordeling voor de spoorwegveiligheid. 3.5 Evalueert op heldere wijze, geeft op motiverende wijze feedback, legt zijn oordeel op duidelijke wijze uit.
4 Beoordeling van de vakbekwaamheid De VVRV voert namens de Minister van Infrastructuur en Milieu de beoordeling (lees: examinering) uit waarmee wordt vastgesteld dat de kandidaat voldoet aan de noodzakelijke vakbekwaamheidseisen. 4.1 Wijze van examinering Niveaubepalingstoets De (multi-media)toets (duur: een dagdeel) is bedoeld om inzicht te geven in de mate waarin de kandidaat beschikt over tenminste het niveau van kennis/inzicht van de beginnende machinist. De toets heeft dezelfde vorm en inhoud als het examen van de machinist. Niet slagen voor dit onderdeel betekent op eigen initiatief ophalen van de ontbrekende kennis en herkansen. Instructiebijeenkomst De instructiebijeenkomst omvat drie dagdelen en daarin worden de certificeringsregeling/het examenprogramma, beoordelingslijsten en beoordelaarsinstructie besproken en handvatten aangereikt om de rol van praktijkexaminator (nog) beter te kunnen vervullen. Centraal staan thema s als beoordelingsproces, beoordelingsinstrumenten, beoordelingsvaardigheden. Mondeling examen Een mondeling examen in de vorm van een gesprek, waarin een examencommissie (bestaande uit vakdeskundigen en vertegenwoordigers van de VVRV) een beoordeling geeft van de mate waarin de kandidaat blijkt geeft van overstijgende vakkennis, beoordelingshouding en -vaardigheden. Het gesprek duurt maximaal 30 minuten. Bij twijfel kan dat verlengd worden met een kwartier. Het oordeel van alle examinatoren over alle drie de vakbekwaamheidseisen moet tenminste voldoende zijn. 4.2 Norm voor slagen De kandidaat is geslaagd voor het examen praktijkexaminator machinist als hij voldoet aan de voor machinisten geldende cesuur op de niveaubepalingstoets, op positieve en gemotiveerde wijze heeft deelgenomen aan de instructiebijeenkomst en geslaagd is voor het mondeling examen. Het gehele examenprogramma mag éénmaal worden overgedaan. Dit geldt ook voor elk der onderdelen van het examenprogramma. 4.3 Toezicht op het praktijkexamen Zodra de praktijkexamens draaien gaat de VVRV steekproefsgewijs praktijkexamens bijwonen. Ongeveer 5 % van de examens zal door een gecommitteerde van de VVRV worden geobvvrveerd. Dit levert naast informatie over de kwaliteit van de examens ook feedback op voor de praktijkexaminator. De gecommitteerde zal in het nagesprek met de examinator deze feedback geven waardoor leren in eigen werkomgeving ook op langere termijn en continu is geborgd.
5 Het certificaat 5.1 Verstrekken certificaat en opnemen in register Na het succesvol doorlopen van dit traject is de praktijkexaminator erkend, ontvangt hij de erkenning in de vorm van een certificaat en wordt opgenomen in het register erkende praktijkexaminatoren. 5.2 Geldigheid van de erkenning De erkenning blijft vijf jaar geldig zolang de praktijkexaminator aan de volgende voorwaarden voldoet: neemt minimaal éénmaal per jaar actief deel aan een expertbijeenkomst. De VVRV houdt een aanwezigheidsregister bij; werkt in een functie waarin hij voldoende ervaring blijft opdoen met het vak machinist; beschikt over een vergunning/bevoegdheidsbewijs of bedrijfspas als machinist (dus aantoonbare driejaarlijkse herinstructie en PO/MO-herbeoordeling). 5.3 Intrekken certificaat/erkenning Het certificaat kan door de VVRV worden ingetrokken indien blijkt dat de kandidaat zijn taak niet zorgvuldig, niet integer of onbetrouwbaar uitvoert, of indien de kandidaat niet meer voldoet aan één van de gestelde voorwaarden. Het intrekken van het certificaat leidt ook tot verwijderen uit het register. Intrekken kan eerst nadat aan de praktijkexaminator schriftelijk is duidelijk gemaakt waarom de VVRV het certificaat wil intrekken èn de praktijkexaminator in de gelegenheid is geweest schriftelijk daarop te reageren. Na het schriftelijk verweer wordt de praktijkexaminator in de gelegenheid gesteld mondeling zijn verweer toe te lichten. Uiterlijk 2 weken hierna neemt het bestuur van de VVRV een besluit.
Bijlage 1: Uitwerking vakbekwaamheidseis 1 in beoordelingscriteria Toelichting De hieronder opgenomen criteria horen bij de vakbekwaamheidseis 1: vaktechnische kennis en vaardigheden. De beoordelingsaspecten voor de praktijkexaminator voor de machinisten van goederenen reizigerstreinen lopen slechts op onderdelen uiteen. Specifieke aspecten voor de beoordelaar van de goederenmachinisten zijn bij de hieronder vermelde uitwerking van de beoordelingscriteria in schuine letter aangegeven (zie de punten 5 en 7). De vakinhoudelijke eisen betreffen alleen de beoordelingsaspecten van de modules die de VVRV namens de minister aanbiedt. De modules zijn opgenomen in het examenprogramma machinist. Specifieke bedrijfsgebonden kennis (artikel 8 van het BSP 2011) maakt dan ook geen deel uit van de onderstaande criteria. Dat geldt vooralsnog ook voor de kennis die van belang is voor de beoordeling van de machinisten die op ERTMS-gebied rijden. De examinator moet in staat zijn om vakkennis te overstijgen en de relatie te leggen tussen wat hij aan handelingen in de praktijk waarneemt en de achterliggende overwegingen van de kandidaat. Daartoe moet hij beschikken over een hoger kennisniveau dan de machinist. De plus zit in het kunnen verklaren, het kennen van de achtergrondfilosofie van de regelgeving en de vormgeving van processen, de samenhang van systemen, middelen en procedures. Daarvoor is onder andere nodig: kennis van een aantal technische basisbegrippen, inzicht in veiligheidsrisicodenken en kennis van de keten van instanties die bij het vervoersproces zijn betrokken. Deze worden hieronder nader uitgewerkt. Uitwerking van de criteria 1. Wet, regelgeving en principes De praktijkexaminator kan de wet- en regelgeving van de overheid, de regelgeving van de beheerder en de op brancheniveau afgesproken procedures en regelgeving toelichten, evenals de achterliggende (veiligheids)principes. De praktijkexaminator kan de verschillen in de gehanteerde procedures en regelgeving binnen de branche verklaren (bijvoorbeeld de vertrekprocedures). Hij kan aangeven wat er mis kan gaan als een machinist niet handelt conform voorschrift of regelgeving. De wet- en regelgeving en procedures betreffen onder andere: de spoorwegwet, het besluit spoorwegpersoneel, de Europese richtlijn machinisten, diverse TSI's, bevoegdheidsregelingen (BR) en Generieke Operationele Regeling (GOR) van ProRail; de verschillende handboeken machinist; essenties van locale regelgeving en regelgeving op niet centraal bediende gebieden en buiten dienstgestelde sporen 2. Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden De praktijkexaminator kan de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden benoemen van de functies en instanties waarmee de machinist samenwerkt of bij zijn werk mee te maken kan krijgen (treindienstleider, calamiteitenorganisatie ProRail, spoorwegpolitie, ILenT, onderzoeksraad, functionarissen van de aannemers bij werkzaamheden, calamiteiten en storingen zoals lwb en wtb). Hij kan aangeven waaruit de samenwerking bestaat, wat de taken en verantwoordelijkheden zijn met name op de raakvlakken met de taak van de machinist en kan aangeven welke afspraken er zijn voor de samenwerking en waarom die zijn zoals ze zijn.
3. Elementaire begrippen De praktijkexaminator kan op basis van kennis van elementaire begrippen het gewenste gedrag van machinisten bij storingen, onregelmatigheden en calamiteiten (zoals aanrijding, brand in de trein) toelichten en verklaren. Het gaat hier om basisbegrippen uit de: pneumatiek; elektrotechniek (spanning, stroom en weerstand, doel van hoofd- en hulpstroom); dieselmotoren en hydrauliek voor zover relevant voor het begrip van de werking van onderdelen van het materieel (remmen, loopwerk, stroomafnemers, tractiesystemen); infra-systemen. 4. Beveiligingssystemen De praktijkexaminator kan de verschillen aangeven van de in Nederland gebruikelijke beveiligingssystemen voor zover van belang voor een machinist. Hij kan de achterliggende veiligheidsfilosofie toelichten. Hij kan de risico s benoemen en verklaren bij foutief handelen van de machinist. Met name zijn van belang: a. werking overwegbeveiliging (automatisch en halfautomatische); b. overwegen met en zonder middensectie; c. consequenties en risico s bij overwegen bij het achteruit rijden op de vrije baan; d. consequenties en risico s bij het passeren van stoptonende seinen aangaande overwegen; e. TPRB baanvakken (algemene kennis en handelen als machinist); f. CTB baanvakken (algemene kennis en handelen als machinist); g. verschillen tussen stationsbeveiliging NX en EBS; h. werking van de vier soorten vrije baan beveiliging (ook in verstoorde situaties); i. ATB systemen; j. tunneltechnische installaties (TTI). 5. Remsystemen De praktijkexaminator kan de werking van remsystemen in grote lijnen toelichten en kan op basis daarvan de kritische punten benoemen voor de machinist. Kan vertellen hoe de machinist moet handelen en kan verklaren waarom dat zo moet. Met name gaat het hier om: a. hoofdonderdelen van het remsysteem (pneumatisch en mechanisch); b. werking en soorten compressoren; c. functie luchtreiniging en droging in het remsysteem; d. functie compressor drukregelaar; e. functie en werking remkraan, tripleklep, hoofdrevoir, hulprevoir, remrevoir; f. kritische afsluitkranen (o.a. dodeman/atb/noodrem); g. opmaken beremmingstaat (specifiek voor de examinator van de machinist goederen); h. beoordelen en consequenties onvoldoende rempercentage voor machinist en vervoerder; i. risico s invoeren onjuiste gegevens bij ATB NG en ERTMS aangaande de remcurve. 6. Rijtechnieken De praktijkexaminator kan de vereiste rijtechnieken toelichten en beoordelen bij: a. rijden in tunnels; b. energiezuinig rijden; c. verschillen van het rijden van goederen- en reizigerstreinen.
7. Inspectie voor vertrek De machinist moet voor vertrek belangrijke inspectiepunten beoordelen. De praktijkexaminator kan verklaren waarom die van belang zijn. a. de op de boorddocumenten van het tractievoertuig vermelde gegevens; b. stroomafnemers c. remmen; d. belading (voor de examinator goederenmachinist geldt ook het toepassen van regelgeving voor vervoer gevaarlijke stoffen); e. aan de hand van de voorgeschreven controles en testen vaststellen dat het tractievoertuig over de noodzakelijke trekkracht en veiligheidsvoorzieningen beschikt.