Capelle aan den IJssel 13-03-2017 Legionellaveiligheid bij Adiabatische bevochtigingsystemen volgens ISSO 55.3 Welkom bij deze presentatie Agenda Introductie Waarom bevochtigen Stoombevochtiging Adiabatische bevochtiging Energiekostenbesparing en CO2 reductie Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie TNO Toepassing in ziekenhuizen ErP Eco-Design en de consequenties Rondvraag Afsluiting Xander Bakker Ron Brands TVVL N-H 2 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 1
Cumulus Nederland BV Producent / leverancier Adiabatische bevochtiging en waterbehandeling. Leverancier elektrisch- en gasgestookte bevochtigers van DriSteem. 3 Sick Building Syndrome Oorzaak of gevolg? Waarom bevochtigen? - Is er voldoende ventilatie? - Kunnen gebruikers invloed uitoefenen? - Hygiëne van klimaatinstallaties - Stof / schoonmaakregime - Type vloerbedekking - Uitgassen van bouwmaterialen, kantoormeubels - Ozon productie door printers - Oogklachten in combinatie met beeldschermwerk - Droge huid droge lippen - Statische oplading -. 4 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 2
Waarom bevochtigen? Optimale zone Bacteriën Virussen Schimmels Mijten Infecties van de luchtwegen (*) Hooikoorts en astma Chemische interacties Ozon productie (*) Onvoldoende data boven 50% RV 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Relatieve vochtigheid [%] Bron: E.M. Sterling, A. Arundel, T.D. Sterling. Criteria for Human Exposure to Humidity in Occupied Buildings. ASHRAE Transactions, 1985, Vol. 91, Part 1. 5 Waarom bevochtigen? Bron: www.veiligheid.nu 6 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 3
Waarom bevochtigen? TVVL Magazine 2016-2 pagina 15 Euopees project Officair Prof.dr.ir. P. Bluysen en dr. C. Roda Perceptie binnenmilieu bij 167 kantoren in 8 Europese landen winter 2011-2012 7 Waarom bevochtigen? Verbeteren productie! 55% / 21 C 75% / 27 C 50% / 21 C 50% / 24 C 70% / 21 C 95% / 20 C 50% / 24 C 55% / 22 C 50% / 21 C 95% / -0,5 C 40% / 19 C 70% / 25 C Voorbeelden bevochtigingprojecten 8 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 4
Soorten bevochtigingsystemen. Dat was de introductie. Nu over naar de diverse bevochtigingsystemen. Isothermische bevochtiging. Adiabatische bevochtiging. 9 Stoombevochtiging. Elektrisch Omschrijving: Eenvoudige installatie Lage investering Hygiënisch Veel onderhoud Minder betrouwbaar Toepassing: Kleinere capaciteiten Eenvoudiger projecten 10 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 5
Stoombevochtiging. Gas Omschrijving: Complexere installatie Hogere investering Hygiënisch Veel onderhoud Betrouwbaar Toepassing: Industrieel Grotere utiliteitsbouw 11 Stoombevochtiging. Stoom Omschrijving: Complexe installatie Hoge investering Hygiënisch Veel onderhoud Betrouwbaar Toepassing: Industrieel Grote ziekenhuizen 12 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 6
Adiabatische bevochtiging Enige types bevochtigers (werkingsprincipe) Hogedruk verneveling Middendruk (hybride) verneveling Verneveling m.b.v. perslucht Ultrasone verneveling Infrasone verneveling Mattenbevochtiger Sproeibevochtiger Staan allemaal in ISSO 55.3 pagina s 64 t/m 68 13 Adiabatisch bevochtiging Stoom bevochtiging Adiabatische bevochtiging Adiabatische bevochtiging met warmtewiel 14 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 7
Adiabatisch bevochtiging Hogedruk Osmosewater wordt onder hoge druk (± 100 bar) verneveld in de LBK met verstuivers. Ultrasoon Osmosewater wordt door ultrasone trilling omgezet in zeer fijne nevel die in de LBK verdampt. 15 Adiabatisch bevochtiging, hogedruk Verstuiversysteem uit Verstuiversysteem aan 16 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 8
Adiabatisch bevochtiging, ultrasoon Ultrasoon unit met filters en Omgekeerde-Osmose Ultrasoon nevel in LBK 17 Energiekostenbesparing en CO 2 reductie Dat waren de diverse soorten bevochtigers. Nu over naar de energie verbruiken en CO-2 uitstoot. 18 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 9
Energiekostenbesparing en CO 2 reductie Maakt niet uit welk systeem je kiest: Bevochtigen kost altijd evenveel energie. Voor het verdampen van 1 liter water is altijd 0,75 kw nodig. Note: 0,07 kw voor verwarming van leidingwatertemperatuur naar 100 graden en 0,68 kw voor de verdamping. 19 Energiekostenbesparing en CO 2 reductie Decentrale opwekking via centrale en distributienet: - Standaard centrale 40% - STEG Centrale 50% (stoom i.c.m. gasturbine) Centrale opwekking in gebouw: - Standaard CV ketel 90% - HR CV ketel 98% 20 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 10
Energiekostenbesparing en CO 2 reductie De beschikbare energie wordt bij centrale opwekking veel efficiënter gebruikt dan bij decentrale opwekking. Een en ander resulteert in: - Verlaging energiekosten ca. 65%* - Reductie op CO 2 uitstoot van ca. 60%* * Ten opzichte van een elektrische stoombevochtiger en afhankelijk van de prijzen voor kw en m 3 gas. 21 Energiekosten besparing en CO 2 reductie Voorbeeldberekening project NUON te Amsterdam. Samenvatting: - Bevochtigingscapaciteit 429 liter/uur. - Totale meerinvestering 70 K incl. bevochtigingsecties. - Energiekostenbesparing 33.359,- per jaar. - Reductie op CO 2 uitstoot 112.000 kg per jaar. - BREEAM Very Good. - Energielabel A. 22 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 11
Dat was de toelichting. Nu over naar de energiezuinige en Legionellaveilige bevochtigers. 23 Bedorven water in lekbak Schuimvorming in lekbak ISSO 55.3 was hard nodig om dit soort situaties te voorkomen!! 24 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 12
Adiabatische bevochtiging bespaart op energiekosten en op CO2 uitstoot! Waarom worden deze systemen dan toch maar beperkt toegepast? 1. Onbekendheid met techniek? 2. Onduidelijke meerkosten investering? 3. Legionellaveiligheid? 4. Anders? 25 Adiabatische bevochtiging bespaart op energiekosten en op CO2 uitstoot! Waarom worden deze systemen dan toch maar beperkt toegepast? Met stip: Legionellaveiligheid!!! 26 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 13
Door optimalisering waterbehandeling en regeling zijn de Adiabatische bevochtigingsystemen zo Legionellaveilig dat ze zelfs in ziekenhuizen worden toegepast. En natuurlijk dankzij de inzet van ISSO en TNO 27 Waarom waterbehandeling? Voorkomen van verstopping verstuivers Voorkomen van stof in de ventilatielucht Verwijderen van bacteriën en virussen Bestaat uit: Filter Ontharder Omgekeerde-Osmose 28 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 14
Ontharder + Omgekeerde-Osmose + Hogedrukpompen 29 Omgekeerde-Osmose voor aquarium Omgekeerde-Osmose 20 liter/uur voor kleine bevochtigingsystemen 30 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 15
Omgekeerde-Osmose voor zeer grote capaciteit 31 Omgekeerde-Osmose specifiek voor bevochtigingsysteem. Het gaat hierbij vooral om: Hoe is het stilstands management in de zomer? Weinig watervolume? Periodieke spui? Waterkwaliteitsmeter? 32 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 16
Semi permeabel membraan (hyperfiltratie) Onthard water 0 dh. Ca. 12 bar. 300 liter/uur. Afvalwater naar riool met alle verontreinigingen. (Concentraat). ± 100 liter/uur. Osmosewater (Permeaat). Geleidbaarheid 5-10 μs. Naar bevochtigingsysteem. ± 200 liter/uur. Werkingsprincipe Omgekeerd-Osmose membraan 33 Bij alle Adiabatische bevochtigingsystemen wordt de nevel toegevoegd aan de ventilatielucht en moet daarom superschoon zijn. ISSO 55.3 (2014) is daar heel duidelijk in: Wil men Legionellaveilig bevochtigen dan is waterbehandeling met Omgekeerde-Osmose het meest geschikt (pagina 69). Daarnaast ook: Ultraviolet lucht (UV-C bron) Ultrasoon geluid (ultrasoon bevochtiger) Hoge temperaturen 34 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 17
Alleen Omgekeerde-Osmose verwijdert de virussen!! 35 Situatie Bevochtiger met voorraadreservoir en recirculatiewater zonder Legionelladodende waterbehandeling. Bevochtiger zonder voorraadreservoir en aangesloten op Omgekeerd-Osmose water. Frequentie monstername 1 x per jaar 2 x per jaar 6 x per jaar Normale luchtkwaliteit X 1 Slechte luchtkwaliteit X 1 Normale luchtkwaliteit X 2 X Slechte luchtkwaliteit X 1 Bij continue waterbehandeling tegen Legionella en bijbehorende monitoring kan de frequentie worden verlaagd naar 2 x per jaar. 2 Bij systemen met periodieke doorspoeling, geoptimaliseerde regeling van de bevochtiging en indien geen Legionella is aangetroffen. Bron ISSO Publicatie 55.3 / 2014. Tabel 5.3. Pagina 76. Frequentie monstername. Advies Cumulus: Meet bij de eerste inbedrijfstelling niet alleen ná de Omgekeerde-Osmose maar ook ervoor, ter controle van het aangevoerde leidingwater. 36 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 18
Gepubliceerd in 2008, herzien in 2014 Liefst in een ruimte met T<25 C Omgekeerde-Osmose systeem Voorkom een grote waterinhoud Geen stilstaand water Geoptimaliseerde regeling Etc. 37 Toepassing BREEAM projecten. In 2011 werd alleen stoom genoemd. In het interpretatiedocument van 27 juni 2012 is ook adiabatische bevochtiging opgenomen, mits: - Voldoet aan richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie. - Systeem is voorzien van een VDI-6022 hygiëne certificaat. 38 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 19
EIA Adiabatische bevochtiging staat NIET op de energielijst 2017 doch valt wél onder deze regeling via de volgende artikelen: - Technische voorzieningen voor energiebesparing in of bij bestaande gebouwen. - Technische voorzieningen voor energiebesparing in of bij nieuwe gebouwen. Voor beide geldt: De energiebesparing moet ten minste 0,2 Nm 3, maar niet meer dan 1,0 Nm 3 aardgasequivalent (a.e.) per jaar per geïnvesteerde euro bedragen. 1 kwh elektriciteit = 0,26 Nm 3 a.e. 39 Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie Legionellaveiligheid adiabatische bevochtiging in luchtbehandelinginstallaties Hoofdpunten: Overzicht bevochtigingsystemen Waterbehandeling Legionellaveilige uitvoering Borging Legionellaveilige werking Stilstandmanagement Onderhoudsaspecten Frequentie monstername Maatregelen bij te hoge concentratie Legionella Risico inventarisatie en evaluatie Stappenplan Legionella beheersing Etc. 40 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 20
Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie Legionellaveiligheid adiabatische bevochtiging in luchtbehandelinginstallaties Hoofdpunten: Stilstandmanagement In een werkend bevochtigingsysteem zullen geen bacteriën groeien. Maar wat als de installatie (langdurig) stil staat gedurende de zomer? Als eerste: Bekijk ontwerp. Waar zitten de risico s. Breektank en/of open buffervat voor het Osmose water? Lange leidingen? Warme omgeving? Etc. Wat te doen. Systeem periodiek spuien. Liefst geautomatiseerd! Systeem periodiek even bij laten komen. Neem wat meer monsters gedurende het eerste jaar, ook uit het waterleidingsysteem naar de bevochtiging toe!! 41 Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie Legionellaveiligheid adiabatische bevochtiging in luchtbehandelinginstallaties Extra bijlagen betreft o.a.: Legionellabacteriën Wetgeving, normen en richtlijnen Procedures m.b.t. veilig werken aan klimaatinstallaties Model volgprotocol bij te hoge concentratie Legionellabacteriën Bestekteksten voor Legionellaveilige installaties Onderhoudsschema luchtbevochtiging Waterbehandelingsmethoden Reiniging en desinfectie Procedure toelating biocide bij het CTGB 42 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 21
Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie Legionellaveiligheid Adiabatische bevochtiging in luchtbehandelinginstallaties Extra bijlagen betreft o.a.: Procedures m.b.t. veilig werken aan klimaatinstallaties. Staat een installatie langer tijd stil, i.v.m. defect, pas dan op bij aanvang van de werkzaamheden. Deze installatie bijvoorbeeld dus niet starten om te zien waar het defect zit. 43 Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie. RI&E. (RI&E = Risico - Inventarisatie en - Evaluatie) Uitstekende score dankzij montage volgens richtlijnen ISSO 55.3 44 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 22
Richtlijnen ISSO 55.3 Publicatie. Resultaat. Energiezuinige, schone en veilige Adiabatische luchtbevochtiging. ISSO bedankt!!! 45 Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie Naast alle richtlijnen van de ISSO 55.3 Publicatie is er een specifiek rapport verschenen van TNO betreft (Adiabatische) bevochtiging in ziekenhuizen. 46 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 23
Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie 47 Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie 48 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 24
Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie pagina 2 en 3 Conclusie: Beheersplan is noodzakelijk. Geen systemen met recirculatie. HD mag worden toegepast mits voldoet aan criteria. OK s blijft stoom. 49 Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie pagina 18 Conclusie: Microfiltratie is niet fijn genoeg voor ziekenhuistoepassing. Microfiltratie: 0,1-1,0 micron Ultrafiltratie: 0,01-0,1 micron 50 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 25
Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie pagina 20 Conclusie: Secundaire verdamper verhoogt risico van Legionella vorming! 51 Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie pagina 20 Conclusie: Aandacht voor de druppelvanger! Geen standaard maar een aërosolenvanger, specifiek voor een bevochtigingsysteem! 52 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 26
Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie pagina 34 Referenties: ARBO beleidsregel 4.87 Arbeid Informatieblad AI 32 ISSO 55.3 VDI-6022 Maar ook: Waterleidingbesluit Waterwerkbladen ISSO 55.1 ISSO 55.4 53 Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie Advisering voor bestek voor alle Utiliteitsprojecten Bevochtigingsysteem dient te voldoen aan: Hygiënerichtlijn VDI 6022 Richtlijnen ISS0 55.3 Publicatie uitgave 2014 Extra voor ziekenhuizen: Bevochtigingsysteem dient tevens te voldoen aan richtlijnentno rapport 034-APD-2009-00326 54 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 27
Toepassing in ziekenhuizen Richtlijnen TNO Publicatie Bij ziekenhuizen 2 x per jaar controle via monstername Situatie (ziekenhuistoepassing) Bevochtiger met voorraadreservoir en recirculatiewater zonder Legionelladodende waterbehandeling. Bevochtiger zonder voorraadreservoir en aangesloten op Omgekeerd-Osmose water. Frequentie monstername 2 x per jaar 2 x per jaar 6 x per jaar Normale luchtkwaliteit X 1 Slechte luchtkwaliteit X 1 Normale luchtkwaliteit X 2 X Slechte luchtkwaliteit X 1 Bij continue waterbehandeling tegen Legionella en bijbehorende monitoring kan de frequentie worden verlaagd naar 2 x per jaar. 2 Bij systemen met periodieke doorspoeling, geoptimaliseerde regeling van de bevochtiging en indien geen Legionella is aangetroffen. Bron ISSO Publicatie 55.3 / 2014. Tabel 5.3. Pagina 76. Frequentie monstername. Advies Cumulus: Meet bij de eerste inbedrijfstelling niet alleen ná de Omgekeerde-Osmose maar ook ervoor, ter controle van het aangevoerde leidingwater. 55 ErP In het kader van de ERP (Energy Related Products) verordening moeten LBK s met een capaciteit boven 250m³/h per 1 januari 2016 voorzien zijn van regelbare warmteterugwinning en ventilatoren. Het gaat om de LBK s bedoeld voor mechanisch gebalanceerde ventilatie in niet-woningbouw toepassingen. Aan de warmteterugwinning stelt de ERP richtlijn minimale eisen. Ook de ventilatoren moeten voldoen aan een specifiek energiegebruik (SFP) in relatie tot de toegepaste warmteterugwinning. De ERP richtlijn heeft als wettelijke productverordening betrekking op zowel nieuwbouw als de vervangingsmarkt. 56 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 28
ErP Nieuwe Europese regelgeving. Invloed op de bevochtiging? Wat betreft de legionellaveiligheid niet. Wel wat betreft extra aandacht voor ontwerp: Kies systeem waarbij altijd op hoge druk verneveld wordt. (Ook in deellast dient de hoge druk gehandhaafd te blijven). Capaciteitsregeling, vooral in laagste trap. (Kan de hogedrukpomp langdurig in laagste toerental functioneren?). Druppelvanger, niet doorlatend bij laagste toerental. (Aërosolen worden niet afgescheiden indien simpele druppelvanger). 57 ErP Kies systeem waarbij altijd op hoge druk verneveld wordt. (Ook in deellast dient de hoge druk gehandhaafd te blijven). Toerengeregeld systeem (variabele druk op de verstuivers) Cumulus systeem (altijd 100 bar op de verstuivers) 58 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 29
ErP Druppelvanger, niet doorlatend bij laagste toerental. (Druppelvanger / aërosolenvanger / naverdamper). Speciale folder ontwikkeld. RVS frame. Kunststof lamellen. VDI 6022 gecertificeerd. Extra veel bochten en cyclonen. Op korte afstand van elkaar. Goede condensafvoer. Voor alle luchtsnelheden. Lage luchtweerstand ca. 50 Pa. Geen toevoegingen nodig na Omgekeerde-Osmose unit om druppelvanger (aërosolenvanger) bacteriën en schimmelvrij te houden. 59 Legionellaveiligheid in het kort I.v.m. borging kwaliteit en verantwoording Eén leverancier voor: Luchtbevochtigingsysteem. Waterbehandeling. Waterkwaliteit controle. Druppelvanger. Onderhoudscontract. Hygiënecertificaat volgens VDI-6022. Ontwerp, levering, montage en onderhoud volgens de ISSO 55.3 Publicatie (Eis een conformiteitverklaring!) 60 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 30
Referenties Enige gerealiseerde projecten: VUmc Amsterdam Stedelijk Museum Amsterdam Amphia ziekenhuis Breda Chassée Theater Breda Nationaal Militair Museum Soesterberg Provinciehuizen Utrecht (Utrecht) en Gelderland (Arnhem) Béta gebouw Universiteit Utrecht (laboratorium) Allemaal geleverd inclusief: Hygiënecertificaat volgens VDI-6022. Conformiteitverklaring ISSO 55.3 Publicatie 61 Rondvraag en afsluiting Hartelijk dank voor uw belangstelling Informatie bevochtiging: www.cumulus.nl Informatie ISSO: www.isso.nl Specifiek vragen: ron.brands@cumulus.nl Speciale dank aan Econosto voor het ter beschikking stellen van de ruimte 62 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 31
Voor de groenen onder ons een leuke website. Windenergie in Europa. Note:Denemarken doet het precies 4 keer beter dan Nederland. 63 TVVL Zuid-Holland & Zeeland 32