Advies Over het voorontwerp van decreet houdende diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Brussel, 4 december 2015 Strategische Adviesraad Welzijn Gezondheid Gezin Wetstraat 34-36, 1040 Brussel T +32 2 209 01 11 info@sarwgg.be www.sarwgg.be
Adviesvraag: Voorontwerp van decreet houdende diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Adviesvrager: Jo Vandeurzen - Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Ontvangst adviesvraag: 3 november 2015 Adviestermijn: 30 dagen Goedkeuring raad: 4 december 2015 2
Inhoud 1 Algemene bemerkingen... 4 2 Gezondheidszorg en woonzorg... 5 2.1 Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg... 5 2.2 Preventief gezondheidsbeleid... 6 2.3 Erkenning van gezondheidszorgberoepen... 7 2.4 Overlegplatforms geestelijke gezondheidszorg... 7 2.5 Ouderenzorg... 7 3 Integrale jeugdhulp... 8 4 Kinderopvang van baby s en peuters... 8 5 Subsidiëring van initiatieven die zich richten tot personen die betrokken zijn bij een misdrijf... 10 6 Accreditatie van voorzieningen... 10 3
Advies over het voorontwerp van decreet houdende diverse bepalingen betreffende het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Het voorontwerp van decreet betreffende diverse bepalingen in het beleidsdomein WVG (verder: het Mozaïekdecreet ) doet aanpassingen en toevoegingen in andere decreten binnen het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Enerzijds geven een heel aantal bepalingen uit het voorontwerp louter een rechtsgrond voor een verdere regeling door de Vlaamse regering van de zaken die overgedragen zijn met de Zesde staatshervorming. Anderzijds worden een aantal wijzigingen aan de bestaande regelgeving aangekondigd. Het advies volgt de structuur en de verschillende hoofdstukken van het voorontwerp van het Mozaïekdecreet en bundelt de opmerkingen van de raad op die wijze. 1 Algemene bemerkingen De raad stelt vast dat in het voorontwerp van het Mozaïekdecreet verschillende belangrijke zaken geregeld worden waarvan bovendien de impact nog niet duidelijk is. Het is noodzakelijk de SAR WGG te betrekken bij de verdere implementatie van deze nieuwe beleidsinitiatieven. Gegevensdeling Het voorontwerp creëert ook rechtsgronden voor gegevensdeling in verschillende sectoren, onder meer in de integrale jeugdhulp en in de zorg en ondersteuning voor jonge kinderen (bv. artikel 85 geeft Kind en Gezin rechtsgrond om via ebirth - alle relevante persoonsgegevens van kinderen jonger dan drie jaar te verwerken). Gegevensdeling vraagt hoe dan ook om degelijke spelregels (wie deelt wat, wanneer, waarom,...) en om een goede basishouding bij de registratie van gegevens (zoals voorzichtigheid) bij de zorg- en hulpverleners. Het vertrouwen van de burger in een goed beveiligde en goed geregelde gegevensdeling is cruciaal. Vergunningen voor onbepaalde duur In het kader van de administratieve lastenverlaging is het goed dat in de toekomst aan voorzieningen en diensten van verschillende sectoren vergunningen voor onbepaalde duur kunnen worden verleend. Dit geldt onder meer voor de diensten voor pleegzorg (art. 78). 4
2 Gezondheidszorg en woonzorg 2.1 Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg Er wordt gesproken van het op te richten Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg (VIKZ) om te werken aan de verbetering van de kwaliteit van zorg in diverse sectoren van de Vlaamse gezondheidszorg en woonzorg (art. 2). Het is volgens de raad echter correcter om te verwijzen naar het VIKZ dat tot doel heeft om de voorzieningen in de diverse sectoren van de Vlaamse gezondheidszorg en woonzorg te ondersteunen bij hun inspanningen om de geleverde kwaliteit te monitoren en te verbeteren, aangezien het niet de Vlaamse overheid zelf is die hiermee aan kwaliteitsverbetering werkt. De SAR WGG vraagt waarom gekozen is om de werkzaamheden van het VIKZ te beperken tot de gezondheidszorg en de woonzorg. De raad dringt er op aan om in alle sectoren van het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin een actief beleid van kwaliteitsverbetering te organiseren. Met het oog op de ontschotting en samenwerking binnen het beleidsdomein zou het dan ook goed zijn dat de trajecten naar kwaliteitsverbetering in alle sectoren op elkaar afgestemd worden. Het instituut begint zijn werkzaamheden in de algemene ziekenhuizen en in de geestelijke gezondheidszorg. In het kader van het huidig beleid voor kwaliteitsverbetering in de residentiële ouderenzorg moet ook die sector prioritair opgenomen worden. De Vlaamse overheid heeft via het Vlaams indicatorenprojecten woonzorgcentra de voorbije jaren reeds geïnvesteerd in het meten en ondersteunen van kwaliteitsverbetering in de residentiële ouderenzorg. Er zijn echter meer middelen nodig voor het verder voorbereidend en ondersteunend werk rond de indicatoren (inclusief het faciliteren van overleg) en voor de verdere uitrol van dit project. Het is belangrijk dat met het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg ook aandacht besteed wordt aan administratieve vereenvoudiging rond kwaliteitszorg. In elk geval moeten bijkomende administratieve lasten voor de voorzieningen vermeden worden en waar mogelijk verminderen. Kwaliteit bevat verschillende componenten (structuur, proces, output, outcome, duurzaamheid, transparantie ). De raad verwijst hiervoor naar zijn visienota Maatschappelijk verantwoorde zorg waar het begrip kwaliteit uitgebreid beschreven staat. Een goed kwaliteitsbeleid moet zo georganiseerd zijn dat het aan elk van de kwaliteitscomponenten in de juiste verhoudingen werkt. Ook het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg moet dus niet alleen inzetten op inputen procesindicatoren maar moet en veel sterker werken met kwaliteitsresultaten en de outcome van het kwaliteitsbeleid. En omdat in de zorg de persoon met zorgbehoefte centraal moet staan, is het belangrijk dat ook zijn perspectief (en dat van zijn naaste omgeving) meegenomen wordt in de meting van kwaliteit. Een goede werking van het VIKZ vereist hoe dan ook dat voldoende middelen voorzien worden voor de uitbouw en werking. Aangezien kwaliteit één van de uitgangspunten van Maatschappelijk verantwoorde zorg is, is het evident dat de kosten hiervoor solidair en sociaal gedragen worden en nooit ten laste zijn van de persoon met zorgbehoefte. 5
2.2 Preventief gezondheidsbeleid Het voorontwerp van het Mozaïekdecreet houdt een verruiming in van het preventiedecreet van 2003. De raad is echter van mening dat een grondige actualisatie van dit decreet nodig is, en dat daarbij uitgegaan moet worden van een continuüm van zorg en ondersteuning waarbij zelfzorg, preventie, informele en formele zorg een plaats hebben en wederzijdse communicatie en samenwerking onontbeerlijk zijn. Onder preventie moet daarenboven veel meer begrepen worden dan het louter vermijden dat mensen ziek worden. Preventie kan bijvoorbeeld ook probleemvoorkomend zijn door de sociale netwerken van mensen te versterken. Een preventief beleid moet dus een brede invulling krijgen. Het moet opnieuw maatschappelijk gekaderd worden om te komen tot een nieuw én gezamenlijk begrip van preventie in zowel de gezondheids- als de welzijnssectoren. Ook de concrete uitwerking van het preventiedecreet dient geëvalueerd te worden. Onder meer het gefragmenteerd werken met logo s, partnerorganisaties en organisaties met terreinwerking moet kritisch bekeken worden. De raad moedigt het werken met Vlaamse gezondheidsdoelstellingen aan als instrument in het preventief beleid, omdat deze resultaatsverbintenissen inhouden en dus de outcome van het beleid meten. In de evaluatie van het preventiedecreet en haar toepassing moet echter het feit meegenomen worden dat gezondheidsdoelstellingen momenteel gescheiden van elkaar opgesteld worden. Inzetten op efficiëntie én effectiviteit De raad steunt het verhogen van de efficiëntie van het gezondheidsbeleid, om bij te dragen aan een verbetering van de volksgezondheid in Vlaanderen. Maar dit mag natuurlijk niet louter gericht zijn op het boeken van efficiëntiewinsten. Door te sterk de nadruk te leggen op de efficiëntie van het beleid bestaat bovendien het gevaar dat kwetsbare en moeilijk bereikbare groepen uit de boot vallen. Een goed zorg- en ondersteuningsbeleid moet volgens de raad in de eerste plaats effectief zijn en erop gericht zijn de levenskwaliteit en gezondheidstoestand van alle burgers te verbeteren. Mattheuseffecten moeten in het Vlaams preventiebeleid vermeden worden. De nieuwe manier van werken dient beter toegankelijk te zijn voor maatschappelijk kwetsbare burgers. Tabaksontwenning Ten gevolge van de Zesde staatshervorming zijn bevoegdheden op het gebied van tabaksontwenning overgeheveld van de federale staat naar de Vlaamse Gemeenschap (art. 4-5). Voor Vlaanderen kan starten met de uitwerking van een nieuw systeem van tabaksontwenning, is ook hier een grondige evaluatie van de bestaande maatregelen nodig. De raad adviseert om daarbij zeker de effecten op de gezondheidskloof na te gaan, ook hier moeten Mattheuseffecten bestreden worden. 6
2.3 Erkenning van gezondheidszorgberoepen De raad adviseert om de termen geneesheer/geneesheren systematisch te vervangen door arts/artsen. 2.4 Overlegplatforms geestelijke gezondheidszorg Ook na de Zesde staatshervorming is Vlaanderen niet bevoegd voor de gehele geestelijke gezondheidszorg. Onder meer het klachtenrecht blijft een federale materie. Om tot een goed afgestemd beleid inzake klachtenbemiddeling in de geestelijke gezondheidszorg te komen, moet dit op het niveau van de IMC op de agenda komen. Het is belangrijk om voor ogen te houden dat vragen en klachten van patiënten finaal moeten leiden tot een betere dienstverlening in de zorg en welzijn en tot het waarborgen van de patiëntenrechten. 2.5 Ouderenzorg Reconversiemogelijkheden Het voorontwerp van het Mozaïekdecreet stelt voor om wijzigingen aan te brengen in het Woonzorgdecreet zodat mogelijkheden tot reconversies en een regelluw kader daarvoor ontstaan (art. 38-40). De raad staat positief ten opzichte van het idee van reconversies. De raad signaleert wel dat er momenteel nog veel onduidelijkheid heerst over wat dit concreet zal kunnen inhouden. Zo vragen we naar de invulling van de verdeelsleutel die gehanteerd zal worden bij een reconversie. Ook de uitwerking van het regelluw kader blijft voorlopig vaag. De raad vraagt alvast om erover te waken dat er geen ongelijk speelveld ontstaat. Reconversies moeten voor de SAR WGG steeds bedoeld zijn om tegemoet te komen aan de behoeften van ouderen met een zorg- en ondersteuningsnood. De omzettingen moeten zo gebeuren dat het zorgaanbod van verschillende aanbieders op elkaar afgestemd wordt. Hoewel we in de memorie van toelichting lezen dat er geen bijkomende RVT-erkenningen voorzien zijn, moet er - los van de reconversiemogelijkheden - bijkomend geïnvesteerd worden in de zorg voor zwaar zorgbehoevenden. Het realiseren van voldoende RVT-omkadering vergt van de Vlaamse regering inspanningen in de vorm van een meerjarenplan en bijkomende middelen. Animatiesubsidies Wanneer de middelen voor animatie gelijk blijven, zal de hervorming van de animatiesubsidie en de uitbreiding ervan naar alle woonzorgcentra (art. 41) een daling inhouden van de financiële middelen waarop een voorziening aanspraak kan maken voor de financiering van de animatiewerking. De SAR WGG pleit voor voldoende middelen zodat het aanbod en de kwaliteit van animatiewerkingen gewaarborgd blijft. 7
3 Integrale jeugdhulp Voor de SAR WGG is een performante gegevensdeling één van middelen om te komen tot betere zorg en ondersteuning. Toch heeft de raad bedenkingen bij de wijzigingen die het voorontwerp van het Mozaïekdecreet aankondigt inzake het delen van gegevens binnen de integrale jeugdhulp (art. 70-77). We raden ook aan dat wat deze artikels betreft advies ingewonnen wordt bij onder andere de Privacycommissie en de Orde der Artsen. De raad is geen voorstander van het bepalen van beleid over gegevensuitwisseling per sector, in dit geval de jeugdhulp. Meer debat is nodig met daarbij ook de ontwikkeling van een globale visie over sectoren heen. Een visie die bovendien voldoende afgetoetst is aan de bestaande regelgeving op diverse beleidsniveaus (inzake beroepsgeheim, medisch dossier, de wet patiëntenrechten, de privacywetgeving ). Het voorontwerp van het Mozaïekdecreet maakt binnen de integrale jeugdhulp wijzigingen aan de uitwisseling van basisgegevens over de identiteit van de betrokken partijen en over de al verleende en de nog lopende hulpverlening. De raad is bezorgd over de mogelijke gevolgen van de aangekondigde wijzigingen. Ten eerste is het niet zeker dat het handelen van hulp- en zorgverleners door de nieuwe regelgevende bepalingen gefaciliteerd wordt of dat het voor hen net meer verwarring en rechtsonzekerheid creëert. Ten tweede is het ook voor de betrokken jongere en zijn omgeving niet duidelijk welke informatie precies gedeeld wordt tussen de actoren van zorg, welzijn en justitie. De Vlaamse regering geeft immers geen definitie van wat begrepen wordt onder basisgegevens. De raad vraagt klaarheid te scheppen, zowel voor de hulp- en zorgverleners als voor de cliënt, en duidelijkheid te verschaffen over de omvang en de inhoud van de basisgegevens die gedeeld worden. Voor de raad beperken deze basisgegevens zich tot administratieve informatie die nodig is om te weten of een opgelegde maatregel in de jeugdhulp in uitvoering is en welke actor de uitvoering opneemt. 4 Kinderopvang van baby s en peuters Betaalbare kinderopvang Kinderopvang is een hefboom naar sociale inclusie van ouders en kinderen. Betaalbare en kwaliteitsvolle kinderopvang is bovendien een belangrijk instrument in de strijd tegen (kinder)armoede en in een activeringsbeleid. De SAR WGG heeft dan ook ernstige bezorgdheden bij de beslissing van de Vlaamse regering om de minimumtarieven in de inkomensgerelateerde kinderopvanginitiatieven te verhogen. Daarbij zijn wel individueel verminderde tarieven mogelijk. De toepassing van het individueel verminderd tarief hangt af van de specifieke categorie waartoe de ouder van het opgevangen kind behoort. Het voorontwerp van het Mozaïekdecreet creëert een rechtsgrond die het OCMW toelaat over individueel verminderd tarief te beslissen (art. 81). De raad pleit er alvast voor om alle leefloongerechtigden en equivalent leefloongerechtigden automatisch het minimale dagtarief toe te kennen. 8
Deze automatisering beperkt bovendien de werklast die OCMW s met dit voorontwerp van decreet opgelegd krijgen. Daarnaast dringt de raad aan op een evaluatie van de tariefverhoging, van de rol van het OCMW als toewijzer van het individueel verminderd tarief en van de categorieën die bepalen of een afwijking al dan niet toegestaan wordt. Daarin moet het perspectief van de gebruikers en in het bijzonder van de kwetsbare ouders voldoende meegenomen worden. De decretale verankering van de opdracht van het OCMW bij de beslissing over een individueel verminderd tarief voor de voorschoolse kinderopvang kan niet worden opgelegd aan de Brusselse OCMW s. Voor gezinnen die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wonen, gebeurt het onderzoek en de toekenning van het individueel verminderd tarief door de organisator van de kinderopvang. De raad vraagt aandacht voor deze werkwijze in de specifieke context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Voldoende en kwaliteitsvol aanbod De raad wijst op de noodzaak om voorzieningen voor kinderopvang meer flexibiliteit te geven inzake het maximaal toegestane aantal tegelijk aanwezige kinderen in de kinderopvanglocatie. Een voorziening moet de ruimte krijgen om in functie van de werkelijke behoefte op bepaalde opvangdagen en -momenten meer kinderen op te vangen dan vergund. Het decreet betreffende de kinderopvang van baby s en peuters dient in die zin aangepast te worden. Concreet stelt de raad volgende wijziging voor aan het decreet van 20 april 2012 houdende de organisatie van kinderopvang van baby's en peuters: Art. D. In artikel 5, 1 worden de volgende wijzigingen aangebracht: 3 er wordt een tweede lid toegevoegd dat luidt als volgt: In het eerste lid, 5, wordt onder het maximaal aantal tegelijk aanwezige kinderen verstaan: 1 voor gezinsopvang: het aantal vergunde kinderopvangplaatsen; 2 voor groepsopvang: het jaargemiddelde van het aantal aanwezige kinderen dat het aantal vergunde kinderopvangplaatsen niet mag overschrijden. Dat jaargemiddelde wordt berekend op basis van het aantal kinderopvangprestaties volgens opvangduur en het reële aantal openingsdagen van een kinderopvanglocatie per kalenderjaar. Tegelijkertijd is de raad bekommerd om de opeenstapeling van mechanismen en regelgeving die een invloed hebben op het aanbod, de kwaliteit en leefbaarheid van de voorschoolse kinderopvang. In vergelijking met de ons omringende landen is momenteel bijvoorbeeld de decretaal vastgelegde begeleider-kind-ratio hoog. In het belang van alle actoren, maar in de eerste plaats van kinderen en ouders, pleit de SAR WGG voor monitoring en evaluatie van ingrepen in de sector van de kinderopvang. Dit moet gebeuren met het oog op het waarborgen van de kwaliteit van de kinderopvang. 9
5 Subsidiëring van initiatieven die zich richten tot personen die betrokken zijn bij een misdrijf Beide artikelen onder dit hoofdstuk zijn een rechtstreeks gevolg van de Zesde staatshervorming, waardoor delen van het justitieel beleid voortaan onder Vlaamse bevoegdheid vallen (onder meer de justitiehuizen) (art. 96-97). De raad heeft geen inhoudelijke opmerkingen bij deze artikelen die een continuering van de financiering van oorspronkelijk federale initiatieven mogelijk maken en de mogelijkheid creëren om hiervoor overeenkomsten af te sluiten. Het op middellange termijn verderzetten van het huidige beleid inzake justitiehuizen en eerstelijnsjuridische bijstand kan voor de raad echter enkel en alleen nadat hierover een uitgebreid maatschappelijk debat heeft plaatsgevonden. Een grondige denkoefening over het beleid op het groeiende raakvlak van zorg, hulpverlening en justitie dringt zich nu op. Een optimalisering van de opdrachtvervulling van de justitiehuizen en van de hulp- en dienstverlening is daarbij aan de orde. En ook een duidelijke bevoegdheidsafbakening tussen de justitiële en de welzijns- en zorggerichte bevoegdheden is noodzakelijk. In een later advies levert de raad zelf inbreng bij deze denkoefening over een nieuw en coherent Vlaams beleid op de grens tussen zorg, welzijn en justitie. 6 Accreditatie van voorzieningen In artikel 99 lezen we dat bij de accreditatie van een voorziening zoveel mogelijk data van de voorziening wordt betrokken. Wanneer nodig ook persoonsgegevens die gaan over de gezondheid van de gebruikers van die voorziening. Met betrekking tot de bevoegdheid van een accreditatieinstelling om inzage te hebben in dergelijke persoonsgegevens, is het aangewezen dat het advies van de Privacycommissie wordt gevraagd. De raad verwijst tot slot naar de suggesties uit zijn eerder advies over kwaliteitsborging en toezicht door derden, waar ook het werken met het accrediteren van voorzieningen behandeld is (advies van 9 oktober 2014). 10