gemeente Haarlemmermeer Postbus 250 2130 AG Hoofddorp De leden van de gemeenteraad van Haarlemmermeer cluster Maatschappelijke en Economische Ontwikkeling/Sociale Dienstverlening contactpersoon Leon Beernink/Robert Wesselink Doorkiesnummer 6191/4683 Uw brief Ons kenmerk 14.078033\jwi/ohv Bijlage{n) Geen onderwerp Bezoekadres: Raadhuisplein 1 Hoofddorp Telefoon 0900 1852 Telefax 023 563 95 50 Verzenddatum 02OKT. 20H Geachte heer, mevrouw, Middels deze brief informeren we u over de uitkomsten van de pilot tegenprestatie die we in de eerste helft van 2014 hebben uitgevoerd. De tegenprestatie staat voor alle onbeloonde maatschappelijke nuttige activiteiten die door personen met een bijstandsuitkering kunnen worden uitgevoerd en die bijdragen aan het vergroten van hun participatie in de samenleving en op de arbeidsmarkt. In deze brief informeren wij u over de resultaten van de pilot en doen we aanbevelingen voor de toekomstige uitvoering van de tegenprestatie, zoals die vanaf 1 januari 2015 onder de Participatiewet moet worden vormgegeven. 1. Aanleiding Op 13 juni 2013 heeft de raad de motie 'voor wat hoort wat' aangenomen. In de motie wordt het college verzocht met een plan van aanpak te komen ten aanzien van de wijze waarop personen met een bijstandsuitkering een maatschappelijke tegenprestatie kunnen leveren. Op 16 oktober 2013 is de raad, middels een plan van aanpak (kenmerk 2013/56962), geïnformeerd over de wijze waarop invulling is gegeven aan deze motie. In het plan van aanpak is een aantal uitgangspunten geformuleerd voor de opzet van de pilot: - De tegenprestatie wordt niet opgelegd als sanctie voor het niet nakomen van verplichtingen. Enerzijds omdat dat wettelijk niet mag. Anderzijds omdat voor het niet nakomen van verplichtingen handhavingsinstrumenten inzetbaar zijn zoals het opschorten van de uitkering of het opleggen van andere maatregelen; - De tegenprestatie mag een re-integratietraject en het accepteren van werk niet in de weg staan; - Het moet gaan om activiteiten die nuttig zijn voor zowel het individu als voor de samenleving en aansluiten bij de intrinsieke motivatie van de uitkeringsgerechtigde, waarbij ook reeds bestaande werkzaamheden van een persoon onder de tegenprestatie kunnen vallen; - De tegenprestatie mag niet leiden tot verdringing op de arbeidsmarkt. Bovendien moet ervoor gezorgd worden dat de bijstandsgerechtigde is verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en aansprakelijkheid; - Tot slot is het uitgangspunt geformuleerd dat het niet bekostigd mag worden uit het Participatiebudget, dus voor de uitvoeringkosten en begeleiding moet een andere financieringsbron gezocht worden. FSC Mixed Sources Produttgrocp urt goed behccrdi b(h»n en andere gecontrakerde bronnen
Volgvel 2 In het plan van aanpak is beschreven dat een pilot zou worden gestart met ongeveer 20 tot 30 bijstandsgerechtigden. Tevens is beschreven dat de bevindingen van deze pilot middels een evaluatie worden aangeboden aan de raad. Na een korte voorbereidingstijd is de pilot in de periode januari 2014 tot en met mei 2014 uitgevoerd. In deze evaluatie worden de bevindingen van de pilot beschreven en worden aan de hand daarvan de voornaamste uitkomsten geëvalueerd. De resultaten van de pilot tegenprestatie (die inmiddels in Haarlemmermeer 'de Meerprestatie' wordt genoemd) zijn al verwerkt in het beleidsplan en verordening sociaal domein dat momenteel ter inzage ligt. De opzet en de voorwaarden voor deze pilot zijn niet automatisch ook de opzet en de voorwaarden van de Meerprestatie. 2. De opzet van de pilot Gezien het eenmalige karakter en de beperkte omvang van de pilot, kon de pilot budgetneutraal worden uitgevoerd. Een aantal reeds werkzame klantmanagers kreeg een aantal extra taken. Voordat de pilot van start kon gaan zijn gesprekken gevoerd met verzekeraar Centraal Beheer/Achmea om er zorg voor te dragen dat de bijstandsgerechtigden die mogelijkerwijs zouden gaan deelnemen aan de pilot, op een juiste en afdoende wijze waren verzekerd. Deze gesprekken hebben er toe geleid dat de Praktijk Ervarings Polis (PEP) is ingekocht. Deze verzekering biedt dekking voor aansprakelijkheid en ongevallen. Deze polis kan, indien noodzakelijk, ook onder de Participatiewet worden gecontinueerd. Vervolgens is er gestart met het maken van een selectie uit het totale bestand bijstandsgerechtigden. Er is voor gekozen om personen uit te nodigen die: zich bevinden op de treden 1 tot en met 3 van de re-integratieladder. Dit zijn de treden waarin de focus ligt op activering en maatschappelijke oriëntatie; arbeidsverplichtingen hebben (maar nu geen betaalde arbeid verrichten); niet in een lopend re-integratietraject zitten. Deze doelgroep is in feite beschikbaar voor een pilot als tegenprestatie. Uit deze selectie is een bestand gekomen van 120 bijstandsgerechtigden. Deze volledige groep is middels een brief uitgenodigd om op vrijwillige basis mee te werken aan de pilot. Op deze brief is weinig respons gekomen. Dat lag in de lijn der verwachting gezien de bewuste insteek van een vrijwillige deelname aan deze pilot. De nadrukkelijke doelstelling van deze pilot was niet om een zo groot mogelijk bereik te krijgen onder deze groep van 120 personen, maar juist met een deel van doelgroep ervaring op te doen met de beoogde werkwijze. In verband met de lage respons is gekozen voor een tweede benaderingswijze, namelijk een aselecte steekproef van 30 bijstandsgerechtigden uit de groep van 120 personen. Deze 30 bijstandsgerechtigden zijn via de klantmanager uitgenodigd om in gesprek te gaan over tegenprestatie. Deze benaderingswijze heeft geleid tot een betere respons. Uiteindelijk hebben de klantmanagers in totaal 28 personen kunnen spreken over de mogelijkheden om activiteiten te verrichten in het kader van tegenprestatie.
Volgvel 3 Evaluatie pilot tegenprestatie Haarlemmernneer 3. Procesbeschrijving Ten behoeve van de pilot is een procesbeschrijving gemaakt van de wijze waarop de pilot zou worden uitgevoerd. De procesbeschrijving bestaat uit de volgende stappen: Stap 1: De verkenning Voorafgaand het gesprek heeft de klantmanager het dossier van de bijstandsgerechtigde bestudeerd. Deze informatie heeft de klantmanager gebruikt als input voor de gesprekken. Stap 2: Het gesprek In het gesprek werden de interesses, vaardigheden en kwaliteiten van de betreffende persoon verkend. Op basis van deze uitkomsten werd in onderling overleg in beeld gebracht welke werkzaamheden konden worden verricht. Vervolgens is bekeken bij welke maatschappelijke organisaties deze werkzaamheden konden worden uitgevoerd. Deze input vormde het uitgangspunt voor het 'verzilveren van de werkzaamheden' (stap 3). Wanneer geen input kon worden verkregen wegens het ontbreken van aanknopingspunten werd een lijst beschikbaar gesteld met interessante organisaties en activiteiten die graag gebruik willen maken van vrijwilligers. In dit laatste geval werd een maatschappelijk nuttige activiteit uit deze lijst gekozen voor het verzilveren van de activiteit. Het gesprek werd afgesloten met concrete vervolgafspraken. Stap 3: Kansen verzilveren (twee weken zoektermijn) Op basis van de gemaakte afspraken werd van de bijstandsgerechtigde verwacht de betreffende organisatie te benaderen om nadere afspraken te maken over invulling van tijdelijke werkzaamheden. De bijstandsgerechtigde werd hier, middels een zoektermijn van twee weken, de ruimte geboden om samen met de beoogde organisatie naar eigen inzicht invulling te geven aan de beoogde werkzaamheden, de duur en de werktijden. Stap 4: Terugkoppeling Na de zoektermijn vond een afstemmingsmoment plaats tussen de klantmanager en de bijstandsgerechtigde. Tijdens dit afstemmingsmoment (fysiek of telefonisch) vond een terugkoppeling plaats over de uitkomsten en eventuele te zetten vervolgstappen. De terugkoppeling werd geregistreerd in het systeem. Stap 5: Monitoring Tijdens de uitvoering van werkzaamheden in het kader van tegenprestatie hebben de klantmanagers de voortgang gemonitord. Het doel was om de bijstandsgerechtigde gedurende de uitvoering van de onbeloonde werkzaamheden periodiek te blijven spreken. Het eerste voortgangsgesprek (fysiek of telefonisch) vond maximaal twee maanden (na de start van de werkzaamheden) plaats. De voortgang en afronding van een traject werden geregistreerd in het systeem.
Volgvel 4 4. Uitkomsten van de pilot 4.1. Kwantitatieve resultaten In het schema hieronder zijn de resultaten van de gesprekken weergegeven. Hieruit is op te maken dat in totaal 3 personen succesvol zijn begeleid richting onbeloonde maatschappelijke nuttige activiteiten. Nog eens 6 personen zijn via de gesprekken succesvol 'warm' gemaakt om zich te gaan oriënteren op hun mogelijkheden en zijn ook daadwerkelijk acties gaan ondernemen om onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteiten te gaan verrichten. Dit heeft echter tot op heden niet geleid tot een succesvolle match. Van de 3 geplaatste personen is er inmiddels één door middel van een proefplaatsing geplaatst op een reguliere functie. De tweede persoon voert met succes vrijwilligerstaken in een verzorgingshuis uit. Van een andere persoon die succesvol is begeleid is vernomen dat zij nog steeds erg enthousiast is over de werkzaamheden (boodschappen doen voor mensen die dit niet zelf kunnen) en het haar helpt bij het opdoen van werkritme. o Tabel 1: overzicht personen gesproken over de tegenprestatie Uitkomst Aantal Reeds voldoende actief in vrijwilligerswerk/mantelzorg 5 In verband met geconstateerde beperkingen geen 12 tegenprestatie mogelijk Geen motivatie 2 Succesvol begeleid naar nieuwe activiteiten 3 Op weg naar succesvolle matching 6 Totaal 28 Tijdens de gesprekken bleek dat 5 van de 28 personen reeds voldoende 1 actief waren in vrijwilligerswerk en/of mantelzorg. Als we deze 5 van het totaal afhalen kunnen we concluderen dat 3 van de 23 personen zijn 'uitgestroomd' naar onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteiten. Mochten de bijstandsgerechtigden die op weg zijn naar een succesvolle match slagen in hun opzet, dan kunnen dit er 9 worden. Een groot deel van de doelgroep (12 van de 28) bleek te maken te hebben met belemmeringen die het niet mogelijk maakten om hen op korte termijn te bewegen naar maatschappelijke participatie. Deze belemmeringen waren divers van aard, bijvoorbeeld beperkingen door een chronische spierziekte, ouderen met kanker en hartklachten etc. 4.2. Kwalitatieve resultaten De gevoerde gesprekken met de personen die zijn uitgenodigd door de klantmanager en de ervaringen van de klantmanager stelden ons in staat om de geformuleerde uitgangspunten en de beoogde invulling van tegenprestatie in de praktijk te toetsen. Doelgroep De doelgroep uit de treden 1 tot en met 3 van de re-integratieladder blijkt over het algemeen te passen binnen de doelstelling van tegenprestatie. Deze groep zit namelijk niet in een lopend re-integratietraject op weg naar werk. Deze groep heeft daarmee de ruimte voor het uitvoeren van onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden. Dit geldt in ieder geval voor zover ze deze ruimte niet al invullen met mantelzorg, vrijwilligerswerk of andere werkzaamheden. i Onder voldoende werd verstaan minimaal 5 uur per week
Volgvel 5 Tijdens de gesprekken bleek echter dat niet iedereen ook de veronderstelde ruimte daadwerkelijk beschikbaar had. Een deel van de doelgroep had te maken met fysieke en/of psychische beperkingen die ervoor zorgden dat ofwel de ruimte om een tegenprestatie uit te voeren beperkt is ofwel helemaal niet beschikbaar was. Voor de uitvoering van de tegenprestatie onder de Participatiewet is de aanbeveling om de mogelijkheid te creëren bepaalde personen die reeds in voldoende mate werkzaamheden zoals mantelzorg, vrijwilligerswerk etc. uitvoeren uit te kunnen sluiten van de plicht tot tegenprestatie. Activiteiten Voor het uitvoeren van onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteiten is gebruik gemaakt van een tweetal bronnen. Een eerste bron betrof een lijst met mogelijke activiteiten voor tegenprestatie die de gemeente vanuit reeds bekende activiteiten en haar netwerk zelf heeft kunnen opstellen. Daarnaast is er ook gebruik gemaakt van een vacaturebank voor vrijwilligerswerk. In deze online database kon direct gezocht worden naar vacatures. Op dit moment zitten er 276 vacatures in de database. Hierbij moet gedacht worden aan functies/activiteiten zoals chauffeur op een dierenambulance, wandelmaatjes, assisteren bij sportactiviteiten etc. De medewerkers betrokken bij de uitvoering van tegenprestatie gaven aan dat het gebruik van deze twee bronnen als zeer prettig werd ervaren. Na het verkennen van de interesses en kwaliteiten van de bijstandsgerechtigde kon direct geschakeld worden naar vacatures. De aangeboden werkzaamheden zijn primair gericht op participatie, maar hebben op onderdelen ook nadrukkelijk kenmerken van reguliere arbeid. De aanbeveling is om beide bronnen beschikbaar te houden en waar mogelijk aan te vullen met steeds meer werkzaamheden. Deze bronnen kunnen dan gebruikt worden voor de toekomstige uitvoering van tegenprestatie. Op die manier kan naast participatie ook arbeidsinschakeling als secundair doel in de werkzaamheden verweven blijven. Zoektermijn De periode van twee weken die werd gegeven om zelf een passende plek te vinden om de tegenprestatie in te vullen (zoektermijn), werd door zowel medewerkers als doelgroep prettig ervaren. De twee weken zoektermijn stelt de doelgroep in staat eerst zelf te zoeken naar interessante activiteiten. Vanuit de uitvoering wordt echter ook aangegeven dat een deel van de doelgroep naar alle waarschijnlijkheid meer tijd nodig heeft. In de toepassing van de zoektermijn kan vanzelfsprekend en indien noodzakelijk maatwerk worden toegepast. Op die manier wordt de betreffende persoon op een juiste manier ondersteund om tot een positieve en zinnige invulling te komen van tegenprestatie. Registratie Het registreren van alle activiteiten is een essentiële schakel om de ontwikkelingen te kunnen monitoren. Het gaat dan bijvoorbeeld om de registratie van de activiteiten die worden verricht in het kader van de tegenprestatie en het vastleggen van de afspraken met de betreffende persoon. Het gaat ook om de terugkoppelingen vanuit de organisaties waar personen uit de doelgroep actief zijn. Tijdens de pilot hebben zich op dit vlak geen bijzonderheden voorgedaan. Omdat het instrument tegenprestatie straks onder de Participatiewet op onderdelen door het Rijk zal worden uitgevraagd is registratie een belangrijk punt om mee te nemen in de toekomstige inrichting.
Volgvel 6 Duur Tijdens de pilotfase hebben we, in verband met het geringe aantal personen dat direct aan de slag kon, weinig ervaring kunnen opdoen met de duur van de inzet van het instrument. Het gaat bijvoorbeeld om het aantal maanden dat de activiteiten worden uitgevoerd en de monitoring gedurende deze periode. Wel hebben we geconstateerd dat het belangrijk is om een ondergrens te stellen van een aantal uur per week voor de inzet van activiteiten in het kader van tegenprestatie of in het kader van werkzaamheden die door de betreffende persoon worden uitgevoerd (bijvoorbeeld vrijwilligerswerk). De ondergrens leggen we op minimaal vijf uur in de week. Personen die vijf uur of meer in de week participeren leveren ons inziens reeds een voldoende, substantiële bijdrage. Vanzelfsprekend vraagt de uitvoering hiervan om maatwerk. 5. Conclusies en lessen in opmaat naar de Participatiewet Gedurende de pilot hebben we het opgestelde plan van aanpak met daarin de geformuleerde uitgangspunten en kaders kunnen toetsen in de praktijk. We hebben geconstateerd dat de uitgangspunten en kaders helder waren. Voor alle betrokkenen (zowel interne medewerkers als de bijstandsgerechtigden die waren uitgenodigd) was de bedoeling duidelijk. Samenvattend kunnen we stellen dat: Tegenprestatie een passend instrument is om personen die het betreft te (blijven) laten participeren in de samenleving; In lijn met het collegeprogramma omtrent 'Meerprestatie' arbeidsinschakeling, naast participatie, een secundair doel kan zijn; Voor de uitvoering van de tegenprestatie onder de Participatiewet is de aanbeveling om de mogelijkheid te creëren bepaalde personen die reeds in voldoende mate werkzaamheden zoals mantelzorg, vrijwilligerswerk etc. uitvoeren uit te kunnen sluiten van de plicht tot tegenprestatie. In de toepassing van de zoektermijn kan vanzelfsprekend en indien noodzakelijk maatwerk worden toegepast. Op die manier wordt de betreffende persoon op een juiste manier ondersteund om tot een positieve en zinnige invulling te komen van de tegenprestatie. Activiteiten uit de vacaturebank evenals de interne kennis van de sociale kaart, een waardevolle aanvulling zijn op het brede scala aan mogelijke activiteiten om in te zetten als tegenprestatie. Naast participatie kan dan ook arbeidsinschakeling als secundair doel in de werkzaamheden verweven blijven; Goede registratie is belangrijk. Om ontwikkelingen en afspraken te monitoren maar ook omdat het instrument tegenprestatie straks onder de Participatiewet op onderdelen door het Rijk zal worden uitgevraagd. Het aan te bevelen is om duidelijke keuzes te maken in de beoogde doelgroep. Personen die bijvoorbeeld reeds werkzaamheden zoals mantelzorg, vrijwilligerswerk etc. uitvoeren voor minimaal vijf uur in de week zouden uitgesloten moeten worden van de tegenprestatie. Voor personen op de treden 1, 2 en 3 van de re-integratieladder die niet vallen onder deze uitsluitingsgronden lijkt het instrument geschikt te zijn; Wel hebben we geconstateerd dat het belangrijk is om een ondergrens te stellen van een aantal uur per week voor de inzet van activiteiten in het kader van tegenprestatie of in het kader van werkzaamheden die door de betreffende persoon worden uitgevoerd (bijvoorbeeld vrijwilligerswerk). De ondergrens leggen we in principe op 5 uur, maar ook hier kan sprake van maatwerk zijn.
Onderwerp Volgvel 7 Maatwerk essentieel is om tegenprestatie succesvol te laten zijn en mensen gemotiveerd op weg te helpen. Het gaat dan over maatwerk in het vinden van de juiste werkzaamheden die aansluiten bij de behoefte en motivatie van de doelgroep, maar ook maatwerk in het geven van een zoekperiode voor de betreffende persoon om een succesvolle match te maken; De beschreven procestappen (zie ook paragraaf 3 van deze evaluatie) de basis kunnen vormen voor de werkprocessen in het geval van een structurele voortzetting van het instrument tegenprestatie in de toekomst. Onder de Participatiewet zijn meer mogelijkheden om tegenprestatie wettelijk af te dwingen. Deze mogelijkheden zijn opgenomen in de lokale verordening tegenprestatie. Dit draagt bij aan het vergroten van zowel de inzet als het bereik van het instrument tegenprestatie. Het betrof hier een kleinschalige pilot die budgetneutraal kon worden uitgevoerd. Voor een structurele voortzetting van dit instrument mag het Participatiebudget van de gemeente niet worden ingezet. Gezien de verplichting om in het kader van de Participatiewet beleid te ontwikkelen op dit onderwerp, zal de doelgroep op wie dit instrument van toepassing zal zijn, veel groter zijn dan in deze pilot het geval is. Dit betekent dat er voor de financiering van de uitvoering van dit instrument gezocht moet worden naar extra middelen. Als gevolg van de Participatiewet is de gemeente per 1 januari 2015 verplicht om op dit onderwerp expliciet beleid te ontwikkelen. De 'Meerprestatie' is meegenomen in de verordening Participatiewet die momenteel ter inzage ligt. De ervaringen opgedaan in deze pilot liggen hieraan ten grondslag. Wij verwachten u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, bester en wethouders van de gemeente Haarlemmermeer, scretaris, de bifttjemeester,