Farmacotherapie voor de huisarts

Farmacotherapie voor de huisarts

Farmacotherapie voor de huisarts Formularium 2010 Onder redactie van: L.W. Draijer E. de Jongh M.A. Klomp M. Verduijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 6329 2 NUR 871 Ontwerp omslag: L.Morselt, Nederlands Huisartsen Genootschap Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Cross Media Solutions Ten Brink, Alphen aan den Rijn Zesde herziene druk, 2010 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Voorwoord bij de zesde editie (2010) Dit is alweer de zesde editie van het NHG-zakboekformularium. Dit farmacotherapeutisch vademecum voor de huisarts is de papieren versie van het digitale NHG-formularium dat via de HISsen tijdens het spreekuur geraadpleegd kan worden. Deze editie is ten opzichte van de vorige editie geactualiseerd en aangevuld voor de volgende herziene en nieuwe NHG-Standaarden: Schouderklachten, Rectaal bloedverlies, Het spiraaltje, Artritis en Atriumfibrilleren. De indicatie Parkinson is door het verschijnen van de multidisciplinaire richtlijn Parkinson vervallen en de indicatie Endocarditisprofylaxe is geactualiseerd. Commentaar op de inhoud en de gebruiksvriendelijkheid ter verbetering van de volgende editie is altijd welkom. Utrecht, augustus 2009 Willem Draijer, Egbert de Jongh, Rien Klomp en Monique Verduijn, Nederlands Huisartsen Genootschap, Afdeling richtlijnontwikkeling. m.verduijn@nhg.org

6 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 Leeswijzer Algemeen Het zakboekje bestaat uit twee delen: een formulariumdeel en een deel met beknopte informatie over de geneesmiddelgroepen. Het formularium geeft praktische adviezen over de keuze en dosering van geneesmiddelen. Het bevat zestien hoofdstukken, die weer onderverdeeld zijn in ongeveer 179 indicaties. Bij elke indicatie staan de medicamenteuze adviezen vermeld tot op het niveau van de geneesmiddelengroepen, waarbij bij elke groep voorbeeldgeneesmiddelen worden genoemd. De keus van deze geneesmiddelen is gebaseerd op de NHG-Standaarden en de Farmacotherapeutische Richtlijnen (FTR en), waarbij ook gebruik is gemaakt van het Farmacotherapeutisch Kompas. Indicatie Onder elke indicatie staat korte achtergrondinformatie over de aandoening. Daarna volgen de niet-medicamenteuze adviezen, en een farmacotherapeutische toelichting. Onder elke indicatie volgt één of meerdere therapieschema s met een eigen stappenplan en een overzicht van de voor te schrijven geneesmiddelen. Stappenplan In het stappenplan worden de verschillende keuzen aangegeven, waarbij stap 1 altijd de eerste keus weergeeft. Als stap 1 verdeeld is in stap 1a en stap 1b hangt de keuze voor de toe te passen stap af van de patiëntenkenmerken (bijvoorbeeld zwangerschap). Onder elke stap staat een korte toelichting op het gebruik van de gekozen geneesmiddelen. In het algemeen gaat men door met de volgende stap als de vorige stap onvoldoende effect had of niet werd verdragen tenzij anders vermeld. Doseringsranges Aan het einde van iedere indicatie volgt een overzicht van de geneesmiddelen die in de verschillende stappen aan de orde zijn geweest. Achter de stofnaam staan de beschikbare sterkten, de

Leeswijzer 7 aanbevolen doseringsmarges en (indien van toepassing) de gebruiksadviezen. Dit zijn geen complete voorschriften zoals ze op een recept staan. Informatie over geneesmiddelgroepen Onder deze informatie staan de werkzaamheid, de werking, de belangrijkste bijwerkingen, interacties, contra-indicaties en aandachtspunten vermeld. Ook is de vernieuwde Denekampschaal voor de bepaling van kinderdoseringen opgenomen. Voor het bepalen van de juiste kinderdoseringen kan echter ook gebruik worden gemaakt van het nationale kinderformularium van NKFK op www.kinderformularium.nl. Verder is een bijdrage over verminderde nierfunctie opgenomen met berekening van de geschatte glomerulaire filtratiesnelheid of creatinineklaring met hulp van de MDRD-formule en de formule van Cockroft en Gault. De geschatte waarden kunnen van belang zijn voor het aanpassen van doseringen bij patiënten met een verminderde nierfunctie. Verder zijn er twee tabellen toegevoegd met daarin de generieke en de specialité-namen van de geneesmiddelen die in dit formularium worden genoemd: een tabel generieke naam -> de specialité-naam en een tabel de specialité-naam -> generieke naam. Tenslotte bevat het zakboekje een trefwoordenregister met daarin de indicaties, de generieke geneesmiddelen en de geneesmiddelgroepen.

Inhoud 5Voorwoord bij de zesde editie (2010) 5 6Leeswijzer 6 15 Nierfunctie 15 Deel I 19 indicaties 19 1 21 Pijn 21 1.1 21 Pijnbehandeling algemeen 21 1.2 26 Koliekpijn 26 1.3 27 Neuropathische pijn 27 1.4 28 Acute (traumatische) pijn 28 2 30 Psychiatrie 30 2.1 30 Angststoornissen 30 2.2 32 Depressie 32 2.3 34 Delier bij ouderen 34 2.4 36 Dementie met gedragsstoornissen 36 2.5 36 Psychose (acute) 36 2.6 37 Slaapproblemen 37 3 39 Neurologie 39 3.1 39 Duizeligheid 39 3.2 40 Epileptisch insult 40 3.3 41 Koortsconvulsie 41 3.4 42 Essentiële tremor 42 3.5 43 Spanningshoofdpijn 43 3.6 43 Migraine bij volwassenen 43 3.7 47 Migraine bij kinderen 47 3.8 48 Clusterhoofdpijn 48 3.9 49 Restless legs 49

10 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 3.10 50 Nachtelijke spierkrampen 50 3.11 51 TIA / CVA 51 3.12 53 Acute dystonie 53 4 55 Bloedziekten 55 4.1 55 IJzergebreksanemie 55 4.2 56 Pernicieuze/foliumzuurdeficiënte anemie 56 4.3 57 Profylactische foliumzuursuppletie 57 4.4 58 Profylactische vitamine K-toediening 58 5 59 Hart- en vaatziekten 59 5.1 59 Cardiovasculair risicomanagement (CVRM) 59 5.2 66 CVRM door cholesterolverlaging 66 5.3 67 Angina pectoris, stabiel 67 5.4 71 Acuut coronair syndroom 71 5.5 73 Beleid na myocardinfarct 73 5.6 76 Atriumfibrilleren 76 5.7 81 Hartfalen 81 5.8 87 Perifeer arterieel vaatlijden (PAV) 87 5.9 88 Raynaud-fenomeen 88 5.10 90 Wintertenen/perniones 90 5.11 91 Diepe veneuze trombose 91 5.12 94 Tromboflebitis 94 5.13 96 Endocarditisprofylaxe 96 6 99 Luchtwegaandoeningen 99 6.1 99 Hoesten 99 6.2 101 Bronchitis (acute) 101 6.3 101 Pneumonie 101 6.4 103 Pseudokroep 103 6.5 104 Astma bij kinderen 104 6.6 108 Astma bij volwassenen 108 6.7 113 COPD 113 6.8 117 Ernstige dyspnoe in de palliatieve zorg 117 7 119 Maag-darmziekten 119 7.1 119 Maagklachten; eerste episode 119 7.2 121 Maagklachten; persisterend of recidiverend 121 7.3 124 Maagklachten; beleid na gastroscopie 124 7.4 126 Misselijkheid/braken 126 7.5 128 Diarree (acute) 128

Inhoud 11 7.6 133 Fissura ani 133 7.7 134 Flatulentie 134 7.8 135 Hemorroïden 135 7.9 137 Obstipatie bij kinderen 137 7.10 140 Obstipatie bij volwassenen 140 7.11 143 Prikkelbare darmsyndroom 143 7.12 144 Worminfecties 144 7.13 146 Proctitis 146 8 148 Urologie 148 8.1 148 Urineweginfecties 148 8.2 154 Prostatitis (acute) 154 8.3 154 Epididymitis (acute) 154 8.4 157 Bemoeilijkte mictie bij oudere mannen 157 8.5 158 Urinesteenlijden 158 8.6 160 Urine-incontinentie 160 8.7 161 Enuresis nocturna 161 8.8 162 Erectiele disfunctie 162 9 165 Vrouwenziekten 165 9.1 165 Vaginaal bloedverlies 165 9.2 168 Climacteriële klachten 168 9.3 170 Dysmenorroe 170 9.4 172 Fluor vaginalis 172 9.5 174 Hormonale anticonceptie 174 9.6 177 Anticonceptie met spiraal 177 9.7 178 Morning-aftermethoden 178 9.8 179 Endometritis puerperalis 179 9.9 180 Mastitis puerperalis 180 9.10 181 Tepelkloven 181 10 183 Sexueel overdraagbare aandoeningen (soa) 183 10.1 183 Chlamydia-infectie 183 10.2 184 Gonorroe 184 10.3 186 Urethritis bij mannen 186 10.4 188 Pelvic inflammatory disease (PID) 188 10.5 189 Condylomata acuminata 189 10.6 191 Herpes genitalis 191 10.7 193 Schaamluis 193 10.8 194 Syfilis (lues) 194 10.9 196 Trichomoniasis 196

12 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 11 197 Huidziekten 197 11.1 197 Abces 197 11.2 198 Acne 198 11.3 200 Alopecia 200 11.4 201 Bijtwonden 201 11.5 203 Brandwonden 203 11.6 204 Candida-balanitis 204 11.7 205 Cellulitis/ Erysipelas 205 11.8 208 Constitutioneel eczeem 208 11.9 214 Contacteczeem 214 11.10 216 Dermatitis perioralis 216 11.11 217 Dermatitis solaris/zonne-allergie 217 11.12 218 Dermatomycosen 218 11.13 220 Droge huid/ xerosis 220 11.14 222 Ecthyma ulcus 222 11.15 223 Erysipeloïd 223 11.16 224 Erythema migrans (ziekte van Lyme) 224 11.17 226 erythrasma 226 11.18 227 Folliculitis, oppervlakkig 227 11.19 229 Furunkel (diepe folliculitis/ furunculose) 229 11.20 231 Herpes labialis 231 11.21 233 Herpes zoster 233 11.22 234 Hidradenitis 234 11.23 235 Hyperhidrosis 235 11.24 236 Hoofdluis en kleerluis 236 11.25 239 Impetigo 239 11.26 241 Intertrigo 241 11.27 243 Likdoorn/eksteroog/clavus 243 11.28 244 Luieruitslag 244 11.29 246 Melasma (Chloasma) 246 11.30 247 Mollusca contagiosa 247 11.31 248 Onychomycose 248 11.32 249 Panaritium / Paronychia 249 11.33 250 Pitted keratolysis 250 11.34 252 Pityriasis versicolor 252 11.35 253 Pruritus ani 253 11.36 254 Pruritus senilis 254 11.37 256 Psoriasis 256 11.38 259 Rosacea 259 11.39 261 Scabiës 261 11.40 263 Schaafwonden 263

Inhoud 13 11.41 265 Seborroïsch eczeem 265 11.42 266 Sinus pilonidalis 266 11.43 267 Urticaria 267 11.44 269 Waterpokken/ varicella 269 11.45 271 Wondinfectie 271 11.46 274 Wratten/ verrucae vulgaris 274 12 275 Mond- en KNO-aandoeningen 275 12.1 275 Aften/stomatitis aftosa 275 12.2 276 Droge mond/xerostomie 276 12.3 277 Foetor ex ore/halitosis 277 12.4 279 Gingivitis 279 12.5 280 Orale candidiasis 280 12.6 282 Stomatitis angularis/perlèche 282 12.7 283 Allergische rhinitis 283 12.8 286 Niet-allergische rhinitis 286 12.9 287 Rhinosinusitis (acute) 287 12.10 290 Keelpijn (acute) 290 12.11 293 Otitis media acuta (OMA) 293 12.12 297 Otitis externa 297 13 300 Oogaandoeningen 300 13.1 300 Allergische conjunctivitis 300 13.2 301 Infectieuze conjunctivitis 301 13.3 303 Blefaritis 303 13.4 304 Hordeolum 304 13.5 304 Chalazion 304 13.6 305 Conjunctivitis door contactallergie 305 13.7 306 Corneabeschadiging 306 13.8 307 Corpus alienum in oog 307 13.9 308 Droge ogen 308 13.10 308 Episcleritis 308 13.11 309 Keratoconjunctivitis photoelectrica (lasogen) 309 14 311 Stofwisselingsziekten 311 14.1 311 Diabetes mellitus type 2 311 14.2 314 Hypoglykemie 314 14.3 314 Hypothyreoïdie 314 14.4 316 Hyperthyreoïdie 316

14 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 15 318 Aandoeningen van het bewegingsapparaat 318 15.1 318 Bursitis prepatellaris & olecrani 318 15.2 319 Epicondylitis 319 15.3 321 Gonartrose 321 15.4 323 Hielpijn/calcaneodynie 323 15.5 325 Jicht 325 15.6 328 Meralgia paresthetica 328 15.7 329 Osteoporose 329 15.8 332 Polymyalgia reumatica 332 15.9 335 Schouderklachten 335 15.10 337 Artritis/Reumatoïde artritis 337 15.11 339 Tractus iliotibialis frictiesyndroom 339 16 340 Overige aandoeningen 340 16.1 340 Allergische/anafylactische reactie 340 16.2 342 Influenza / griep 342 16.3 343 Influenzapandemie 343 16.4 345 Koorts 345 16.5 347 Opiaatintoxicatie 347 16.6 347 Problematisch alcoholgebruik 347 16.7 349 Stoppen met roken 349 16.8 352 Tetanusprofylaxe 352 Deel 2 355 geneesmiddelengroepen 355 357 Geneesmiddelgroepen 357 Deel 3 447 transcriptietabellen 447 449 Transcriptietabellen 449 Deel 4 473 trefwoordenregister 473 475 Register 475

Nierfunctie 15 Nierfunctie De nierfunctie wordt in de huisartsenpraktijk vastgesteld door een benadering of schatting aan de hand van het serumcreatininegehalte. De meest gebruikte formules voor schatting van de nierfunctie zijn de MDRD-formule en de Cockcroft-Gault-formule. Beide formules kennen hun beperkingen en onnauwkeurigheden. Zie hiervoor de LTA Chronische nierschade. Het gebruik van de MDRD formule heeft de voorkeur en wordt in toenemende mate gebruikt door laboratoria. De MDRD-formule is bij klaringen boven de 60 ml/min/1,73m_ onbetrouwbaar (bij een dergelijke klaring wordt daarom aangegeven: > 60 ml/min/1,73m_). Bij een geschatte GFR= egfr ( estimated GFR) < 60 ml/min/ 1,73m 2 spreekt men van een verminderde nierfunctie. Bij personen ouder dan 65 jaar kan een egfr < 60 ml/min/ 1,73m 2 normaal zijn voor de leeftijd, zonder onderliggende nierziekte. Formule van Cockcroft en Gault voor de berekening van de creatinineklaring De Cockcroft-Gault-formule geeft een benadering van de creatinineklaring op basis van de plasma- of serumcreatinineconcentratie, de leeftijd en het lichaamsgewicht als indicator voor de spiermassa. De formule voor mannen luidt als volgt: creatinineklaring = 1,23 x (140-leeftijd) x gewicht 0,81 x plasmacreatinineconcentratie Creatinineklaring in ml/minuut Leeftijd in jaren Gewicht in kg Plasmacreatinineconcentratie in micromol/liter Bij vrouwen wordt de uitkomst van de formule voor mannen vermenigvuldigd met 0,86. Bron: LTA Chronische nierschade (www.nhg.org)

16 Farmacotherapie voor de huisarts 2010 Denekampschaal Gereviseerde doseringsschalen voor jongens en meisjes apart Doseringsschaal voor jongens A B C D jaar kg % m 2 cm 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1,5 1 9 mnd 6 mnd 3 mnd 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 A = leeftijd in jaren resp. maanden B = gewicht in kg C = lichaamsoppervlak en percentage van de dosis voor volwassenen D= lengte in cm Gebruiksaanwijzing bij normale proporties: verbind de leeftijd (A) of dat is nauwkeuriger het gewicht (B) horizontaal met C voor het percentage van de volwassen dosis bij afwijkende proporties: verbind het gewicht (B) met de lengte (D). Het snijpunt met C geeft het percentage van de volwassen dosis Naar Dosering van geneesmiddelen bij kinderen door A.E. Denekamp 1962. Huisarts en Wetenschap, 5, 357.

Denekampschaal 17 Doseringsschaal voor meisjes A B C D jaar kg % m 2 cm 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1,5 1 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 Overgenomen uit Pharmaceutisch Weekblad, 2003; 138:832. 0