Gemeente Houten. Brede School Hofstad IV Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai

Gemeente Houten Brede School Hofstad IV Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai

Gemeente Houten Brede School Hofstad IV Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Datum 11 april 2012 Kenmerk HTN469/Kmc/6365 Eerste versie www.goudappel.nl goudappel@goudappel.nl

Documentatiepagina Opdrachtgever(s) Gemeente Houten Titel rapport Brede School Hofstad IV Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Kenmerk HTN469/Kmc/6365 Datum publicatie 11 april 2012 Projectteam opdrachtgever(s) de heer E. van Rheenen Projectteam Goudappel Coffeng de heren T.S. de Boer en K.D. Koopmans Projectomschrijving Akoestisch onderzoek van het weg- en railverkeerslawaai ten behoeve van de nieuwe Brede School in Hofstad IV te Houten. Trefwoorden akoestisch onderzoek, Houten, Hofstad IV, Brede School, Wet geluidhinder, wegverkeerslawaai, railverkeerslawaai www.goudappel.nl

Inhoud Pagina 1 Inleiding 1 2 Het plan en de Wet geluidhinder 3 2.1 Het plan 3 2.2 Wegverkeerslawaai 4 2.2.1 Zonering 4 2.2.2 Geluidscriteria 4 2.3 Railverkeerslawaai 4 2.3.1 Zonering 4 2.3.2 Geluidscriteria 4 2.4 Maatregelen en mogelijke ontheffingen 5 3 Uitgangspunten 6 3.1 Rekenmethodiek 6 3.2 Uitgangspunten wegverkeer 6 3.3 Uitgangspunten railverkeer 7 3.4 Omgevingskenmerken 8 4 Resultaten 10 4.1 Wegverkeer 10 4.2 Railverkeer 11 4.3 Maximale binnenwaarde conform het Bouwbesluit 13 5 Conclusies 14 www.goudappel.nl

1 Inleiding De gemeente Houten is voornemens een Brede School te realiseren in het plangebied Hofstad IV in Houten-Vinex. Nabij deze locatie is op moment een tijdelijke basisschool aanwezig. De nieuwe Brede School is gesitueerd binnen de wettelijke geluidszone van de spoorlijn (Houten- Geldermalsen) en de ontsluitingsweg Raaigras, zoals deze door de Wet geluidhinder zijn aangegeven. De voorgenomen locatie voor de nieuwe Brede School is weergegeven in figuur 1.1. Locatie Brede School Figuur 1.1: Indicatieve locatie Brede School De gemeente Houten heeft aan Goudappel Coffeng BV opdracht gegeven het benodigde akoestisch onderzoek uit te voeren voor het weg- en railverkeerslawaai. Dit onderzoek is in voorliggende rapportage beschreven. www.goudappel.nl Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 1

Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft het plan in relatie met de Wet geluidhinder. In hoofdstuk 3 worden vervolgens de uitgangspunten voor het onderzoek uiteengezet. Vervolgens worden in hoofdstuk 4 de resultaten van de geluidsberekeningen beschreven. Hoofdstuk 5 beschrijft tot slot de conclusies van het onderzoek. Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 2

2 Het plan en de Wet geluidhinder 2.1 Het plan In voorliggende situatie is er sprake van een nieuwe school binnen de geluidszone van de bestaande weg (Raaigras) en de spoorlijn (Utrecht - Geldermalsen). Om de nieuwe school mogelijk te maken dient het bestemmingsplan te worden gewijzigd. In het bestemmingsplan is voor de nieuwe school een bouwvlak opgenomen. Binnen dit bouwvlak dient de school gerealiseerd te worden. Omdat de definitieve vormgeving van het nieuwe schoolgebouw nog niet bekend is, zijn de geluidsbelastingen berekend op de randen van het Bouwvlak. Een impressie van het bouwvlak is weergegeven in figuur 2.1. Figuur 2.1: Impressie van het Bouwvlak van de nieuwe Brede School www.goudappel.nl Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 3

2.2 Wegverkeerslawaai 2.2.1 Zonering In artikel 74 van de Wet geluidhinder is bepaald dat zich langs alle wegen een geluidszone bevindt. Uitzondering hierop zijn de wegen: die zijn gelegen binnen een als woonerf aangeduid gebied; waarvoor een maximumsnelheid geldt van 30 km/h. De breedte van de geluidszone hangt af van het aantal rijstroken en de ligging van de weg in stedelijk dan wel buitenstedelijk gebied. In tabel 2.1 is een overzicht gegeven van de geldende breedten van geluidszones per type weg. aantal rijstroken wegligging binnen stedelijk gebied wegligging buiten stedelijk gebied 2 200 meter 250 meter 3 of 4 350 meter 400 meter 5 of meer 350 meter 600 meter Tabel 2.1: Overzicht breedte geluidszone per wegtype De wijkontsluitingsweg Raaigras bestaat uit twee rijstroken. De geluidszone van deze weg betreft 200 meter. De beoogde locatie van de Brede School is gelegen binnen deze geluidszone. 2.2.2 Geluidscriteria Voor nieuw te bouwen geluidsgevoelige bestemmingen langs reeds bestaande wegen geldt een voorkeursgrenswaarde van 48 db voor wegverkeerslawaai. Op plaatsen waar door omstandigheden niet aan de hiervoor genoemde grenswaarde kan worden voldaan, kunnen Burgemeester en Wethouders ingevolge artikel 100a van de Wet geluidhinder (beargumenteerd) een hogere grenswaarde vaststellen met een maximum van 63 db. Er dient echter wel te worden voldaan het maximaal toelaatbare binnenniveau conform het Bouwbesluit. 2.3 Railverkeerslawaai 2.3.1 Zonering Het spoortraject ter hoogte van de Brede School (traject 729 uit het akoestisch spoorboekje ASWIN) kent een geluidszone van 500 meter aan weerszijden van het spoor. De beoogde locatie van de Brede School bevindt zich binnen deze zone. 2.3.2 Geluidscriteria Voor de Brede School geldt met betrekking tot railverkeerslawaai een voorkeursgrenswaarde van 53 db. De maximale ontheffingswaarde bedraagt 68 db voor railverkeers- Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 4

lawaai. Ook ten gevolge van het railverkeerslawaai dient te worden voldaan aan de maximale binnenwaarde conform het Bouwbesluit. 2.4 Maatregelen en mogelijke ontheffingen Indien niet wordt voldaan aan de voorkeurgrenswaarde dient nader onderzoek te worden uitgevoerd naar geluidbeperkende maatregelen. Daarbij dient de volgende volgorde van prioriteit te worden aangehouden: 1. bronmaatregelen; 2. overdrachtsmaatregelen; 3. maatregelen aan de geluidsgevoelige bestemming(en). Indien bron- en/of overdrachtsmaatregelen niet of onvoldoende oplossing bieden, dient een verzoek voor ontheffing naar hogere grenswaarden te worden ingediend bij het College van Burgemeester en Wethouders. Tevens dient in dat geval het Bouwbesluit in acht te worden genomen, waarin een maximale binnenwaarde van 28 db is vastgelegd voor theorielokalen. Voor theorievaklokalen geldt een maximale binnenwaarde van 33 db en voor de overige ruimtes zoals kantoren en personeelsruimtes geldt een maximale binnenwaarde van 38 db. Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 5

3 Uitgangspunten 3.1 Rekenmethodiek Ten behoeve van het akoestisch onderzoek is een geluidsmodel opgesteld met het programma GeoMilieu, versie 1.90. Er is gerekend conform standaardrekenmethode II uit het Reken- Meetvoorschrift geluidhinder (RMG 2006). Voor het wegverkeer is op de resultaten een correctie toegepast van -5 db conform artikel 110g van de Wet geluidhinder en artikel 3.6 van het RMG2006. Maatgevende dagperiode De school wordt naar verwachting alleen overdag gebruikt. De geluidsbelastingen als gevolg van de avond- en nachtelijke uren zijn daarom buiten beschouwing gelaten. 3.2 Uitgangspunten wegverkeer De gehanteerde uitgangspunten voor het verkeer op Raaigras zijn weergegeven in tabel 3.1. De verkeersintensiteit is representatief voor een gemiddelde weekdag. De verkeersintensiteit is handmatig bepaald op basis van de aanwezige voorzieningen in de omgeving en de bijbehorende verkeersgeneratie. In de verkeersverdeling is uitgegaan van de aanwezigheid van een buslijn en een beperkte hoeveelheid bouwverkeer. Verdeling over het etmaal (per uur) intensiteit snelheid aandeel mz/zw % dag (07.00-19.00 % avond (19.00-23.00 % nacht (23.00-07.00 wegvak (mvt/etm) (km/h) vrachtverkeer uur) uur) uur) Raaigras t.h.v. Brede School 2.200 50 4,0 / 1,0 7,0 2,3 0,8 Tabel 3.1: Uitgangspunten wegverkeerslawaai www.goudappel.nl Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 6

Wegdekverharding Voor de wijkontsluitingsweg Raaigras is uitgegaan van conventioneel asfalt in de vorm van DAB 0/16 (Dicht Asfaltbeton). Dit type asfaltverharding heeft geen geluidsreducerende werking. 3.3 Uitgangspunten railverkeer De nieuwe Brede School is gelegen ten oosten van de Spoorlijn Utrecht - Geldermalsen en bevindt zich binnen de wettelijke geluidszone van deze spoorlijn. Het ministerie van I & M is voornemens langs onder andere spoortrajecten geluidsproductieplafonds voor geluid op te stellen. Zo lang deze nog niet bekend zijn geldt de afspraak om de toekomstige geluidsbelasting te bepalen aan de hand van de huidige situatie. De geluidsbelasting in de toekomstige situatie (planjaar 2022) is dan gebaseerd op de huidige situatie met een werkruimte van 1,5 db, waarbij de huidige situatie is opgebouwd uit de beschikbare intensiteiten van de jaren 2006, 2007 en 2008. De treinintensiteiten worden uitgedrukt in het aantal eenheden/bakken dat gemiddeld per uur gedurende de dag-, avond-, of nachtperiode rijdt. De gegevens voor spoortraject 729 zijn in tabel 3.2 samengevat. Voor het aantal bakken per uur in de huidige situatie is uitgegaan van het gemiddelde van de peiljaren 2006, 2007 en 2008. De gegevens zijn ontleend aan ASWIN versie 2011. intensiteit (bakken per uur) stopfractie (bakken per uur) snelheid (km/h) doorgaand categorie dag avond nacht dag avond nacht stop cat. 1 33,50 25,23 9,18 1 1 0,97 130 121 cat. 2 45,03 30,41 5,33 0 0 0 130 112 cat. 3 0,69 0,33 0,32 0 0 0,6 86 120 cat. 4 12,98 22,45 13,19 0 0 0 86 0 cat. 5 0,06 0,04 0,03 0 0 0 0 0 cat. 6 0,41 0,79 0,54 0 0 0 86 0 cat. 8 42,05 31,57 7,44 0 0 0,08 130 107 Tabel 3.2: Gehanteerde intensiteiten spoorlijn (Traject 729 Km 9986). Gemiddelde voor alle sporen op basis van de jaren 2006, 2007 en 2008 (Bron: Awin 2011) Ter hoogte van de geplande Brede School zijn vier spoorbanen aanwezig. Het stoppende treinverkeer (categorie 1) is geprojecteerd op binnenste sporen. Het doorgaande treinverkeer is geprojecteerd op beide buitenste sporen. Spoorkenmerken Het type spoor en dwarsliggers heeft een grote invloed op de geluidsemissie van de sporen. De spoorlijn Utrecht - Geldermalsen bestaat ter hoogte van de Brede School uit voegloos spoor met betonnen dwarsliggers. De sporen zijn als zodanig opgenomen in het Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 7

geluidsmodel. In zuidelijke richting is de stalen brug over het Amsterdam-Rijnkanaal aanwezig in de spoorbaan. Voor deze brug is een geluidstoeslag opgenomen van 10 db. 3.4 Omgevingskenmerken Afscherming, reflectie en overdrachtsdemping De gevels van de binnen het onderzoeksgebied aanwezige woningen en andere objecten hebben een reflecterende werking. Reflecties, lucht- en bodemdemping zijn volgens de in het Reken- en Meetvoorschrift aangegeven wijze doorgerekend. Ter hoogte van de nieuwe Brede School is op dit moment een warmtecentrale aanwezig. De geluidsafscherming van dit gebouw is bij de berekeningen beschouwd. De tijdelijke school ten noorden van de Brede School en de geplande bebouwing ten zuiden van de Brede School zijn ten aanzien van de geluidsafscherming buiten beschouwing gelaten. Hoogteligging van het spoor Ter hoogte van de nieuwe Brede School is uitgegaan van een verhoogde ligging van het spoor van circa 2,5 m ten opzichte van het aanwezige maaiveld. Naar het zuiden toe neemt de hoogte van het spoor verder toe in verband met de passage van het kanaal. Huidig geluidbeperkende maatregelen In de huidige situatie zijn langs het spoor reeds geluidsschermen aanwezig. Bij de geluidsberekeningen is uitgegaan van geluidsschermen met een hoogte van 1,5 m. Een impressie van deze geluidsschermen ter hoogte van de Brede School is weergegeven in figuur 3.1. Figuur 3.1: Impressie van de huidige geluidsschermen langs het spoor (bron cyclomedia) Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 8

Waarneempunten Voor de Brede School is in het bestemmingsplan een bouwvlak opgenomen. Daarbij is aangegeven dat een maximale bouwhoogte van 12,0 m is toegestaan. De exacte vormgeving van de nieuwe school is op dit moment nog niet bekend. Derhalve zijn de geluidsbelastingen berekend voor de randen van het bouwvlak. Daarbij is uitgegaan van een hoogte van 4,0 m per verdieping. De geluidsbelastingen zijn berekend voor de waarneemhoogtes 2,0; 6,0; 10,0 m. Deze waarneemhoogtes zijn representatief voor respectievelijk de begane grond, de eerste en de tweede verdieping van het gebouw. Een overzicht van de waarneempunten is weergegeven in figuur 3.2. Figuur 3.2: Overzicht van de waarneempunten Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 9

4 Resultaten 4.1 Wegverkeer De berekende geluidsbelastingen ten gevolge van de wijkontsluitingsweg Raaigras zijn weergegeven in tabel 4.1. De maximaal berekende geluidsbelasting bedraagt 42 db. Deze geluidsbelasting is berekend op de westgevel van het bouwvlak voor een waarneemhoogte van 10,0 m, representatief voor de tweede verdieping (derde bouwlaag). Voor nieuwe geluidgevoelige bestemmingen langs bestaande wegen geldt een voorkeursgrenswaarde van 48 db. Deze grenswaarde wordt niet overschreden. waarneempunt waarneemhoogte (m) geluidsbelasting (db) 001_A 2,0 < 40 001_B 6,0 41 001_C 10,0 42 002_A 2,0 < 40 002_B 6,0 40 002_C 10,0 41 003_A 2,0 < 40 003_B 6,0 40 003_C 10,0 41 004_A 2,0 < 40 004_B 6,0 40 004_C 10,0 41 005_A 2,0 < 40 005_B 6,0 < 40 005_C 10,0 41 006_A 2,0 < 40 006_B 6,0 < 40 006_C 10,0 < 40 007_A 2,0 < 40 007_B 6,0 < 40 007_C 10,0 < 40 www.goudappel.nl Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 10

waarneempunt waarneemhoogte (m) geluidsbelasting (db) 008_A 2,0 < 40 008_B 6,0 < 40 008_C 10,0 < 40 009_A 2,0 < 40 009_B 6,0 < 40 009_C 10,0 < 40 010_A 2,0 < 40 010_B 6,0 < 40 010_C 10,0 < 40 011_A 2,0 < 40 011_B 6,0 < 40 011_C 10,0 < 40 012_A 2,0 < 40 012_B 6,0 < 40 012_C 10,0 < 40 013_A 2,0 < 40 013_B 6,0 < 40 013_C 10,0 40 Tabel 4.1: Overzicht van de geluidsbelastingen ten gevolge van de wijkontsluitingsweg Raaigras, inclusief correctie conform artikel 110g Wgh Omdat voor alle waarneempunten wordt voldaan aan de voorkeursgrenswaarde is nader onderzoek naar geluidbeperkende maatregelen niet noodzakelijk. 4.2 Railverkeer De geluidsbelastingen ten gevolge van het railverkeer zijn weergegeven in tabel 4.2. De maximaal berekende geluidsbelasting bedraagt 62 db. Deze geluidsbelasting is berekend op de westgevel voor een waarneemhoogte van 10,0 m (tweede verdieping). De berekende maximale geluidsbelasting voor de begane grond (eerste bouwlaag) bedraagt 54 db. Voor nieuwe scholen binnen de geluidszone van bestaande spoorwegen geldt een voorkeursgrenswaarde van 53 db. Deze voorkeursgrenswaarde wordt voor een aantal waarneempunten overschreden. Deze locaties zijn in tabel 4.2 grijs gearceerd. De maximale ontheffingswaarde van 68 db wordt echter niet overschreden. waarneempunt waarneemhoogte (m) geluidsbelasting (db) 001_A 2,0 54 001_B 6,0 59 001_C 10,0 61 002_A 2,0 53 002_B 6,0 59 002_C 10,0 62 Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 11

waarneempunt waarneemhoogte (m) geluidsbelasting (db) 003_A 2,0 53 003_B 6,0 59 003_C 10,0 61 004_A 2,0 54 004_B 6,0 59 004_C 10,0 61 005_A 2,0 53 005_B 6,0 59 005_C 10,0 60 006_A 2,0 50 006_B 6,0 54 006_C 10,0 55 007_A 2,0 49 007_B 6,0 54 007_C 10,0 55 008_A 2,0 49 008_B 6,0 53 008_C 10,0 54 009_A 2,0 42 009_B 6,0 45 009_C 10,0 < 40 010_A 2,0 41 010_B 6,0 44 010_C 10,0 < 40 011_A 2,0 41 011_B 6,0 43 011_C 10,0 < 40 012_A 2,0 53 012_B 6,0 57 012_C 10,0 59 013_A 2,0 53 013_B 6,0 58 013_C 10,0 60 Tabel 4.2: Overzicht van de geluidsbelastingen ten gevolge van spoortraject 729, inclusief GPP (1,5 db) Omdat voor een aantal waarneempunten overschrijdingen van de voorkeursgrenswaarde zijn berekend, is onderzoek naar geluidsbeperkende maatregelen noodzakelijk. Bronmaatregelen Bronmaatregelen zijn mogelijk in de vorm van raildempers. Raildempers zorgen voor een geluidsreductie aan de bron van circa 3 db. Met deze geluidsafname kan de geluidsbelasting niet voor alle waarneempunten worden gereduceerd tot op of onder de voorkeurs- Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 12

grenswaarde. Daarnaast is het niet reëel te achten dat raildempers apart aangebracht worden ten behoeve van de nieuwe school. Dit omdat raildempers relatief kostbaar zijn. Overdrachtsmaatregelen Ter hoogte van de nieuwe school zijn reeds geluidsschermen aanwezig met een hoogte van 1,5 m. Hogere schermen kunnen zorgen voor een verdere reductie van de geluidsbelasting. Het is echter niet aannemelijk dat de recent aangelegde geluidsschermen worden verhoogd ten behoeve van de nieuwe school. Hogere grenswaarden Maatregelen (aanvullend op de reeds bestaande maatregelen) lijken op voorhand niet reëel geacht te worden. Het is dan ook een reële optie om voor de nieuwe school hogere grenswaarden aan te vragen bij het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Houten. Daarbij is het wel van belang om te voldoen aan de maximale binnenwaarde conform het Bouwbesluit. In paragraaf 4.3 is hier nader op ingegaan. 4.3 Maximale binnenwaarde conform het Bouwbesluit Bij het vaststellen van de hogere waarde is het van belang om te kunnen voldoen aan de binnenwaarde voor de Brede School. Om de minimale geluidafschermende werking van de gevels te kunnen bepalen is de cumulatieve geluidsbelasting van belang. In dit geval is er sprake van twee bronnen (weg- en railverkeer) in de vorm de wijkontsluitingsweg Raaigras en de spoorlijn. Bij het bepalen van de cumulatieve geluidsbelasting van verschillende bronnen schrijft Het Reken en meetvoorschrift ( RMG2006, bijlage 1, hoofdstuk 2) voor dat er eerst vastgesteld dient te worden of er sprake is van blootstelling aan meerdere relevante bronnen. Dit is alleen het geval wanneer de voorkeursgrenswaarde van die onderscheiden bronnen wordt overschreden. In dit geval wordt alleen de voorkeursgrenswaarde ten gevolge van het railverkeer overschreden. Ten gevolge van de wijkontsluitingsweg Raaigras is er geen sprake van een overschrijding van de voorkeursgrenswaarde van 48 db. De maatgevende geluidsbelasting om te bepalen of de binnenwaarde voldoet, is in dit geval dus alleen de geluidsbelasting ten gevolge van de spoorlijn Utrecht - Geldermalsen. De geluidsbelastingen ten gevolge van deze spoorlijn zijn weergegeven in tabel 4.2. Voor theorielokalen geldt een maximale binnenwaarde van 28 db. Voor theorievaklokalen geldt een maximale binnenwaarde van 33 db en voor de overige ruimtes zoals kantoren en personeelsruimtes geldt een binnenwaarde van 38 db. De gevelisolatie van het nieuwe gebouw zal hiervoor afdoende moeten zijn. Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 13

5 Conclusies De gemeente Houten is voornemens een Brede School te realiseren in het plangebied Hofstad IV in Houten-Vinex. De Brede School wordt gebouwd binnen de wettelijke geluidszone van de spoorlijn (Houten- Geldermalsen) en de ontsluitingsweg Raaigras. De Wet geluidhinder schrijft voor dat bij de bouw van nieuwe geluidgevoelige bestemmingen binnen de geluidszones van (spoor)wegen akoestisch onderzoek noodzakelijk is. In voorliggend rapport zijn de akoestisch effecten van het weg- en railverkeerslawaai voor de Brede School beschreven. Wegverkeer Ten gevolge van het wegverkeer wordt op alle gevels van het nieuwe gebouw voldaan aan de voorkeursgrenswaarde van 48 db. Railverkeer Ten gevolge van het railverkeer bedraagt de maximale geluidsbelasting 62 db. Voor scholen geldt een voorkeursgrenswaarde van 53 db. De geluidsbelasting voor de Brede School voldoet voor het railverkeerslawaai dus niet aan de voorkeursgrenswaarde. De maximale ontheffingswaarde van 68 db wordt niet overschreden. Maatregelen om de geluidsbelasting van het railverkeer te beperken zijn feitelijk reeds getroffen in de vorm van de aanwezige geluidsschermen. De realisatie van extra geluidbeperkende maatregelen, alleen ten behoeve van de nieuwe school, wordt niet reëel geacht. Voor de nieuwe school is het dan ook een reële optie om over te gaan tot het aanvragen van hogere grenswaarden ten gevolge van het railverkeer. Deze ontheffing dient te worden verleend door College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Houten. Er dient voorts rekening te worden gehouden met het Bouwbesluit waarin staat dat moet worden voldaan aan de maximaal toelaatbare binnenwaarde. www.goudappel.nl Akoestisch onderzoek weg- en railverkeerslawaai Brede School Hofstad IV 14

Vestiging Deventer Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer T +31 (0570) 666 222 F +31 (0570) 666 888 Postbus 161 7400 AD Deventer www.goudappel.nl goudappel@goudappel.nl