00 ERAS-programma versneld herstel na darmchirurgie Poli Chirurgie
Inleiding U wordt binnenkort opgenomen voor een dikkedarm operatie. Bij deze operatie wordt het ERAS-programma toegepast. ERAS is een afkorting van de Engelse woorden: Enhanced Recovery After Surgery, dit betekent: versneld hersteld na operatie. Het ERAS-programma is een kwaliteitsprogramma rondom een operatie, waarin alle factoren die een positieve invloed hebben op herstel zijn samengebracht. De laatste jaren is veel onderzoek gedaan naar de factoren die van invloed zijn op het herstel na een operatie. Zo blijkt het herstel na de operatie versneld te kunnen worden door: Een zo klein mogelijke insnijding door de chirurg: hoe minder schade aan weefsel wordt aangericht, des te sneller is het herstel. Een optimale pijnbestrijding, waarbij niet alleen de pijn goed wordt bestreden, maar waarbij ook de nadelige effecten van de pijnbestrijding (op maag en darmwerking) worden geminimaliseerd. Een zo kort mogelijke periode van bedrust, zodat verlies van spierkracht wordt beperkt. Een zo kort mogelijke periode niet eten, zodat gewichtsverlies wordt beperkt en de afweer wordt bevorderd. Het herstel begint meteen na de operatie: Bij terugkomst op de afdeling mag u drinken. U krijgt s avonds een vloeibare maaltijd aangeboden en u mag eventjes rechtop in bed of in de stoel zitten. De 1 e dag na de operatie werken de darmen weer (u heeft rommelingen in de buik en u kunt windjes laten). U bent in staat om 1½ liter te drinken, zodat het infuus afgebouwd kan worden. U krijgt lichtverteerbare voeding en als eerste maaltijd een broodmaaltijd. U zit een aantal keren per dag in de stoel. De 2 e dag na de operatie heeft u minder hulp nodig bij toiletgang en wassen en kunt u eventueel wandelen op de gang. De pijn wordt bestreden met een pijnpomp of tabletten. 1
Naast uw algehele conditie vóór de operatie, bepaalt vooral de grootte van de operatie of het herstel voorspoedig verloopt. Meestal wordt de eerste 2 dagen na de operatie duidelijk hoe het herstel verloopt en of u snel naar huis kunt. Wanneer alles goed gaat, mag u tussen de 4 e en 7 e dag na de operatie naar huis. In deze folder komen alle onderdelen van het ERAS-programma bij darmkanker aan bod. Optimale zorg vóór de operatie Intensieve patiënten voorlichting Goede voorlichting voor de operatie is belangrijk. Als u precies weet wat u te wachten staat bent u minder bang. Wanneer u op de wachtlijst geplaatst wordt voor de operatie, wordt u doorgestuurd naar de poli Preoperatieve Screening voor een gesprek met de anesthesist. Bezoek poli Preoperatieve Screening De anesthesist beoordeelt het risico van de anesthesie (narcose) en vraagt als het nodig is aanvullend onderzoek aan zoals bloedonderzoek, een hartfilmpje (ECG), of longfoto. Hij kan u ook doorverwijzen voor een consult bij een andere specialist. U kunt vragen stellen over de anesthesie bij de operatie en/of over de pijnbehandeling na de operatie. Coloncarepoli Vóór de operatie krijgt u een afspraak voor een gesprek met een coloncareverpleegkundige die de gang van zaken rondom de operatie toelicht. Tijdens deze voorlichtingsronde wordt ook het medisch en verpleegkundig dossier voorbereid. Soms ziet u geen coloncareverpleegkundige omdat de casemanager dan de uitleg geeft Bijvoeding Wanneer u in de periode voor de operatie meer dan 10% in 6 maanden, of meer dan 5% in 1 maand bent afgevallen, wordt u doorverwezen naar een diëtist. De diëtist overlegt met u op welke manier u uw voeding gedurende 2
10 dagen voor de operatie zo optimaal mogelijk kunt gebruiken. Vaak is daarvoor speciale bijvoeding nodig. Optimale zorg de dag voor de operatie U wordt meestal de dag van de operatie opgenomen op afdeling Heelkunde. De afdeling Zorgplanning belt een werkdag voor de operatie hoe laat en waar u zich moet melden. Darmvoorbereiding Het kan nodig zijn dat de darm voor de operatie leeg is (laxeren). Meestal wordt dit gedaan door het geven van een klysma (zeepspuit) op de dag van de operatie. Een klysma is het inbrengen van een vloeistof in de darmen via de anus. De vloeistof zorgt ervoor dat de ontlasting op gang komt. In sommige gevallen is uitgebreid laxeren nodig (met Moviprep), dit zal de arts met u bespreken. U krijgt dan een recept en uitleg mee naar huis. Voeding De dag voor de operatie, tot 24:00 uur Mag u gewoon eten en drinken. Drinkt u minstens 1½ liter. Drinkt u geen alcohol. Na 24:00 uur Alleen nog heldere dranken tot 2 uur voor de operatie (heldere dranken zijn: water, limonade, thee, koffie zonder melkproducten, heldere vruchtensappen). De ochtend van de operatie Drink thuis 2 pakjes drinkvoeding: 'PreOp'. Dit is een helder drankje met citroensmaak dat voornamelijk bestaat uit suikers. Uit onderzoek is gebleken dat het drinken van PreOp voor de operatie een positief effect heeft op het herstel na de operatie. Het is belangrijk dat u de pakjes tussen 2 en 4 uur voor de operatie drinkt. U krijgt 2 uur voor de operatie 2 tabletten paracetamol. Daarna mag u niets meer drinken, dus ook geen PreOp. 3
Bent u diabetes patiënt, dan is PreOp niet geschikt voor u en krijgt u helder vloeibaar drinken. Bloed prikken. De anesthesist geeft u een briefje mee om bloed te laten prikken op de dag van de operatie. Als u voor 7:30 uur moet binnen komen neemt u het briefje mee naar de afdeling. Is dit na 7:30 uur dan gaat u met briefje eerst naar het Priklaboratorium (route 40) om bloed te laten prikken. Geef aan de balie aan dat u die dag geopereerd wordt zodat u met voorrang aan de beurt bent. Slaap- en kalmeringstabletten Slaap- en kalmeringstabletten worden niet meer altijd gegeven voor de operatie. De kans dat u na de operatie nog suf bent van de slaap- of kalmeringstabletten is groot als u niet gewend bent deze te nemen. Als u suf bent is het moeilijk na de operatie te beginnen met drinken, eten en bewegen. Ademhalingsoefeningen De fysiotherapeut komt langs om uitleg te geven over ademhalingsoefeningen die u na de operatie kunt doen. Optimale zorg de dag van de operatie Pijnbestrijding Voor de operatie wordt tussen de rugwervels, een slangetje ingebracht (epidurale katheter) die het mogelijk maakt om op de plaats van de operatie de pijn te bestrijden. Door deze plaatselijke verdoving is veel minder morfine nodig. Bijwerkingen van morfine zoals sufheid en het stil vallen van de darmwerking komen daarom veel minder voor. Dit is belangrijk voor een snel herstel; u kunt dan na de operatie weer eten en drinken. 2 of 3 dagen na de operatie wordt de epidurale katheter verwijderd. Naast de epidurale pijnbestrijding krijgt u: 4 x per dag 1000 mg Paracetamol 1 x per dag 15 mg Movicox 1 x per dag 20 mg Nexium (om de maag te beschermen). 4
Het is belangrijk deze pijnstillers in te nemen, ook als u geen pijn heeft. Door goede pijnbestrijding herstelt u sneller. Anesthesie Als de voorbereidingen klaar zijn wordt u onder narcose gebracht en geopereerd. De epidurale katheter zorgt voor verdoving van de buik. Een verdoofd gevoel voelt u mogelijk na de operatie ook in de benen. De algehele anesthesie zorgt ervoor dat u niets merkt van de operatie en dat u binnen ½ uur na de operatie weer bij bewustzijn bent. De anesthesie werkt niet lang na, de tijd dat u op de Recovery (uitslaapkamer) verblijft is daardoor vrij kort (enkele uren). Sondes, katheters en drains Sondes, drains en katheters worden zo weinig mogelijk gebruikt. U krijgt dus (in principe) geen maagslang ('sonde') en geen wondslangetjes ('drains'). Tijdens de operatie wordt alleen een slangetje in de blaas ('blaaskatheter') ingebracht, omdat de blaas door de epidurale katheter niet goed werkt. De blaaskatheter wordt tegelijk met de epidurale katheter de 2 e of 3 e dag na de operatie verwijderd. Het infuus stopt op de dag dat de epidurale katheter verwijderd wordt en wanneer u meer dan 1 liter per dag kunt drinken. Eten en drinken Bij terugkomst van de Recovery krijgt u een glas water. Misselijkheid is de enige reden om niet te drinken. Met het ERAS-programma proberen we misselijkheid na de operatie te voorkomen. U krijgt tijdens de operatie uit voorzorg een middel tegen misselijkheid. Toch kan misselijkheid niet altijd voorkomen worden. De verpleegkundigen weten precies wat ze u hier tegen mogen geven, vraag er gerust om. Probeer in elk geval minstens ½ liter heldere dranken te drinken. Als avondeten krijgt u een vloeibare maaltijd. U voelt zelf of u in staat bent om te eten. We weten uit ervaring dat u de eerste dagen na de operatie geen normale hoeveelheden kunt eten. Daarom krijgt u speciale drinkvoeding (extra bij de vloeibare maaltijd). De dag van de operatie krijgt u 1 pakje drinkvoeding, de daarop volgende dagen 2 pakjes per dag. 5
Beweging Om verschillende redenen is bedrust niet goed. Het verhoogt de kans op trombose, belemmert de darmwerking en vermindert het vermogen om goed door te ademen en op te hoesten. Na de operatie wordt zo snel mogelijk gestart met bewegen. De dag van de operatie probeert u eventjes rechtop in bed of in een stoel te zitten. Lage bloeddruk is de belangrijkste reden waarom uit bed komen niet lukt. Lage bloeddruk is een van de bijwerkingen van de epidurale katheter. Ga de eerste keer uit bed met hulp van een verpleegkundige, die de bloeddruk in de gaten houdt. Optimale zorg de dagen na de operatie Pijnbestrijding De epidurale katheter wordt de 2 e of 3 e dag na de operatie verwijderd. Paracetamol en Movicox blijft u als extra pijnmedicatie gebruiken, net als de Nexium om maagklachten te voorkomen. De pijnbestrijding: Dag 0 + 1: epidurale verdoving 4 x 1000 mg Paracetamol, 1 x 15 mg Movicox, 1 x 20 mg Nexium Dag 2 of 3: Dag 4 en volgende: Vanaf dag 7: stoppen epidurale verdoving 4 x 1000 mg Paracetamol, 1 x 15 mg Movicox, 1 x 20 mg Nexium 4 x 1000 mg Paracetamol, 1 x 15 mg Movicox, 1 x 20 mg Nexium zal de Paracetamol alleen nog nodig zijn bij pijn. Uiteraard verschilt de pijn van persoon tot persoon en wordt de pijnmedicatie, indien wenselijk aangepast. 6
Eten en drinken De 1 e dag na de operatie krijgt u licht verteerbare voeding en als eerste maaltijd een broodmaaltijd. De maaltijden worden aangevuld met drinkvoeding: 2 pakjes per dag tijdens de verdere opname. Vanaf de 2 e dag krijgt u normale voeding. Bewegen De dagen na de operatie probeert u minstens 3 x per dag uit bed te zijn en 2 x per dag een wandeling te maken over de afdeling. Een goede pijnbestrijding is hierbij belangrijk. Geef aan wanneer pijn u belemmert uit bed te komen. Wanneer u niet in staat bent uit bed te komen, probeer dan zoveel mogelijk rechtop in bed te zitten. Laxantia Om de werking van de dikke darm te bevorderen en verstopping te voorkomen, krijgt u tijdens u opname 1 x per dag een laxeermiddel. Eigen bijdrage aan herstel Uw eigen actieve bijdrage is zeer belangrijk voor een goed herstel. Als bijlage vindt u op de laatste pagina s een dagboekje, waarin u zelf kunt noteren of de doelen, die we met dit programma willen bereiken, gehaald zijn. Ook kunt u noteren waarom u een doel niet gehaald heeft, zodat het programma eventueel aangepast kan worden. Optimale zorg thuis Naar huis U mag in principe naar huis vanaf de 4 e dag na de operatie wanneer aan de volgende voorwaarden is voldaan: u voelt dat u lichamelijk in staat bent om naar huis te gaan; u heeft ontlasting gehad; u verdraagt normaal eten; u heeft goede pijnbestrijding. De definitieve beslissing of u naar huis mag, wordt door de chirurg in overleg met u genomen. In principe heeft u als u voor de operatie zelfstandig functioneerde, geen extra zorg nodig thuis. Wel is het prettig als u de eer- 7
ste 2 weken wat hulp kunt krijgen van partner, familie of andere naasten. Zware huishoudelijke klussen zullen nog moeilijk zijn. Wondverzorging Houdt de wond droog. Vanaf dag 3 mag u douchen en de pleister, als deze doorgelekt is vervangen. Een droge wond hoeft niet meer verbonden te worden. De hechtingen worden de 10 e dag na de operatie verwijderd. Hiervoor krijgt u een afspraak mee. Tijdens deze afspraak wordt ook de uitslag van het weefselonderzoek verteld. Het kan ook zijn dat u oplosbare hechtingen heeft, deze lossen vanzelf op en hoeven niet verwijderd te worden. U krijgt dan wel nog afspraak mee voor uitslag van het weefselonderzoek. Activiteiten Pas uw lichamelijke activiteiten aan tot aan de eerste controle op de poli Chirurgie. De eerste 4 weken na de ingreep mag u niet sporten, zwemmen en autorijden (de gordel is pijnlijk over het litteken). Vermijd zwaar tillen en ondersteun uw buik met uw handen bij hoesten en persen. Telefonisch contact Om uw herstel in de gaten te houden wordt u de eerst volgende donderdag gebeld door de colon care verpleegkundige. Die informeert hoe het met u gaat. Complicaties Na iedere operatie kunt u complicaties krijgen zoals bijvoorbeeld een longontsteking of blaasontsteking. De belangrijkste complicaties na een dikke darmoperatie zijn: Naadlekkage: een lek op de plaats waar de darm (nadat het zieke stuk is verwijderd) weer aan elkaar is gemaakt. De inhoud van de darm lekt weg in de buik en kan voor ontsteking van het buikvlies zorgen. De symptomen zijn: bolle, gespannen buik, misselijkheid en braken, koorts, buikpijn. Wanneer sprake is van een naadlekkage, wordt u opnieuw geopereerd. Wondinfectie: een ontsteking van de huid op de plaats van de hechtingen. De symptomen zijn roodheid van de huid of lekken van wondvocht. Bij een wondinfectie worden de hechtingen verwijderd, zodat de pus uit- 8
gespoeld kan worden. U hoeft voor een wondinfectie niet in het ziekenhuis te blijven. Ileus: soms gaan de darmen ondanks het ERAS-traject stilstaan. Uw voedsel wordt dan niet verteerd en u bent dan erg misselijk. U mag dan tijdelijk niet eten en drinken. Zo nodig krijgt u extra vocht via een infuus. Contact opnemen Neem contact op bij: koorts (boven 38 C;) braken; hevige buikpijn; hevige rugpijn; wondproblemen. met de: poli Chirurgie, telefoon: 0495 57 22 76 (op werkdagen tussen 8:30 en 17:00 uur). Spoedeisende Hulp, telefoon: 0495 57 25 30 (na 17:00 uur en op zon - en feestdagen). Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen neem dan contact op met de poli Chirurgie, telefoon: 0495-57 22 76. 9
Dagboek Het dagboek kunt u invullen, zodat u weet wat u gegeten en/of gedronken heeft. Ook geeft dit dagboek richtlijnen waardoor spoedig herstel wordt bevorderd. Dag Dag van operatie 1 e dag na de operatie Hersteldoel 500 ml gedronken, ± 4 glazen Vloeibaar gegeten 1 pakje nutridrink gedronken Eventjes in stoel of rechtop gezeten, 1uur 1½ liter gedronken, ± 12 glazen Lichtverteerbare (brood)maaltijd gegeten 2 pakjes nutridrink gedronken 3 x uit bed (naar kunnen) Gehaald ja / nee Reden voor het niet halen van de hersteldoelen 2 e dag na deoperatie Minstens 2 x gewandeld op de gang 1½ liter gedronken, ± 12 glazen Normale maaltijd gegeten 2 pakjes nutridrink gedronken Verzorging met enige hulp 3 x uit bed en opbouwen 10
R330.30 2017-05 1170165