Interne Geneeskunde Dialyse Centrum Groningen Toegang tot de bloedbaan voor hemodialyse
Interne Geneeskunde Dialyse Centrum Groningen Deze folder geeft informatie over diverse manieren om een toegang tot de bloedbaan te verkrijgen voor hemodialyse. Het behandelt onder andere de diverse soorten shunts en de verzorging daarvan. De informatie is ook bedoeld om u meer kennis te geven over het belang van een goede verzorging en bewaking van de shunt. De tekst is een aanvulling op het Zorgboek voor nierfunctievervangende therapie die u ontvangen heeft op de (pre)dialysepolikliniek. Als u na het lezen nog vragen heeft, kunt u deze stellen aan de arts of (pre)dialyseverpleegkundige. Toegang tot de bloedbaan: shunt of katheter Bij hemodialyse worden afvalstoffen en overtollig vocht uit het bloed verwijderd met behulp van een kunstnier. Om voldoende bloed naar de kunstnier te brengen is een toegang tot de bloedbaan nodig. Dit kan een katheter (kunststof slangetje) in een grote ader zijn. Dit heet een dialysekatheter of centraal veneuze katheter. Er kan ook operatief een verbinding tussen een slagader en een ader gemaakt worden. Zo n verbinding wordt een shunt genoemd. Er is een duidelijke voorkeur om een shunt bij u aan te leggen. De katheter kan wel een tijdelijke oplossing zijn als er nog geen shunt aangelegd is. Shunt Een shunt, ook wel vaattoegang genoemd, is een verbinding tussen een slagader en ader. Er bestaan verschillende soorten shunts. Vaak leggen we de shunt aan in een van de onderarmen ter hoogte van de pols. Wanneer dit niet mogelijk is leggen we de shunt aan in de elleboog of bovenarm. Deze shunts worden gemaakt van uw eigen bloedvaten. Als uw eigen bloedvaten niet geschikt zijn om een 1
Toegang tot de bloedbaan voor hemodialyse shunt aan te leggen, kan hiervoor een kunststof buisje gebruikt worden. Het kunststof buisje wordt meestal vlak onder de huid geplaatst in de onderarm. Onderzoek Vooraf aan de shuntoperatie moet worden vastgesteld welke bloedvaten gebruikt kunnen worden. Met een echo wordt de conditie van de vaatwand en de stroomsnelheid van het bloed in de vaten onderzocht. Dit heet een Echo-Doppler of Duplex onderzoek. Ook worden de bloeddrukken aan beide armen gemeten. Het onderzoek is pijnloos en duurt ongeveer een half uur (zie ook folder Duplex onderzoek ter voorbereiding op het aanleggen van de shunt ). Na het onderzoek wordt het plan voor de shunt met u besproken op het vaatlaboratorium of de polikliniek vaatchirurgie. Voor de operatie bezoekt u de anesthesioloog. Samen met deze specialist maakt u de afspraken over de manier van verdoven. Periode voor de operatie Veelvuldig prikken kan schade veroorzaken aan de bloedvaten. Deze bloedvaten hebben we nodig om een goede shunt aan te leggen. Het is daarom erg belangrijk dat in beide armen zo weinig mogelijk bloed geprikt wordt. Er mag wel bloed worden geprikt op de handrug, of uit een ader aan de binnenkant van de onderarm. Het is ook belangrijk dat een eventueel infuus niet in de onderarm of elleboog wordt aangelegd en dat er geen bloeddruk gemeten wordt aan de shuntarm. Er mag wel een infuus geprikt worden op de handrug. U krijgt een prikpaspoort op de predialyse polikliniek mee waarin deze adviezen beschreven staan. Ook krijgt u hier 2
Interne Geneeskunde Dialyse Centrum Groningen nadere uitleg over deze adviezen. Wij willen uw aandacht vragen voor het belang hiervan. Als u definitief een shunt nodig heeft plannen we in overleg met uw behandelend arts de shuntoperatie. U krijgt van het bureau Opname ongeveer een week voor de operatie schriftelijk bericht. In deze brief staat de opnamedatum en de tijd dat u bij ons wordt verwacht. Ook de afgesproken stopdatum van medicijnen en bloedverdunners staan in de brief. De dag voor de operatie wordt u opgenomen. Er kan dan eventueel nog een dialysebehandeling plaats vinden en de shunt kan nog worden afgetekend op het vaatlaboratorium. Voor deze operatie verblijft u twee nachten in het ziekenhuis, bij voorkeur op de afdeling Vaatchirurgie. De shuntoperatie Tijdens de operatie maakt de vaatchirurg een verbinding tussen een slagader en een ader in uw arm (zie tekening 1). Hierdoor stroomt het bloed vanuit de slagader via de verbinding naar de ader. Door de hogere druk die er ontstaat, zet de ader op en gaat het bloed sneller stromen en ontstaat de shunt. Hierdoor wordt de wand van de ader dikker waardoor deze makkelijker is aan te prikken. de gezwollen ader slagader de verbinding tussen de aders en de slagader is gemaakt Het aanleggen van een shunt tekening 1 3
Toegang tot de bloedbaan voor hemodialyse Als uw eigen bloedvaten niet geschikt zijn om een shunt aan te leggen krijgt u een kunststof shunt. Tijdens de operatie plaatst de vaatchirurg een kunststof buisje in uw arm. Dit wordt vaak in een lus aangelegd (zie tekening 2). Soms blijft u een dag langer opgenomen. Ader slagader tekening 2 De operatie gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving en soms onder algehele verdoving. Na de operatie gaat u naar de uitslaapkamer en vervolgens weer naar de verpleegafdeling. Voor deze operatie is meestal een opname in het ziekenhuis nodig. Periode na de operatie Na de operatie heeft u een of meerdere wondjes met hechtingen. Meestal gebruiken we hechtingen die zelf oplossen. Soms gebruiken we niet-oplosbare hechtingen die na 10-14 dagen verwijderd moeten worden door de huisarts of de verpleegkundige op de pre-dialysepolikliniek of de dialyseafdeling. De eerste dagen na de operatie kan de arm gevoelig zijn en soms ook wat gezwollen en blauw. Dit komt vaker voor bij het aanleggen van de kunststof shunt. 4
Interne Geneeskunde Dialyse Centrum Groningen De shunt kan niet meteen worden gebruikt. Afhankelijk van de soort shunt duurt het ongeveer vier tot acht weken voordat de shunt kan worden aangeprikt. Bij de aanleg van een shunt van uw eigen bloedvaten kunt u vanaf twee weken na de operatie het rijpen van de shunt stimuleren door een paar maal per dag, gedurende enkele minuten in een knijpballetje te knijpen. De shunt is gevoelig voor stolling. Daarom begint u vaak met bloedverdunnende medicijnen als u die nog niet gebruikt. Meestal kunt u de ochtend na de operatie naar huis. Voordat u naar huis gaat komt de verpleegkundige vaattoegang bij u op de verpleegafdeling voor nadere controle, instructie en adviezen. Wanneer er bij u een shunt van eigen bloedvaten is aangelegd krijgt u een controleafspraak mee voor het vaatlaboratorium. Na 4 weken controleren we hier uw shunt. Leefregels en controles bij een shunt Het is belangrijk uw shunt goed te verzorgen en deze regelmatig te controleren. Hierbij is het bekijken, voelen en luisteren van de shunt belangrijk. Een goede verzorging voorkomt complicaties en een regelmatige controle zorgt ervoor dat bij eventuele complicaties tijdig ingegrepen kan worden. De shunt kan op deze manier zo lang mogelijk worden gebruikt. Leefregels De volgende leefregels zijn belangrijk voor u: De shunt mag niet afgekneld raken bijvoorbeeld door erop te liggen of knellende kleding te dragen. Krab niet aan korstjes op de shuntarm. Draag geen zware tassen of andere zware dingen met de shuntarm. 5
Toegang tot de bloedbaan voor hemodialyse Gebruik de shuntarm niet voor bloeddrukmeting. Gebruik de shuntarm niet om bloed af te laten nemen. In een shuntarm mag geen infuus ingebracht worden. Draag geen horloge aan de shuntarm wanneer de shunt ter hoogte van de pols aangelegd is. Overleg met de arts of de verpleegkundige over het beoefenen van een sport. Niet alle sporten zijn toegestaan. Mogelijke complicaties Er zijn verschillende complicaties mogelijk bij een shunt. Hieronder staan de belangrijkste genoemd, en wat u in dat geval kunt doen. Complicaties bij een shunt Bloeduitstorting Een bloeduitstorting onder de huid kan direct na de operatie ontstaan, maar ook tijdens of na gebruik van de shunt voor dialyse. Meestal verdwijnt de bloeduitstorting spontaan binnen enkele weken. In die tijd kan hij wel van kleur en grootte veranderen. Neem contact op met de (pre)dialyse wanneer de plek groter wordt of wanneer de pijn toeneemt. Pijnlijke rode of gezwollen shuntarm Dit kan duiden op een infectie. Neem uw temperatuur op en neem contact op met de (pre)dialyse. Nabloeden uit de prikgaatjes voor patiënten die al aangeprikt worden Druk de prikplaats af met een gaasje. Als het bloeden na een uur niet is gestopt, neem dan contact op met de dialyseafdeling. Gevoelloze, koude of blauwe vingers aan de shuntarm Dit kan duiden op onvoldoende bloedtoevoer naar de hand. Neem contact op met de (pre)dialyse. 6
Interne Geneeskunde Dialyse Centrum Groningen Dichtzittende shunt Wij raden u aan om dagelijks naar uw shunt te luisteren door uw arm naar uw oor te brengen. Door uw shunt elke dag te bekijken, te bevoelen en te beluisteren kunt u veranderingen vaststellen. Merkt u verandering in geluid of voelt u de trilling in de shunt niet meer, meldt dit dan zo snel mogelijk op de dialyseafdeling of bij de contactpersoon zoals hiernaast beschreven. Verpleegkundige observaties en onderzoek De verpleegkundige observeert uw shunt tijdens iedere (pre) dialyse door te kijken, te luisteren en te voelen. Door het regelmatig vergelijken van de druk en bloeddoorstroming worden shuntproblemen, zoals vernauwingen, in een vroeg stadium geconstateerd. Als het nodig is wordt verder onderzoek gedaan. Dit kan met een echo (Echo-Doppler of Duplex) of met een shuntfoto(angiogram of DSA genoemd). Hierbij worden röntgenfoto s gemaakt, terwijl contrastvloeistof wordt toegediend. Zo kan worden vastgesteld of er sprake is van een vernauwing en op welke plaats deze zich bevindt. Behandeling van vernauwingen in de shunt Een vernauwing van een shunt kan met een dotterprocedure of een operatie worden opgeheven. Dotterprocedure Als het angiogram heeft aangetoond dat er sprake is van een vernauwing wordt deze meestal direct behandeld. U wordt dan gedotterd op de Röntgenafdeling. Het dotteren is een procedure waarbij een katheter wordt ingebracht waaraan een ballonnetje 7
Toegang tot de bloedbaan voor hemodialyse is bevestigd. Door het opblazen van dit ballonnetje kan de vernauwing worden opgerekt. Operatie Als een dotterprocedure geen effect heeft kunt u worden geopereerd. Tijdens deze operatie wordt geprobeerd de vernauwing op te heffen. Een operatie is ook noodzakelijk wanneer er stolling is in de shunt. Als een operatie niet lukt moet een nieuwe shunt worden aangelegd. Ter overbrugging wordt er dan een tijdelijke dialysekatheter ingebracht. Vragen Als u voor of na de aanleg van een shunt vragen heeft kunt u maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 16.30 uur contact opnemen met de toegangscoördinator van het UMCG. Telefoonnummer (050) 361 61 61 (vragen naar piepernummer 77531). Buiten kantoortijden kunt u contact opnemen met de dienstdoende dialyseverpleegkundige van het dialysecentrum waar u behandeld wordt. Telefoonnummer UMCG: (050) 361 61 61 Telefoonnummer Dialyse Centrum Groningen: (050) 361 94 44 Patiënten van de pre-dialysepoli kunnen naar de dienstdoende dialyseverpleegkundige van het UMCG vragen via telefoonnummer (050) 361 61 61. www.umcg.nl en www.dcg.nl De webadressen voor informatie over het Universitair Medisch Centrum Groningen en het Dialyse Centrum Groningen. 8
Patiënteninformatie vlk 288/1206