Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Nederland Persmap Kerkbalans 2012 Wat is de kerk jou waard? drs. E.F.J. Duijsens R.-K. Economencollege
Inleiding In 2012 wordt voor de 40 e maal de landelijke actie Kerkbalans gehouden. Aan de actie nemen vijf kerkgenootschappen deel: het Rooms-Katholieke Kerkgenootschap de Protestantse Kerk in Nederland de Algemene Doopsgezinde Sociëteit de Remonstrantse Broederschap de Oud-Katholieke Kerk Deze landelijke actie wordt jaarlijks gehouden ter ondersteuning van de plaatselijke initiatieven in de parochies (geloofsgemeenschappen) om financiën binnen te krijgen. De parochies organiseren zelf hun geldwervingsactie. Dit gebeurt op zeer uiteenlopende manieren, waarbij ruimte is voor plaatselijke tradities. De jaarlijkse geldwerving is nodig om de eigen activiteiten van de parochies te kunnen betalen. Er moeten salarissen van priesters, diakens, pastoraal werkers, secretariaatsmedewerkers, huishoudelijk personeel, kosters en organisten/dirigenten worden betaald. Gebouwen (kerk, pastorie, parochiecentrum) zijn eigendom van de parochie en moeten door de parochie onderhouden worden. De gebouwen kosten steeds meer geld. Ook diverse andere verplichtingen moeten worden betaald, zoals bijdragen aan het bisdom. Voor de kerkgenootschappen zijn de opbrengsten uit de actie Kerkbalans de grootste inkomstenbron. Door deze jaarlijkse actie worden telkens opnieuw miljoenen Nederlanders bereid gevonden om op vrijwillige basis aan de kosten van het kerkelijke werk bij te dragen. De informatie die u in deze notitie aantreft, heeft alleen betrekking op het Rooms-Katholieke Kerkgenootschap in Nederland. Deze notitie is als volgt ingedeeld: In de eerste paragraaf worden de financiële gegevens verstrekt van alle parochies met betrekking tot hun inkomsten en uitgaven over 2010. In de tweede paragraaf wordt uitgebreid aandacht besteed aan de inkomsten en deelname met betrekking tot Kerkbalans. In de derde paragraaf wordt ingegaan op het aantal katholieke kerkelijke accommodaties en het aantal gebouwen dat in 2011 in en buiten gebruik is gesteld. Deze kerkelijke gebouwen zijn nodig om het kerkelijke werk in al zijn veelsoortigheid uit te voeren. Veel van deze gebouwen zijn beschermd vanwege hun monumentaal karakter of zijn beschermd stads- of dorpsgezicht. Van de katholieke kerkgebouwen is ongeveer 40% aangewezen als rijksmonument. Daarnaast is ongeveer 15% aangewezen als gemeentelijk monument dan wel provinciaal monument. Deze gebouwen hebben derhalve een cultureel-historisch belang voor een veel grotere groep mensen dan alleen de parochianen. Toch komt de instandhouding van deze monumentale gebouwen voor een belangrijk deel voor rekening van het R.-K. Kerkgenootschap en zijn leden. 2
1 Inkomsten en uitgaven van de parochies in 2010 De financiële cijfers zijn ontleend aan de jaarrekeningen van de parochies. Totale inkomsten De totale inkomsten van parochies (zie tabel 1) bestaan voor 66% uit inkomsten levend geld, hetgeen een optelling is van de bijdragen aan Kerkbalans, de collecten voor de eigen kerk en de vergoedingen voor kerkelijke diensten. De overige inkomsten (34%) zijn afkomstig uit bezittingen en beleggingen. De totale inkomsten levend geld zijn in 2010 in vergelijking met 2009 met 2% gedaald, en bedragen ruim 111 miljoen (tegen 113,3 miljoen in 2009). De inkomsten uit Kerkbalans zijn in 2010 met bijna 0,5% gedaald tot ruim 60 miljoen; ze maken ruim de helft uit van de totale inkomsten levend geld. De inkomsten uit bezittingen en vermogen zijn in 2010 met ruim 1 miljoen gedaald (een daling van 2%) tot een totaal van ruim 57 miljoen. In zijn totaliteit zijn de inkomsten van de parochies in 2010 met 3,4 miljoen gedaald (een daling van 2%) tot een totaal van ruim 168 miljoen. Uitgaven De totale uitgaven (tabel 2) van de parochies bedroegen in 2010 ruim 182 miljoen; deze uitgaven zijn in vergelijking met 2009 stabiel gebleven. De kosten voor gebouwen zijn met 1,7 miljoen gedaald, daar staan extra kosten voor personeel ( 1,6 miljoen) tegenover. Tekorten In totaal hadden de parochies in 2010 een tekort van bijna 14 miljoen (ruim 8% van de inkomsten), dat ten laste van het vermogen en de voorzieningen is gebracht. Dit tekort is groter dan in 2009 ( 10,6 miljoen). 3
Tabel 1 Specificatie inkomsten parochies in 2010 (x 1.000) bijdragen Kerkbalans collecten eigen kerk vergoeding kerkelijke diensten totaal inkomsten levend geld inkomsten bezittingen en beleggingen totaal inkomsten x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 Groningen- Leeuw. 3.652 52 684 10 964 14 5.300 76 1.693 24 6.993 Utrecht 15.202 39 5.709 15 5.100 13 26.011 67 12.898 33 38.909 Haarlem-Amsterdam 8.132 33 4.626 19 3.384 14 16.142 66 8.502 34 24.644 Rotterdam 7.870 35 3.899 17 2.959 13 14.728 65 7.912 35 22.640 Breda 5.678 40 2.155 15 1.764 12 9.597 67 4.637 33 14.234 Den Bosch 11.326 32 4.279 12 5.780 16 21.385 60 14.332 40 35.717 Roermond 8.291 33 4.215 17 5.424 22 17.930 71 7.176 29 25.106 Totaal 2010 60.151 36 25.567 15 25.375 15 111.093 66 57.150 34 168.243 2009* 60.410 35 26.660 16 26.275 15 113.345 66 58.304 34 171.649 * In vergelijking met de Persmap Kerkbalans 2011 aangepaste cijfers (vooral voor de bisdommen Rotterdam en Den Bosch). Tabel 2 Specificatie uitgaven parochies in 2010 (x 1.000) gebouwen personele kosten** afdrachten overige kosten totaal uitgaven x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 % x 1.000 Groningen- Leeuw. 2.893 37 2.797 36 1.019 13 1.075 14 7.784 Utrecht 14.423 35 16.371 39 3.531 8 7.420 18 41.745 Haarlem-Amsterdam 10.822 40 9.130 34 3.096 11 3.890 14 26.938 Rotterdam 9.524 39 8.219 34 2.457 10 4.007 17 24.207 Breda 4.910 32 6.271 41 1.954 13 2336 15 15.471 Den Bosch 17.520 45 12.167 31 3.236 8 6.073 16 38.996 Roermond 10.424 39 8.116 30 3.962 15 4.475 17 26.977 Totaal 2010 70.516 39 63.071 35 19.255 11 29.276 16 182.118 2009* 72.221 40 61.458 34 18.966 10 29.640 16 182.285 * In vergelijking met de Persmap Kerkbalans 2011 aangepaste cijfers (vooral voor de bisdommen Rotterdam en Den Bosch). ** In vergelijking met de Persmap Kerkbalans 2011 zijn dit aangepaste cijfers waarbij de kosten eredienst en pastoraal nu zijn opgenomen bij de overige kosten.
x 1 miljoen Figuur 1 Inkomsten en uitgaven katholieke parochies 2010 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 57 111 inkomsten 29 19 63 71 uitgaven levend geld bezittingen gebouwen personeel afdrachten overig
2 Ontwikkeling van de inkomsten uit Kerkbalans De inkomsten uit Kerkbalans zijn in 2010 bijna een half procent gedaald, nadat ze in 2009 al stabiel gebleven waren. Daarmee is er een eind gekomen aan de stijgingen van rond de 2% in de jaren daarvoor. Wanneer we per bisdom de ontwikkeling tussen 2009 en 2010 bezien, kunnen we enkele verschillen constateren (tabel 3). De bisdommen Groningen-Leeuwarden en Rotterdam hebben de inkomsten uit Kerkbalans zien stijgen 1. In het aartsbisdom Utrecht en in het bisdom Roermond zijn de inkomsten nagenoeg gelijk gebleven en in de andere bisdommen (Haarlem-Amsterdam, Breda en Den Bosch) zijn ze gedaald. Wat betreft het aantal bijdragers (tabel 4), zien we dat 41% van de katholieke huishoudens bijdraagt aan Kerkbalans, twee procentpunten lager dan in 2009. Deze ontwikkeling zien we in alle bisdommen terug, met uitzondering van het bisdom Haarlem-Amsterdam waar de participatie gelijk is gebleven. Volgens kerkelijke registratie waren er ultimo 2010 4.166.000 katholieken, hetgeen per persoon een Kerkbalans-bijdrage betekent van ruim 14. Nemen we uitsluitend degenen die daadwerkelijk een kerkbijdrage hebben gegeven (41% van alle katholieken), dan komen we tot een gemiddelde Kerkbalansbijdrage van circa 36 per gever, ofwel circa 79 gemiddeld per huishouden 2 dat deelneemt aan de actie. In 2009 was dit bedrag 74. Op basis van de trend in de opbrengsten in 357 parochies 3 kan de opbrengst van Kerkbalans in 2011 worden geschat. Naar verwachting zijn de opbrengsten in het afgelopen jaar gedaald met ongeveer 2%, tot een bedrag van 58,9 miljoen. 1 2 3 Waarbij het in het bisdom Rotterdam waarschijnlijk deels administratieve correcties betreft. Uitgaande van een gemiddelde huishoudgrootte van ongeveer 2,2 personen per huishouden. Zij vormen een selectie van parochies met betrouwbare opgaven van de opbrengsten Kerkbalans vanaf 2007 en vormen tevens een representatieve afspiegeling van alle katholieke parochies (wat betreft de verdeling naar bisdom, aantal parochianen per parochie en stedelijkheid) 6
Tabel 3 Bijdragen Kerkbalans (x 1.000) 2009 2010 2011 Groningen-Leeuwarden 3.633 3.652 Utrecht 15.251 15.202 Haarlem-Amsterdam 8.210 8.132 Rotterdam 7.669 7.870 Breda 5.772 5.678 Den Bosch 11.565 11.326 Roermond 8.310 8.291 Totaal 60.410 60.151 *58.900 * Schatting. Tabel 4 Deelname van katholieke huishoudens aan Kerkbalans (in %) 2009 2010 Groningen-Leeuwarden 62 60 Utrecht 57 55 Haarlem-Amsterdam 42 42 Rotterdam 38 36 Breda 42 41 Den Bosch 40 38 Roermond 35 33 Totaal 43 41 7
3 Zorg voor katholieke kerkgebouwen 3.1 Aantal katholieke kerkgebouwen Tabel 5 Aantal kerkgebouwen per 1 november 2011, per bisdom 2011 Groningen-Leeuwarden 85 Utrecht 336 Haarlem-Amsterdam 197 Rotterdam 189 Breda 150 Den Bosch 351 Roermond 324 Totaal 1.632 3.2 Buiten gebruik gestelde en nieuwe katholieke kerkgebouwen Tabel 6 Aantal buiten gebruik gestelde en nieuwe kerkgebouwen in 2011 buiten gebruik gesteld nieuwbouw Groningen-Leeuwarden 0 0 Utrecht 2 0 Haarlem-Amsterdam 1 0 Rotterdam 2 0 Breda 1 0 Den Bosch 3 1 Roermond 4 0 Totaal 13 1 Het aantal buiten gebruik gestelde en nieuwgebouwde kerken in 2011 is exact gelijk aan 2010. 8
3.3 De in 2011 buiten gebruik gestelde katholieke kerken c.q. vervanging hiervan In de loop van 2011 zijn dertien kerkgebouwen buiten gebruik gesteld. Van alle kerkgebouwen neemt een buurkerk de functie over in het kader van parochiële samenwerking of samenvoeging. Aartsbisdom Utrecht In Bilthoven is de St. Laurenskerk in de parochie HH. Martha en Maria aan het gebruik onttrokken. Het kerkgebouw telde 480 zitplaatsen. In Oldenzaal is de Emmauskerk van de parochie H. Plechelmus met 250 zitplaatsen aan het gebruik onttrokken. Bisdom Haarlem-Amsterdam In Amstelveen is het kerkgebouw in de parochie H. Anna met 450 zitplaatsen aan het gebruik onttrokken. Bisdom Rotterdam In s-gravenhage is het kerkgebouw van de parochie HH. Engelbewaarders en het kerkgebouw van de parochie H. Hart van Jezus met 240 zitplaatsen aan het gebruik onttrokken. Bisdom Breda In Zandstraat is de H. Pastoor van Ars bijkerk van de geloofsgemeenschap van de H. Maria Hemelvaart te Sas van Gent in de Elisabethparochie aan het gebruik onttrokken. Bisdom s-hertogenbosch In Hedikhuizen is de Lambertuskerk van de Pastorale Eenheid De Bernse Maasparochies met 150 zitplaatsen aan het gebruik onttrokken. In Helmond is De Goede Herderkerk van de parochie H. Lambertus aan het gebruik onttrokken. In Eindhoven is het kerkwijkcentrum van de parochie Woensel Midden en Zuid aan het gebruik onttrokken. Bisdom Roermond In Sittard is het kerkgebouw van de parochie H. Bernadette met 430 zitplaatsen aan het gebruik onttrokken. In Horst is het kerkgebouw van de parochie H. Norbertus aan het gebruik onttrokken. Het kerkgebouw telde 750 zitplaatsen. In Steyl is het kerkgebouw van de parochie H. Rochus met 730 zitplaatsen aan het gebruik onttrokken. In Tegelen is het kerkgebouw van de parochie H. Hart van Jezus aan het gebruik onttrokken. Het kerkgebouw telde 750 zitplaatsen. 3.4 De nieuwe katholieke kerken in 2011 In 2011 is één nieuwe kerkgelegenheid in gebruik genomen. Bisdom s-hertogenbosch In Nijmegen is in de parochie H. Drie-Eenheid/Allerheiligst sacrament een hoofdkerk in gebruik genomen. Het betreft vervanging van een grote kerk. Het afzonderlijke kerkgebouw is eigendom van de parochie en telt 180 zitplaatsen. 9