Beschermingsdossier: Twee opgaande olmen, Lokeren (Daknam), Kriktestraat zonder nummer - monument INHOUDELIJK DOSSIER: A. BESCHRIJVEND GEDEELTE a. Historisch overzicht De twee bomen zijn mogelijk welkomstbomen bij het hoevetje dat ten zuiden van de bomen staat. De bomen staan in de wegberm van de Kriktestraat in Lokeren. De locatie bevindt zich op een droge zandige rug rond de lager gelegen natte en soms venige zandleembodems van het Daknambroek. Op de Kabinetskaart van de Ferraris (1778) vormen de percelen ten zuiden van de bomen een strookvormig bos die het meersenlandschap van Daknambroek afschermt van een gemengd en kleinschalig landschap ten noorden ervan. In de Kriktestraat is verspreide bebouwing aanwezig. Ter hoogte van de locatie van de bomen is geen bebouwing. Op de kaart van Vandermaelen (1854) zijn de percelen ten zuiden van de bomen niet meer bebost en zijn de percelen ten noorden van de locatie wel bebost. Op de topografische kaart van 1873 is het perceel ten zuiden van de bomen wel bebost, aanpalende percelen zijn niet bebost. Typerend zijn de bomenrijen langs de straat, herkenbaar op de topografische kaarten vanaf midden de 19de eeuw. Daknambroek is een zeer herkenbare eenheid op alle 19de- en 20ste-eeuwse kaarten. Op de topografische kaart van 1939 staat de boerenwoning Kriktestraat 41 niet ingetekend, terwijl uit het kadasterarchief blijkt dat ze uit 1923 dateert. Op de topografische kaart van 1969 staat ze wel ingetekend. Op de luchtfoto's van 1959 zijn op dezelfde plaats duidelijk twee alleenstaande opgaande bomen bij een erf te zien. Op dat moment waren de bomen reeds volwassen. De boerenwoning Kriktestraat 41 dateert uit 1923. Het is aannemelijk dat de bomen uit dezelfde periode dateren. Om een leeftijd van 92 jaar te hebben zouden de groeiringen gemiddeld 0,5 cm breed moeten zijn. Voor een solitaire olm zijn dit geloofwaardige waarden. Het betreft twee zware opgaande olmen met mooie representatieve groeivormen. Ze zijn beeldbepalend in het straatbeeld. Grote olmen waren ooit zeer typerend voor het Vlaamse landschap. Ten gevolge van de olmenziekte is deze soort vanaf 1919 tot aan het einde van de 20ste eeuw er sterk op achteruit gegaan. De ooit zeer frequent voorkomende boomsoort is uiterst zeldzaam geworden, zeker wat opgaande bomen betreft. b. Beschrijving met inbegrip van erfgoedkenmerken en erfgoedelementen De bescherming bestaat uit twee opgaande Hollandse olmen (Ulmus hollandica (x)). De twee opgaande olmen staan op de grazige wegberm van de Kriktestraat, ten noorden van woning nummer 41. De huidige oprit ligt ten westen van de twee bomen. De boerenwoning Kriktestraat 41 ligt binnen de te beschermen zone maar heeft op zich niet voldoende erfgoedwaarde om mee te worden beschermd. Ook andere elementen binnen de te beschermen zone (tuinen, akker en openbaar domein) hebben onvoldoende erfgoedwaarde om te worden beschermd. De twee bomen staan op een plantafstand van 6,5 m ten opzichte van elkaar. De bomen hebben een omtrek van respectievelijk 287 cm (westelijke boom) en 295 cm (oostelijke boom). De westelijke boom heeft een natuurlijke groeivorm. De boom heeft een Dossiernummer: 4.001/46014/106.1 Pagina 1 van 6
maximale hoogte van 25 m, een takvrije stam van 5 m, de grootste kruindiameter bedraagt 9 m. De oostelijke boom meet een nieuwe hoogte van 21 m na een lichte kroonreductie door een boomverzorger. De takvrije stam meet 4,5 m, de grootste kruindiameter bedraagt 9 m. c. Fysische toestand De algemene conditie en vitaliteit van de twee bomen zijn vrij goed. De oostelijke boom heeft ten gevolge van het aanleggen van een gasleiding in de straat in 2007 een verminderde stabiliteit. De kroon van de oostelijke boom werd in september 2015 voorzichtig gesnoeid in functie van een zorgvuldige kroonreductie om de boom terug in evenwicht te brengen. Deze werken zijn uitgevoerd door een erkend boomverzorger. B. EVALUEREND GEDEELTE a. Evaluatie van de erfgoedwaarden Wetenschappelijke waarde De twee opgaande bomen behoren tot de hoogste en dikste opgaande olmen van Vlaanderen en zijn zeldzaam omwille van hun omvang. Olm was een traditionele boomsoort in het Vlaamse landschap, maar is omwille van de iepenziekte bijna verdwenen. De karakteristieke bomen zijn omwille van hun zeldzaamheid bijzonder voor Vlaanderen. Historische waarde De bomen zijn aangeplant bij een boerenwoning en zijn mogelijk welkomstbomen. Een welkomstboom is een afweerboom aangeplant bij de inkom van een erf. De twee olmen vormen een historische eenheid met het erf. Esthetische waarde De bomen hebben een mooie representatieve groeivorm. Ze behoren bij de hoogste en dikste opgaande olmen van Vlaanderen. b. Motivering van het type bescherming De twee opgaande olmen worden voorgesteld om als monument te worden beschermd omdat deze voldoen aan de definitie van een monument volgens het erfgoeddecreet: een onroerend goed, werk van de mens of van de natuur of van beide samen, van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde(n). c. Motivering van de afbakening Er wordt voorgesteld om twee grotendeels overlappende cirkels te beschermen van 32 m straal. Deze cirkels omvatten de kroonprojectie van de bomen (12 m) plus 20 m in functie van de bescherming van de wortelzones. De woning Kriktestraat 41 valt binnen de te beschermen zone. De woning ligt onder de kroonprojectie van de bomen. De woning zelf heeft onvoldoende erfgoedwaarde en is geen onderdeel van deze bescherming. De woning en ook eventuele andere constructies in de tuinen vallen binnen de afbakening omwille van de bescherming van de ondergrond in functie van een optimaal behoud van het wortelgestel van de bomen. Dossiernummer: 4.001/46014/106.1 Pagina 2 van 6
d. Juridische toestand De bomen staan op de wegberm op het openbaar domein, maar vallen mogelijk onder het plantrecht. De plantplaats ligt deels in woongebied (westelijke boom) en deels in reservaatsgebied (oostelijke boom). De tuinen van de woningen Kriktestraat 32 en 32A liggen in woongebied. De tuin van Kriktestraat 41 ligt deels in woongebied en deels in reservaatsgebied. De akker in de noordoostelijke hoek ligt in landbouwgebied. Er zijn geen plannen van aanleg of ruimtelijke uitvoeringsplannen van kracht. Perceel 325 ligt binnen herbevestigd agrarisch gebied, de overige percelen niet (zijn geen agrarisch gebied). De potentiële bodemerosie van het landbouwperceel is verwaarloosbaar. Het landbouwgebruik in 2014 van dit perceel was maïs. Geen enkel perceel ligt binnen een ruilverkaveling. De standplaats van de bomen ligt niet in VEN of IVON, of vogelrichtlijngebied. De percelen behoren niet tot een Vlaams natuurreservaat of een erkend natuurreservaat. De standplaatsen behoren niet tot een Habitatrichtlijngebied. Perceel 582A (reservaatsgebied) ligt binnen Habitatrichtlijngebied BE2300006 Schelde- en Durmeestuarium van de Nederlandse grens tot Gent en GEN 208 De Moervaartdepressie tot Durmevallei. Perceel 582A en een deel van 581C zijn gekarteerd als biologisch waardevol. Het gaat om een hoogstamboomgaard en struisgrasvegetatie. Er zijn binnen de voorgestelde afbakening geen voorlopig of definitief beschermde monumenten, landschappen, archeologische sites of zones, stads- of dorpsgezichten. Het gebouw Kriktestraat 41 is niet opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed. De site valt binnen de ankerplaats Daknamse Meersen opgenomen in de wetenschappelijke Landschapsatlas. De Daknamse Meersen zijn geen item uit de vastgestelde Landschapsatlas. In de inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde zijn volgende items opgenomen in de wetenschappelijke inventaris zonder te zijn vastgesteld: Twee opgaande olmen (ile/boom/301661) C. BEHEERSVISIE a. Beheersdoelstellingen voor het beschermd onroerend goed De twee olmen dienen als opgaande boom verder te worden beheerd. Zo weinig mogelijk snoeien is wenselijk. Dood hout kan door middel van een verzorgingssnoei worden verwijderd. De stabiliteit van de bomen dient te worden gemonitord. Indien nodig kunnen, na het verkrijgen van een toelating zoals vermeld in het Onroerenderfgoeddecreet, maatregelen genomen worden om dit te remediëren. De wortelzone van de bomen dient van bodemingrepen te worden gevrijwaard en wordt zoveel mogelijk als (extensief) grasland beheerd. Voor wat betreft aanpassingen aan de weg- en rioleringsinfrastructuur worden nieuw ontworpen wegprofielen in ophoging voorzien waarbij de bestaande steenslagverharding als fundering kan worden gebruikt. In geval van bijkomende sterkte-eisen kan de bestaande verharding (deels) vervangen worden zonder ingrepen in de zone van de onderliggende boomwortels. Voor de zone verhard met kasseien kan voorzien worden in opbraak. In voorkomend geval zal ook hier het ontworpen wegprofiel in ophoging worden uitgevoerd. Desgevallend wordt het karrenspoor (twee betonstroken met een breedte van 0,90m) verder doorgetrokken. Dossiernummer: 4.001/46014/106.1 Pagina 3 van 6
In geval van conditie- of vitaliteitsverlies van de olmen moet er een expertiseverslag worden opgesteld door een deskundige boomverzorger, en moeten de daarin vervatte maatregelen worden uitgevoerd. Deze werken mogen niet worden aangevat zonder een toelating van het agentschap Onroerend Erfgoed of, zoals vermeld in artikel 6.4.4, 1, eerste lid, van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013, van de erkende onroerenderfgoedgemeente. In geval van afsterven van een boom moet heraangeplant worden met eenzelfde soort, bij voorkeur ook met plantmateriaal afkomstig van dezelfde boom. De nieuwe bomen dienen als hoogstammige bomen beheerd te worden. Bij verbouwingen van de woning Kriktestraat 41 moet het deel onder de kroonprojectie het bestaande gabariet en de bestaande grondoppervlakte behouden. Het verhogen of verbreden van het gebouw zou te veel impact hebben op de bomen. b. Bijzondere voorschriften voor het beschermd onroerend goed Art. 4. De zakelijkrechthouder en de gebruiker van een beschermd goed zijn verplicht de instandhouding en het onderhoud ervan te verzekeren door: 1 het goed als een goede huisvader te beheren en de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen tegen schade ten gevolge van brand, blikseminslag, diefstal, vandalisme, wind of water; 2 de toestand van het goed regelmatig te controleren; 3 regulier onderhoud uit te oefenen. De onderhoudswerkzaamheden moeten oordeelkundig worden uitgevoerd; 4 onmiddellijk passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen te nemen in geval van nood. c. Toelatingsplichtige handelingen voor het beschermd onroerend goed Art. 5. Voor de volgende handelingen moet een toelating worden aangevraagd: 1 het plaatsen, slopen, verbouwen of heropbouwen van een constructie; 2 het plaatsen of wijzigen van boven- en ondergrondse nutsvoorzieningen en leidingen; 3 het plaatsen van opschriften, publiciteitsinrichtingen of uithangborden, met uitzondering van verkiezingspubliciteit en met uitzondering van tijdelijke publiciteitsinrichtingen, waarbij wordt bekendgemaakt dat het goed te koop of te huur is, op voorwaarde dat de totale maximale oppervlakte niet meer bedraagt dan 4 m²; 4 het plaatsen of wijzigen van afsluitingen, met uitzondering van gladde schrikdraad en prikkeldraad met houten, ontschorste smalle palen, ten behoeve van veekering; 5 het aanleggen en het structureel en fundamenteel wijzigen of verwijderen van wegen en paden; 6 elk werk of handeling dat de aard en de structuur van de bodem kan wijzigen, waaronder graafwerkzaamheden en het stockeren van materiaal of slib; 7 elke reliëfwijziging van de bodem, wijziging van het hydrografisch netwerk of werk dat impact kan hebben op het grondwaterpeil; 8 het vellen van de bomen, met uitzondering voor dode bomen, en elke handeling die een wijziging van de groeiplaats en groeivorm van de bomen tot gevolg kan hebben; 9 het aanleggen of wijzigen van verharding of het uitbreiden van bestaande verhardingen; 10 het organiseren van activiteiten die het normaal gebruik van het beschermd onroerend erfgoed overstijgen; 11 het gebruiken van chemische verdelgingsmiddelen, groeiremmers, groeistimulatoren, hormonale behandelingen, thermische onkruidverdelgers of andere verdelgingsmiddelen; Dossiernummer: 4.001/46014/106.1 Pagina 4 van 6
12 het gebruik van bestrijdingsmiddelen op grasland en wegbermen, uitgezonderd voor de pleksgewijze bestrijding van distels en brandnetels; 13 het omzetten van akker- of grasland naar bos. Er is geen toelating vereist voor het onmiddellijk nemen van passende consolidatie- en beveiligingsmaatregelen in geval van nood, noch voor de uitvoering van regulier onderhoud. D. BRONNEN Archivalische bronnen Kadasterarchief Oost-Vlaanderen, Mutatieschetsen Lokeren, afdeling VI (Daknam), 1923/2. Cartografische bronnen Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000. Gereduceerde Kadasterkaart van België, Dépôt de la Guerre, uitgegeven in 1845-1855, schaal 1:20.000. Atlas Cadastral parcellaire de la Belgique, Philippe-Christian Popp, uitgegeven in 1842-1879, schaal 1:5000. Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Tweede editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1880-1884, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1889-1900, schaal 1:20.000. Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000. Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1928-1950, schaal 1:20.000. Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000. Topografische basiskaart numerieke reeks, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 2009, schaal 1:10.000. Literatuur HUBERTY J. 1905: Les ormes Etude forestière et botanique. Brussel, 141. HEYBROEK H., GOUDZWAARD L. & KALJEE H. 2009: Iep of olm, karakterboom van de Lage Landen, Zeist, 272. Websites Geopunt: http://www.geopunt.be/ (geraadpleegd op 07/03/2016): o Bodemkaart o Landbouwgebruikspercelen ALV, 2014 o Potentiële bodemerosiekaarten per perceel (2016) o Ruilverkavelingsgebieden o Gewestplan o Ruimtelijke uitvoeringsplannen o Erkende natuurreservaten o Vlaamse natuurreservaten o Gebieden van het VEN en het IVON Dossiernummer: 4.001/46014/106.1 Pagina 5 van 6
o Habitatrichtlijngebieden o Vogelrichtlijngebieden o Biologische waarderingskaart - versie 2 Geoportaal Onroerend Erfgoed: https://geo.onroerenderfgoed.be (geraadpleegd op 07/03/2016): o Beschermd Onroerend Erfgoed (cultuurhistorische landschappen, stads- en dorpsgezichten, archeologische sites, monumenten) o Vastgestelde inventarissen (landschapsatlas, archeologische zones, bouwkundig erfgoed) o Wetenschappelijke inventarissen (landschapsatlas, archeologische zones, bouwkundig erfgoed, tuinen- en parken, houtig erfgoed) o Erfgoedlandschappen AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Twee opgaande olmen. In Inventaris Onroerend Erfgoed. Opgehaald van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/ile/boom/301661 op 07-03-2016 13:19. AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Daknamse Meersen. In Inventaris Onroerend Erfgoed. Opgehaald van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/ile/relict/135196 op 07-03-2016 14:47. GIS-lagen: (geraadpleegd op 07/03/2016): o Herbevestigede agrarische gebieden (RWO_ADMIN.HAG_def) Beeldmateriaal Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, MOW, ATO, Luchtfoto s van het vroegere ministerie van Openbare Werken (26/08/1959): 25F 6.2027 Mondelinge informatie Informatie verkregen van Paul Durinck (10 november 2015). Informatie verkregen van Koen Smets en Kristof Haneca, dendrochronoloog (20 november 2015) Terreinbezoeken 06/11/2015 E. FOTOBIJLAGE BIJ HET DOSSIER De fotoregistratie van de fysieke toestand, gevoegd als bijlage bij het Ministerieel Besluit bevat alle relevante foto s bij deze bescherming. F. OMGEVINGSPLAN BIJ HET DOSSIER Afzonderlijk document G. VERSLAG BIJ DIT DOSSIER Afzonderlijk document Nele Vanmaele en Koen Himpe, 16/06/2016 Dossiernummer: 4.001/46014/106.1 Pagina 6 van 6