Zaaknummer Documentnummer Z-13-08355 INT/004653 Raadsvergadering : 23 juni 2014 Agendapunt : 8 Onderwerp : Vaststelling verordeningen Wet werk en bijstand 2013 na invoering Fraudewet Samenvatting voorstel Per 1 januari 2013 is de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving, de zogenaamde Fraudewet, ingevoerd. Het tegengaan van fraude is een speerpunt in 2013 van het Rijksbeleid. De wet regelt dat fraude met uitkeringen zwaarder wordt bestraft. Naast aanscherping wordt tegelijkertijd harmonisering van de verschillende wetgeving in de Sociale Zekerheid geregeld. Het sanctioneren van fraude, die ontstaat door schending van de inlichtingenplicht, wordt voor een groot deel gelijk gesteld aan de afhandeling door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) en de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Tot 1 januari 2013 werd in de Sociale Zekerheid afstemming (verlaging van de uitkering gedurende een of enkele maanden) toegepast, indien een uitkeringsgerechtigde zich niet aan de verplichtingen hield verbonden aan de uitkering. Dit ongeacht welke verplichting geschonden werd. Na 1 januari 2013 is een bestuurlijke boete ingevoerd, in de vorm van een geldboete, die bij een verwijtbare schending van de inlichtingenplicht wordt opgelegd. De wetgever bepaalt nu wat de consequenties zijn van een schending van de inlichtingenplicht, terwijl dit voorheen een gemeentelijke bevoegdheid was. De gemeenteraad heeft per 1 januari 2013 een nieuwe plicht tot het vaststellen van een verordening op grond van de WWB, te weten de Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive. Tevens vereist de invoering van de Fraudewet enkele aanpassingen in een aantal bestaande verordeningen. Toelichting op het voorstel Argumenten Fraude mag niet lonen. Het huidige sanctiestelsel heeft naar het oordeel van de regering onvoldoende ontmoedigende werking op de categorie doelbewuste en calculerende fraudeurs. De regering neemt hier geen genoegen mee en staat met deze wet een strenger regime voor. Daarin betalen de uitkeringsgerechtigden die frauderen teveel of ten onrechte ontvangen uitkering helemaal terug ongeacht de hoogte daarvan. Bij fraude betalen ze daar bovenop als straf een substantiële geldboete. De WWB verplicht de raad sinds 1 januari 2013 om een nieuwe verordening vast te stellen. Sinds 1 januari 2013 is artikel 8, eerste lid, onder i, in de WWB (Wet werk en bijstand) opgenomen. Dit artikel bepaalt dat de raad een verordening vaststelt over de verrekening van de bestuurlijke boete bij herhaaldelijke schending van de inlichtingenplicht (recidive). 1
De nieuwe bevoegdheid geeft aan de gemeenteraad de mogelijkheid om de beslagvrije voet tijdelijk buiten werking te stellen bij verrekening van de bestuurlijke boete wegens recidive. Bevoegdheid van de raad is beperkt tot inachtneming van de beslagvrije voet. De beslagvrije voet is het deel van de uitkering waarover geen beslag gelegd kan worden of verrekening kan plaatsvinden. Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering biedt rechtsbescherming van het minimuminkomen. Hierdoor blijft een belanghebbende, door de bescherming van de beslagvrije voet, beschikken over 90% van het geldende minimum inkomen voor zijn of haar levensonderhoud. Voor de plicht tot het vaststellen van een verordening is geen sprake van gemeentelijke beleidsvrijheid, tenminste niet voor wat betreft het al dan niet vaststellen van een dergelijke verordening. Met betrekking tot de inhoud van de verordening is deze beleidsvrijheid er wel. De bevoegdheid van de gemeenteraad strekt zich uit tot het, al dan niet, in acht nemen van de beslagvrije voet bij de verrekening van de recidiveboete. Het college biedt de mogelijkheid tot individualiseren. De WWB is het laatste vangnet in de Sociale Zekerheid. Om maatwerk te blijven bieden in dit vangnet is de mogelijkheid in de wet opgenomen tot individualiseren. Het biedt aan de gemeente de mogelijkheid om de balans te behouden tussen de aanscherping van de handhaving en de zorgplicht van de gemeente. Zodoende biedt het college met de invoering van de nieuwe verordening wel de mogelijkheid om te verrekenen bij recidive bij geen of onvoldoende bezit, indien de belanghebbende kan aantonen dat verrekening van de bestuurlijke boete leidt tot financiële tekorten voor de eerste levensbehoeften. Tevens wordt in de verordening aangegeven dat er van verrekening, zonder toepassing van de beslagvrije voet wordt afgezien, als er sprake is van dringende redenen (bijv. een huisuitzetting of psychische problematiek) die leiden tot een situatie van onredelijke en onbillijke aard. Door een individuele beoordeling te maken rondom de verrekening houdt het college rekening met de omstandigheden in de individuele situatie. Wetswijzigingen door aanscherping in de Sociale Zekerheid. Aanscherping van de wetgeving in andere sociale zekerheidsregelingen dan de WWB vertaalt zich in het verrekenen van de bestuurlijke boete over een periode van maximaal 5 jaar bij herhaalde fraude (recidive). Het gevolg kan zijn dat de sociale uitkering, bijvoorbeeld de uitkering op grond van de Werkloosheidswet, niet tot uitbetaling komt voor de duur van 5 jaar. Voor de WWB, als laatste vangnet in de Sociale Zekerheid, geldt een maximale termijn van 3 maanden voor het verrekenen van de bestuurlijke recidiveboete. Verrekening zonder toepassing van de beslagvrije voet is in de regio afgestemd. In de regionale werkgroep WWB (gemeenten Noordoost-Brabant) heeft afstemming plaatsgevonden over, het al dan niet, toepassen van de beslagvrije voet. Ook in deze gemeenten wordt aan de raad voorgesteld om de recidiveboete als uitgangspunt te verrekenen zonder toepassing van de bescherming van de beslagvrije voet. Aanpassingen zijn nodig in de Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ. De komst van de Fraudewet vereist tevens enkele aanpassingen in de huidige Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ. Voor de gemeente gaat het om uitkeringen op grond van de Wet werk en bijstand, de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW) en de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijke arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ). 2
De wetswijzigingen, die leiden tot aanpassingen van de Afstemmingsverordening, hebben allen betrekking op het schenden van de inlichtingenplicht. De belangrijkste zijn: - In artikel 18a van de WWB is de bestuurlijke boete opgenomen voor schending van de inlichtingenplicht, waardoor dit niet langer een gemeentelijke bevoegdheid is. De inlichtingenplicht is uit de Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ verwijderd. - Het invoegen van verlaging van de bijstand als gevolg van het verwijtbaar geen gebruik kunnen maken van een voorliggende voorziening. Bijvoorbeeld als de verrekening van de recidiveboete in andere wetgeving, bijvoorbeeld in de Werkloosheidswet, wordt toegepast op de uitkering, waardoor het niet tot uitbetaling komt van de (voorliggende) uitkering. Hierdoor zou aanspraak kunnen ontstaan op de WWB, omdat de voorliggende voorziening niet meer passend en toereikend is. Door de invoering van de 100% afstemming (verlaging van de uitkering) voor de duur van 3 maanden is aansluiting gevonden bij de verrekening van de bestuurlijke boete bij recidive. - In de afstemming van de WWB-uitkering bij het verwijtbaar geen gebruik kunnen maken van een voorliggende voorziening (tekortschietend besef van verantwoordelijkheid), blijft het college eveneens de mogelijkheid tot individualiseren bieden. Dit conform de Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive 2013 onder artikel 3. Aanpassingen zijn nodig in de Handhavingsverordening WWB, IOAW en IOAZ. In de wettelijk verplichte Handhavingsverordening worden (kaderstellende) regels gesteld over de wijze waarop misbruik en oneigenlijk gebruik van de bijstand en aanverwante regelingen (IOAW/IOAZ) wordt voorkomen en tegengegaan. In deze verordening ligt dus meer de nadruk op het voorkomen van fraude (visie op handhaving) en op welke wijze de gemeente frauduleus gedrag opspoort. Als gevolg van de invoering van de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZWwetgeving per 1 januari 2013 is hoofdstuk 3: Gevolgen bij fraude komen te vervallen. In de aangepaste Handhavingsverordening is opgenomen dat het college beleidsregels opstelt voor het opleggen van de bestuurlijke boete. Ook worden beleidsregels opgesteld voor het terugvorderen en het verhalen van kosten van bijstand en inkomensvoorziening als bedoeld in de WWB en IOAW/IOAZ. Opnemen van de tegenprestatie in Re-integratieverordening De mogelijkheid om de plicht tot het leveren van een tegenprestatie naar vermogen op te leggen is in 2012 in de WWB opgenomen. Dit is een bevoegdheid van het college. Omdat aan het opleggen ervan de nodige risico s kleven (zoals het verzekeren tegen mogelijke aansprakelijkheid bij schade) en de gemeente Sint Anthonis al op diverse manieren uitkeringsgerechtigden verplicht kan laten werken of participeren binnen de samenleving, is in 2012 vooralsnog geen invulling gegeven aan deze mogelijkheid. Met de komst van de Participatiewet wordt de bevoegdheid mogelijk een verplichting. Anticiperend hierop wordt de tegenprestatie in de Re-integratieverordening vastgelegd. Nadere uitwerking van de beleidsregels/uitvoeringsregels vindt in 2014 plaats. Door de wijziging van de Re-integratieverordening in dit raadstraject mee te nemen wordt voorkomen dat er een apart raadstraject moet worden opgestart. Doeltreffendheid/doelmatigheid Doeltreffendheid Vanwege de invoering van de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZWwetgeving heeft de gemeente een nieuwe plicht tot het vaststellen van een verordening op grond van de WWB. Het betreft de Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive. Tevens vereist de invoering van de Fraudewet enkele aanpassingen in een aantal bestaande verordeningen. 3
Doelmatigheid Het vaststellingsproces loopt via het College, WMO-adviesraad, Commissie en Raad. Voordat de concepten in traject zijn gezet heeft afstemming plaatsgevonden met de (sub)regio. Dit in het kader van de harmonisering van dit beleid (intensievere regionale samenwerking). Tevens is intern inzet gevraagd om voor de uitvoering een goed product tot stand te brengen. Alternatieven en afwegingen Nieuwe wetgeving al van kracht, verordeningen later De aanpassing kon niet eerder dan na doorvoering van de wetswijziging. De verordening vindt daarin immers de grondslag. Normaliter sluiten invoering wet en verordening op elkaar aan. Daar wordt in het wetgevingstraject rekening mee gehouden. In deze unieke situatie ontstaat er noodgedwongen een overbruggingsperiode. Alle gemeenten in Nederland hebben hier mee te maken. Door op advies van de staatsecretaris van het Ministerie SZW alvast te anticiperen en terug te grijpen op de oude bepalingen zijn de juridische risico s minimaal. Regionale uniformiteit niet gewaarborgd Met het oog op meer regionale eenheid van beleid zijn verordeningen Afstemming WWB, IOAW en IOAZ 2013, Handhaving WWB, IOAW en IOAZ 2013 en Verrekening bestuurlijke boete bij recidive 2013 gezamenlijk met de gemeenten uit de regio Brabant Noordoost voorbereid. De Re-integratieverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013 is opgesteld in samenwerking met de gemeenten Land van Cuijk. Bij het vaststellen van de verordeningen kan iedere gemeenteraad nog haar afzonderlijke afwegingen (couleur locale) maken. Zodoende is op voorhand al te stellen dat de voorgestelde regionale uniformiteit niet volledig wordt gerealiseerd. Effectiviteit gewijzigde wetgeving Het is nog helemaal niet zeker of de verplicht en arbeidsintensief uit te voeren regels wel de gewenste effecten zullen sorteren. De vraag is of echte calculerende fraudeurs zich door de nieuwe wetgeving laten afschrikken. Verder leidt de stapeling van terugvordering en boete waarschijnlijk tot hoge terugbetalingsverplichtingen die vaak langdurig en moeizaam moeten worden ingevorderd. Hoge (fraude)schulden, die niet gesaneerd mogen worden, vormen in de praktijk een belemmering om uit te stromen naar werk. Ook landelijk wordt op dit moment nog volop van gedachten gewisseld over de vraag hoe de wet op een goede en evenwichtige wijze uitgevoerd kan worden. De ingenomen standpunten zullen mogelijk nog voor verbetering vatbaar blijken te zijn. Deze aspecten zullen te zijner tijd leiden tot mogelijke wijzigingen in regelgeving. Krimpende budgetten vragen om het beperken van bijstandsuitgaven De middelen (Inkomensdeel WWB) die de gemeente Sint Anthonis van het rijk ontvangt zijn al enkele jaren minder dan de uitgaven. De verwachting van het Rijk is dat gemeenten beleid voeren dat gericht is op het beperken van de bijstandsuitgaven c.q. het maximaliseren van de inkomsten. Dit geldt temeer als beroep op een aanvullende uitkering (IAU = Incidentele Aanvullende Uitkering of MAU = Meerjarige Aanvullende Uitkering) wordt gedaan. Het afzien van de mogelijkheid om de beslagvrije voet 3 maanden buiten werking te stellen zou opgevat kunnen worden als hieraan tegengesteld. Daar staat tegenover dat de bevoegdheid om eigen beleid te voeren niet voor niets wordt gegeven. Dat is niet slechts ter bescherming van kwetsbare inwoners maar ook ter voorkoming van maatschappelijke kosten die kunnen opkomen, bijvoorbeeld in het geval van woningontruiming of ernstige schuldproblematiek. 4
Afstemming andere projecten/derden Extern - Een regionale werkgroep WWB (gemeenten Noordoost-Brabant) heeft de verordeningen voorbereid om te komen tot meer uniformiteit van beleid. Ook zijn de verordeningen specifiek besproken binnen het Land van Cuijk. - De WMO-adviesraad heeft advies gegeven met betrekking tot de aangeboden voorliggende conceptverordeningen. De WMO-adviesraad heeft in haar advies geschreven een positief advies te geven inzake de verordeningen. De WMO-advies raad heeft het college gevraagd hoe er in de praktijk voorkomen wordt dat er een glijdende schaal ontstaat bij de beoordeling van de ernst van de situatie en bijbehorende sanctie. Zij adviseren het college van B&W om dit regelmatig te evalueren. In de bijlage bijgesloten brief aan de WMO adviesraad kunt u kennis nemen van de reactie van het college hierop. Intern - Vanuit de uitvoering is input verstrekt door de afdeling Sociale Zaken. - De financiële toets is uitgevoerd door de afdeling Financiën. Voorlichting Als gevolg van de invoering van de Fraudewet is er vanuit de Rijksoverheid een intensieve landelijke campagne lopende. Deze campagne is genoemd: Voorkom problemen, weet hoe het zit. Na vaststelling van de verordeningen door de raad zullen klanten/burgers en intermediairs op de hoogte worden gebracht van de wijzigingen. Ook zal ook in de persoonlijke gesprekken met (potentiële) bijstandsgerechtigden bij het begin van hun uitkeringsafhankelijkheid en bij wijziging van hun situatie bijzondere aandacht besteed worden aan duidelijke informatieverschaffing over de consequenties van de nieuwe regelgeving. Wettelijk kader/beleidskader De plicht tot het opstellen van de Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive 2013 vloeit voort uit artikel 8, eerste lid, onder i WWB. De raad is sinds 1 januari 2013 verplicht om een verordening over de verrekening van de bestuurlijke boete bij recidive vast te stellen. Tevens vereist de invoering van de Fraudewet aanpassingen in de Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013, de Handhavingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013. Financiële consequenties De Rijksoverheid heeft aan de gemeenten een bedrag (landelijk 3,8 miljoen structureel vanaf 2013) beschikbaar gesteld voor uitvoeringskosten van de Fraudewet. De middelen zijn bedoeld voor de uitvoeringskosten die gemeenten maken bij het (verplicht) opleggen en invorderen van boetes bij constatering van fraude. De middelen worden verdeeld via de maatstaf bijstandsontvangers van de afdeling Sociale Zaken. Dit bedrag wordt ontvangen via het gemeentefonds. Verder heeft het voorstel vooralsnog geen budgettaire consequenties. Als gevolg van de aanscherping handhaving en sanctiebeleid wordt door het Kabinet op het WWB-inkomensdeel voor 2013 een besparing voor de gemeente van 40 miljoen euro verwacht. Vanaf 2014 wordt als gevolg van deze Wet structureel 52 miljoen euro als besparing verwacht. De gedachte hierachter is dat deze bezuiniging gerealiseerd kan 5
worden door het verplicht terugvorderen van ten onrechte ontvangen bijstand, het opleggen van boetes en het strenger handhaven van de plichten die de WWB oplegt. De totale effecten van deze nieuwe wetgeving zijn moeilijk te voorspellen. Voorstel besluit Overeenkomstig bijgevoegd conceptbesluit wordt voorgesteld de navolgende verordeningen vast te stellen: 1. de Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive 2013; 2. de Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013; 3. de Handhavingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013; 4. de Re-integratieverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013. Sint Anthonis, 22 april 2014. Burgemeester en wethouders van Sint Anthonis, de secretaris, de burgemeester, Ir. S. Middelkamp M.L.P. Sijbers Ter inzage legging Bij dit onderwerp liggen de volgende stukken ter inzage: 1. Verordening verrekening bestuurlijke boete bij recidive 2013; 2. Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013; 3. Handhavingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013; 4. Re-integratieverordening WWB, IOAW en IOAZ 2013; 5. Afstemmingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2012; 6. Handhavingsverordening WWB, IOAW en IOAZ 2012; 7. Re-integratieverordening WWB, IOAW en IOAZ 2012; 8. Advies WMO-adviesraad d.d. 31 maart 2014 met betrekking tot de verordeningen en beleidsregels op grond van de invoering van de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving; 9. Reactie College op ingekomen brief van WMO Adviesraad; 10. Bekendmaking verordeningen i.v.m. nieuwe Fraudewet. Commissie n.v.t. Afdeling Portefeuillehouder : Sociale Zaken : Wethouder R. Aben-Bellemakers 6