Chemotherapie bij maag- en darmtumoren

Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011-30 90 22 Chemotherapie bij maag- en darmtumoren Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, B-3500 Hasselt www.jessazh.be versie oktober 2013 (Object-ID 230207)

Welkom Van uw arts heeft u vernomen dat een behandeling met chemotherapie is aangewezen voor uw ziekte. De meest courante bijwerkingen die mogelijk kunnen optreden heeft uw arts reeds met u besproken. Deze brochure omvat een overzicht van de verschillende bijwerkingen die kunnen optreden, afhankelijk van de samenstelling van uw chemotherapeutische behandeling. Dit betekent dus dat niet alles wat hierna volgt, zal optreden, maar wel dat de mogelijkheid bestaat dat u één of meerdere van deze bijwerkingen zal ervaren. Het volledig uitlezen van deze brochure kan dus onnodige ongerustheid teweegbrengen. Uw arts zal u beter kunnen duiden welke van deze of andere bijwerkingen, en met welke ernst, u mag verwachten. Wees ook voorzichtig met informatie die u krijgt via kranten, tijdschriften, tv of van andere patiënten aangezien die meestal niet van toepassing is op u. Er zit immers een belangrijk verschil tussen de verschillende gezwellen, de samenstelling van de chemotherapie en de hieraan verbonden nevenwerkingen. Bovendien reageert niet iedere patiënt noodzakelijk op dezelfde manier. 1

Inhoud 1. Enkele algemene richtlijnen p. 3 2. Mondvliesontsteking p. 4 3. Misselijkheid, braken p. 5 4. Diaree p. 6 5. Constipatie p. 7 6. Veranderingen van de nagels p. 7 7. Veranderingen van de huid p. 8 8. Haarverlies p. 8 9. Invloed op de bloedcellen p. 10 10. Grieperig gevoel p. 11 11. Emotionele reacties p. 12 12. Zenuwaantasting p. 13 13. Praktische informatie p. 15 1. Enkele algemene richtlijnen Veel chemotherapie wordt via de nieren uitgescheiden. Zorg voor een voldoende vochtinname. Wij raden u aan 1,5 tot 2 liter per dag te drinken. Door de chemotherapie kan de weerstand tegen infecties verminderd zijn zodat u alert zal moeten zijn voor het optreden van eventuele infectietekens (koorts, ). Tracht alleszins in de periode dat u in behandeling bent een gezonde levenswijze aan te houden en vermijd zoveel mogelijk direct contact met ziektekiemen (zieke mensen, ). Wanneer een andere ingreep of behandeling aangewezen is (bv. tandextractie, ) bespreekt u dit met uw behandelend arts om na te gaan of dit kan gebeuren tijdens de chemotherapie, of dient uitgesteld te worden, en of er specifieke voorzorgsmaatregelen moeten genomen worden. Als gevolg van uw ziekte, de opeenvolgende behandelingen, de psychische belasting, kan u zich zwak, futloos of uitgeput voelen. Dit zijn normale klachten die vaak toenemen naar het einde van de behandeling. Een gerichte behandeling hiervoor is moeilijk in te stellen omdat de oorzaak meestal te maken heeft met meerdere factoren. Tracht uw conditie zo goed mogelijk te houden. Lichte inspanningen (bv. wandelen, fietsen) op regelmatige tijdstippen zijn aangewezen. Zorg voor ontspanning. Vermijd overdreven of onnodige inspanningen en plan rustperiodes in tijdens de dag. 14. Contactgegevens p. 16 2 3

2. Mondslijmvliesontsteking 3. Misselijkheid, braken Ten gevolge van chemotherapie kan u last krijgen van een droge mond en keel. U kan een branderig gevoel hebben of een slechte smaak. Uw mond kan overgevoelig zijn voor hete, koude en erg gekruide spijzen. In de mond- en keelholte kan er zich een witte of gele aanslag vormen. Kauwen, slikken en praten kan pijnlijk zijn. Een mondslijmvliesontsteking ten gevolge van chemotherapie is van voorbijgaande aard. Hou uw mond vochtig door regelmatig kleine hoeveelheden te drinken, of door regelmatig op kleine snoepjes te zuigen. Vermijd dat uw lippen uitdrogen. Gebruik daarom een lippenbalsem. Zorg voor een goede mondhygiëne: Poets uw tanden na elke maaltijd en voor het slapen gaan. Gebruik een zachte tandenborstel. Verwijder uw kunstgebit als u pijn heeft. Uw arts zal u een mondspoelmiddel voorschrijven, bv. Perio-Aid, Kamillosan, Hextril, Voedingsadviezen Vermijd te hete gerechten, zure spijzen, harde en droge voeding, en sterke drank. Vermijd scherpe kruiden zoals peper, curry, mosterd en paprika. Sinaasappelsap en pompelmoessap kunnen te prikkelend zijn. Drink eventueel met een rietje als u veel pijn heeft. Uw lichaam kan op de behandeling reageren met misselijkheid, kokhalzen en braken. Deze klachten verschillen sterk van persoon tot persoon, zelfs als ze dezelfde chemotherapie krijgen. De klachten kunnen optreden tijdens de toediening van de chemotherapiemiddelen of tijdens de eerstvolgende uren of dagen erna. De duur van de klachten hangt af van de aard en de hoeveelheid van de toegediende geneesmiddelen, van de toegediende antibraakmiddelen en van uw persoonlijke gevoeligheid. Sommige patiënten kunnen reeds braakneiging krijgen bij het binnenkomen van het ziekenhuis vooraleer hun therapie is gestart. Er worden systematisch antibraakmiddelen aan het schema toegevoegd, en aan u voorgeschreven of meegegeven. Vermijd sterk geurende spijzen. Koude gerechten of gerechten op kamertemperatuur lokken vaak minder braakneiging uit dan hete gerechten. Drink genoeg: 1,5 tot 2 liter per dag: cola, appelsap, bouillon, sinaasappelsap, spuitwater,... Plan uw maaltijden in functie van uw misselijkheid. Gebruik bij voorkeur voor en tijdens uw behandeling lichte maaltijden. Gebruik vaak kleine, licht verteerbare maaltijden die rijk zijn aan calorieën en eiwitten. Eet langzaam, kauw het eten goed, zodat het beter wordt verteerd. Neem strikt uw geneesmiddelen tegen misselijkheid en braken zoals voorgeschreven door uw arts. 4 5

4. Diarree 5. Constipatie Diarree is een gekende bijwerking van chemotherapie. Er kunnen echter ook andere oorzaken zijn voor uw diarree, zoals bijvoorbeeld darminfecties, stress of een teveel aan laxeermiddelen. Soms kan diarree gepaard gaan met uitdrogingsverschijnselen zoals een gevoel van dorst, een droge mond, verminderde, donkere urine. Diarree ten gevolge van chemotherapie is van tijdelijke aard. Zodra de darmcellen zich herstellen, zal de diarree verdwijnen. Indien uw arts u Imodium heeft voorgeschreven, kan u hiermee starten met een tablet na iedere losse stoelgang tot maximaal 6 per dag. U brengt uw arts op de hoogte van de diarree. U dient zeker contact op te nemen met uw arts indien de diarree bloederig is, indien deze gepaard gaat met koorts, indien u zich echt ziek voelt of indien de diarree niet snel betert na enkele dagen. Voedingsadviezen Drink voldoende: 1,5 tot 2 liter per dag. Drink water, thee, bouillon, sap Vermijd koffie, peperkoek, te vette of te sterk gekruide voeding, vers fruit en rauwkost. Bananen mag u wel eten. Constipatie is geen directe bijwerking van de chemotherapie, maar wel van de krachtige antibraakmiddelen die vaak worden toegediend. Vaak is de constipatie tijdelijk gedurende de dagen dat deze middelen worden toegediend, en normaliseert uw stoelgang snel. Zorg voor voldoende vochtinname, een vezelrijke voeding (bruin brood, groenten, fruit) en wat lichaamsbeweging. Vraag uw arts een zacht laxeermiddel. 6. Veranderingen van de nagels Sommige chemotherapiemiddelen kunnen een nagelbeschadiging veroorzaken. Deze nagelbeschadiging kan zijn: broos worden en/of afbrokkelen, splijten van de nagels, ontkleuren of verkleuren van de nagels. Nagelbeschadiging ontstaat vrij langzaam en is niet blijvend. Dit betekent dat na het stopzetten van de behandeling de nagels spontaan herstellen. Zorg voor een goede nagelhygiëne, dit voorkomt infecties. Tracht vinger- en teennagels steeds kort te houden. Breng eventueel een nagelversteviger aan. Vermijd contact met irriterende producten en voorkom verwondingen door handschoenen te dragen bij bepaalde activiteiten. 6 7

7. Veranderingen van de huid Sommige chemotherapiemiddelen kunnen huidreacties veroorzaken. Uw huid kan een donkere kleur krijgen, meestal op de plaatsen die aan het zonlicht blootgesteld zijn, zoals het aangezicht, de handen en de armen. Op elk moment van de behandeling kunnen zich huidreacties voordoen. Ze ontstaan heel geleidelijk en verdwijnen meestal ook langzaam. Door gebruik te maken van specifieke verzorgingsproducten kunnen klachten voorkomen of verminderd worden (badolie, vette of vochtinbrengende crèmes). Vermijd zoveel mogelijk blootstelling aan de zon. Als u toch in de zon loopt: gebruik altijd een totaal beschermende zonnecrème (beschermingsfactor hoger dan 20). Was u met een neutrale, niet-geparfumeerde zeep. Als u een droge huid heeft, gebruik na het bad of de douche een vochtinbrengende crème of zalf. 8. Haarverlies De cellen die zorgen voor de haargroei zijn gevoelig voor bepaalde chemotherapiemiddelen. Naargelang van de aard van de chemotherapie zal uw haar dus wel of niet uitvallen. U kan gedeeltelijk of volledig uw haar verliezen. Duur Het haarverlies begint meestal enkele weken na de 1ste behandeling. Het haarverlies is van tijdelijke aard. Meestal begint uw haar 2 tot 3 maanden na het einde van de behandeling opnieuw te groeien, soms zelfs vroeger. Soms heeft het nieuwe haar een andere kleur. Ook de structuur kan anders zijn. Zo kan het nieuwe haar krullend zijn in plaats van glad en omgekeerd. Vermijd overdreven kammen en borstelen. Gebruik een zeer zachte borstel of een kam met ver uit elkaar staande tanden. Hou uw haar schoon maar vermijd het overdreven gebruik van shampoo. Was uw haar om de 4 tot 7 dagen. Gebruik een shampoo met een neutrale ph (bv. babyshampoo). Gebruik na elke wasbeurt een crèmespoeling of een haarconditioner. Vermijd haarverf, kleurshampoo, bleekproducten, permanent, krulspelden, haarspray, haardroger, Deze maken het haar broos, waardoor u nog meer haar zult verliezen. Als u een pruik wenst U heeft recht op een financiële tussenkomst van het ziekenfonds. Vraag hierover advies aan de verpleegkundige of maatschappelijk assistente. Zet uw pruik nu en dan af om uw hoofdhuid te laten ademen. Dames kunnen ook een sjaaltje of een tulband dragen. Heren kunnen een pet of een hoed dragen. Hoofddeksels zijn lichter en luchtiger dan een pruik. In de zomer bieden ze u in elk geval meer comfort. 8 9

9. Invloed op de bloedcellen Bloedarmoede Een daling in de rode bloedcellen leidt tot bloedarmoede. Symptomen hiervan zijn: vlugger moe zijn, er bleek uitzien, sneller kortademig zijn bij inspanning, duizeligheid vooral bij plots recht komen. Vermijd dus bruusk recht te komen, bv. ga bij het ontwaken eerst even rechtop zitten op de rand van het bed alvorens recht te staan. Daling van de witte bloedcellen Aangezien de meeste chemotherapie weerslag heeft op het beenmerg zal er na iedere toediening meestal een daling in de witte bloedcellen optreden. Deze herstelt zich meestal tegen de volgende kuur. Hiervoor zijn de bloednames bedoeld die u voor iedere kuur dient te laten verrichten. Af en toe gebeurt het dat de witte bloedcellen nog niet terug op peil zijn en dat het beenmerg wat meer tijd nodig heeft om te recupereren. U zal dan het bericht krijgen dat de chemotherapie een week wordt uitgesteld. Dit is een gekend probleem waarmee de meeste patiënten af en toe zullen worden geconfronteerd. U hoeft zich hierover niet ongerust te maken; het heeft verder ook niets te maken met het feit of uw behandeling al of niet goed aanslaat. Soms gebeurt het zelfs dat de chemo 2 weken op rij wordt uitgesteld. Indien de chemo te vaak dient te worden uitgesteld zal uw arts een dosisvermindering invoeren om dit te vermijden. U hoeft zich niet te isoleren, maar tracht toch zoveel mogelijk direct contact te vermijden met zieke personen. Zorg voor een goede mond- en lichaamshygiëne. Was uw handen regelmatig, bv voor het eten, na toiletbezoek. Kleed u goed bij koud weer. Vermijd schimmelkazen en rauw vlees. Daling van de bloedplaatjes Met de huidige chemotherapeutische schema s bij maag-darmgezwellen worden slechts zelden diepe dalingen in de bloedplaatjes gezien. Indien deze toch optreden, kan ook hiervoor uw kuur een week worden uitgesteld. U kan makkelijker last krijgen van neusbloedingen, ook omdat het neusslijmvlies kan ontsteken tengevolge van de chemotherapie. Tracht zacht te snuiten. Bloedend tandvlees kan optreden. Gebruik een zachte of een elektrische tandenborstel. 10. Grieperig gevoel Na de chemotherapie kan u last krijgen van koorts, misselijkheid, braken, buikpijn, vermoeidheid, een verminderde eetlust, spier- en botpijn of een oogontsteking. Indien deze symptomen -alleen of samen- in milde vorm voorkomen kan dit wijzen op een normale reactie van uw lichaam op de toegediende geneesmiddelen. Deze tekenen zijn heel tijdelijk. Ze komen voor op de dag van de behandeling en 1 tot 2 dagen erna. Ze verdwijnen meestal spontaan of met behulp van geneesmiddelen die uw dokter u voorschrijft. 10 11

Neem onmiddellijk na de behandeling voldoende rust. Controleer uw lichaamstemperatuur indien u last heeft van koude rillingen of indien u zich algemeen slecht voelt. Een hoge temperatuur (meer dan 38 C) of een aanhoudend lichte temperatuursverhoging (bv. 37,5 C) kunnen wijzen op een bijkomende ontsteking. Neem strikt de geneesmiddelen die uw arts u heeft voorgeschreven. 11. Emotionele reacties Chemotherapie betekent voor veel mensen een emotionele belasting. U kanveranderingen in uw humeur of uw stemming vaststellen. Het is heel normaal dat u neerslachtig bent, angst heeft en zich gespannen voelt. Soms kan u zonder enige aanleiding plotselinge huilbuien krijgen, maar het kan ook dat bepaalde situaties u koud laten. Deze veranderingen in stemming of humeur verschillen van persoon tot persoon. Ze zijn in elk geval van tijdelijke aard. Richt u op het nu. Vandaag is de enige dag waar u moet aan denken. Doe iets waar u zich goed bij voelt. Zorg voor wat vandaag belangrijk is. Probeer toch tot rust te komen als u zich angstig of gespannen voelt: Doe iets waar u zin in heeft. Doe iets wat u tot rust brengt en wat u ontspant. Zorg voor verstrooiing. Lees een boek of een tijdschrift; kijk TV. Plan iets speciaals voor of na uw behandeling. Gebruik eventueel technieken voor spierrelaxatie. Neem wat meer beweging. Concentreer uw aandacht op dingen die goed gaan. Probeer over uw gevoelens te praten met uw familie of vrienden. Als u gevoelens van angst, woede en verdriet opkropt, kan u zich beroerd voelen (ook lichamelijk). Wellicht voelt u zich beter als u uw emoties eens kan uiten. U moet niet altijd denken dat u te veeleisend bent. Denk niet te vlug dat u een last bent voor de anderen. De mensen die u omringen, zijn bezorgd om u. Ze wachten misschien wel op wat u met hen wilt delen. Vertel hen gerust wat u kwijt wilt. Door uw gedachten, gevoelens en wensen bespreekbaar te maken, stelt u de anderen meer op hun gemak. Daardoor zal de relatie hechter worden. Praat over uw gevoelens met uw arts of verpleegkundige, als u daar behoefte aan heeft. Zij kunnen u aangepaste suggesties geven, om beter met uw specifieke problemen om te gaan. Indien u dit wenst, kan u een afspraak krijgen bij één van onze psychologen voor een gesprek. 12. Zenuwaantasting Slechts enkele van de gebruikte producten kunnen leiden tot een zenuwprikkeling van de zenuwuiteinden aan handen en voeten (tintelingen, voosheid, gevoelsstoornis). Dit komt door een stelselmatige opstapeling van het product in de zenuwuiteinden. 12 13

Duur In het begin treedt deze bijwerking slechts tijdelijk op enkele dagen na de behandeling. Naarmate u meer behandelingen heeft ondergaan met deze producten wordt deze stoornis aan de zenuwuiteinden vaak constant. Deze zenuwprikkeling wordt uitgelokt/versterkt door koude. U gebruikt dan ook best geen koude drank/voeding die rechtstreeks uit de frigo komt. Adem geen koude lucht in bij het openen van de diepvries; en draag bij koud weer steeds handschoenen en sjaal. Tijdens de behandeling worden reeds calciumsupplementen toegediend die een beschermend effect hebben. Soms wordt Efexor voorgeschreven. Dit product is in wezen een antidepressivum doch het is aangetoond dat dit tevens een beschermend effect heeft op de zenuwaantasting door de chemotherapie. 13. Praktische informatie U kan steeds beroep doen op de verschillende paramedici die aan het daghospitaal verbonden zijn, zoals een psychologe, sociaal werkster, stomaverpleegkundige, het palliatief support team, De meeste ziekenfondsen voorzien een tegemoetkoming in uw vervoerskosten. Een attest met de dagen van verplaatsing naar het ziekenhuis kan u bij de verpleging of op ons secretariaat bekomen. Ingeval het dragen van een autogordel te pijnlijk is over uw port-a-cath systeem, kan een vrijstelling hiervan besproken worden met uw arts. Na het beëindigen van uw behandeling dient uw port-a-cath 6-wekelijks te worden doorgespoeld om klontervorming te voorkomen. Dit kan gebeuren in het daghospitaal, liefst tussen 14u00 en16u00, of eventueel aansluitend op een consultatie of onderzoek. Uw volgende afspraak Dag:... Datum:... Uur:... 14 15

14. Contactgegevens Dienst spoedgevallen Voor urgente zaken, tel: 011 30 99 70 Afdelingen Afdeling Oncologie A5, tel: 011 30 91 50 Afdeling Oncologie B5, tel: 011 30 92 50 Afdeling Oncologie - Hematologie E5, tel: 011 30 95 50 Daghospitaal oncologie Dagzaal L0, tel: 011 30 89 51 Dagzaal D5, tel: 011 30 91 54 Oncocoaches Voor alle vragen en/of problemen Hilde Lenders Tel: 011 30 89 14 E-mail: hilde.lenders@jessazh.be Sandra Bortels Tel: 011 30 79 24 E-mail: sandra.bortels@jessazh.be Maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag: 09u00 17u00 Woensdag: 09u00 13u00 Secretariaat Oncologie Om afspraken te maken Tel: 011 30 99 61 16