Elk goed idee kan uitgroeien tot een succesvolle behandeling tegen kanker

Elk goed idee kan uitgroeien tot een succesvolle behandeling tegen kanker

Eerst een technische vraag. Wat is een glioblastoom? Een glioblastoom is een hersentumor. Hoe ernstig is het als dit bij je wordt geconstateerd? Als er bij iemand een glioblastoom wordt geconstateerd, dan heeft deze man of vrouw nog hooguit een paar maanden te leven. Als we alles uit de kast trekken, dus chemotherapie, bestraling en een operatie, dan verlengen we het tot gemiddeld 15 maanden. En in die 15 maanden. Wat is dan de kwaliteit van leven? De bijwerkingen van de bestraling zijn relatief mild als je die vergelijkt met sommige andere vormen van bestraling. En ook de chemotherapie is een van de mildere varianten. Je kunt dus zeggen dat patiënten nog een redelijke kwaliteit van leven hebben. Roelof Hemmen Presentator bij BNR Nieuwsradio Prof. dr. Raymond Schiffelers Onderzoeker aan het UMC Utrecht Roelof Hemmen, Vriend van KWF, praat met onderzoeker Raymond Schiffelers over zijn onderzoek en wat hij in de toekomst zou willen realiseren. Ze ontmoeten elkaar in Amsterdam, vlak bij BNR Nieuwsradio waar Roelof dagelijks het programma Hemmen presenteert. Waaraan ga je uiteindelijk dood? De druk op de hersenen. De tumor verspreidt zich langzaam door de hersenen en komt dus ook terecht in vitale delen. Dus nu ben je nog kerngezond en ruim een jaar later ben je dood? Ja, zo is het eigenlijk wel.

Hoe ziet op dit moment een behandeling er uit? Het begint met een operatie. Daarbij weet je al dat de chirurg niet alles kan weghalen. Je ziet namelijk niet precies waar de tumor zit. Er blijft dus altijd iets van de tumor achter. En die laatste restjes probeer je dan met bestraling onder controle te houden. daarbij gelijk aan het werk van mijn collega Frank Nijsen. Hij heeft radioactieve bolletjes ontwikkeld die worden gebruikt om uitzaaiingen in de lever te lijf te gaan. Maar volgens mij kun je die bolletjes ook in de tumorholte plakken en zo de laatste restjes tumor bestrijden met een soort lokale bestraling. Waarom zou je dan die operatie willen ondergaan? Als je die operatie niet doet, dan heb je waarschijnlijk niet meer dan enkele maanden. Die operatie geeft tijd. Want daarna hebben mensen in het algemeen gemiddeld een extra jaar. Je hebt net uitgelegd waarom de huidige behandel methodes niet afdoende werken. Waar ben jij dan nu mee bezig? Ik werk als onderzoeker bij het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Het grote voordeel is dat ik mee kan kijken met artsen. In dit geval keek ik mee met neurochirurg Marike Broekman tijdens het verwijderen van een hersentumor. Aan het eind van de operatie zie ik dat ze iets in de tumorholte sprayt. Dus ik vraag: wat is dat? Zij vertelt dat het fibrine is, een eiwit dat bloedingen voorkomt. Toen dacht ik: als je fibrine in de holte kunt sprayen, dan kun je zo ook andere medicijnen toedienen. Ik dacht Dus dát dacht je allemaal tijdens dat moment dat je de chirurg bezig zag om een stukje hersenen te verwijderen en iets in de holte te sprayen? Toen schoot dát allemaal door je heen? Ja, ik werk onder meer aan precision medicine. Dat zorgt ervoor dat medicijnen precies op de plek komen waar ze nodig zijn. Dus niet dat medicijnen eerst door je hele lichaam zwerven voordat ze op de te behandelen plek komen. Dat is onhandig en ongezond. Daarom dacht ik gelijk: waarom niet direct in de tumorholte aanbrengen? Hoe ga je dan verder? Als je zo n idee hebt, dan begin je met vragen stellen. Kun je de spray én die radioactieve bolletjes wel combineren? Ontstaan er geen verkeerde reacties? Daarnaast wil je weten wat het oplevert. Lokale bestraling zorgt er in ieder geval voor dat mensen niet meer een maand lang elke dag naar het ziekenhuis hoeven te komen om bestraald te worden.

Dus je hebt na de operatie een holte in je hersenen. Daar worden met een lijmachtige stof radioactieve bolletjes tegen de wand geplakt. En zo bestraal je de laatste restjes tumor die de chirurg heeft laten zitten. Maar hoe zit het met die holte? Is dat een bezwaar, zo n holte in je hersenen? Door de operatie maar ook door de bestraling vult die holte zich met vocht en zwelt op. Alleen, je schedel geeft niet mee. Die is niet flexibel. Er ontstaat druk in je hoofd en dit is levensbedreigend. Daarom krijgen patiënten na de operatie een hoge dosis corticosteroïden. Dit is een ontstekingsremmer die voorkomt dat er vocht in de holte stroomt. suikerhuishouding, hormoonproblemen en stofwisselingsproblemen. Die voorkom je door het lokaal toe te dienen. Ik wil nog even terug naar die radioactieve bolletjes. Die voorkomen niet dat een glioblastoom terug komt. Nee, in 80% van de gevallen bij deze vorm van kanker komt het terug op de plek waar het oorspronkelijk zat. In 20% niet, maar heeft het zich al verspreid door de hersenen. Een glioblastoom heeft bijna altijd uitzaaiingen, ook al zie je ze niet. In dat opzicht is het een heel moeilijk te behandelen vorm van kanker. Onze nieuwe aanpak kan mensen wel extra tijd geven en een betere kwaliteit van leven. Deze ontstekingsremmer krijg je gewoon als tabletje? Ja, dagelijks een tabletje. Helaas komt maar een klein deel van het medicijn op de plek waar het zijn werk moet doen. Dus kwamen we op het idee om deze ontstekingsremmer te verpakken in een gel en rechtstreeks in de holte aan te brengen. Het doet zo zijn werk direct op de plek waar het moet gebeuren én de patiënt heeft minder last van bijwerkingen. Wat zijn de bijwerkingen van zo n ontstekingsremmer? Een opgezwollen gezicht, problemen met de Wat is je droom? Wat zou je in de toekomst willen realiseren? Nou, we weten dat een bepaalde vorm van bestraling kan zorgen voor een activatie van ons eigen immuunsysteem. Tot voor kort werd hier niet serieus over nagedacht. Niet vreemd, want in de praktijk zien we dat ons immuunsysteem helemaal niets doet om kwaadaardige tumorcellen aan te pakken en op te ruimen. Dit denkbeeld is de afgelopen tien jaar volledig veranderd. Het is onderzoekers in een aantal situaties wél gelukt om ons immuunsysteem aan het werk te zetten en kankercellen aan te pakken. En dat is revolutionair.

Hoe werkt dat dan? Die tumor moet door ons immuunsysteem eerst worden herkend als lichaamsvreemd. Want dat is voor het immuunsysteem een signaal om aan de slag te gaan. Bestraling kan tumoren herkenbaar maken als lichaamsvreemd. Als we in het vervolg de tumorholte lokaal bestralen en dit combineren met de ontstekingsremmende gel, dan hebben we een mooi vervolg. We halen met een operatie eerst het grootste gedeelte van de tumor weg. De lokale bestraling met de radioactieve bolletjes zet ons immuunsysteem in werking, waardoor de laatste restjes tumorcellen worden aangepakt en vernietigd. En de gel voorkomt lokaal dat zich in de holte vocht ophoopt. Zo komt genezing van glioblastoom opeens een stuk dichterbij. Zou je ons immuunsysteem dan kunnen richten op dat kleine stukje in de hersenen? Dat hoeft niet, want ons immuunsysteem gaat uit zichzelf af op lichaamsvreemde elementen. Waar ze ook in ons lichaam zitten. Dus deze aanpak kan ook werken voor andere vormen van kanker? Ja, precies. De uitdaging is: hoe zorg je ervoor dat tumorcellen door je immuunsysteem worden herkend? Of beter gezegd: hoe zorg je ervoor dat alle tumorcellen worden herkend? Zo n tumor bestaat namelijk uit verschillende soorten cellen. Ze muteren heel snel. Je hebt dus niet te maken met één soort tumorcel. Je hebt varianten in zo n tumor. Stel dat ons immuunsysteem 99% procent van de tumorcel herkent en 1% niet. Dan zijn we er dus nog niet. En daar hoop je op. Ja, het eerste idee met de radio actieve gel draagt bij aan de kwaliteit van leven. Maar de volgende stap die we nu willen zetten is: kunnen we het immuunsysteem aan het werk zetten en combineren met de radioactieve gel, waardoor er echt een effectieve behandelmethode voor glioblastoom ontstaat? Dank je wel. Ik vond het een mooi gesprek.

Wat wilde je op je zesde worden? Ik wilde op mijn zesde benzinepomphouder worden, want elke pomp had zo n mooi zwaailicht. Of oogarts! Waarom ben je dit werk gaan doen? Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik gewerkt aan antibiotica voor bacteriële infecties. En toen werd mijn moeder ziek. Het moment van het verschrikkelijke nieuws: kanker. Mijn moeder is vijf jaar ziek geweest en uiteindelijk overleden. Dat is wel een motivatie waarbij je denkt: dat zou nooit meer mogen gebeuren. Dat is een hele persoonlijke drijfveer. Absoluut.

Samen sterk voor preventie en betere behandelingen Het onderzoek van professor Schiffelers maakt deel uit van het onderzoeksprogramma Technology for Oncology van KWF Kankerbestrijding en stichting STW. Samen dagen zij technische en medische wetenschappers uit om samen te werken met elkaar en met bedrijven. Dat moet leiden tot innovaties voor de preventie en behandeling van kanker. De Technology for Oncology projecten worden medegefinancierd uit de Toeslag voor Topconsortia voor Kennis en lnnovatie (TKI) van het ministerie van Economische Zaken.