HERINNERINGEN (2) door Carl Horn over de Verkennerij de Verkennersgroep André de Thaye te Lobith De jeugdbeweging in het algemeen Het Nederlandse begrip jeugdbeweging is een verzamelbegrip dat is ontstaan in het begin van de twintigste eeuw vanuit de brede arbeidersbeweging. Het omvat jeugdorganisaties op levensbeschouwelijke of ideologische grondslag die alle de 'verheffing' van het volk, of 'verbetering' van de jeugd ten doel hadden door middel van opvoeding in en kennismaking met cultuur, natuur, sport en spel. Vooral in het verzuilde Nederland van begin en midden van de 20 e eeuw bloeiden de jeugdorganisaties van politieke en kerkelijke signatuur. Uit die eerste halve eeuw kennen we de begrippen Patronaat, Sint-Josephgezellen, De Jonge Werkman, De Jonge Wacht, Padvinders, Verkenners, Kajotters, Gidsen. Patronaten Dit waren oorspronkelijk onderwijsinstellingen die op zondag kinderen en jongeren opvingen en hen godsdienstles gaven. De 19 e eeuw was voor Europa onder meer de eeuw van de industrialisatie. Om het gezinsinkomen aan te vullen, moesten kinderen en jongeren mee uit werken gaan. In die context is een aantal initiatieven ontstaan voor de kinderen en jongeren uit de arbeidersklasse, die zes dagen op de zeven geconfronteerd werden met de volwassenenwereld. Aanvankelijk waren er de zondagsscholen, waar voornamelijk aan godsdienstonderricht gedaan werd. Die doelstelling breidde na verloop van tijd uit tot het iets algemenere 'religieuze en morele vorming'. De doelstellingen van de patronaten werden later uitgebreid. Naast de godsdienstige vorming werd spel heel belangrijk, omdat het een middel was om belangstelling van kinderen en jongeren te wekken en te behouden. Uit de zondagsbijeenkomsten groeiden zo aparte clubs: turnkringen, scouting (de Jonge Wacht), toneelkringen, en in Vlaanderen de Chiro. Jonge Wacht Deze groep was een katholieke jeugdbeweging (1928-1941), voortgekomen uit de Patronaten, maar met elementen van de padvinderij. De Jonge Wacht was een beweging die heel wat overnam van de verkenners, maar niet gebonden was aan de strenge wet. In 1941 werd de Jonge Wacht in opdracht van de Duitse bezetter opgeheven. Padvinders / Verkenners De Katholieke Verkenners (afgekort: KV), was een rooms katholieke scoutingorganisatie voor jongens in Nederland tussen 1930 en 1973, van 1946 tot 1961 als Verkenners van de Katholieke Jeugdbeweging (VKJB). Met instemming van de Nederlandse rooms katholieke kerkleiding kwam in 1930 de Vereniging der Katholieke Verkenners tot stand en deze vereniging sloot zich aan bij de reeds sinds 1915 bestaande Nederlandse Padvinders Vereniging (NPV), die was ontstaan uit een fusie van de uit 1911 daterende Nederlandse Padvinders Organisatie en de Nederlandse Padvindersbond uit 1912. In 1937, vlak na de Wereld Jamboree in Nederland, besloot de rooms katholieke kerkleiding in Nederland dat de katholieke jeugd niet onder leiding kon staan van een vereniging waarvan het bestuur niet geheel uit katholieken bestond. Hierdoor splitsten de rooms katholieke verkenners zich af van de NPV. Zij konden echter nooit erkend worden door het Internationale Bureau, want volgens de idealen van Baden Powell kon er maar één landelijke vereniging zijn. Dit werd door de NPV onder leiding van Prins Bernhard opgelost. Zowel de NPV als de KV zouden in 1938 samenvloeien in de Nationale Padvindersraad. Zo was er weer één landelijke vereniging, maar de KV kon wel een eigen bestuur 7
samenstellen. Vanaf dat moment waren er dus ook twee hoofdcommissarissen met daarboven een koninklijke commissaris. Door de leden van de verkennerij werd op de rechterborstzak van het shirt een insigne met een gestileerd Malteserkruis gedragen. Op de linkerborstzak droeg je als welp een wolvenkop-insigne en als verkenner en voortrekker een insigne met een franse lelie. Na de bevrijding in 1945 was het de wens van heel de scouting in Nederland om te komen tot één landelijke vereniging. Besturen van de NPV, de KV en de leiders van de groepen, die zich al eerder hadden afgescheiden, kwamen bijeen in de Westerkerk te Amsterdam. De handtekeningen werden gezet en er was weer één vereniging. De Nationale Padvindersraad werd hiermee opgeheven. De rooms katholieke kerkleiding weigerde echter goedkeuring en sloot zich toen helemaal af van de scouting in Nederland en wenste te komen tot één Katholieke Jeugd Beweging (KJB) en opheffing van de KV (Katholieke Verkenners). Na veel protesten mocht de KV het spel van scouting blijven spelen, maar dan onder de vlag van de Verkenners van de Katholieke Jeugd Beweging (VKJB). Om weer te voorkomen dat de KV buiten scouting zou vallen, installeerde de koninklijke commissaris weer de Nationale Padvindersraad waar toen dus de NPV en VKJB zitting in hadden. Gilwell St. Walrick was vanaf 1949 het hoofdkampeerterrein van de KV en de plaats waar zij hun Gilwelltrainingen gaven. In 1961 werd de KV weer een zelfstandige organisatie en nam de plaats in van de VKJB binnen de Nationale Padvindersraad. Gidsen De vrouwelijke tegenhanger van de verkennerij - de sexen werden in de rooms katholieke cultuur van de eerste helft van de 20 e eeuw streng gescheiden gehouden - was de Gidsenbeweging. De Nederlandse Gidsen Beweging (NGB) was een rooms katholieke scoutingorganisatie voor meisjes in Nederland tussen 1945 en 1957. Op 8 december 1928 was de eerste gidsengroep opgericht, de Jeanne d' Arcgroep in Breda. Er ontstond evenwel op 4 juli 1945 een eigen landelijke organisatie om dezelfde reden als hiervoor bij de verkennerij uiteengezet. Mevrouw mr. Bep Twaalfhoven was de eerste presidente van de NGB. In 1946 werd door de NGB en de NPG de Nationale Padvindstersraad opgericht, omdat er bij het wereldbureau maar één landelijke organisatie erkend werd. In 1957 ging die verder als Nederlandse Gidsen (NG). Het hoofdkampeerterrein van de NGB was in Schaijk, Noord Brabant. Op 6 september 1973 fuseerde de Katholieke Verkenners met de Nederlandse Padvinders, het Nederlandse Padvindsters Gilde en de Nederlandse Gidsen tot Scouting Nederland. Kajotters Voor de katholieke arbeidersjeugd was er een Kajottersbeweging, waarvan de naam was afgeleid van KAJ - Katholieke Arbeiders Jeugd. Deze organisatie rechtte zich op jongeren uit de werkende klasse, ontstaan na de Tweede Wereldoorlog uit een fusie van de Jonge Katholieke Gezellen, ook wel St. Josephgezellen genoemd, en de Jonge Werkman. Van de eerstgenoemde vereniging was Adolf Kolping de geestelijke vader, bekend geworden van zijn latere Kolpinghäuser in Duitsland. De KAJ bestond in Nederland tussen 1945 en het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw, opgericht naar Vlaams voorbeeld. Naast de KAJ bestond ook de Vrouwelijke Katholieke Arbeiders Jeugd (VKAJ), bestemd voor jonge vrouwen. De KAJ was voor jongeren boven de 17 jaar. Het doel was "arbeiders tot een levend christendom te brengen door beïnvloeding van het arbeidsmilieu". In de jaren 1950-1960 hadden zij circa 50.000 leden. De jeugdbeweging in Lobith tijdens mijn jeugd Volgens de website van de scoutinggroep werd de verkennerij in Lobith opgericht door de heer Spelbrink. Waarschijnlijke wordt bedoeld de R.K. priester, kapelaan Johannes Bernardus Josephus Spelbrink, geboren op 7 juli 1907 te Veendam, priester gewijd in Utrecht op 15 juli 1931, overleden te Bemmel op 28 september 1994. 8
Kapelaan Spelbrink kwam in november 1932 op Lobith en vertrok in 1934 naar Bilthoven waar hij rector werd van het sanatorium Berg en Bosch (zie De Waordsman 2003/2). Bij de doop op 19 juli 1934 van Carl Theodor Maria Horn (schrijver dezes) was H.A.J. Groothuis kapelaan in Lobith. Als de verkennerij (scouting) in Lobith inderdaad in 1937 van start is gegaan, dan was dat onder kapelaan Groothuis of diens opvolger A.A.T. Benschop. Als vaststaat dat kapelaan Spelbrink de oprichter is, dan moet het begin van de verkennerij geweest zijn in 1933 of de eerste helft van 1934. De verkennerij in Lobith kreeg de naam mee van André de Thaye-groep, vernoemd naar de jeugdige André de Thaye, geboren in Jumet Gohyssart dicht bij Charleroi in België op 17 maart 1912. Hij was een begaafde jongen die in 1922 het ouderlijk huis verliet om Latijn te gaan studeren. Als er een leefregel was die meewerkte aan de vorming van de jongen, dan was het zeker de padvindersregel. Hij hield van het devies: "Sta klaar". In zijn vierde studiejaar kreeg hij een ernstige ziekte en als gevolg daarvan overleed hij op 20 oktober 1926 in zijn vijftiende levensjaar. Bij mijn weten is Bart Max voor W.O.-II als leider van de verkennerij actief geweest. Bernardus Engelbertus (Bart) Max werd op 5 september 1909 in Arnhem geboren. Van september 1921 tot september 1928 studeerde hij aan de priesteropleiding in het Klein Seminarie te Culemborg en vervolgens van september 1928 tot juli 1932 aan het Groot Seminarie in Driebergen Rijsenburg, waarna hij weer thuis te Arnhem verbleef. In november 1936 vestigde hij zich als gemeenteambtenaar te Lobith en woonde op nummer C 118, later C 142. Het is heel wel mogelijk dat hij al in 1933 bij de gemeente Herwen en Aerdt werkzaam was. Hij zal kapelaan J.B.J. Spelbrink ongetwijfeld hebben gekend als studiegenoot in Rijsenburg. Hij overleed, 44 jaar oud, op 21 oktober 1953 en werd te Lobith begraven. In die vooroorlogse tijd was - uit eigen wetenschap - de latere leider bij de voortrekkers (oubaas) C.B.G. (Corrie) Strick (1924-2004) verkenner omstreeks 1936-1937. Direct na de bevrijding in 1945 werd de verkennerij weer opgestart onder leiding van Bart Max als groepsleider en districtscommissaris. In betrekkelijk rap tempo werd een welpenhorde voor jongens van 7 tot 11 jaar, een verkennersgroep voor jongens van 11 tot 18 jaar en een voortrekkersstam voor jongens van 18 tot 21 jaar geformeerd. Voor de leiding van de welpen was verantwoordelijk akéla Jos Scholten, voor de verkenners hopman George Cornielje, onderwijzer aan de jongensschool in Lobith, en voor de voortrekkers oubaas Bart Max. Nieuwe leden werden tot de groep toegelaten na de zomervakantie, wanneer de scholen weer begonnen. In 1948 zien we als hopman Henk Geurts, gemeenteambtenaar te Lobith, en als vaandrig de uit Rotterdam afkomstige onderwijzer aan de jongensschool J.M.J. (Joop) Wallerbosch (* 9-6-1921). 9
1- Jan Muskens, 2-?, 3- Peter Barthen, 4- Willie Metz, 5- Hennie Horn, 6- Hans Vermaeten, 7- Nico Peperkamp, 8- Frits Caerteling, 9- Harrie Ikink, 10- Theo Langenhof, 11- Carl Horn, 12- Bart Caerteling, 13- Henk Droste, 14- Wim Booltink, 15- Nol Pastoor, 16- Gerard Fransen, 17- Bennie Francis, 18- André Metz, 19- vaandrig Joop Wallerbosch, 20- Jan Roos, 21- Hugo Pastoor, 22- Bennie Ikink, 23- Jan Stuijt, 24- Theo Naterop, 25- Harie Naterop, 26- Daan van Woesik, 27- Jan Naterop, 28- Guus Dietz, 29- Tonnie Hendriks, 30- Hugo Mulder, 31- Gérard Hendriks, 32- Jac. Pastoor, 33- hopman Henk Geurts. In 1947 hield de verkennerstroep een zomerkamp in Arcen (Limburg). Daarvan bezit ik geen foto's, verslagen of ander materiaal meer. In 1948 was het kamp in Laag Soeren op de Veluwe en wel van maandag 2 tot en met maandag 9 augustus. Bijgaande foto's zijn gemaakt tijdens dat zomerkamp. Te herkennen zijn hopman George Cornielje, de vaandrigs Joop Wallerbosch, Gérard Hendriks en Sjaak Pastoor, de PL's Ben Ikink, Theo Naterop, Daan van Woesik en Hugo Mulder, de APL's Guus Dietz, Gerard Fransen, Jan Roos en Hugo Pastoor. 10
In de jaren 1945-1955 bestond er in Lobith naast de verkennerij (jongens) een gidsenbeweging, de vrouwelijke tegenhanger van de verkenners. De gezusters Riet en An van Loo, beide onderwijzeres (leken, geen kloosterlingen) aan de R.K. meisjesschool in Lobith, waren destijds leidsters van de gidsen. Vanuit de K.A.B. (Katholieke Arbeiders Beweging) was de K.A.J. (Katholieke Arbeiders Jeugd) georganiseerd, bekend als de Kajotters. Tot slot was er rond 1954 ook nog eens het vanuit Noord Brabant overgewaaide Jongensgilde leven ingeblazen. Dat was eigenlijk een wat minder strak georganiseerde verkennerij/padvinderij. De gidsen, kajotters en verkenners vonden - in die volgorde - een onderkomen onder het toenmalige gebouw van het schuttersgilde Eendracht Maakt Macht aan de Koningsdijk, sedert 1955 Dorpsdijk. Voorzover er zo vlak na de oorlog middelen beschikbaar waren, was er een vloer aangebracht en waren er met dennenstammen patrouillehoeken getimmerd. Als in de winterdag 'de dam bij Copera liep', anders gezegd de overlaat bij Tolkamer werkte, dan stond het water ook in de verenigingslokalen van verkenners, kajotters en gidsen. Binnen de troep kende je drie rangen; derde, tweede en eerste klas verkenner. Voor elke klasse was er een zogenoemde eisenkaart met een tiental specifieke eisen waaraan voldaan moest worden. Voor de derde klasse bijvoorbeeld de knopen: mastworp, schootsteek, paalsteek, werpankersteek, touwverkorting, platte knoop, en touwbezetten zodat het touw niet uitrafelde. Voor de tweede klasse kwamen daar nog bij de timmersteek, boeireepsteek, vissersknoop, kruis- en diagonaalsjorring. En wat dacht je van morse-seinen, zowel met de fluit als met de vlag en met de lamp; en pionieren, hout hakken, vuur maken, koken. En niet te vergeten EHBO: driehoeksverbanden, de ligging van de slagaders, het stuiten van een bloeding, fracturen en ongevallen. Het was allemaal niet niks! En bij de tweede klasse moest je de eisen derde klas herhalen en bij de eerste klasse de eisen van de derde en tweede. Nog een motto: Eerst als je het insigne eerste klas behaald hebt, noem je JEZELF Verkenner! Zo dan. Je stak er wat van op. Er was ook een speciaal maandblad 'Alle Hens' van zo'n 32 bladzijden. Inderdaad, speciaal voor 'De Katholieke Verkenner'. Zelf was ik van september 1946 tot en met 1954 lid van de André de Thayegroep (welpen, verkenners, zeeverkenners en voortrekkers) in Lobith. Daarna tot 1958 vaandrig bij het Jongensgilde. Waar in 1949 zomerkamp werd gehouden is niet meer bekend; hiervan is geen materiaal. In 1950 waren de leiders vervangen door hopman Sluis en de vaandrigs Nol Hendriks en Henk Geurts. Als aalmoezenier ging kapelaan J. van Goozen mee naar het verkenners-zomerkamp in Harreveld van zaterdag 22 tot zaterdag 29 juli 1950. Plaats en tijd van zomerkampen in de jaren 1951 en volgende zijn ook niet meer bekend wegens gebrek aan gegevens. 11
Verkenners André de Thaye-groep, Lobith 23 april 1950. 1- Pietje Overdreef, 2- Nol Muskens, 3- Timmermans, 4- Jo Vloed, 5- Bergervoet, 6-?, 7- Lucas Jansen, 8- Nol Hendriks, 9- Koos Winters, 10- Henk Hendriks, 11- Gerrie Francis, 12- Jan Geurts, 13-?, 14- Hans Vermaeten, 15- Sjaak Wilms, 16- Henk Engels, 17- Bennie Langenhof, 18- Jan Muskens, 19- Bennie Francis- 20- Carl Horn, 21- Kapelaan J. van Goosen, 220- Henk Geurts, 23- hopman Sluis, 24- Bart Caerteling, 25- Frits Caerteling, 26- Theo Langenhof, 28- Hennie Horn. 12
In 1952 maakte de voortrekkersstam een trektocht op de fiets naar Friesland met als noordelijkste plaats Steggerda, heen door de provincies en terug door de Noord Oostpolder. Als leiders trokken mee oubaas Corrie Strick en baas Johannes Wouter (Hans) Verkammen (1923-1989), destijds douaneambtenaar te Tolkamer. Oubaas Cor Strick kreeg last van zijn blaas en fietste niet verder mee, wel baas Hans Verkammen en de voortrekkers Jan Huiting, Ben Francis en Rinus Koerntjes. In mei 1953 werd door de voortrekkersstam een stertocht vanuit Boxtel ondernomen. Volmacht voor Carl Horn om op te treden als 'Vaandrig Kerels' van het Jongensgilde St. Willibrordus te Lobith, 6 augustus 1953. In 1954 hield het Jongensgilde een zomerkamp van 7 tot 12 augustus in Vorden en in 1956 te Silvolde van 5 tot 11 augustus. Zomerkamp van het Jongensgilde 1954 in Vorden met hieronder hopman Wim Jansen en onderaan vaandrig Peter Berns; hiernaast vaandrig Carl Horn. 13
Tijdens het kamp van het Jongensgilde 1956 in Silvolde met links vaandrig Carl Horn en rechts patrouilleleider Van Bentum; in het midden een kookgroep. Waarschijnlijk bereikte de georganiseerde rooms katholieke jeugdbeweging in Lobith en Tolkamer haar hoogtepunt rond 1955. Bovenstaande groepsfoto is gemaakt medio 1955 waarop 140 personen zijn geportretteerd. Van deze foto zijn circa dertig namen bekend. Herkent u iemand? In de volgende editie komt deze foto in een groter formaat nog een keer in De Waordsman en dan met zoveel mogelijk namen. Bronnen Voor de algemene informatie is gebruik gemaakt van www.scoutpedia.nl, www.wikipedia.nl, www.scoutingrijnwaarden.nl, www.andredethaye.nl, persoonsregisters. 14