Logboek van het stoken van een pot in een speksteenhoutkachel Atelier Fidelidee, 2017
Logboek van het stoken van een pot in een speksteenhoutkachel Wat werd er gebakken Een gedraaide kleipot. Hoogte (droog en ongebakken) circa 14-15 cm. Wat voor klei: Creaton / G&S 354, dat is gele klei, roodbakkend, chamotte-percentage en grootte 25% 0-0,2 mm. Het Brennbereich is 980-1200 graden Celsius. Waar in werd het gebakken Een speksteenkachel, het is een tamelijk kleine houtkachel, groot genoeg weliswaar voor zijn oorspronkelijke doel, namelijk het verwarmen van de woonkamer, maar wel lastig van formaat als er een pot in staat en er regelmatig hout toegevoegd moet worden. Voorbereiding Plaatsen van de pot in het midden van de kachel, en meten hoeveel ruimte er nog is aan weerszijden van de pot, zodat we idee hebben hoe groot de houtblokken maximaal kunnen zijn. Met kettingzaag houtblokken inkorten, de blokken worden nu naar schatting zo n 15 cm lang. Vervolgens werden deze blokken met hakbijl gekloofd of in mootjes gehakt, zodat er zowel een partij dikker hout bestond, als een partij tamelijk dun, licht ontvlambaar hout. Dit met de bedoeling de temperatuur zo goed mogelijk als maar kon gelijkmatig op te laten voeren. De pot heeft de twee avonden voor de stook al enkele uren op een warmhoudplaat op een speksteenplaat op de kachel gestaan om hem goed droog te krijgen. Niet op zijn kop (misschien was dat beter?). Ook heeft hij een tijd achter de brandende kachel gestaan, waarbij ik na een uur merkte dat hij dan wel heel wat warmer wordt aan de kachelkant dan aan de andere kant. Volgende keer eerder en vaker de pot draaien, of hier niet meer neerzetten, lijkt me, al leek het er nu nog geen negatieve effecten van ondervonden te hebben. Om tijdens de stook het bakproces goed te kunnen zien, werd de ruit van de kachel eens even goed schoongemaakt.
De stook Om 1 uur des middags werd de houtkachel aangestoken en de pot er op gezet, op het warmhoudplaatje, zodat de pot alvast in temperatuur kon gaan stijgen. Ter indicatie: op deze kachel staat vaak een fluitketel met water te koken, dus de pot kan hier al aardig heet worden. Twee uur later was het aangestoken hout eindelijk veranderd in een ruimschootse hoeveelheid gloeiende houtskoolbrokken. Nu werd de pot (met smidswanten aan) in de oven geplaatst. Al best wel snel begon de pot van onder uit bruin te worden.
Wat later gingen de eerste stukjes hout erbij: aan de linker- en aan de rechterkant elk 2x een kleinere en 1x een wat groter stuk hout. Uiteindelijk leek hij wel helemaal zwart (roet?)
Maar om half 6 (dus twee en een half uur later) is/leek hij weer bruin.
Ergens na het beginnen van de avond begon ik meer hout toe te voegen, en het hout ook dichter bij de pot plaatsen, zodat de vlammen vaker de pot zouden raken. En nog niet zo lang voor half 8 plaatste ik een blok tropisch hardhout, want er was op de SBB verteld dat dat meer hitte geeft. Om half 8 nam ik een barst waar in de rand van de pot. Wel jammer! De rest van de avond werd de kachel regelmatig gevuld met nieuw hout, tot circa kwart over elf s avonds. Daarna bemoeiden we ons er niet meer mee. De volgende ochtend (vanaf ca. 10 uur) openden we zo nu en dan de deur en/of we lieten hem open staan, maar de pot was steeds nog te heet om hem er met blote handen uit te halen.
Rond één uur konden we onze nieuwsgierigheid niet langer bedwingen en haalden de pot eruit zonder de bodem! Die bleef liggen in de nog steeds warme as en nog smeulende houtskooldelen. Een schoteltje! werd er geroepen. Hoe kon dat nu, en wanneer was dat dan gebeurd? Bekijk de foto s, lees de stookbeschouwing, denk het jouwe ervan en ga naar het kleiforum, alwaar deze stook als casus is ingediend.
(De pot is onder de kraan afgespoeld en een poosje erna gefotografeerd de kleuren zijn op de foto s daardoor wat voller dan als de pot weer droog is)
Stookbeschouwing Eén ding was me vantevoren wel duidelijk: de pot moest vooral ook echt goed droog zijn, en de opvoering van de hitte zeer geleidelijk gebeuren. Op het SBB was al gesproken van lucifershoutjeswerk, vandaar dat ik dan ook grondig aan het kloven was geslagen. Ik had me zo voorgesteld dat ik splinter voor splinter aan het vuur zou gaan toevoegen, aan een bed vol smeulend houtskool om mee te beginnen, maar al bezig zijnde leek me dit geen goed idee en besloot anders. Ik geloof dat het plaatsen van kleine stukjes hout (aan de linker- en aan de rechterkant elk 2x een kleinere en 1x een wat groter stuk hout) ook wel werkt, als je ze aanvankelijk wat verder van de pot plaatst. De volgende vragen ontstonden: Wat is nou heter: fijn gehakt hout dat snel in brand vliegt, of een paar blokken groter hout dat geleidelijk opbrandt? En al doende kwam daar de vraag bij: als je de deur van de kachel opendoet (bijvoorbeeld omdat je er hout bij doet), verliest de kachel dan warmte, of komt er dan juist extra hitte door? Er komt namelijk ook weer meer zuurstof naar binnen. En zou het nou slim zijn om wel, of juist niet, ook hout te stoppen in de pot zelf? Ik had gehoord dat het aardewerk bij houtstook in contact moest komen met vlammen wilde het goed doorbakken raken, en dat tropisch hardhout aanbevolen werd voor hoge temperaturen.
Daarom begon ik ergens na het beginnen van de avond het hout ook dichter bij de pot plaatsen, maar voegde ook meer hout toe hier ben ik denk ik te grote stappen gaan nemen waardoor er een barst in de rand verscheen. Van het tropisch hardhout, dat er nog niet zo lang in zat, hadden alleen de rafels fel gebrand, ik veronderstel dat dit geen effect heeft gehad op de scheur. Er is geloof ik later op de avond nog één stuk tropisch hardhout toegevoegd na het constateren van het scheurtje leek het me beter dit soort hout voor een andere keer te bewaren. En er is ook af en toe een stukje hout in de pot gedaan. Maar dan de bodem, wanneer en waarom is die er zo mooi van losgebarsten? Het moet in een laat stadium gebeurd zijn, want als je de potwand passend plaatst op de bodem, sluiten de kleurschakeringen goed op elkaar aan. De pot heeft door een ongeduldige actie een tijd scheef in de oven gestaan, en later op de avond stond hij weer recht (waardoor weet ik niet). De potwand zou van de bodem gegleden zijn, denk ik, als de breuk had plaatsgevonden tijdens of voor het scheefstaan. Er zijn ook nog twee kleine scheurtjes te zien die niet op elkaar aansluiten echter, het ene scheurtje loopt van de breuklijn de bodem in, en het andere scheurtje loopt van de breuklijn de potwand in. Dus die scheurtjes moeten ontstaan zijn nadat de bodem van de potwand gescheiden werd. Zou het hebben kunnen gelegen aan het openen van de ovendeur, waardoor de lucht in de oven te koel werd ten opzichte van de as waarin de pot stond? Of zou het temperatuurverschil zowieso al te groot zijn geworden in de loop van de nacht, na het uitdoven van het vuur? Wellicht is het voor een volgende keer wel een idee om, zodra het vuur redelijk uitgestorven is, de pot te bedekken met het smeulende houtskool/as. Of een bakstenen tafeltje in de oven maken, met als tafelblad een speksteenplaat. Dan staat de pot hoger, en is de temperatuur over de gehele pot constanter. Wat me trouwens na afloop opviel aan de pot, is dat aan de kant waar geen hout was gelegd (de achterkant), de kleur het meest rood was gebakken. Misschien dat de vlammen achterlangs trokken. Het moet daar wel in ieder geval het heetst zijn geworden, of gemiddeld het heetst gedurende een langere tijd. In ieder geval, het resultaat mag er wezen! Ellen