Doelgroep Duur Handleiding Helpertje 10 tot 12 jaar 16 uur + praktijktest Handleiding eerstehulpcursussen Helpertje-Junior Helper Junior Helper 13 tot 15 jaar 16 uur + praktijktest Handleiding eerstehulpcursussen Helpertje-Junior Helper Deze cursussen kunnen ook op school worden gegeven. Contacteer ons voor meer informatie. 2.2 Lesmateriaal r De handleiding omvat verder een apart deel per eerstehulpinitiatie. Per onderwerp nemen we daar enkele activerende didactische werkvormen op, met daarbij een overzicht van het nodige materiaal, de tijdsduur en de manier waarop je best aan de slag kan gaan. Dit zijn telkens suggesties: je bent uiteraard vrij om zelf te bepalen welke werkvorm je kiest, om te variëren, om er meer of minder tijd aan te spenderen We willen vooral tips en ideeën aanreiken. Je vindt in de handleiding ook de lesdoelstellingen terug per onderwerp, en de eindtermen waaraan in de verschillende onderwerpen wordt gewerkt. Tot slot zijn er een hele reeks bijlagen voorzien die nuttig kunnen zijn tijdens de lessen. em pl aa Na de cursus volgt een praktijktest. De kinderen en jongeren die slagen voor de praktijktest, ontvangen het Europees erkende brevet Helpertje of Junior Helper. Jeugd Rode Kruis voorziet een uitgebreid gamma aan kant-en-klaar lesmateriaal. Op die manier kan je op een snelle en eenvoudige manier aan de slag met onze eerstehulpinitiaties. Deze handleiding wil een levend document zijn: je kan je map aanvullen met extra informatie, nieuwe didactische werkvormen en bijlagen. Op deze manier kan je van deze map een persoonlijk document maken. ki jk ex Handleiding voor lesgevers Deze handleiding volgt inhoudelijk de structuur van de werkboeken voor de jongeren, maar verschaft jou als lesgever meer informatie dan in de werkboeken staat. De uitgebreide achtergrondinformatie vind je in hoofdstuk 6 (zie p. 116). Met deze achtergrondinformatie willen we je een bredere basis aanreiken om vragen van de jongeren te beantwoorden. EERSTE HULP VOOR JONGEREN In Handleiding eerstehulpinitiaties Werkboeken voor jongeren Als aanvulling op deze handleiding voorzien we in werkboeken voor de jongeren. Hierin vinden ze op hun maat een overzicht van de behandelde thema s. Er zijn telkens ook oefeningen voorzien, zodat ze de kennis die ze opdeden meteen kunnen toepassen. ulp Ket(c)h Handleiding eerstehulpinitiaties Eerste eren or jong hulp vo Ket(c)hulp ResQ Up 2 aid ResQ Eerste hulp voor 8/06/12 r.indd aid initiatie 1ste elbaa graad midd 8/06/12 14:10 Up 2 aid jongeren 13:17 1 Eerste hu lp voor jon geren 8/06/12 14:03 initiatie 2de graad ongeren Handleiding eerstehulpinitiaties Praktische informatie Naam middelbaar.indd 1 CN0654 3de graad middelbaar.indd 1 8/06/12 14:10 7
3.2 Voorstel lesschema Tijd Inhoud Doelstellingen Lesuur 1 Lesuur 2 Lesuur 3 - Ongeval - Flauwte - Huidwonde - Bloedneus - Brandwonde - Bloeding 1.1 de vier stappen bij eerste hulp opsommen; 1.2 de veiligheid van een situatie inschatten voor zichzelf, voor het slachtoffer en voor de omstaanders; 1.3 op een correcte manier het bewustzijn van het slachtoffer vaststellen; 1.4 op een correcte manier de ademhaling van het slachtoffer vaststellen; 1.5 op een correcte, efficiënte manier hulp inroepen bij een noodsituatie; 1.6 op een correcte manier het slachtoffer benaderen; 1.7 het slachtoffer in stabiele zijligging leggen wanneer nodig. 2.1 de symptomen herkennen van een dreigende flauwte; 2.2 enkele oorzaken van een flauwte opsommen; 2.3 correct eerste hulp verlenen bij een flauwte. 3.1 een huidwonde herkennen: een schaafwonde, een snijwonde of een steekwonde; 3.2 een huidwonde correct verzorgen wanneer water ter beschikking is; 3.3 een huidwonde correct verzorgen wanneer geen of onvoldoende water ter beschikking is; 3.4 een spiraalverband correct aanleggen. 5.1 een bloedneus correct verzorgen. 4.1 het onderscheid maken tussen een eerstegraads-, tweedegraads- en derdegraadsbrandwonde; 4.2 een brandwonde correct verzorgen. 6.1 een bloeding herkennen; 6.2 een bloeding stelpen; 6.3 een drukverband correct aanleggen. 12
4. Brandwonde 1. Wat zie je? Tijd 10-15 min. Werkwijze Doelstellingen - 4.1 het onderscheid maken tussen een eerstegraads-, tweedegraads- en derdegraadsbrandwonde. Eindtermen Werkvorm Materiaal Stam: 1 Context: 12 Vraag- en antwoordgesprek Foto s uit bijlage 4.1, 4.3 en 4.5 Vraag aan de jongeren wie er al eens een brandwonde heeft gehad. Vraag daarbij ook hoe hij of zij de brandwonde heeft opgelopen en hoe de wonde eruitzag. Toon de foto s van de verschillende brandwonden en ga verder op zoek naar de juiste antwoorden. Maak duidelijk het verschil tussen eerstegraads-, tweedegraads- en derdegraadsbrandwonden (zie Achtergrondinformatie p. 144). Overloop op het einde nogmaals alles wat je kan zien bij een brandwonde, aan de hand van de foto s. Bespreek eventueel met welke brandwonden je naar een arts gaat (zie werkboek p. 30). 2. Sms en Tijd 5-10 min. Werkwijze Doelstellingen - 4.1 het onderscheid maken tussen een eerstegraads-, tweedegraads- en derdegraadsbrandwonde; - 4.2 een brandwonde correct verzorgen. Laat de jongeren individueel of per twee de oefening maken. Eindtermen Werkvorm Materiaal / Opdracht: Oei, Emma s mama was blijkbaar wat overstuur. Kan jij haar smsjes ontcijferen? raadsel Werkboek p. 31 en 32 Oplossing Emma: Mam, ik heb mijn hand verbrand aan de oven. Mam: Goe ziet heu fruit? > Hoe ziet het eruit? Emma: Witte blaasjes en rood. Mijn hand is ook wat dik! Mam: Knel je hbnd poel moder de kraam! > Koel je hand snel onder de kraan! Emma: Dat is te koud! Mam: Kauw water is nok hoed > Lauw water is ook goed. Emma: Dat doet pijn! Mam: Water nidt secht op ff wnnde maas er met boten > Water niet recht op de wonde maar er net boven. Emma: Hoe lang moet ik hier staan?! Mam: Tot get niet neer pijn dmet. Goud tok. K bem bijnb thtis! > Tot het niet meer pijn doet. Houd vol. Ik ben bijna thuis! 27 Handleiding eerstehulpinitiaties Ket(c)hulp
2. Flauwte 1. Ervaringen delen Tijd 10-15 min. Werkwijze Doelstellingen - 2.1 de symptomen herkennen van een dreigende flauwte; - 2.2 enkele oorzaken van een flauwte opsommen; - 2.3 correct eerste hulp verlenen bij een flauwte. Eindtermen Werkvorm Materiaal Stam: 1 Context: 12 Vraag- en antwoordgesprek De kans is groot dat jongeren al eens zelf een flauwte hebben meegemaakt of zien gebeuren. Je vertrekt het best vanuit hun ervaringen. De volgende vragen geven een richtlijn: Wie heeft al eens een flauwte gehad of zien gebeuren? Wat gebeurde er? Moest er hulp bijkomen? Wie heeft de hulp erbij gehaald? Welke hulp werd er geboden? Eventueel: hoe kan je een flauwte voorkomen? Zie Achtergrondinformatie p. 128 en werkboek p. 16. 2. Oefenen Tijd 10-15 min. Werkwijze Doelstellingen - 2.3 correct eerste hulp verlenen bij een flauwte. Eindtermen Werkvorm Materiaal Stam: 10, 20 Context: 12 Groepsopdracht: oefenen Laat de jongeren hier vooral bij elkaar oefenen. Eén jongere speelt het slachtoffer, een tweede verleent eerste hulp, een derde observeert (aan de hand van een checklist: Wat doe je, werkboek p. 16). / / 48
5. Up 2 aid Up 2 aid Eerste hulp voor jongeren 3de graad middelbaar.indd 1 8/06/12 14:10 Up 2 aid is een eerstehulpinitiatie voor jongeren van ongeveer 16 tot 18 jaar (derde graad secundair onderwijs). Zij leren in drie uur wat ze moeten doen bij een ongeval en hoe ze een slachtoffer kunnen helpen dat problemen heeft met het bewustzijn. Op het programma staat ook het verzorgen van een huidwonde, een brandwonde en een bloedneus, het stelpen van een bloeding, en het handelen bij een letsel aan botten, spieren of gewrichten. Tot slot leren de jongeren handelen bij een verslikking en bij een insectensteek. Regelmatig zijn er oefeningen voorzien. 5.1 Inhoud en doelstellingen Voor jongeren van ongeveer 16 tot 18 jaar (derde graad secundair onderwijs) zijn de volgende onderwerpen opgenomen en werk je aan de volgende eerstehulpdoelstellingen. 1. Ongeval 1.1 de vier stappen bij eerste hulp opsommen; 1.2 de veiligheid van een situatie inschatten voor zichzelf, voor het slachtoffer en voor de omstaanders; 1.3 op een correcte manier het bewustzijn van het slachtoffer vaststellen; 1.4 op een correcte manier de ademhaling van het slachtoffer vaststellen; 1.5 op een correcte, efficiënte manier hulp inroepen bij een noodsituatie; 1.6 op een correcte manier het slachtoffer benaderen; 1.7 indien nodig het slachtoffer in stabiele zijligging leggen. 2. Problemen met het bewustzijn 2.1 de symptomen herkennen van een dreigende flauwte; 2.2 enkele oorzaken van een flauwte opsommen; 2.3 correct eerste hulp verlenen bij een flauwte; 2.4 het onderscheid maken tussen een lichte en een ernstige verslikking; 2.5 correct eerste hulp verlenen bij een verslikking; 2.6 de technieken op de rug slaan en buikstoten geven correct toepassen. 3. Bloedingen 3.1 een bloeding herkennen; 3.2 een bloeding stelpen; 3.3 een drukverband correct aanleggen; 3.4 een bloedneus correct verzorgen. 4. Huidwonde 4.1 een schaafwonde, snijwonde of steekwonde herkennen; 4.2 een huidwonde correct verzorgen wanneer water ter beschikking is; 4.3 een huidwonde correct verzorgen wanneer geen of onvoldoende water ter beschikking is; 4.4 een spiraalverband correct aanleggen; 4.4 een wonde met een vreemd voorwerp correct verzorgen; 4.6 een splinter correct verwijderen. 72
2. Drukverband Tijd Doelstellingen Eindtermen Werkvorm Materiaal 15 min. - 3.3 een drukverband Werkwijze correct aanleggen. Stam: 19, 20 Context: 12 Demonstratie + inoefenen Tips Je kan een jongere als slachtoffer gebruiken bij je demonstratie. Een echte ongevallensimulant kan natuurlijk ook. Bespreek in de grote groep. Laat telkens eerst de hulpverleners zelf hun handeling bespreken. Laat dan de observatoren feedback geven. Vul daarna eventueel zelf aan. Minstens één drukverband per drie jongeren, indien mogelijk één per jongere. Stap voor stap doe je de techniek van het aanleggen van een drukverband voor (werkboek p. 23). De laatste stap van een demonstratie omvat oefenen. Laat de jongeren per drie de techniek inoefenen. Eén jongere is het slachtoffer, één jongere oefent de techniek en één jongere observeert of de techniek volledig juist werd uitgevoerd (aan de hand van een checklist: Techniek, werkboek p. 23). Daarna wisselen de jongeren van opdracht. 3. Rekenen Tijd Doelstellingen 5 min. - in eigen woorden uitleggen waarom het Werkwijze snel stelpen van een bloeding belangrijk is. Bereken zelf eens hoeveel bloed er in jouw lichaam zit. Eindtermen Werkvorm Materiaal / Individuele opdracht: rekenoefening Laat de jongeren eerst raden hoeveel bloed een volwassene of kind in zich heeft. Geef hen dan volgende informatie: Voor een volwassen persoon ongeveer 1 liter bloed per 13 kg lichaamsgewicht, voor een kind ongeveer 1 liter bloed per 11 kg lichaamsgewicht. Leg de link met een ernstige bloeding: een mens heeft een minimum aan bloed nodig in zijn lichaam opdat organen blijven functioneren. / Handleiding eerstehulpinitiaties Up 2 aid 85
Oplossing 1. Een schaafwonde die na overvloedig spoelen nog steeds niet proper is. > Ja: je verwijst door naar gespecialiseerde hulpverleners indien de wonde niet goed gereinigd kan worden. 2. Een kleine snijwonde in je handpalm. > Neen: behalve wanneer het gaat om een wonde bij een persoon met diabetes of verminderde immuniteit of wanneer de persoon vermoedelijk onvoldoende beschermd is tegen tetanus. 3. Een hondenbeet. > Ja: de wonde werd veroorzaakt door een beet van een dier. 4. Een schaafwonde aan je knie. > Neen: behalve wanneer het gaat om een wonde bij een persoon met diabetes of verminderde immuniteit of wanneer de persoon vermoedelijk onvoldoende beschermd is tegen tetanus. 5. Onzekerheid of het slachtoffer voldoende beschermd is tegen tetanus. > Ja: wanneer het slachtoffer niet gevaccineerd is, de herhalingsvaccinatie te lang geleden is of bij twijfel. 6. > Ja: het gaat om een steekwonde met een vuil voorwerp. 7. > Ja: er zit een glasscherf in de wonde. 8. > Ja: het slachtoffer heeft een schaafwonde die groter is dan de helft van haar handpalm. Handleiding eerstehulpinitiaties Up 2 aid 93
Wist je dat... het nummer 112 bestaat sinds 1994?... het nummer 112 het Europese alarmnummer is? Elk land van de Europese Unie gebruikt dit nummer om dringende hulpverlening op te roepen. Als je 112 belt, word je automatisch doorgeschakeld naar de dichtstbijzijnde noodcentrale. Het oude nummer 100 kan je enkel in België gebruiken. Je oproep komt in dezelfde noodcentrale terecht als wanneer je 112 zou bellen. Zowel het nummer 100 als 112 kan je bellen met een vaste telefoon of een gsm.... het nummer 112 gratis is? Je moet geen belwaarde op je gsm hebben staan om 112 op te bellen. Je hoeft zelfs geen pincode in te tikken wanneer je je gsm inschakelt en je meteen daarna de hulpdiensten wil verwittigen. Als je gsm in toetsenblokkering staat, kan je toch meteen 112 intoetsen. Soms verschijnt er op het scherm van je gsm alleen noodoproep. Dat is het geval wanneer de verbinding beperkt is. Dan kan je wel naar 112 bellen, maar niet naar een ander nummer.... het kan zijn dat je gedurende enkele seconden niets hoort, zelfs geen beltoon, wanneer je 112 belt? Hang niet op!... je in Amerika het nummer 911 moet gebruiken om de hulpdiensten te verwittigen?... je een ziekenwagen van het Rode Kruis kan opbellen voor niet-dringend vervoer via het nummer 105? Andere nuttige telefoonnummers zijn: Ziekenwagen en brandweer: 112 Politie: 101 Antigifcentrum: 070 245 245 Ambulancedienst Rode Kruis-Vlaanderen: 105 Huisarts in de buurt:. Huisarts van wacht: www.huisarts.be of www.mediwacht.be (de telefoonnummers zijn streekgebonden) Apotheek in de buurt:. Apotheek van wacht: 0900 10 500, www.apotheek.be of www.mediwacht.be Tandarts van wacht: 0903 39 969, www.tandarts.be of www.mediwacht.be 4. Verlenen van verdere eerste hulp Ben je zeker dat de situatie veilig is? Heb je het bewustzijn en de ademhaling gecontroleerd? Heb je de hulpdiensten verwittigd? Onderzoek het slachtoffer dan grondiger en verleen verdere eerste hulp. Als een slachtoffer meerdere verwondingen heeft, moet je keuzes maken. De ene wonde heeft immers dringender verzorging nodig dan de andere. Dit lijstje kan je helpen om prioriteiten te stellen: 1. Geef absolute voorrang aan alle levensreddende technieken: zorg voor een vrije luchtweg door het slachtoffer in stabiele zijligging te leggen. Draai een slachtoffer in stabiele zijligging om de 30 minuten op de andere kant (zie p. 128). 2. Stelp ernstige bloedingen (zie p. 151). 3. Koel brandwonden af (zie p. 144). 132
8. Insectensteek Een insectensteek is een kleine huidwonde die wordt veroorzaakt door een stekend insect (bijvoorbeeld een mug, wesp of bij). Meestal is een insectensteek onschuldig en zorgt die enkel voor wat licht ongemak. Als het slachtoffer verschillende keren gestoken wordt, kan de ingespoten hoeveelheid gif toch voldoende zijn om een ernstige reactie uit te lokken. Ook een steek in de keelholte kan levensbedreigend zijn, omdat de zwelling de luchtweg kan belemmeren. Bij een slachtoffer dat overgevoelig is voor insectengif kan zich na één steek al een allergische reactie voordoen die kan leiden tot shock en zelfs tot de dood. Wat stel je vast? Meestal zie je een plaatselijke zwelling en roodheid van de huid. Het slachtoffer ervaart jeuk op de plaats van de steek en soms pijn. Bij een ernstige reactie kan de zwelling, roodheid, jeuk en pijn meer verspreid zijn over het hele lichaam. Soms heeft het slachtoffer hoofdpijn en is hij duizelig. Het slachtoffer kan misselijk zijn of diarree hebben. Bij zeer ernstige reacties kunnen er ademhalingsmoeilijkheden, slikproblemen en zelfs bewustzijnsverlies voorkomen. Wat doe je? Als de angel nog in de huid steekt, probeer die dan zo snel mogelijk te verwijderen. Doe dat steeds door van onder de insteekplaats naar boven te drukken en te glijden met eender welk voorwerp dat je dicht bij de hand hebt (bijvoorbeeld je vingernagel, een bankkaart of de botte kant van een mes). Gebruik geen pincet, want hiermee zou je het achtergebleven gifzakje kunnen samendrukken, waardoor het resterende gif in de bloedsomloop terecht kan komen. Spoel het wondje met lauw stromend water. Koel de gestoken plaats af met ijsblokjes in een zakje water. Op die manier kan je zwelling, jeuk en pijn beperken. Houd tijdens het afkoelen het ijs niet rechtstreeks tegen de huid, maar wikkel er eerst een handdoek rond. Als je geen ijs voorhanden hebt, gebruik dan koud water. Als het slachtoffer gestoken werd in de keelholte, laat hem dan op ijs zuigen of de mond koelen met koud water. Zo verminder je de zwelling. Als het slachtoffer ademhalingsmoeilijkheden heeft, zoek dan samen naar de meest comfortabele houding. Handleiding eerstehulpinitiaties Achtergrondinformatie 159
2.10
4.8 Het is een zomerse dag en jullie besluiten de barbecue aan te steken. Je vader, Frank, ontfermt zich naar goede gewoonte over het vlees. Omdat het vuur niet zo goed brandt, besluit hij alcohol te gebruiken. Plots schiet de verdeeldop los en komt haast de volledige inhoud van de fles op het vuur terecht, met een grote steekvlam tot gevolg. Hij verbrandt zich aan zijn hand en schreeuwt het uit van de pijn. Wat doe je in deze situaties? Denk aan de vier stappen bij eerste hulp!
9.2. Tijdslijn Verbind de stappen die je doorloopt met de juiste plaats op de tijdslijn. Wat doe je eerst bij een vergiftiging? Marie, het kindje van de buren op wie je samen met een vriend aan het babysitten bent, heeft per ongeluk heel wat schoonmaakproduct ingeslikt. Wat doe je? A. Bel het Antigifcentrum via 070 245 245. B. Veiligheid. C. Doe wat het Antigifcentrum je zegt. D. Je stelt vast dat Marie bewust is. Ze reageert als je haar aanspreekt. E. Je stelt vast dat Marie normaal ademt. F. Roep een volwassene of laat je vriend een volwassene halen. G. Vaststellen van het bewustzijn en de ademhaling. H..Veiligheid van jezelf. I. Verlenen van verdere eerste hulp. J. Verwittigen van de hulpdiensten. K. Zeg de leeftijd en het gewicht van Marie, geef de naam van het product, zeg dat Marie het heeft opgedronken en hoeveel ongeveer, zeg dat ze nog bewust is en ademt, en dat ze nog niet braakt. L. Veiligheid van je vriend. M. Zeg wat er gebeurd is, waar je precies bent en wie het slachtoffer is. N. Bel 112. O. Veiligheid van Marie: je haalt het product weg, maar houdt het etiket bij.