Door: Paul Cornelissen
Inhoudsopgave Inleiding... 3 Doel... 3 Opbouw... 3 Hoe warmtebeelden de isolatiewaarde tonen... 4 Temperatuur bepalen... 4 Isolatiewaarde bepalen... 5 Het waarom... 7 Isolatiewaarden... 7 Valkuilen... 8 Schaal... 8 Reflecties... 8 Hoeken... 9 Vocht... 10 Beschuttende objecten... 10 Wind... 11 Thermische massa... 11 Veel voorkomende observaties... 12 Ramen... 12 Tocht... 13 Verborgen constructies... 15 Infrarood Theorie... 17 Wat is infrarood... 17 Emissie... 17 Transmissie... 18 Reflectie... 18 Straling... 18 Tot Slot... 20 2
Inleiding U heeft warmtebeelden laten maken, maar hoe interpreteert u deze nu? Daar gaat deze handleiding over. Warmtebeelden zijn namelijk een prachtig instrument om het warmteverlies van een gebouw mee in kaart te brengen, maar dan moet u wel de juiste interpretaties kunnen maken. Foute interpretaties kunnen er namelijk voor zorgen dat u niet de juiste maatregelen treft en dat kan geld kosten. Doel Er schuilt een grote hoeveelheid natuurkunde en bouwkennis achter het correct interpreteren van warmtebeelden, wat het soms erg lastig kan maken. Laat u echter niet te snel afschrikken, want het is al met al redelijk voor de hand liggend. Ik zal daarom proberen zoveel mogelijk concrete voorbeelden te gebruiken en dichtbij de praktijk te blijven. Het doel van deze handleiding is: "het maken van correcte interpretaties voor iedereen binnen handbereik te brengen." Er zal desondanks aandacht besteed worden aan de achterliggende principes. Lees deze stukken door en probeer ze zo goed mogelijk te begrijpen en toe te passen als u de beste interpretatie van de beelden probeert te verkrijgen. Opbouw Om deze handleiding zo simpel mogelijk te houden zal hij opgebouwd worden door vanuit praktische situaties te starten en langzaam aan meer naar de achtergrond onderwerpen toe te bewegen. Het eerste hoofdstuk zal gaan over de meest gemaakte fouten bij het interpreteren. Daarna komt in het tweede hoofdstuk een lijst van veel voorkomende constructieve onderdelen aan bod met voorbeelden, zodat u leert deze te herkennen en tot slot gaan we in op de theorie achter infrarood. 3
Hoe warmtebeelden de isolatiewaarde tonen De basis van het interpreteren van warmtebeelden om warmtelekken te vinden is om te begrijpen dat de temperatuur van de buitenkant van een huis gerelateerd is aan de temperatuur binnen, de temperatuur buiten en de isolatiewaarde van afscheiding tussen binnen en buiten. Hierboven staat een vereenvoudigde weergave van het temperatuursverloop in een ongeïsoleerde muur links en een geïsoleerde spouwmuur rechts. Hier is te zien hoe de temperatuur bij de slecht geïsoleerde muur links binnen kouder is en buiten warmer dan bij de spouwmuur op de rechter afbeelding. Deze temperatuur van de buitenmuur meten wij met de warmtebeeldcamera. Omdat deze temperatuur gerelateerd is aan de isolatiewaarde van de muur (of andere afscheiding tussen binnen en buiten) is aan de hand hiervan iets te zeggen over de isolatiewaarde van deze afscheiding. De afbeelding hiernaast lijkt misschien niet veelzeggend, maar het tegendeel is waar. Dit is het beste praktijkvoorbeeld van datgene wat hierboven uitgelegd wordt. Wat er op dit warmtebeeld te zien is, is namelijk de verbinding tussen het bestaande en nieuwbouwgedeelte van een woning. Het nieuwe deel is daarbij gebouwd volgens de hoogste standaard met zeer goede isolatie en het oude deel heeft slechts een ongeïsoleerde spouwmuur. Doordat het oude deel zo slecht is geïsoleerd warmt deze veel meer op van binnenuit dan het nieuwe deel. Links is dus nieuw en rechts is oud en slecht geïsoleerd. De vuistregel is dus: Hoe warmer het oppervlak buiten is hoe meer warmte er naar buiten lekt. En voor binnen geld dus het omgekeerde: Hoe kouder een oppervlak binnen is, hoe meer warmte er weg lekt. Temperatuur bepalen Om de isolatiewaarde te bepalen zijn de volgende temperaturen nodig: Temperatuur van de lucht binnen Temperatuur van de lucht buiten Temperatuur van de het oppervlakte De temperatuur van het oppervlakte kan direct afgeleid worden van de warmtebeelden. De temperatuur van de lucht binnen en buiten is lastiger. Deze kan namelijk lokaal variëren en het is 4
daarom beter om deze temperatuur zo dicht mogelijk bij het oppervlakte op te nemen. Echter niet direct op het oppervlakte, want hier koelt de lucht naar buiten toe af. De temperatuur van de thermostaat is dus niet echt geschikt en tevens is het vanwege de meetfout nauwkeuriger om alle temperatuursmetingen met hetzelfde apparaat te doen. Het is daarom wenselijk om ook de temperatuur van de lucht af te leiden van de warmtebeelden. Dit is vaak goed mogelijk. Objecten die niet actief opgewarmd worden nemen namelijk de omgevingstemperatuur aan. Om de temperatuur binnen te bepalen kan dus gekeken worden naar de temperatuur van de objecten in de ruimte die niet verwarmd of afgekoeld worden. Denk hierbij aan een bankstel, gordijnen, een stoel, een tafel of zelfs een bos bloemen die in de ruimte staat. Er kan ook gekeken worden naar de temperatuur van een binnenmuur of een plafond/vloer als de andere kant daarvan dezelfde temperatuur heeft. De vloer op de begane grond is dus meestal niet geschikt, maar het plafond wel, als op de eerste verdieping ook verwarmd wordt. Let hierbij echter wel op dat de thermische massa groot is en het een hele poos kan duren voordat de temperatuur van de ruimte is aangenomen als deze recent is verhoogd of verlaagd. Mede hierdoor verdienen andere objecten de voorkeur. Als er meerdere temperaturen waargenomen worden en men is er zeker van dat dit niet aan lokale variaties in de temperatuur ligt en geen van de gemeten objecten wordt verwarmd, dan is de hoogste van de twee correct als de temperatuur recent gestegen is of constant is. Als de temperatuur recent gedaald is, dan is het koelere object mogelijk correct. Hiervoor moet dan meestal een aanname gedaan worden op basis van het gebruik van de thermostaat gedurende afgelopen uren. De temperatuur buiten kan op een vergelijkbare wijze bepaald worden. Hierbij moet echter rekening gehouden worden met de gereflecteerde temperatuur. Tenzij het dicht bewolkt is koelen oppervlakten buiten namelijk af tot onder de omgevingstemperatuur. Daarnaast is het ook verraderlijk om naar de temperatuur van de bodem te kijken, omdat deze een dusdanig grote thermische massa heeft, dat deze zelden correct is. Een andere manier om de buitentemperatuur te bepalen is om de meetgegevens van het dichtstbijzijnde KNMI meetstation te gebruiken. Deze zijn te vinden op: http://www.knmi.nl/klimatologie/uurgegevens/ Isolatiewaarde bepalen Als de benodigde temperaturen zijn vastgesteld, dan kan de isolatiewaarde worden bepaald. Hiervoor kunnen onderstaande formules of grafieken gebruikt worden. Aan de hand van de temperatuur van oppervlak binnen: U = 7,69 T T (T T ) 0,13 Aan de hand van de temperatuur van de buitenkant: U = 25 T T (T T ) 0,04 5
Om de isolatiewaarde aan de hand van bovenstaande grafieken te bepalen dient men het temperatuurverschil tussen de lucht aan beide zijden van de muur (of andere afscheiding) te bepalen en het temperatuursverschil tussen het oppervlakte en de lucht aan de andere kan van de muur. Vervolgens moet er gekeken worden welke lijn er met de horizontale as snijdt op het temperatuurverschil tussen de binnen en buitenlucht. Deze lijn geeft aan wat bij verschillende temperatuurverschillen van het oppervlak met de luchttemperatuur aan de andere kant van de afscheiding de U-waarde is. Voorbeeld: Het is binnen 21 C en buiten 5 C, dan is het verschil 16 C. De muur is aan de binnenkant 19 C, dus de muur is 14 C warmer dan buiten. We volgen dan de lijn die op de horizontale as bij 16 begint tot deze de verticale lijn bij 14 kruist en lezen op de verticale as de bijbehorende U-waarde af. De U-waarde blijkt dan 1 W/m²K te zijn. 6
Het waarom De temperatuur van de muur is natuurlijk niet willekeurig, maar op basis van een aantal aannames. Wanneer de meting van de temperatuur geschied onder de juiste voorwaarden, waarbij de aannames geldig zijn, dan is hiermee te berekenen wat de isolatiewaarde is. De totale isolatiewaarde die de lucht binnen en de lucht buiten scheid is namelijk de som van de overgang van de binnenlucht naar de muur, de isolatiewaarde van de muur en de overgang van de muur naar de buitenlucht. Als we vervolgens weten wat de overgangsweerstand van de muur naar de lucht is, dan kunnen we de isolatiewaarde van de muur berekenen door te kijken hoe het temperatuursverschil over deze overgang zich verhoud tot het temperatuursverschil over de muur. Als het temperatuursverschil over de muur een bepaalde factor groter is dan het temperatuursverschil over de overgang van de lucht naar de muur, dan is de isolatiewaarde van de muur ook deze factor groter dan de overgangsweerstand. De overgangsweerstand is daarom een belangrijke factor. Hiervoor gebruiken we bij een oppervlak binnen de waarde van 0,13 W/m²K en bij een oppervlak buiten de waarde van 0,04 W/m²K. In de praktijk varieert deze echter en is afhankelijk van de lokale omstandigheden. Als de lucht niet stil staat, maar stroomt, zoals in de wind buiten, dan zal dit de overgangsweerstand verlagen. Ook variaties in de netto uitstraling van een oppervlak zijn een voorbeeld van een factor die de oppervlakteweerstand beïnvloeden. Bij oppervlaktes binnen zijn deze invloeden om overduidelijke redenen het geringst en is de overgangsweerstand hoger, waardoor de bepaling van de warmtegeleiding nauwkeuriger is. Het gebruik van de temperatuur van het oppervlakte binnen verdient dan ook de voorkeur. Isolatiewaarden Het omrekenen van de U-waarde in een Rc-waarde is soms prettig en is gelukkig erg eenvoudig. De U-waarde is simpelweg de inverse van de Rc-waarde en verhouden zich daarom als volgt: En vice versa: R = 1 U U = 1 R 7
Valkuilen Er zijn een paar veel voorkomende fouten die gemaakt worden bij het interpreteren van warmtebeelden. Warmtebeelden spreken eigenlijk grotendeels voor zich, maar als u zich niet bewust bent van deze valkuilen is het goed mogelijk dat u iets heel normaals aanziet voor een probleem. Let er dus goed op dat u niet te snel conclusies trekt, maar vraag u altijd af of er niet iets anders is wat de desbetreffende waarneming kan veroorzaken. Schaal De schaal is niet op alle beelden hetzelfde. Het kan dus zijn dat iets op het ene beeld veel erger lijkt dan op het andere, terwijl dit alleen maar zo lijkt, omdat het temperatuursbereik anders is. De warmtebeeldcamera past automatisch het temperatuursbereik aan op de gemeten temperatuur in het beeld. Dit zorgt ervoor dat er altijd het maximale contrast is tussen alle zichtbare temperaturen. Dit is meestal wenselijk, maar creëert wel een valkuil, doordat een enkel warm of koud punt wat niet direct van belang is de schaal erg kan oprekken. Als er bijvoorbeeld een gloeilamp in beeld is, dan zorgt dit ervoor dat de maximum temperatuur bijvoorbeeld wel kan oplopen tot 50 C terwijl de temperatuur van de geïnspecteerde muur tussen de 0 en 10 C ligt. Dit verschijnsel komt ook vaak voor bij een heldere hemel die als -40 C verschijnt. (Dit is de minimaal detecteerbare temperatuur van de camera. De ruimte straalt eigenlijk ongeveer -269 C uit.) Figuur 1 Automatische schaal Figuur 2 Aangepaste schaal Bovenstaande figuren één en twee illustreren het verschil dat aanpassen van de schaal kan maken. In de aangepaste schaal is de temperatuur van de lucht en de bomen genegeerd, waardoor het minimum van -22,1 C naar 3,4 C opgehoogd kon worden. Daarnaast is het maximum van 14,3 C verlaagd naar 10,4 C waardoor de maximum temperatuur van het schoorsteentje niet meer te zien is, maar daardoor wel beter het warmtelek in het dak rond deze schoorsteen. Reflecties Sommige materialen reflecteren infrarood straling. De gemeten temperatuur bestaat dan voor een deel uit de temperatuur van het object en voor een deel uit de gereflecteerde temperatuur. Het is lastig om te bepalen welk aandeel aan beide delen toe te schrijven is. Het is daarom ook lastig om de temperatuur van reflecterende oppervlakken te bepalen en aldus de warmteverliezen. Materialen die in de regel infrarood reflecteren zijn alle glanzende en gepolijste materialen. Een goede vuistregel is om te kijken of een materiaal zichtbaar licht reflecteert. De mate waarin dit gebeurt is meestal vergelijkbaar met dat voor infrarood. Bij glas wordt zichtbaar licht doorgelaten, 8
maar infrarood niet. Dit is zeer reflectief. Een lijstje van de meest voorkomende infraroodreflecterende materialen: Metalen* Glas Hoogglansverf** Gepolijst natuursteen * Als ze onbehandeld zijn, anders afhankelijk van de behandeling. Roestig ijzer/staal reflecteert slecht. ** Afhankelijk van de glans van de verf, dus bijvoorbeeld zijdeglans ook, maar in mindere mate. Het is dus altijd opletten of een waarneming niet door reflecties wordt veroorzaakt. Zo kan bijvoorbeeld de rand van een raam warmer lijken doordat hierin de reflectie van het relatief (t.o.v. een heldere hemel bijvoorbeeld) warme kozijn zichtbaar is. Zie ook de afbeelding hieronder van een raam waarin duidelijk een omstander zichtbaar is (links). De omstander staat hier dus ook buiten. Op de afbeelding van de het dak met geglazuurde pannen waarvan de naden warmte lijken te lekken terwijl deze eigenlijk alleen warmer lijken door de reflectie van de andere dakpan ten opzichte van een reflectie van de koude hemel in het midden van de dakpan. Hoeken In hoeken is het om verschillende redenen meestal iets warmer dan in grotere oppervlakten. Dit heeft te maken met extra beschutting, minder uitstraling/meer instraling en meer thermische massa per oppervlak. Het tegenovergestelde is ook waar: uitstekende hoeken koelen sneller en meer af. Hiernaast op de foto is te zien dat in de hoek tussen de buitenmuur en de grond de temperatuur wat hoger is dan elders. Ook is te zien hoe links op de foto de hoek van de gevel kouder is. Let wel op dat dit effect redelijk beperkt is. 9
Vocht Een warmtebeeld kan sterk beïnvloed worden door vocht. De emissiviteit van een object kan veranderen door vocht, waardoor de schijnbare temperatuur verandert. Maar ook kan vocht de werkelijke temperatuur veranderen door de hoge warmtecapaciteit en door verdamping of condensatie. Zie hieronder op de linker foto het effect van vocht op een gevelmuur, waar het vocht van bovenaf is ingedrongen. Hier is de temperatuur hoger door het vocht. Daarnaast op de rechter foto is een plek te zien rechts boven naast het rechter raam welke kouder lijkt, doordat de muur daar nat is. Beschuttende objecten Doordat er een struik, een vuilnisemmer, een tuinbank of een ander voorwerp voor de muur staat kan het daar lokaal wat warmer zijn. Dit omdat dergelijke beschuttende objecten ervoor zorgen dat de warmte wat minder snel weg trekt. Dit komt door minder uitstraling, beschutting van de wind en soms zelfs doordat het werkelijk wat isolerende werking toevoegt. Het effect is weliswaar minimaal maar door de hoge gevoeligheid van onze warmtebeeldcamera is dit vaak toch goed zichtbaar. Hierboven is op de linker foto te zien hoe de beschutting van een stapel dakpannen zorgt voor een hogere temperatuur van de muur. Op de rechter foto is het verschil te zien van twee ramen waarbij een tuinbankje voor het rechter raam ervoor zorgt dat de temperatuur van de muur hoger is. 10
Wind Het probleem met wind is dat het de warmtebeelden onduidelijk maakt. Door een te sterke wind koelt een huis aan de buitenkant sneller af en daarmee ook de warme plekken die een warmtelek aanduiden. Wind kan ook het effect van beschutting op het warmtebeeld vergroten. Daarnaast kan de wind tocht omdraaien, zoals in de afbeelding hieronder goed te zien is, waar warme lucht naar buiten komt. Thermische massa Alles heeft thermische massa. Dit wil zeggen dat alles een bepaalde hoeveelheid warmte vasthoudt. Er moet dus warmte ingestopt worden of uitgehaald worden om het respectievelijk op te warmen en af te koelen. Belangrijk hierbij is dat verschillende materialen verschillende thermische massa s hebben en dus niet alles even snel afkoelt of opwarmt. In een zeldzaam geval kan dit van invloed zijn op warmtebeelden, omdat de buitenkant van een huis nog aan het afkoelen is. Normaal proberen we deze fouten echter te voorkomen door ruim van tevoren te beginnen met verwarmen, maar als de buitentemperatuur gedurende de dag sterk varieert of de zon een muur opwarmt kan dit van invloed zijn. 11
Veel voorkomende observaties Er zijn een aantal veel voorkomende situaties met vergelijkbare resultaten. Daarom hier een aantal van deze voorbeelden die u kunnen helpen met het herkennen van soortgelijke situaties en het correct interpreteren hiervan. Ramen Ieder huis heeft ramen, maar het is niet geheel voor de hand liggend wat hier allemaal te zien is op warmtebeelden. Dit heeft er voornamelijk mee te maken dat ramen van glas zijn en dus veel last hebben van reflecties. Let op: Ramen reflecteren, maar laten geen infrarood* door! Ramen zijn spiegels voor infrarood* en het is onmogelijk hier met een warmtebeeld camera doorheen te kijken! Om te beginnen is het dus belangrijk om op te merken dat de temperatuur van glas lastiger te bepalen is. Desalniettemin zijn er wel interessante dingen te zien aan ramen. Het meest interessante is waarschijnlijk tocht. Veel ramen tochten en dit is goed te zien. Dit kan zich op twee manieren manifesteren, namelijk als warmte aan de buitenkant of als koude aan de binnenkant. Warmte aan de buitenkant is te zien op de linker voorbeeld foto hieronder en koud aan de binnenkant op de rechter foto. Zie ook het stuk over tocht hieronder. Ondanks dat de absolute temperatuur van ramen moeilijk te bepalen is, kan er wel het een en ander over de temperatuur gezegd worden. De schijnbare temperatuur van een raam bestaat namelijk voor een deel uit straling van het raam plus een reflectie van de omgeving. Als de gereflecteerde temperatuur lager is dan die van het raam, dan is de werkelijke temperatuur van het raam hoger dan de schijnbare temperatuur. Is de gereflecteerde temperatuur echter hoger (bijvoorbeeld bij een warmtebeeld van binnenkant van het raam), dan is de werkelijke temperatuur lager dan de schijnbare temperatuur. Buiten is de vuistregel dus dat de temperatuur hoger is dan hij lijkt en binnen is de temperatuur lager dan hij lijkt. Gegeven dat de gereflecteerde temperatuur ongeveer gelijk is, kunnen ramen dus onderling vergeleken worden. Ook kan een raam met bijvoorbeeld de naastgelegen muur vergeleken worden als er maar rekening gehouden wordt met de bovengenoemde vuistregel. 12
Hiernaast is het verschil te zien tussen een rolluik (links) dubbel glas (rechts onder) en enkel glas (rechts boven). Deze ramen reflecteren de gevel van een ander woonhuis en de schijnbare temperatuur is dus relatief nauwkeurig. Standaard bij dubbel glas is ook een koudebrug aan de rand waar de metalen strip tussen de twee lagen glas zit. Dit is bij praktisch al het dubbel glas zo. Er wordt geëxperimenteerd met kunststof strippen, maar dit is nog een zeldzaamheid in Nederland. Daarnaast is op dit warmtebeeld ook te zien hoe het scharnier warmer is. Dit komt doordat het metaal beter geleid dan het houten kozijn en tot bijna binnen door steekt. Dit is normaal. * Met infrarood wordt hier het infrarood bedoelt van het spectrum wat onze camera meet. Tocht De temperatuur van de lucht is weliswaar niet zichtbaar, toch kan tocht vaak met een warmtebeeld opgemerkt worden. De luchtstroom van een andere temperatuur beïnvloed namelijk de temperatuur van het oppervlak waarlangs deze stroomt. Wanneer er bijvoorbeeld koude lucht naar binnen komt door een kier onder de deur, dan zal op de vloer een duidelijk patroon zichtbaar zijn van de koude luchtstroom. Er zijn twee soorten tocht, namelijk die van koude lucht naar binnen en die van warme lucht naar buiten. Het meest voorkomend is die van koude lucht naar binnen, doordat allerlei ventilatie, zoals een afzuigkap of mechanische ventilatie voor onderdruk in het huis zorgen en zo verse (koude) lucht naar binnen zuigen. De tocht van warme lucht naar buiten komt in de praktijk alleen voor als de wind koude lucht aan de ene kant van het huis naar binnen duwt en daardoor warme aan de andere kant naar buiten. 13
De tocht van koude lucht naar binnen is van buitenaf lastig te detecteren. Van buiten af is deze zichtbaar doordat de koude lucht die naar binnen stroomt de iets warmere buitenmuur lokaal wat kan afkoelen. In veel gevallen is dit echter niet zichtbaar, doordat lucht op meerdere punten aangezogen wordt, waardoor dit toch al zwakke effect geheel onzichtbaar wordt en het praktisch onbruikbaar maakt. Binnen is het daarentegen wel meteen duidelijk dat er koude lucht naar binnen komt, doordat oppervlakken lokaal soms tot bijna de buiten temperatuur kan afkoelen. (Afhankelijk van hoeveelheid tocht.) Het probleem binnen is echter om de tochtplek te vinden tussen alle objecten. Hieronder twee voorbeelden van koude lucht die naar binnen stroomt, links door een kier tussen het dakbeschot en de gevel, rechts door een brievenbus in de voordeur. Tocht die van binnen naar buiten gaat is binnen praktisch niet te detecteren, omdat er binnen altijd temperatuursvariaties zijn die niet te onderscheiden zijn van tocht. Buiten is het echter vaak goed mogelijk om deze tochtproblemen te detecteren doordat het gebouw aan de buitenkant opwarmt. Het als dusdanig herkennen is echter niet altijd even evident, omdat niet altijd het duidelijke stromingspatroon zichtbaar is. Het linker beeld hieronder toont een voorbeeld van warme lucht die door een gevel naar buiten lekt. Dat het hier om tocht gaat kon enkel van binnenuit vastgesteld worden. Het rechter beeld toont twee kiepraampjes waarvan de rechter open staat, hier was het wel direct duidelijk dat het om tocht ging. Bij de jacht naar tocht moet echter één belangrijke opmerking worden geplaatst: Toch is niet altijd slecht. Enkel als een huis voorzien is van mechanische ventilatie die voor voldoende verversing van de binnenlucht zorgt, mag de jacht op naden en kieren tot in het uiterste doorgedreven worden. Als de luchtkwaliteit binnen echter niet gewaarborgd is, moet er rekening mee worden gehouden dat ventileren een belangrijk middel is om de luchtkwaliteit op pijl te houden. Als er te weinig verse lucht 14
binnenkomt in een woning kan de luchtkwaliteit daardoor verslechteren wat op de lange termijn zelfs gezondheidproblemen op kan leveren. Verborgen constructies Op warmtebeelden zijn vaak verborgen constructies te zien. Dit komt doordat de verschillende materialen in die constructies verschillende warmtegeleidingcoëfficiënten hebben. Hierdoor is de isolatie niet op alle punten even goed en kan er een temperatuursverschil aan het oppervlak optreden wat zichtbaar is op warmtebeelden. Hiernaast is te zien hoe de stenen in een muur zichtbaar worden. Deze stenen (Poriso) isoleren beter dat de voegen en zijn daardoor duidelijk warmer en als gevolg goed zichtbaar. Hiernaast is duidelijk te zien hoe de leidingen van een vloerverwarmingssysteem duidelijk oplichten op een warmtebeeld. De buizen van deze vloerverwarming liggen relatief ver uit elkaar, omdat de vloerverwarming als bijverwarming is geïnstalleerd. Het kan voorkomen dat de buizen minder goed te onderscheiden zijn als deze wel dicht op elkaar liggen. Hiernaast is een deur te zien die tussen het frame geïsoleerd is. Hierdoor is het frame van de deur zichtbaar als duidelijk warmer dan de rest van het oppervlak van de deur. Voor het menselijk oog is het frame helemaal niet zichtbaar en heeft de deur een egale afwerking. 15
Op deze foto is te zien hoe de metalen staanders in een metal stud voorzetwand tegen de buitenmuur duidelijk een koudebrug vormen. Dit is duidelijk zichtbaar in de koude verticale stroken die over de wand lopen. Dit effect is ook zichtbaar als hout gebruikt is, maar dan in mindere mate. Vergelijkbaar is ook het effect van een dakbeschot met daarop sporen en isolatie ertussen. De verticale rijen lichtblauwe punten in planken rondom dit raam zijn de spijkers die gebruikt zijn. Deze zijn van metaal en geleiden de warmte beter dan het omringende hout en zijn daarom warmer dan de rest van het oppervlak. Spijker, schroeven en bouten zijn vaak terug te vinden. Ook als deze onder het stucwerk of onder plamuur zitten. 16
Infrarood Theorie Het écht goed begrijpen van infrarood zit in dit hoofdstuk. Alleen met een gedegen begrip van infrarood straling en hoe de camera dit meet kunnen warmtebeelden het best begrepen worden. Dat neemt niet weg dat de meeste dingen wel logisch zijn, maar niet alle verschijnselen kunnen in deze handleiding aan bod komen. Het begrijpen van deze theorie kan er daarom voor zorgen dat u ook die dingen kunt interpreteren niet zo voor de hand liggend zijn en niet in deze handleiding behandelt worden. Maak u zich echter geen zorgen als niet alles uit dit hoofdstuk direct duidelijk is. Wat is infrarood Infrarood is gewoon licht, maar dan met een andere kleur die wij met het menselijk oog niet kunnen zien. Gewoon licht staat hierbij tussen aanhalingstekens, omdat het eigenlijk geen licht is. Licht is namelijk dat deel van het spectrum wat wij kunnen zien, maar ik noem het even zo om aan te geven dat er aan de infraroodstraling fundamenteel niets anders is dan de straling die wij licht noemen. Ook kleur staat tussen aanhalingstekens, want kleur bestaat natuurlijk alleen voor licht wat wij kunnen zien met onze ogen. Hierboven staat een sterk vereenvoudigde weergave van een deel van het elektromagnetische spectrum. Hierop staan een paar voorbeelden van gebieden die wij van een specifieke toepassing kennen. De bekendste daarvan is het menselijk oog. Dit gebied noemen we licht en is wat we gebruiken om alles om ons heen te zien. Kortere golflengtes zijn ultra violet (licht) waarvan we bruin worden en wat huidkanker kan veroorzaken. Nog kortere golflengtes zijn röntgenstraling. Aan de andere kant van het zichtbare licht zit het infrarood gebied. Emissie Alles straalt infrarood straling uit. Hiernaast staat een warmtebeeld van een hete kachel. Deze straalt veel infrarood uit en dat voelen we als we bij de kachel in de buurt komen. De hoeveelheid infrarood straling en de golflengte hiervan is afhankelijk van de temperatuur van het object en zijn emissiviteit. De emissiviteit is de mate waarin een oppervlak infrarood straling absorbeert én uitstraalt. Het deel wat niet wordt geabsorbeerd wordt gereflecteerd. Het makkelijkst meten is aan oppervlakken die een emissiviteit van 1,00 hebben, maar in de praktijk is dit zelden zo. De meeste matte oppervlakken zitten ongeveer op 0,95. Dat is gelukkig heel dicht bij 17
de 1,00 en daarom is de straling die we van deze objecten meten ook grotendeels in overeenstemming met de temperatuur van het object. Transmissie Er zijn ook bepaalde materialen die infrarood straling doorlaten, maar de meeste materialen doen dit niet. Het effect wat hierdoor ontstaat is hetzelfde als dat voor zichtbaar licht op glas. De straling gaat er doorheen. Merk echter wel op dat glas, hoewel het zichtbaar licht doorlaat, géén infrarood straling doorlaat. In de praktijk zijn het voornamelijk erg dunne materialen die infrarood doorlaten, zoals een vuilniszak bijvoorbeeld. Transmissie heeft in de praktijk slechts zeldzaam invloed op een meting. Reflectie Het grootste probleem bij thermografie vormen de reflecties. Sommige materialen hebben een lage emissiviteit en vormen daardoor een probleem voor het correct bepalen van de temperatuur van een object. Als de emissiviteit namelijk laag is, dan straalt het object zelf weinig uit, maar reflecteert het de warmtestraling van de omgeving. Hierdoor bestaat de gemeten temperatuur voor een groot deel uit de temperatuur van de omgeving die gereflecteerd wordt en in mindere mate uit de temperatuur van het object. Straling Transmissie + Reflectie + Emissie = Straling Dit is waarschijnlijk het belangrijkste aan thermografie om te begrijpen. De camera is passief en 'kijkt' dus enkel in de rondte wat voor straling via de lens op de sensor valt. De hoeveelheid hiervan kan vervolgens omgerekend worden naar een temperatuur. Hierbij wordt er echter geen rekening mee gehouden dat straling bestaat uit verschillende componenten. Deze zijn namelijk voor de camera niet onderscheidbaar. Feitelijk wordt dus de temperatuur van de som van de emissie + reflectie + transmissie gegeven. Het is dus aan de persoon die de interpretatie maakt om zich af te vragen wat de invloed van elk van deze drie factoren is op het totaal. Gelukkig kunnen we hierbij een paar aannames doen. Zo heb ik al eerder verteld dat transmissie een relatieve zeldzaamheid is in de praktijk. Daarom kunnen we transmissie alvast wegstrepen: Transmissie + Reflectie + Emissie = Straling En dan houden we over: Reflectie + Emissie = Straling Dit is al veel eenvoudiger, omdat de verhouding tussen de twee factoren gegeven is door de emissiviteit van het object. Als deze >0,90 is, dan kunnen we de formule zelfs nog een stap verder vereenvoudigen door te de reflectie te verwaarlozen. Dit mag omdat de fout die hierdoor optreed relatief klein is. Reflectie + Emissie = Straling 18
En dan houden we over: Emissie = Straling Als de emissiviteit echter lager is, dan moeten we hier wel rekening mee gaan houden in onze observaties en in ons achterhoofd houden dat de schijnbare temperatuur niet de werkelijke temperatuur hoeft te zijn, maar de som is van de reflectie en de emissie. Als we daaropvolgend de gereflecteerde temperatuur weten, dan kunnen we inschatten welke invloed deze heeft. 19
Tot Slot Ik wens iedereen veel succes met het interpreteren van zijn/haar warmtebeelden en het oplossen van de gevonden problemen. Ik hoop dat alles uit deze handleiding duidelijk was en geholpen heeft bij het verbeteren van de kennis over thermografie, zodat u nu gedegen interpretaties kunt maken van uw warmtebeelden. Als u opmerkingen of vragen heeft naar aanleiding van deze handleiding, dan kunt u hierover contact opnemen met paul@warmtecheck.nl. Ik zie uit naar uw feedback. 20