1. Algemeen Alles over verbouwen en renoveren! Belangrijkste functie van thermische isolatie is het beperken van het energieverbruik en de reductie van de CO 2 uitstoot (milieu). Voor het isoleren van woningen zijn door de overheid richtlijnen opgesteld. Alle nieuwe woningen en woongebouwen moeten voldoen aan een warmteweerstand van ten minste Rc = 2,5 m².k/w voor de volledige constructie van daken, gevels en vloeren. Een niet geïsoleerde constructie heeft een isolatie van ca. Rc = 0,2 m².k/w. De isolatiewaarde van isolatiemateriaal wordt uitgedrukt in m².k/w en wordt bepaald door de dikte en de warmtegeleidingcoëfficiënt van het isolatiemateriaal. Hoe lager de warmtegeleidingcoëfficiënt (uitgedrukt in W/mK) en/of hoe dikker het isolatiemateriaal hoe beter de isolatiewaarde. Voor de thermische isolatie van een constructie kan worden gekozen uit een minerale wol, kunststof schuimen of natuurlijke isolatiematerialen. Belangrijk bij de keuze uit deze materialen is waar het toegepast moet worden (daken, gevels of vloeren) en wat de mogelijkheden en/of beperkingen zijn van de constructie. 2 wat is het verschil tussen deze materialen? Er zijn veel verschillende materialen die als isolatiemateriaal worden toegepast. Hieronder volgt een korte omschrijving van een aantal hoofdgroepen: Minerale wol Minerale wol zoals steen- of glaswol is een veel toegepast isolatiemateriaal. Veelal zachte soepele platen of rollen (deken) isolatiemateriaal die makkelijk zijn te plaatsen op een onregelmatige ondergrond (bijvoorbeeld op plaatsen met leidingen of met veel uitstekende metselspecie). Voordeel van minerale wol is, naast de thermisch isolerende functie, deze ook een geluiddempende functie kan vervullen. Daarnaast is het een brandveilig en dampopen materiaal. Minerale wol is ook beschikbaar als harde platen of als vlokken die in een spouw van een muur kunnen worden geblazen. De warmtegeleidingcoëfficiënt van minerale wol ligt tussen de 0,032 en 0,040 W/mK afhankelijk van de persing (dichtheid) van het materiaal. Kunststof Kunststof isolatie materiaal is er in vele uitvoeringen. Veelal wordt kunststof isolatiemateriaal toegepast als harde platen. Nadeel van harde platen is dat een onregelmatig oppervlak moeilijk goed is te isoleren. Voordeel van een kunststofplaat is de hoge drukweerstand, wat het materiaal geschikter maakt voor toepassing op platte daken. De volgende kunststoffen worden het meest gebruikt voor isolatiemateriaal: EPS (Geëxpandeerd polystyreen); is een isolatiemateriaal dat minder goed isoleert dan andere kunststofisolatie materialen. Om aan een vergelijkbare isolatiewaarde te komen moet er een dikkere plaat EPS worden toegepast. EPS wordt ook als korrels (parels) gebruikt om een spouw van een muur te vullen. De warmtegeleidingcoëfficiënt van EPS ligt tussen de 0,032 en 0,040 W/mK afhankelijk van de persing (dichtheid) van het materiaal. XPS (Geëxtrudeerd polystyreen); is een isolatiemateriaal dat beter isoleert dan EPS en kan dus ook in dunnere platen worden toegepast. De wateropname van XPS is minimaal (geen verlies van isolatiewaarde door pagina 1 van 6
Alles over verbouwen en renoveren! vochtig isolatiemateriaal). De warmtegeleidingcoëfficiënt van XPS ligt tussen de 0,027 en 0,030 W/mk afhankelijk van de persing (dichtheid) van het materiaal. PUR (Polyurethaan); is een isolatiemateriaal met een zeer goede isolatiewaarde. Het materiaal wordt vaak als platen toegepast maar kan ook ter plaatse worden aangebracht in een spouw van een muur of aan de onderzijde van vloeren (in kruipruimtes). De warmtegeleidingcoëfficiënt van PUR is circa 0,025 W/mK. De toepassing in spouwmuren of tegen de onderzijde van de begane grondvloer ligt de waarde hoger. Natuurlijke isolatiematerialen Er is een grote verscheidenheid aan isolatiematerialen beschikbaar van natuurlijke en/of gerecyclede materialen. Veel van deze materialen leveren een vergelijkbare isolatiewaarde op als de meer traditionele materialen. Belangrijk bij de keuze voor een natuurlijk isolatiemateriaal is dat deze niet alleen gebaseerd moet zijn op de milieuvriendelijke herkomst van het materiaal maar ook op de isolatie waarde van het materiaal. Natuurlijke isolatiematerialen worden nog niet op grote schaal toegepast maar hieronder volgt een aantal mogelijkheden: Vlas; vlasvezels verwerkt tot platen of een rol (deken). De eigenschappen van vlas als isolatiemateriaal zijn vergelijkbaar met die van minerale wol. Een extra voordeel van vlas is de vochtregulerende eigenschap die er voor zorgt dat te veel aan vocht in de vezel wordt opgenomen en in een droge periode weer wordt afgestaan. Cellulose vezels; papiervezels op verschillende manieren verwerkt tot een isolatiemateriaal. De isolatiewaarde van cellulose vezels is vergelijkbaar met die van minerale wol. Net als vlas hebben cellulose vezels ook een vochtregulerende eigenschap. Ook de geluidsisolerende werking van cellulose vezels is goed. Wol; wol van schapen verwerkt tot platen of een rol (deken). Eigenschappen vergelijkbaar aan die van minerale wol. 3 waar moet je opletten De keuze voor een thermisch isolatiemateriaal wordt in belangrijke mate bepaald door de constructie en de mogelijkheden en/of onmogelijkheden ervan. In hoofdzaak wordt er een onderscheid gemaakt in drie type constructies. Isoleren van buitenmuren Afhankelijk van de opbouw van de buitenmuren van een woning kunnen deze op verschillende wijze worden geïsoleerd. Half- of enkelsteensmuren; woningen met half- of enkelsteensmuren zijn niet geïsoleerd. Om een dergelijke constructie te isoleren kan een buitengevelisolatie worden aangebracht. Isolatiematerialen die hiervoor veel toegepast worden zijn EPS en XPS. Over het isolatiemateriaal wordt vervolgens een pleisterlaag met glasvezels aangebracht. Nadeel van deze wijze van isoleren is dat aansluitingen van muren op andere onderdelen van de gevel zoals kozijnen moet worden aangepast. Ook verandert het aanzicht van de woning waardoor er van de gemeente eerst toestemming nodig is. Een pagina 2 van 6
Alles over verbouwen en renoveren! voordeel van deze wijze van isoleren is dat er over het algemeen geen sprake is van koudebruggen (thermisch zwakke plekken in de constructie). Een andere wijze van isoleren van een half- of enkelsteensmuren is door op de buitenzijde van de gevel een regelwerk aan te brengen met daartussen isolatiemateriaal (minerale wol). Over het regelwerk en het isolatie dient vervolgens een vochtkerende, dampopen folie en een gevelplaat (met een spouw tussen de gevelplaat en de folie!) worden aangebracht. Ook bij deze wijze van isoleren is er sprake van een veranderd aanzicht van de gevel. Als het aanzicht van de gevel niet kan of mag veranderen dan kan ook aan de binnenzijde isolatiemateriaal worden aangebracht. Door een regelwerk op de muur te plaatsen met daartussen een isolatiemateriaal (kunststof). Over het isolatiemateriaal dient een dampdichte folie te worden aangebracht om te voorkomen dat er vocht van uit de woning in de constructie komt. Het regelwerk en isolatiemateriaal kan vervolgens afgewerkt worden met bijvoorbeeld gipsplaten. Nadeel van deze wijze van isoleren is dat, voor een goede isolatiewaarde, er een deel van de binnenruimte wordt ingeleverd. Spouwmuren; woningen voorzien van een spouw (ruimte tussen de binnenen de buitenmuur) zijn vaak al voorzien van isolatie. Indien een spouw nog niet is voorzien van isolatie kan worden gekozen van het na-isoleren van de spouw. Bij het na-isoleren van de spouw worden kunststofparels, mineralewol vlokken of PUR schuim in de holle spouw gespoten. Hiervoor worden gaten in de voegen van de buitenmuur geboord. Belangrijk bij het uitvoren van deze wijze van isoleren is dat de muren eerst gecontroleerd worden op de kwaliteit van het voegwerk en mogelijke gebreken die later vochtproblemen kunnen veroorzaken. Deze werkzaamheden dienen door een specialist te worden uitgevoerd. Isoleren van daken Afhankelijk van het type dak kan deze op verschillende wijze worden geïsoleerd. Platte daken; de platte daken (warm dak) van woningen dienen altijd vanaf de buitenzijde te worden geïsoleerd. Vaak vindt het isoleren plaats in combinatie met het vervangen van de dakbedekking. De isolatiematerialen die hiervoor toegepast worden dienen een hoge weerstand te hebben tegen indrukken. Materialen die hiervoor in aanmerking komen zijn EPS of PUR. Bij plaatsing van het isolatiemateriaal moet rekening gehouden met de dakrandhoogte. Zeker wanneer er grind op de dakbedekking wordt aangebracht moet de dakrand nog hoog genoeg zijn dat afwaaien van grind wordt voorkomen. Het toepassen van isolatiemateriaal op basis van PUR heeft in zo n geval het voordeel dat voor een goede isolatie minder dik materiaal nodig is. Hellende daken; de hellende daken (koud dak) van woningen kunnen zowel aan de binnenzijde als aan de buitenzijde worden geïsoleerd. Het meest eenvoudige is om de hellende daken vanuit de binnenzijde tussen de gordingen (horizontale balken) of sporen (verticale balken) te isoleren. Bij deze wijze van isoleren kan minerale wol, EPS of XPS worden toegepast. Nadat het isolatiemateriaal is aangebracht dient er over het isolatiemateriaal een dampdichte folie te worden aangebracht voordat deze wordt afgetimmerd met bijvoorbeeld gipsplaten. Dit om te voorkomen dat er vocht vanuit de woning in de constructie komt. Er zijn ook systemen op de markt beschikbaar waarbij het isolatiemateriaal, de dampdichte folie en de afwerking aan de binnenzijde is samengevoegd in één pagina 3 van 6
Alles over verbouwen en renoveren! plaat. Het nadeel van isoleren aan de binnenzijde van het dak is dat hiermee ruimte verloren gaat. Een voordeel is dat het vaak zelf uitgevoerd kan worden. Hellende daken kunnen ook aan de buitenzijde worden geïsoleerd. Door de ruimte tussen de dakpannen en het dak te vullen met een isolatiemateriaal wordt een hogere isolatiewaarde van het dak bereikt. Voordel van deze wijze van isoleren is dat er geen sprake van overlast is tijdens het aanbrengen van het isolatiemateriaal. Isoleren van vloeren Vloeren kunnen op verschillende wijze worden geïsoleerd. Isoleren onderzijde vloer; met een polyurethaanschuim (PUR) kan tegen de onderzijde van de vloer (vanuit de kruipruimte) een isolatielaag worden gespoten. Voordeel van deze wijze van isoleren is dat de isolatiewaarde van PUR erg hoog is. Een bijkomend voordeel is dat een luchtdichte vloer ontstaat, waardoor vochttransport vanuit de kruipruimte wordt geëlimineerd. Deze wijze van isoleren kan alleen door een professioneel bedrijf worden uitgevoerd. Bij houten vloeren kunnen tussen de vloerbalken isolatieplaten of dekens worden aangebracht. De luchtdichtheid van de vloer zal hierdoor echter nauwelijks veranderen. Isoleren op de bodem van de kruipruimte; Door op de bodem van de kruipruimte een isolerende laag aan te brengen wordt het verdampingsoppervlak van de vaak natte bodem afgeschermd en het warmteverlies in de woning beperkt. Hierdoor ontstaat een droge kruipruimte en vermindert de vochtbelasting vanuit de kruipruimte. Materialen die hiervoor kunnen worden toegepast zijn onder andere schelpen, kunststof parels, speciale kleikorrels en kunststof zakken gevuld met EPS parels. 4 waar zit het verschil in prijs in Kan je aangeven op basis waarvan met verschillen in prijsstelling ontstaan 5 een risico analyse Bij het zelf aanbrengen van isolatie is het belangrijk de volgende punten in acht te nemen: Koude bruggen; worden veroorzaakt door openingen tussen het isolatiemateriaal of door een goed geleidend materiaal dat door het isolatiemateriaal loopt (bijvoorbeeld metalen verankeringen of betonnen delen die van buiten naar binnen door lopen). Ter plaatse van een koude brug is de temperatuur aan het oppervlak lager. Hierdoor kan schimmelvorming op het oppervlak ontstaan. Koudebruggen moeten dan ook, voor zover mogelijk, worden voorkomen. Dampremmende laag; door het aanbrengen van een dampremmende laag (dunne kunststof folie) aan de binnenzijde van de woning (wordt aangebracht tussen het isolatiemateriaal en de (gips)platen) wordt voorkomen dat vochtige lucht uit de woning door de constructie naar buiten diffundeert. Hiermee wordt voorkomen dat er grote hoeveelheden vocht in de constructie terecht komen. Vocht heeft een negatieve invloed op de isolatie en kan zelfs leiden tot pagina 4 van 6
Alles over verbouwen en renoveren! aantasting van de constructie. Bij het aanbrengen van een dampremmende laag is het van belang dat deze zonder openingen wordt aangebracht en goed aansluit op aangrenzende constructiedelen. 6 wanneer kies je wat De keuze voor een thermisch isolatiemateriaal wordt enerzijds bepaald door de constructie en de mogelijkheden en/of onmogelijkheden ervan en anderzijds door de prijs voor het materiaal en de wijze waarop het aangebracht dient te worden. De meest eenvoudige en goedkope wijze voor het isoleren van een gevel is het na isoleren van de spouw. Bij deze wijze van isoleren vinden aan de binnenzijde van de woning geen werkzaamheden plaats en wordt een hoge isolatiewaarde bereikt (mede afhankelijk van de afmeting van de spouw). Indien na isoleren van de spouw niet mogelijk is dan kan gekozen worden voor buitengevel isolatie. Ook deze wijze van isoleren levert een hoge isolatiewaarde op. De kosten voor deze wijze van isoleren zijn hoger en er moet rekening mee gehouden worden dat de uitstraling van de gevel verandert. Verder is buitengevelisolatie ook alleen mogelijk bij vrij staande woningen of een volledig blok van woningen. Omdat het isolatiemateriaal tegen de buitengevel wordt aangebracht zal dit bij een enkele woning van een blok leiden tot te grote verschillen in het gevelaanzicht. Indien de buitenzijde van de woning minder van belang is of zelfs opgeknapt dient te worden dan kan buitengevelisolatie een oplossing bieden omdat hiermee niet alleen de woning wordt geïsoleerd maar ook de gevel van een nieuw aanzicht krijgt. Wanneer het na isoleren van de spouw en buitengevelisolatie niet mogelijk zijn (zoals vaak bij monumenten) dan kan gekozen worden voor het isoleren van de gevel van binnen uit. Bij het isoleren van daken en vloeren is de constructie vaak minder maatgevend en kan de keuze voor de wijze van isoleren en het isolatiemateriaal in belangrijke bepaald worden door de kosten van het materiaal en het aanbrengen. 7 bij renoveren hoort ook bij het opwaarderen van bestaande situaties. hoe eenvoudig de bestaande situaties op te waarderen. Zie tekst onder punt 6 8 en natuurlijk waar moet je zijn In veel gevallen is voor het isoleren van een woning speciale apparatuur en specifieke vakkennis nog. Geadviseerd wordt om het isoleren van een woning dan ook uit te laten voeren door een KOMO-gecertificeerd bedrijf. Informatie over KOMOgecertificeerde bedrijven die deze werkzaamheden kunnen uitvoeren is te vinden bij de branche organisatie: Vereniging van Erkende Na-Isolerende bedrijven (VENIN). Het isoleren van muren en hellende daken aan de binnenzijde van de woning kan vaak weleenvoudig door een doe-het-zelver worden uitgevoerd. In dit geval is het belangrijk om alle genoemde aandachtspunten in acht te nemen. pagina 5 van 6
Alles over verbouwen en renoveren! Op de websites van producenten van isolatiemateriaal (zoals Rockwool en Isover) worden rekenprogramma s aangeboden waarmee de isolatiewaarde van een constructie kan worden berekend. pagina 6 van 6