Zakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie

Zakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie

Zakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie Een leidraad voor de medische praktijk Dr. J.G.A.M. de Visscher Prof. dr. I. van der Waal Houten 2010

2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 6330 8 NUR 870, 889 Ontwerp omslag: Bas Smidt Graphic Design, Den Haag Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl), Hurwenen Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist Anatomische tekeningen: Ron Slagter, Haarlem Eerste druk 2005 Tweede druk 2010 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud Voorwoord bij de eerste druk 9 Voorwoord bij de tweede druk 11 1 Aandoeningen van mond en lippen 15 1.1 Inleiding 15 1.2 Aandoeningen van mond en lippen, algemeen 17 1.3 Aandoeningen van mond en lippen, naar lokalisatie 56 1.4 Mondbranden 81 1.5 Reuk- en smaakstoornissen 83 1.6 Halitose 84 2 Afwijkingen van het gebit 87 2.1 Nomenclatuur van het gebit 87 2.2 Doorbraakstoornissen 89 2.3 Afwijking in aantal gebitselementen 93 2.4 Enkele verworven afwijkingen 95 2.5 Tandontstekingen (pulpitis, pulpanecrose, wortelpuntontsteking) 98 2.6 Dentogeen focus 103 2.7 Endocarditisprofylaxe 104 2.8 Antitrombotica 108 2.9 Enkele complicaties na kiesextracties 108 2.10 Dentogene cysten 110 2.11 Dentogene tumoren 117

6 Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie voor de medische praktijk 3 Afwijkingen van het kaakbot 123 3.1 Cysten 123 3.2 Exostosen 126 3.3 Fibreuze dysplasie 128 3.4 Langerhanscelhistiocytose 130 3.5 Osteomyelitis 130 3.6 Osteonecrose ten gevolge van bisfosfonaten 132 3.7 Osteoradionecrose 133 3.8 Osteoom 135 3.9 Osteosarcoom 136 3.10 Reuscelgranuloom 136 3.11 Leukemie, non-hodgkinlymfoom, ziekte van Kahler en metastasen 139 4 Afwijkingen van de grote speekselklieren 143 4.1 Anatomie 143 4.2 Diagnostische hulpmiddelen 145 4.3 Speekselsteen 147 4.4 Droge mond en speekselvloed 149 4.5 Ontstekingen 152 4.6 Sialoadenose 154 4.7 Speekselkliercyste 155 4.8 Syndroom van Sjögren 155 4.9 Tumoren 158 5 Afwijkingen van de hals 165 5.1 Inleiding 165 5.2 Anamnese en onderzoek 167 5.3 Congenitale afwijkingen 170 5.4 Lymfeklieraandoeningen 174 5.5 Verkalkingen van de a. carotis als toevalsbevinding op een röntgenfoto 184 6 Afwijkingen van het kaakgewricht 187 6.1 Inleiding 187 6.2 Stoornissen en aandoeningen van het kaakgewricht 188 6.3 Tendomyalgie 201 6.4 Masseterhypertrofie 202

Inhoud 7 7 Afwijkingen van de sinus maxillaris 207 7.1 Inleiding 207 7.2 Rinogene sinusitis maxillaris 207 7.3 Dentogene sinusitis maxillaris 209 7.4 Oroantrale perforatie 210 7.5 Cysten in de sinus maxillaris 212 7.6 Goed- en kwaadaardige gezwellen 212 8 Traumatologie 221 8.1 Inleiding 221 8.2 Algemene aspecten van medische zorg bij aangezichtstrauma 221 8.3 Letsels van de weke delen 226 8.4 Dentoalveolaire traumata 227 8.5 Fracturen van het aangezichtsskelet 231 9 Oncologie 257 9.1 Inleiding 257 9.2 Epidemiologie en etiologie 258 9.3 Symptomen en klinische verschijningsvormen 260 9.4 Metastasering 263 9.5 Diagnostiek 266 9.6 TNM-indeling 267 9.7 Behandeling 269 9.8 Reconstructie na tumorchirurgie 271 9.9 Radiotherapie 275 9.10 Follow-up 277 9.11 Prognose 277 9.12 Screening en preventie 277 10 Huidaandoeningen van het aangezicht 281 10.1 Inleiding 281 10.2 Infectieuze aandoeningen 281 10.3 Inflammatoire aandoeningen 284 10.4 Auto-immuunziekte 289 10.5 Benigne nieuwvormingen 291 10.6 Premaligne afwijkingen 294 10.7 Maligne afwijkingen 297

8 Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie voor de medische praktijk 11 Implantologie 309 11.1 Tandvervanging 309 11.2 Tandenloze kaak 312 12 Groei- en ontwikkelingsstoornissen 319 12.1 Inleiding 319 12.2 Lip-, kaak- en gehemeltespleet 319 12.3 Dentofaciale afwijkingen 327 13 Obstructieveslaapapneusyndroom en snurken 339 13.1 Inleiding 339 13.2 Behandeling 341 Register 349

Voorwoord bij de eerste druk Mondziekten en kaakchirurgie voor de medische praktijk is bestemd voor huisartsen en specialisten en wil ook een leidraad zijn voor coassistenten bij de diagnostiek en eventuele behandeling van in en rond de mond voorkomende aandoeningen. Daarbij moet worden gedacht aan aandoeningen van het mondslijmvlies en van de tong en ook aan die van het gebit, het kaakbot en de speekselklieren. Omdat sommige aandoeningen in de sinus maxillaris zich in de mond kunnen presenteren, wordt vanzelfsprekend ook daaraan aandacht besteed. Huisartsen en specialisten kunnen te maken krijgen met patiënten met een dentoalveolair letsel en fracturen van het aangezichtsskelet. Tijdige herkenning van dergelijke fracturen kan van wezenlijk belang zijn voor het welslagen van de vaak noodzakelijke behandeling. Aandoeningen van het kaakgewricht kunnen zich op vele manieren presenteren, bijvoorbeeld in de vorm van een beperkte mondopening, maar ook in de vorm van uitstralende pijn in de omgeving van het oor. Zwellingen in vooral het bovenste tweederde deel van de hals worden meestal veroorzaakt door een in de mond of keel gelegen ontstekingshaard of, vooral bij ouderen, een metastase van een tumor aldaar. Daarom is een apart hoofdstuk gewijd aan afwijkingen van de hals. Sommige hoofdstukken van Mondziekten en kaakchirurgie voor de medische praktijk zijn vooral informatief bedoeld. Dat geldt bijvoorbeeld voor het hoofdstuk over dentofaciale afwijkingen, waarin behalve aan lip-, kaak- en gehemelte spleten aandacht wordt besteed aan de mogelijkheden van chirurgisch-orthodontische correcties van de vorm of stand van de boven- en/of de onderkaak. Eveneens informerend van aard zijn de hoofdstukken over obstructieve slaap apneu en de ontwikkelingen op het gebied van tandwortelimplantaten, ontwikkelingen die enkele decennia geleden nog niet te voorzien waren. De bijdrage van collega A. Hoekema, kaakchirurg-in-opleiding in Groningen, over het obstructieveslaapapneusyndroom en snurken wordt bijzonder op prijs gesteld. Wij zijn veel dank verschuldigd aan de

10 Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie voor de medische praktijk fotografen van het VUmc, in het bijzonder mevrouw R. van der Valk, de heer T. Dijkstra, de heer G.J. Oskam en de heer J.T. van Veldhuisen. Eveneens is veel dank verschuldigd aan de heer K. Koster, als fotograaf werkzaam in het Medisch Centrum Leeuwarden. De inbreng van mevrouw D. Chevalking, secretaresse van de sectie Pathologie van de mondholte van de afdeling Mondziekten en kaakchirurgie van ACTA en VUmc, is van wezenlijk belang geweest bij de totstandkoming van het manuscript. Ten slotte danken wij de uitgever voor de inspanningen die tot deze fraaie uitgave hebben geleid. J.G.A. M. de Visscher, Medisch Centrum Leeuwarden I. van der Waal, ACTA/VUmc, Amsterdam

Voorwoord bij de tweede druk In de tweede herziene druk van Mondziekten en kaakchirurgie voor de medische praktijk is de oorspronkelijke titel gewijzigd in Zakboek mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie, een leidraad voor de medische praktijk conform de ontwikkelingen die zich in het vakgebied landelijk en internationaal voltrekken. Nieuw is het hoofdstuk over huidaandoeningen van het aangezicht. Daarbij is dankbaar gebruikgemaakt van de expertise van dr. R.I.F. van der Waal, dermatoloog. Op vele plaatsen in het boek is de tekst geactualiseerd naar de huidige inzichten van diagnostiek en behandeling. Het aantal afbeeldingen is aanzienlijk uitgebreid. Evenals bij de eerste druk zijn wij ook bij de voorbereiding van de tweede druk veel dank verschuldigd aan de fotografen van het VUmc, in het bijzonder de heer T. Dijkstra en de heer J.T. van Veldhuisen. Eveneens is veel dank verschuldigd aan de heer K. Koster, fotograaf van het Medisch Centrum Leeuwarden. De inbreng van mevrouw D. Chevalking, secretaresse van de afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie van ACTA en VUmc is ook nu weer van groot belang geweest. Ten slotte danken wij de uitgever voor de inspanningen die tot deze fraaie uitgave hebben geleid. Jan G.A. M. de Visscher, Medisch Centrum Leeuwarden Isaäc van der Waal, ACTA/VUmc, Amsterdam