Opleiding Duurzaam gebouw: Renovatie met een hoge energie-efficiëntie: technische details Leefmilieu Brussel REGENWATERRECUPERATIE BIJ RENOVATIE Maggy HOVERTIN MATRIciel
Doelstellingen van de presentatie Elementen aanreiken voor een denkoefening over een systeem voor de recuperatie van regenwater en/of om het water weer in het milieu te brengen. Informeren over de impact van het inzameloppervlak op de kwaliteit en de hoeveelheid van het opgevangen water. De onderdelen van een regenwaterinstallatie voorstellen. Stilstaan bij de elementen die in aanmerking moeten worden genomen om een installatie voor regenwater te integreren in een bestaand gebouw. 3
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 2
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 4
Inleiding Waarom drinkwater gebruiken om: toiletten door te spoelen? je tuin te besproeien? de was te doen? schoon te maken? Gemiddeld verbruik van leidingwater door de gezinnen in België (Belgaqua, 2008) Post l/persoon.dag Lichaamsverzorging 38 Wc 33 Was 13 Onderhoud en diversen 10 Vaat 7 Drank en voeding 5 106 Voor meer dan 40% van de behoeften hoeft er geen drinkbaar water gebruikt te worden 5
Inleiding De behoefte aan water Woning Gebruik Sanitair (wc) Was Keuken/ wastafels Afwas Douches Onderhoud van het gebouw Onderhoud van de omgeving TOTAAL Verbruik [liter/dag/persoon] 18 tot 21 l/dag/pers. 8 l/dag/pers. 3,6 l/dag/pers. 2,5 l/dag/pers. 30 l/dag/pers. 2,4 l/dag/pers. 5 l/dag/pers. 72 l/dag/pers. o o Spoeling van de toiletten met spoelbakken van 3-6 liter, 2 tot 3 x/dag 3 liter en 2 x/dag 6 liter; Performante wasmachine: 40 liter per cyclus; o Performante vaatwasmachine: 10 liter/cyclus; o Douchekop met dynamische debietregeling: 6 liter per minuut 30 tot 60% van de behoefte kan worden gedekt door niet-drinkbaar water Gids BIM 6
Inleiding De behoefte aan water Kantoren Gebruik Verbruik [liter/dag/persoon] Sanitair (wc s en urinoirs) Wastafels 9 tot 12 l/dag/pers. 3 l/dag/pers. o Spoeling van de toiletten met spoelbakken van 3-6 liter, 1,3 x/dag (gemiddeld gebruik spoelbakken opgenomen in het referentiesysteem BREEAM); Afwas Douches Onderhoud van het gebouw Onderhoud van de omgeving TOTAAL 3,1 l/dag/pers. 0,75 l/dag/pers. 1,3 l/dag/pers. 4 l/dag/pers. 24 l/dag/pers. o Spoeling van de urinoirs met spoelbakken die beperkt zijn tot 1 liter per spoelbeurt, 2 x/dag; o Performante vaatwasmachine: 10 liter/cyclus ; o o Wastafels met kranen met debietregeling: 6 liter per minuut, 2,5 x/dag; Douchekop met dynamische debietregeling: 7,5 liter/minuut 60 tot 80 % van de behoefte kan worden gedekt door niet-drinkbaar water Gids BIM 7
Opvang van regenwater Regenwater opvangen om: Ecologische redenen: vrijwaring van watervoorraden, waterverontreiniging verminderen,... overstromingen beperken? Grijze energie? Economische reden: de consumptie van drinkwater doen dalen,... maar een regenwaterinstallatie kost ook geld! De regenwateropvangbak: verplicht geworden door de GSV: volume van 33 l/m² horizontale dakoppervlakte 6
Inleiding PRIORITEIT : Daling van het waterverbruik Ontwerp en beheer van het wateraanvoernet Waterbesparende apparatuur: 30 tot 100% waterbesparing Zuinig gebruik Debietbegrenzer : ~ 5 Spoelbak 3-6 liter: ~ 75-100 euro Bron: Gids BIM Thermostatische mengkraan: ~ 75-250 euro 9
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 7
De inzameloppervlakken Daken met inerte materialen: leisteen, dakpannen, EPDM-membranen, gecoat aluminium Metalen daken of daken met een hoge aandeel van metalen elementen Water enkel opvangen als de bedekking werd behandeld en inert werd gemaakt Bitumineuze dakbedekking? Daken in asbestcement: neen Toegankelijke daken Risico door verwaarlozing (gebruik van producten) of door activiteit. Daken en zwaar vervuilde oppervlakken: beter vermijden 8
De inzameloppervlakken Groene daken Neutraliserend effect op de zuurgraad van het regenwater. Verhoogde concentratie aan opgeloste organische stoffen en organische stoffen in suspensie; Kleuring (vergeling); Aanwezigheid van bepaalde oxideerbare chemische producten (kunstmest gebruikt voor plantengroei); [055] Biplan, terras op intensief dak, 1130 Haren, Arch: Bxleco1 en FHW, foto: Yvan Glavie. Aanzienlijke verslechtering van de bacteriologische kwaliteit. De concentratie van bacteriën in het water dat wordt opgeslagen in de tank moet worden gecontroleerd en indien nodig verlaagd. 9
De inzameloppervlakken Groene daken Impact van het ontwerp op de kwaliteit van het water: Liever een minerale ondergrond dan een organische Keuze van de uitrusting: bezinkingsput, zelfreinigende filters, zuurstofvoorziening van de tank, filters 5 en 25 µm + actieve koolfilter Illustratie: WTCB, TV 229, Groene daken. Keuze van de planten: opvang van regenwater op intensieve groene daken is af te raden. 10
De inzameloppervlakken Opvangpercentages Bron: Afvloeiingscoëfficiënt afhankelijk van het type dak - * Bron A&C (ADEME en KUL) - ** Bron WWF/VIBE (WILO- Duitsland) - *** VIBE - Praktische gids - BIM 11
De inzameloppervlakken (1) Leien, pannen, EPDM-membranen, thermisch gelakt aluminium (2) Afvloeiing op verkeerswegen of parkeerterreinen (dakparking) of op metalen daken van koper, zink, gegalvaniseerd staal Bron: Gids BIM 11
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 12
Installatie voor de recuperatie van regenwater ROOSTERPLAATJE/ZEEF - Grove voorfiltratie Onderhoud Rond gebouw UV-filter / omgekeerde osmose Technisch lokaal VOORFILTER - Zelfreinigend INSPECTIEPUT - Mangat: controle + onderhoud Overloop Debietregeling NAFILTERS - Filter 25µ (wc) - Filter 5µ (voorzieningen) - Actieve kool (kleur, geur) AANZUIGFILTER MET VLOTTER HYDROFOORGROEP - Wilo-Rainsystem-pomp met automatische omschakeling op leidingwater en fysieke afscheiding OVERDRUKPOMP - Verluchting van de tank door productie van belletjes - Regeling met klok RUSTIGE INLAAT VERSPREIDER VAN LUCHTBELLETJES (luchtverversing) BEZINKBAK - Slibopslag 13 Illustratie: MATRIciel
Installatie voor de recuperatie van regenwater Technische eisen voor binneninstallaties Zie repertorium van Belgaqua 2013 (Het waterdistributienet dat door de tank wordt gevoed moet volledig gescheiden zijn van het openbaar waterdistributienet) Kleef een pictogram geen drinkwater" bij de kranen GEEN DRINKWATER Compatibiliteit van de uitrusting met regenwater: De natuurlijke zuurgraad van het regenwater kan op termijn de metalen aanvoerbuizen corroderen. De voorkeur moet uitgaan naar kunststof buizen zoals pvc, PE, polybuteen. 14
Installatie voor de recuperatie van regenwater Geen fysieke verbinding tussen het openbare distributienetwerk en het netwerk van niet-drinkbaar water Uitgang van regenwater Magnetische afsluiter Minimumafstand 20 mm Regelklep Drinkwaterleiding Vultrechter met anti-geurvoorziening Regenwatertank Vlotter: Gewicht : Leegloopniveau Aanzuigniveau Pomp met automatische omschakeling Bron: VMM 15
Installatie voor de recuperatie van regenwater Geen fysieke verbinding tussen het openbare distributienetwerk en het netwerk van niet-drinkbaar water 16
Installatie voor de recuperatie van regenwater De kwaliteit van het regenwater vrijwaren: Bescherming van dakgoten: Voorfilter: Zelfreinigende opvangfilter Bron VMM Zelfreinigende voorfilter Bron VMM 17
Installatie voor de recuperatie van regenwater Bezinktank Beperkt de vorming van slib in de tank; Vangt de eerste regen op (die het meeste organisch materiaal bevat) Gemakkelijk te onderhouden: de slibproductie blijft beperkt tot een gemakkelijk toegankelijk compartiment Dit voorkomt het risico van een slecht werkende tank. 22
Installatie voor de recuperatie van regenwater Tank De tank wordt gebruikt voor de opslag van regenwater, beschut tegen licht, warmte en vorst. Het water moet fris blijven, best onder de 16 C. De tank wordt meestal ingegraven en kan worden geïntegreerd in de ruwbouw van de kelders. Beton (al dan niet prefab) of kunststof. Regenwatertank 1500 liter GRAF PLATINE 23
Installatie voor de recuperatie van regenwater Bestaande tank Leegmaken, schoonmaken, dichtheid en stabiliteit controleren; Herstel van eventuele scheurtjes en/of schade, opnieuw bestrijken met een gladde laag mortel Kan veel kosten: 3.000 euro 5.000 euro voor een sanering door vakmannen. Premies: onder bepaalde voorwaarden Gewestelijk: renovatiepremie voor de herstelling, de vervanging of de plaatsing van een regenwatertank. (Minimale inhoud 1.000 liter + pomp + aansluiting op minimum een spoelbak van een wc): premie van 30 tot 70% van het bedrag van de werken (bedrag van de werken van max. 1.500 euro): http://www.huisvesting.irisnet.be/nl/premies-ensteunmaatregelen/premie-voor-de-renovatie-van-hetwoonmilieu?set_language=nl Gemeentelijk: aanvullende premie: http://www.stadswinkel.be/nl/premies-enfiscaliteit/premies/gemeentelijke-premies-en-steun 24
Installatie voor de recuperatie van regenwater Tank Plaats? Mogelijkheid van opvang van dakwater? Centrale positie om het netwerk voor niet-drinkbaar water te beperken Toegankelijk Plaats van het technisch lokaal? Kelder, onder de grond neemt veel plaats in Tuin afvoer van grond, plaatsing van de tank (onder het dak) 25
Installatie voor de recuperatie van regenwater Rustig toevoer: Overloop: 18
Installatie voor de recuperatie van regenwater Drijvende wateraanzuiging - Aanzuigfilter met vlotter: Luchtververser voor tank: Pomp: Dompelpomp Pomp met automatische omschakeling 19
Installatie voor de recuperatie van regenwater Postfiltratie Mechanische filtratie van onzuiverheden in het water sedimentfilter 25 µm; deeltjesfilter 5 µm; waterbehandeling met actieve kool Bij voorkeur met wasbare cartridges 20
Installatie voor de recuperatie van regenwater Intern zwaartekrachtsysteem Vereist geen pomp; Eenvoudiger Maar: Staat in het gebouw; Aanzienlijke schade bij lekken; Beperkte druk in de leidingen; Overbelasting stabiliteit Moeilijker om duister en koel te houden Illustratie Gids BIM 29
Installatie voor de recuperatie van regenwater Bestaand netwerk Vertakt netwerk Wastafel WC Meter Douche 30
Installatie voor de recuperatie van regenwater Bestaand netwerk Kamvormig netwerk Wastafel WC Douche Collector Meter 31
Installatie voor de recuperatie van regenwater Extern zwaartekrachtsysteem Deksel Druppelopvangbak (optie) Aansluiting op de druppelopvangbak 1 e mogelijkheid: bovenaan (links of rechts) met een stijve pvc-buis diameter 32 of een flexibele buis van 1 2 e mogelijkheid onderaan (links of rechts) met een stijve pvc-buis diameter 32 of een flexibele buis van 1 Afvoerbuis Aansluiting 3/4" voor kraan Aansluiting 3/4" voor sproeibuis, drukverhoger, Bron: Waterbeheer, Frédéric Luyckx (CERAA) voor BIM 22
Installatie voor de recuperatie van regenwater Onderhoud Zorg voor een jaarlijkse controle van de onderdelen Reiniging van de filters Reiniging van de regenwatertank Dimensionering: GSV: 33 l/m² dakoppervlakte Om verder te gaan: De Water-tool van het BIM: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/informer.aspx?id=32554&langtype=2067 33
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 24
Renovatie van een aanpalende eengezinswoning in Oudergem 25
Cijfervoorbeeld Om kwaliteitsredenen wordt het water uitsluitend op de daken opgevangen. Welke daken zullen worden aangesloten op de tank? Bestaand afvoersysteem Positie van de tank Type van dakbedekking? Kwaliteit van het water; Percentage regenwaterrecuperatie 36
Renovatie van een aanpalende eengezinswoning in Oudergem BH: Thomas Goetghebuer en Thérèse Moens AR: Architectuuratelier Pluricite 35
Cijfervoorbeeld Zuinige uitrusting: Douches 6-9 l Waterspoeling 3-6 l Zuinige kranen Waterverbruik: 69 m³/jaar of voor 4 personen een verbruik van 47 l/dag per persoon Prijs van het water: 3,64 euro/m³ Dakoppervlak dat kan worden aangesloten op de tank: dak achteraan 31 m² met wateropvang: 17 m³/jaar Behoefte aan regenwater: wc, onderhoud van het gebouw en de omgeving 30 m³/jaar 26
Cijfervoorbeeld Tank van 1.500 liter Installatiekosten: 5.962 euro Autonomie van 18 dagen Afwatering: 19% Rendabiliteit? Waterbesparing: 62 euro/jaar Onderhoud: 59 euro/jaar? Elektriciteit: 2 euro/jaar? 39
Voorbeeld Dakoppervlak dat kan worden aangesloten op de tank: daken achteraan en vooraan 47 m² wateropvang: 31 m³/jaar Behoefte aan regenwater: 30 m³/jaar Kosten van de installatie: 6.200 euro Tank van 2.000 liter Autonomie van 24 dagen Afwatering: 9 % Rentabiliteit? Waterbesparing: 95 euro/jaar Onderhoud: 62 euro/jaar? Elektriciteit: 3 euro/jaar? 28
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 29
Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Overstromingen verminderen; Waterverontreiniging verminderen; Het grondwater bijvullen; Recreatieve landschapsruimten aanleggen die rijk zijn aan biodiversiteit; Het warmte-eilandeffect tegengaan; De Molenbeek - Bron: Coördinatie Senne 30
Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Regenwater laten infiltreren en/of evapotranspireren; een reeks eisen in verband met de site en de inrichting ervan Infiltreerbare bodem? Voldoende ruimte? Alternatieve beheervoorzieningen in lijn met het uitzicht en het gebruik van de omgeving? Gids duurzame gebouwen: G-WAT-01 http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl/g-wat01-beheervan-het-regenwater-op-het-perceel.html?idc=1048&idd=5753 31
Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Regenwater evapotranspireren: groene daken 32
Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Groen dak en vasthouden van water op lange termijn: Seizoenseffect Lente: vasthouden van 49 tot 94% Winter: vasthouden van 2 tot 14% Effect van de dikte van het substraat: Hoe dikker het substraat, hoe meer water er wordt vastgehouden; Jaarlijks vastgehouden water: Extensief dak ± 30 % Intensief dak ± 50 % 33
Plan van de uiteenzetting Opvang van regenwater Inleiding De inzameloppervlakken Installatie voor de recuperatie van regenwater Cijfervoorbeeld Regenwater teruggeven: het water laten infiltreren en/of evapotranspireren Besluit 34
Wat u moet onthouden van de uiteenzetting Rationeel watergebruik is prioritair als we het waterverbruik willen verminderen; Regenwater kan meer dan 40% van onze behoeften dekken, maar: aangesloten dakoppervlakte? Mogelijkheid aftappunten aan te sluiten? Bij renovaties kan het bestaande afvoernet beperkingen opleggen voor de inzameloppervlakte. De keuze van inzameloppervlakken is belangrijk voor de kwaliteit en de hoeveelheid van het opgevangen water. Water laten infiltreren en evapotranspireren op het perceel zorgt ervoor dat: Overstromingen kunnen worden tegengegaan De levenskwaliteit van de bewoners kan worden verbeterd: microklimaat ruimten voor contact met de natuur, ontspanning, ontmoetingen, uitwisselingen, De biodiversiteit toeneemt 36
Interessante tools, websites, enz.: Vlaamse Milieumaatschappij (VMM): http://www.vmm.be/ De dossiers van het WTCB - 3/2006 Katern nr. 2. Groene daken: recuperatie van regenwater WTCB, TV 229. Groene daken WTCB: Inzameling en gebruik van regenwater. Opleiding Eco- Renovatie 21.01.2010. Liesbeth Vos Waterplan: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/etat/informer.aspx?id=34 56&langtype=2067&detail=tab3 Gids duurzame gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl G_WAT01 Beheer van regenwater op het perceel G_WAT02 Rationeel omgaan met water G_WAT03 Hergebruik van hemelwater 37
Contact MATRIciel s.a. Maggy HOVERTIN Bio-ingenieur Place de l Université 25, Etg.2. 1348 Louvain-la-Neuve : 010 24 15 70 E-mail: hovertin@matriciel.be DANK U 38