5.200 MIJNWERKERS ZIJN MET DE STEUN VAN SOLIDARIDAD OP WEG NAAR GOED GOUD. GOUD {het; o}

GA VOOR GOED GOUD Hans van Breukelen Mark Huizinga Nicolien Sauerbreij Gerard Kemkers Hein Vergeer Maartje Paumen Esther Vergeer Robin van Galen Femke Heemskerk Ron Zwerver Peter Blangé Bas van de Goor

GOUDEERLIJK GOUD {het; o} 1. Kostbaar edelmetaal van roodgele kleur: eerlijk als goud - doodeerlijk; het zwarte goud - steenkool of aardolie; voor geen goud onder geen voorwaarde. 2. Iets dat van goud gemaakt is: olympisch goud - gouden medaille. 3. Atoomnummer 79. 5.200 MIJNWERKERS ZIJN MET DE STEUN VAN SOLIDARIDAD OP WEG NAAR GOED GOUD 2 3

MANIFEST MANIFEST Van de Nobelprijs tot een olympische medaille. Overal ter wereld symboliseert goud in zijn zuiverste vorm het mooiste dat er te bereiken is. Goud is de hoogst haalbare beloning voor onze creatieve, artistieke, intellectuele en sportieve prestaties. Onze associatie met goud We associëren goud met winnen, succes, geluk en voorspoed. In de samenleving, in de mode en in de sport. Van Lima tot Parijs en van Accra tot Hollywood. Goud symboliseert luxe en rijkdom. Het is glitter en glamour. Deze wereld van goud staat echter in groot contrast met de wereld waarin goud gewonnen wordt. Het werk in goudmijnen is berucht om de slechte leef- en arbeidsomstandigheden en de milieuvervuiling die dit met zich meebrengt. De harde werkelijkheid In meer dan 70 landen wordt goud gedolven. Ruim 90% van de mijnwerkers doet dit onder schrijnende omstandigheden. Veel mensen denken dat slavernij in goudmijnen iets van vroeger is. Helaas is niets minder waar. De goudsector is één van de meest risicovolle sectoren voor gedwongen arbeid. Mannen, vrouwen en kinderen werken vaak in arme en afgelegen gebieden, hebben geen andere manier om rond te komen en zijn kwetsbaar voor misbruik en uitbuiting. Werken in een goudmijn is vaak onveilig en fysiek erg zwaar. Mijnschachten storten in, er is geen veiligheidsmateriaal en er wordt onbeschermd met giftig kwik gewerkt. Loodzwaar werk, dat wordt beloond met een minimale vergoeding waar nauwelijks van is te leven. Het is de harde werkelijkheid voor miljoenen mensen wereldwijd. Wij vinden dat het niet kan dat de hoogste prijs voor de één, met zo n hoge prijs betaald wordt door de ander. Schade aan mens en milieu Om goudstof uit steengruis te onttrekken wordt bovendien met giftige kwik en cyanide gewerkt. Mijnwerkers weten vaak niet hoe zij hier verantwoord mee om kunnen gaan. Hierdoor brengen zij de gezondheid van zichzelf, hun gezinnen en gemeenschappen in de omgeving in gevaar. Ook het milieu wordt onomkeerbaar aangetast. Wij vinden dat het beter moet, en weten dat het beter kan! Solidaridad werkt samen met mijnbouwgemeenschappen en partners aan de ontwikkeling van een verantwoorde goudproductie. Met succes! Zo is er sinds 2010 een officieel keurmerk voor Fairtrade of Fairmined goud. Ons werk Lokale partners van Solidaridad trainen nu mijnbouwgemeenschappen in Argentinië, Bolivia, Colombia, Ghana, Kenia, Oeganda, Peru en Tanzania om aan deze standaard te kunnen voldoen. Meerdere kleinschalige mijnbouwers zijn inmiddels gecertificeerd. Zij winnen goud op een veiligere, schonere manier en ontvangen een eerlijke prijs voor hun werk. Dit geeft hen zicht op een beter bestaan voor zichzelf en hun gezinnen. Onze boodschap Wij willen dat iedereen wéét dat het anders kan, víndt dat het anders moet en daar ook naar handelt, zo dat er straks geen keuze meer nodig is. Tot die tijd roepen wij iedereen op: bedrijven, consumenten, overheden. Ga voor GOED GOUD! 4 Gonzalo la Cruz Directeur Solidaridad Andes 5

INHOUD INHOUD 10 Mark Huizinga 4 Manifest Het winnen van goud kent veel verliezers 8 Voorwoord 45 In het veld Programma manager Carien over haar werk 46 Pioniers 14 Hein Vergeer 18 Femke Heemskerk 22 Gerard Kemkers Daarom gaan wij voor Goed Goud 30 Het werk van Solidaridad Hoe werken wij naar Goed Goud? 33 Mijnwerkers Het verhaal achter de harde werkelijkheid van goudwinning 38 Cijfers&zo Een goudsmid, juwelier en politicus over hun ervaring met Goed Goud 50 Maak het verschil Het verschil tussen goed en fout goud 74 Verkoopadressen Waar in Nederland kan je Goed Goud vinden? 75 Colofon 26 Esther Vergeer 52 Maartje Paumen 56 Nicolien Sauerbreij Goud in cijfers 41 Doe mee Doneer en krijg het Goed Goud armbandje Golden pages 2, 9, 40, 49, 75 Goudeerlijke feiten en cijfers 42 Goudzoekers De acht meest onverwachte plekken waar je goud kunt vinden 60 Hans van Breukelen 64 Bas, Ron & Peter 68 Robin van Galen 6 7

VOORWOORD GOUDEERLIJK GOUDEERLIJK DIT GAAT OOK OVER JOU! Waar denk jij aan bij goud? Misschien wel aan een gouden medaille, gouden plaat of gouden handdruk. Topprestaties belonen we graag met goud. Maar ken je ook de keerzijde van de medaille? Mijnwerkers leveren onder schrijnende omstandigheden ook een topprestatie, maar zijn onzichtbaar. Zelf was ik lange tijd ook niet bewust van de misstanden rondom goudwinning. Ik werkte wel met gerecycled goud, maar mijn ogen werden pas echt geopend toen ik samen met Solidaridad meerdere malen naar de goudmijnen in de Amazone ben geweest. Urenlang liepen we door het waanzinnige regenwoud, omringt door de natuur en geluiden van beesten totdat we ineens in een maanlandschap stonden. Duizenden hectares gekapt regenwoud. Overal zaten diepe gaten in de grond en de giftige chemicaliën waarmee gewerkt werd, zoals kwik, lekte de natuur in. Vruchtbare grond werd voor decennia vernield. Het geweld dat goudwinning de natuur en het milieu aan deed raakte mij het eerst. Later zag ik ook de sociale misstanden: de uitbuiting van de mijnwerkers, de primitieve werkomstandigheden en de prostituees die rondliepen. De sfeer was erg bedreigend, er hing een zweem van fysiek geweld omheen. Bibi van der Velden Beeldend kunstenaar en ambassadeur van de Goed Goud-campagne Hoe anders was dat toen ik later een gecertificeerde Goed Goud-mijn bezocht? Waar herbeplanting belangrijk onderdeel is, waar mijnwerkers een eerlijke prijs krijgen voor hun goud en waar op een veilige en eerlijke manier gewerkt wordt. Ik heb gezien dat Goed Goud echt een verschil maakt. Veel mensen zijn zich echter niet bewust van de misstanden rondom goudwinning. Of ze denken: ik draag geen sierraden, dit gaat niet over mij. Maar dit gaat ook over jou! Het regenwoud is de longen van de wereld en van ongekend belang voor onze toekomst. En goud wordt bijvoorbeeld ook gebruikt in je mobiele telefoon In dit boekje lees je over het werk van Solidaridad in de goudmijnen, laten we mijnwerkers aan het woord en vragen tien bekende goudwinnaars aandacht voor de onbekende winnaars van goud. Allemaal met dezelfde boodschap: Ga voor Goed Goud! Doe je mee? P.S. Ik ontwierp speciaal voor deze campagne een Goed Goud armbandje. Nieuwsgierig? Bekijk m op pagina 41. WIST JIJ DAT GOUD OORSPRONKELIJK UIT DE RUIMTE KOMT? Voor het ontstaan van goud zijn namelijk fusiereacties nodig. Deze reacties vinden plaats in de kern van sterren. Sterren die zwaar genoeg zijn (ongeveer acht keer de massa van de zon) beëindigen hun bestaan in een supernova-explosie. Tijdens deze explosie worden door kernreacties zware metalen gevormd, waaronder goud. 8 9

MARK HUIZINGA (41) WON GOUD ALS JUDOKA ONBEKEND WON GOUD ALS MIJNWERKER 10 11

GOUDEERLIJK INTERVIEW MARK HUIZINGA HOE KAN IK DEZE WEDSTRIJD WINNEN? Gouden prestaties Olympisch kampioen 2000 Europees judoka van het jaar 1998, 2001 Europees kampioen 1996, 1997, 1998, 2001, 2008 Europees kampioen voor landenteams 1997 (voor het eerst in 36 won Nederland goud), 1998 Nederlands kampioen 1994 t/m 2000, 2002, 2004, 2005, 2008 Mark Huizinga is een van de meest succesvolle judoka s van Nederland. In de veertien jaar aan de top won hij maarliefst twintig keer goud. Om op het hoogste niveau te presteren moet je lui durven zijn. Won goud als: judoka. Hoe lang heb je gewerkt voor jouw (eerste) goud? Zeven jaar. Ik was 22 toen ik mijn eerste goud won op het EK. Hoe hard heb je voor goud moeten werken? Keihard. Iedere dag was ik met mijn sport bezig. Alles om net dat ene procent beter te worden. In topsport kun je niets laten liggen. Het kleinste foutje kan het verschil betekenen tussen winnen of verliezen. Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? De dag waarop je het goud wint. Je voelt je op een wedstrijddag ijzersterk, hebt het gevoel dat je alles onder controle hebt. Maar aan de andere kant is daar de druk en de spanning. Dat hoort erbij, die tweestrijd vind ik prachtig. Wat is je mooiste goud? Mijn eerste en laatste. Op het EK in 1996 was ik voor het eerst de allerbeste. En dat het toernooi in eigen land was, maakte het nog specialer. Mijn laatste goud won ik in 2008. Het was een bevestiging dat ik nog altijd mee kon komen op het hoogste niveau. Ik was de oudste judoka in de geschiedenis die een Europese titel won. 12 Het winnen van goud was belangrijk voor me omdat Het een bevestiging is van jarenlange, keiharde trainingsarbeid. Als je een gouden medaille krijgt omgehangen, schiet er van alles door je heen. Wat je er allemaal voor hebt moeten laten en hoe hard je ervoor hebt gewerkt. Je bent dag en nacht met je sport bezig, maar een werkweek van 80 uur zoals de mijnwerkers in de goudmijnen redde ik zeker niet. Hoe gek het misschien ook klinkt, maar de meeste winst haal je uit rust. Hoe uitgeruster je bent, des te fitter je aan de training begint en des te beter je in staat bent om een topprestatie te leveren. Niks doen is effectiever dan je denkt. Die luxe hebben mijn werkers niet. Een dag niet gewerkt, betekent geen inkomen en letterlijk geen brood op de plank. Hoe buig ik een achterstand om naar winst? Ook als ik in een houdgreep werd genomen, probeerde ik altijd iets te verzinnen om er onderuit te komen Een houdgreep voelt als Complete machteloosheid. Een judoka is altijd op zoek naar oplossingen. Hoe kan ik deze wedstrijd winnen? Hoe buig ik een achterstand om naar winst? Ook als ik in een houdgreep werd genomen, probeerde ik altijd iets te verzinnen om er onderuit te komen. Dat is het instinct van een judoka: je eruit vechten. Dat moment van complete machteloosheid dat je voelt vlak voor het aftikken van een houdgreep, dat is hoe ik me het gevoel van mijnwerkers voorstel. Het gevoel van overgeleverd zijn aan anderen. Je niet op eigen kracht uit een situatie kunnen vechten. Het is bijna niet voor te stellen voor een judoka. 13 Tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers, wil ik zeggen Jullie zijn de echte winnaars van goud. Het is een inkopper, dat snap ik ook, maar zij verdienen een betere wereld! Laten we ook niet vergeten om ons te richten op de mensen die deze problematiek in stand houden. Natuurlijk, het ligt zo voor de hand om te zeggen dat zij de arbeidsomstandigheden moeten verbeteren, dat zij een 40-urige werkweek moeten invoeren, maar dat is wel waar het om draait. Ik realiseer me heel goed dat het voor mij makkelijk praten is. Ik hoef er niets voor te doen of te laten, behalve dit prachtige initiatief onderschrijven. WAT WEET MARK VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? Niet echt. Je weet wel dat het er is, maar je bent er niet echt mee bezig. Wat vind je van de misstanden? Wat ik vooral schrijnend vind is het contrast. Goud is een product dat voor luxe staat en waarmee we in de rijke wereld graag pronken. Dan kan het toch niet zo zijn dat de mensen die dit goud winnen worden uitgebuit en er het allerslechtste aan toe zijn? Wat vind je ervan dat sportmedailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? Eerlijk gezegd heb ik daar tijdens mijn carriere nooit over nagedacht. Je wilt gewoon winnen. Als je het me nu vraagt vind ik het vanzelfsprekend dat medailles van Goed Goud moeten zijn. Sport is fairplay en in het verlengde daarvan zijn eerlijke medailles meer dan logisch. Bovendien sluit de olympische gedacht aan bij een betere wereld, dus ook voor gouddelvers.

HEIN VERGEER (55) WON GOUD ALS SCHAATSER ONBEKEND WON GOUD ALS MIJNWERKER 14 15

GOUDEERLIJK INTERVIEW HEIN VERGEER GOUD IS NIET ALLEEN MOOI, ER ZIT ZOVEEL MEER ACHTER Oud-wereldkampioen schaatsen, Hein Vergeer, heeft nooit goud om. Ja, vroeger als er een medaille om zijn nek werd gehangen. Maar met sieraden heeft hij niets. Toch houden de misstanden in de mijnen hem bezig. Door de film Blood Diamond ben ik echt gaan nadenken hoe we het leven van deze mensen kunnen veranderen. Won goud als: schaatser (allround). Waarom ging je voor goud? Zo n ambitie ontstaat geleidelijk. Ik heb altijd geleerd kleine stappen te maken, doelen niet ver weg te stellen. En als dingen lukken, dan verleg je je doelen. Totdat je nog maar één ding wil: op dat hoogste treetje staan. Ik was niet bezig om de beste van de wereld te zijn, maar van de jongens op dat toernooi. Wat was het zwaarste om dit goud te winnen? Het overwinnen van tegenslagen. Ik ben ooit uit de kernploeg gezet, om voor mij onduidelijke redenen. Dit had onder meer met een trainerswissel te maken. Ineens hoorde ik nergens meer bij en ik was totaal gedesillusioneerd. Dat was lastig. Maar gelukkig vond ik, met de hulp van anderen, mijn weg weer omhoog. Wat zou je willen zeggen tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers? Verenig je en kom voor elkaar op. Dat lijkt een platgereden pad, maar je bent zoveel krachtiger als je samen vecht. 16 Het winnen van een gouden plak was belangrijk voor me omdat. Dat uiteindelijk voor een groot deel het pad bepaalt dat je later volgt in je leven. Schaatsen is heel populair in Nederland en het publiek stond achter me; daar heb ik lang op kunnen voortborduren. Na het EK in Zweden vroeg Mart Smeets wat ik met mijn carrière na het schaatsen wilde. Toen heb ik duidelijk gezegd dat ik iets in de marketing en de pr wilde doen. Dat ik via de sport aan mijn maatschappelijke loopbaan wilde bouwen. Als je dat als topsporter uitdraagt komen zaken naar je toe, op een heel positieve manier. Denk na bij wat je koopt. Als er meer besef komt, komen er ook meer veranderingen Mijn mooiste gouden medaille was die van 1986. Er zaten 6.000 man op de tribune, wat voor die tijd heel veel was, waaronder veel Nederlanders. Het was in Inzell, onder een strakblauwe hemel en de spanning was om te snijden. Op de 500 en 1500 meter verloor ik van mijn grote concurrent Oleg Bogiev maar op de 5.000 reed ik hem aan gort. Overigens zou ik niet weten waar die medaille nu ligt. Ik heb mijn medailles al jaren niet meer gezien. Ard Schenk heeft ze verkocht, weet ik. Hij is van het geld gaan rondtoeren door Amerika. Volgens mij geldt dat voor elke sporter. De symbolische waarde is vele malen groter dan het ding zelf. Totdat je realiseert dat iemand anders ook heel hard heeft moeten werken, zodat jij die plak in je handen kan houden. Als ik het voor het zeggen had in de goudsector zou ik. Ervoor proberen te zorgen dat alle goudmijnen gecertificeerd zouden zijn. Zodat de mensen die verantwoordelijk zijn voor het delven van goud in de mijnen moeten voldoen aan regels en 17 Gouden prestaties WK Allround 1985 en 1986 EK Allround 1985 en 1986 NK Sprint 1984 en 1985 NK Allround 1986 en 1987 voorschriften. Kijk naar Max Havelaar-koffie. Het is toch geweldig dat de mensen aan de bron, die zo hard werken, ook netjes beloond worden? En dat je dit in een goede structuur kunt onder - brengen? Maar dit is wel makkelijker gezegd dan gedaan, dat realiseer ik me. WAT WEET HEIN VAN GOED GOUD? Wist jij af van de misstanden rondom goudwinning? Jazeker. Ik heb de fantastische film Blood Diamond gezien, met Leonardo DiCaprio. Deze film heeft mijn ogen geopend. Het gaat over diamanten, maar het had net zo goed over goud kunnen gaan. In de film worden slaven gebruikt, mensen gevangen genomen, kindsoldaten ingezet. Heel confronterend. Had jij ook een dubbel gevoel toen je een gouden medaille kreeg omgehangen? Nee. Daar was ik op dat moment eerlijk gezegd niet mee bezig. Wat kan er veranderen? Als wij bereid zijn meer voor goud te betalen, kunnen we misschien ook meer controle uitoefenen en er dus voor zorgen dat het op een goede manier gewonnen wordt. Eigenlijk zouden we moeten investeren in het reguleren van goudwinning. Waarom doe je mee aan dit project? Ik wil een stem laten horen. Ik wil aandacht voor het probleem vragen en mensen op de misstanden wijzen. Laten we met elkaar proberen na te denken hoe we hier verandering in kunnen brengen. Ik verdiep me in de omstandigheden en praat daar met m n kinderen over. Die verdieping mogen we allemaal wel aanwenden. Veel mensen kijken niet verder dan dat ze goud mooi vinden, punt. Maar er zit zoveel meer achter.

FEMKE HEEMSKERK (27) WON GOUD ALS ZWEMSTER ONBEKEND WON GOUD ALS MIJNWERKER 18 19

GOUDEERLIJK INTERVIEW FEMKE HEEMSKERK JE DEELT DE VREUGDE, MAAR OOK DE PIJN EN HET VERDRIET Topzwemster Femke Heemskerk heeft al diverse gouden successen op haar naam staan. Vele daarvan won zij in teamverband tijdens estafettewedstrijden. Ik geloof in de kracht van de massa. Samen sta je sterk. Won goud als: zwemster. Waarom ga je voor goud? Blijkbaar heb ik een talent en ik krijg de kans om dat te ontwikkelen. Dat moet je met beide handen aanpakken. Ik kan me ook nog goed herinneren dat we in 2007 met de estafette de derde plek behaalden tijdens het WK in Melbourne. Mijn eerste medaille. Dat vond ik zo gaaf! Ik had gewoon pijn in mijn kaken van het lachen. Ik was toen nóg gemotiveerder om goud te halen. En dat gebeurde dus het jaar erna. Hoe lang heb je voor je goud gewerkt? Toen ik jong was, was ik nog niet zo goed. Ik heb niet één jeugdrecord. Maar ik vond het wel heel erg leuk en nadat ik van ballet ging om me meer op het zwemmen te richten, ging het steeds beter. Dat komt ook omdat ik een perfectionist ben. In 2002 mocht ik voor het eerst mee naar de Europese jeugdkampioenschappen. In 2005 volgde het WK voor senioren. En sinds 2007 krijg ik er ook voor betaald. Hoe voelde die eerste gouden plak? Heel trots en voldaan. Iedereen werkt er jaar in jaar uit voor en als je dan een keer op één mag staan, denk je wel: die medaille heb ik mooi in the pocket. Het mooiste aan een gouden medaille is Weten dat al het werk zich uitbetaalt in blinkend goud. De weg naar succes is niet makkelijk. Je moet er hard voor werken en voor knokken. Maar dat maakt sport zo mooi: je doet het met je hele hart en ziel. Het winnen van de medaille is niet het belangrijkste, maar winnen van jezelf des te meer. Daar word ik gelukkig van. Een beloning voor een topprestatie is belangrijk Omdat het voldoening geeft en kracht om door te gaan. Dat werkt overigens ook omgekeerd: toen in 2012 de Olympische Spelen in Londen slecht waren gegaan, was ik er helemaal kaar mee. Ik beleefde ook geen plezier meer aan het zwemmen. Om uit te zoeken wat ik wilde, ben ik toen drie maanden gaan reizen. Het winnen van de medaille is niet het belangrijkste, maar overwinnen van jezelf des te meer Ik was in Cuba en New York. Ook was ik voor Right to Play een paar dagen in Kenia. Het klinkt cliché, maar als je ziet hoe weinig die mensen daar hebben, is het een stuk makkelijker om je eigen situatie te relativeren. Tijdens het reizen, besloot ik dat het nog niet het eind van mijn zwemcarrière was. Bij terugkomst dook ik dus weer het zwembad in. Niet meer in Frankrijk, waar ik sinds 2010 trainde, maar in Eindhoven. Sindsdien heb ik veel progressie gemaakt. Gouden prestaties Estafette Olympische Spelen in Beijing 2008 WK lange baan Rome 2009 en Shanghai 2011 WK korte baan Manchester 2008, 2 x goud, Dubai 2010 en Doha 2014, 3 x goud EK lange baan in Eindhoven 2008 EK korte baan in Eindhoven 2010 Individueel EK korte baan 200 meter vrije slag in Eindhoven 2010 WK korte baan 100 meter vrije slag in Doha 2014 Om ervoor te zorgen dat er straks alleen nog maar Goed Goud gewonnen wordt Moeten we samenwerken. Ik geloof in de kracht van de massa. Samen sta je sterk. Daarom vind ik het zwemmen van een estafette ook zo mooi: je deelt de vreugde, maar ook de pijn en het verdriet. Samen kun je dromen realiseren. WAT WEET FEMKE VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? Nee. Ik kende die andere kant van de medaille nog niet. Ik hoorde pas over de misstanden in de goudmijnen toen ik door Solidaridad voor deze campagne werd benaderd. Wat vind je van sportmedailles die niet van Goed Goud zijn gemaakt? Bij sport gaat het erom dat je een eerlijke strijd aangaat met je tegenstanders. Daar past ook een medaille bij die op een eerlijke manier is gemaakt. Waarom zet jij je in voor Goed Goud? Als olympisch kampioen heb je een voorbeeldfunctie en ik vind het belangrijk om me ook voor maatschappelijke doelen in te zetten. Het komende anderhalve jaar zet ik alles wat ik heb in om een medaille te winnen in Rio de Janeiro. Daarom vind ik het ook zo mooi dat ik me tegelijkertijd in kan zetten voor de Goed Goudcampagne. Wie weet wel met als resultaat dat ik straks een duurzame gouden medaille om mijn nek heb hangen. Dat zou fantastisch zijn! 20 21

GERARD KEMKERS (47) WON GOUD ALS SCHAATSCOACH ONBEKEND WON GOUD ALS MIJNWERKER 22 23

GOUDEERLIJK INTERVIEW GERARD KEMKERS JE HEBT ALTIJD IEMAND NODIG DIE EEN HELIKOPTERVIEW HEEFT Gouden prestaties Olympisch goud 3 met Wüst, 2 met Uytdehaage, 2 met Kramer WK Allround 6 met Kramer, 5 met Wüst, 1 met Uytdehaage, 1 met Verweij, 1 met Groenewold, 1 met van Deutekom EK Allround 6 met Kramer, 3 met Wüst, 2 met Uytdehaage NK Allround 5 met Kramer, 3 met Wüst, 2 met Uytdehaage, 2 met Olde Heuvel, 2 met Groenewold, 1 met Verweij NK Sprint 1 met Wennemars Gerard Kemkers is een van de meest succesvolle schaatscoaches van Nederland. Inmiddels is hij gestopt, maar in zijn lange carrière heeft hij heel wat goud gedolven. Als je een topprestatie wil neerzetten is begeleiding essentieel. Dat geldt voor topsporters, maar ook voor mijnwerkers. Won goud als: schaatscoach. Wat is het zwaarste bij het winnen van goud? Allereerst de fysieke arbeid: de pijn en de aanslag op het lichaam. Meer verstopt ligt de mentale inspanning. Als coach kun je zoveel dingen onder controle proberen te krijgen, zoals techniek of tactiek, maar uiteindelijk bepaalt het hoofd (en dus de mentale toestand van de sporter) of je goud pakt. Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? De omgang tussen sporter en coach. Waar collega s altijd nog even wat tijd besteden aan fysieke zaken, zoek ik het meer in de interactie. Het gaat me niet alleen om de prestaties op het ijs, maar ook om de omgang met mensen over langere tijd. Wat is je mooiste goud? Die moet ik nog winnen. Ook al ben ik momenteel gestopt als schaatscoach. Elke sporter heeft zijn eigen strijd gehad. Er zit zoveel meer verborgen in een topsportcarrière dan alleen die gouden medaille. 24 Het winnen van gouden plakken was belangrijk voor me omdat. Schaatsers vaak zo n blind vertrouwen hebben in hun coach. Je bent zo n belangrijke schakel in hun route naar goud. Dus als al het werk in die 4 tot 12 minuten dat het eruit moet komen op de baan, het er ook echt uitkomt? Ja, haal dan alle superlatieven maar uit de kast! Ik ben iemand die de blijdschap misschien maar even uit, maar van binnen juicht mijn lichaam altijd extreem. De ontlading is enorm. Goede begeleiding bij het winnen van goud Is essentieel. In de sport zijn er mensen die op een gegeven moment denken ik kan het zelf wel. Maar dat is onmogelijk! Je hebt altijd iemand nodig die een soort helikopterview heeft en die je kennis en techniek bijbrengt. En dat geldt ook voor goudwinning in de mijnen. Als ik hoor dat dit nu nog vaak ten koste gaat van de gezondheid en de mensen die het werk daadwerkelijk uitvoeren, dan ligt daar nog een enorme taak voor de begeleiders. Eigenlijk zijn die mijnwerkers ook met een stukje topsport bezig. Zij werken onder de meest ingewikkelde omstandigheden: fysiek, maar volgens mij vergt het ook mentaal ontzettend veel. Ze moeten afdalen in de mijnen, onder stress en spanningen kunnen werken in extreme omstandigheden en uiteindelijk een goed resultaat bewerkstelligen. Zo n traject vraagt om goede begeleiding. En daar is, denk ik, in niet-gecertificeerde mijnen nog veel winst te behalen. Een topprestatie kun je alleen neerzetten als Je ook voldoende rust pakt. De arbeidsrustverhouding is een enorm onderzoeksvraagstuk in de topsport. In mijn vijfentwintigjarige carrière heeft een duidelijke verschuiving plaatsgevonden in de richting van rust. Mijnwer- 25 kers staan uiteindelijk, net als topsporters, fysiek en mentaal onder grote druk. Als je dat langer dan twee, drie jaar wil volhouden zul je gedoceerd om moeten gaan met de hoeveelheid inspanning die je in korte tijd levert. Als ik dan hoor dat mijnwerkers soms werkweken maken van meer dan tachtig uur, denk ik: dat houd je nooit vol. Om tot een topprestatie te komen, moet je voldoende rust pakken. WAT WEET GERARD VAN GOED GOUD? Wist jij van de misstanden rondom goudwinning? Nee, ik heb er nooit bij stil gestaan. Dit project heeft mij echt aan het denken gezet. Dat er fout goud is waarbij mijnwerkers worden uitgebuit en de natuur wordt aangetast, wist ik niet. En dat je nu dus kunt kiezen voor Goed Goud, uit gecertificeerde mijnen waar goud op een eerlijke manier gewonnen wordt, wist ik ook niet. Wat vind je van de misstanden? Ik ben er echt van geschrokken. Het is niet meer van deze tijd! Iedereen verdient het recht om een gezond leven te leiden. Ik denk alleen dat weinig mensen zich beseffen dat mijnwerkers onder erbarmelijke omstandigheden het goud uit de grond moeten halen dat wij in de vorm van een medaille of sierraad om ons nek hangen. Waarom doe je mee aan dit project? Nu ik van Goed Goud afweet, denk ik dat het mooi is dat wij in de sportwereld een politiek statement maken. Ik vind de boodschap om te kiezen voor Goed Goud, een duidelijke en kernachtige boodschap die ik graag ondersteun.

ESTHER VERGEER (33) WON GOUD ALS ROLSTOELTENNISSER ONBEKEND WON GOUD ALS MIJNWERKER 26 27

GOUDEERLIJK INTERVIEW ESTHER VERGEER IK HEB DE HELE WERELD AFGEREISD, MAAR DIT PROBLEEM GING LANGS ME HEEN Niet één keer, nee maarliefst zeven keer won Esther Vergeer paralympisch goud. Ze is daarmee één van de meest succesvolle Nederlandse sporters in de geschiedenis. Het is zo belangrijk dat je niet meteen wordt afgeschreven als je iets mankeert. Won goud als: rolstoeltennisser. Waarom ging je voor goud? Toen ik 17 was en de US Open won, dacht ik: wat zou het gaaf zijn als ik een keer mee kon doen aan de Paralympics. Geen moment aan goud gedacht, totdat een van de favorieten werd uitgeschakeld. Toen wilde ik winnen. Wat is je fijnste herinnering aan het winnen van goud? De omhelzing met mijn broer, ouders en vriend. Dat lukt je niet met Kerstmis, zo intens. Op dat moment gingen de herinneringen terug naar de dag waarop ik als kind door een rugoperatie een dwarslaesie opliep en mijn toekomst ineens zo ontzettend onzeker werd. Wat zou je willen zeggen tegen de onbekende winnaars van goud, de mijnwerkers? Wat ik belangrijk vond was erkenning. Ik wist dat deze sport nooit zoveel waardering zou krijgen als valide tennis, maar ik wilde erkenning van mensen die mij hadden zien spelen. Ik vraag me af: willen mijnwerkers dat ook? 28 Het winnen van de gouden plak was belangrijk voor me omdat. Het zo ontiegelijk spannend was. En dan heb ik het over het hoogtepunt van mijn carrière, tijdens de Spelen van 2008 in Beijing. Waarom ik aan die overwinning denk? Ik stond met één set en 4-2 voor, ik leek alles in handen te hebben tegen een concurrente van wie ik nooit in twee sets had gewonnen. Maar zij wist de boel om te draaien, won de tweede set en kwam in de derde op matchpoint. Echt een gouden medaille met een gouden rand omdat het zo n thriller was. Ik moet bekennen dat mijn medailles tussen de paperclips en lege batterijen liggen Goud in je handen voelt als Iets heel aparts. In tennis wordt Wimbledon gezien als het hoogst haalbare, maar de Paralympics zijn maar eens in de vier jaar en je speelt daar in stadions met 10.000 man op de tribune en er is waanzinnig veel aandacht van de media uit alle hoeken van de wereld. En dan hebben ze ook nog eens als enige gouden medailles als hoofdprijs. Ik moet bekennen dat mijn medailles in een bakje liggen tussen de paperclips en lege batterijen, maar af en toe haal ik ze eruit en voel ik er weer even aan. Ik denk er trouwens aan om de buitenste rand te laten omsmelten en er een sieraad van te laten maken. Heeft snowboardster Nicolien Sauerbreij ook gedaan en dat idee spreekt me enorm aan. Voor sporters en mijnwerkers geldt: je moet ook met een handicap kunnen blijven werken, want Je moet participeren in de maatschappij. Daar wordt ook steeds meer op gestuurd maar zelfs een ontwikkeld land als Nederland is daar helemaal niet klaar voor. Er is zoveel angst en onwetendheid. Als je blind of doof wordt of een spasme hebt, krijg je 29 Gouden prestaties Onafgebroken nr. 1 van de wereld 2001-2013 Enkelspel Paralympische Spelen 2000, 2004, 2008, 2012 Dubbelspel Paralympische Spelen 2000, 2004, 2012 een stempel op je hoofd. Het bedrijfsleven heeft het over duurzame inzetbaarheid, maar dat houdt vaak in: we knallen iedereen vol met werk, er moeten targets gehaald worden ten koste van de lichamelijke gezondheid. En dat je na een ongeluk afgeschreven wordt, dat andere mensen voor jou gaan denken, is zo minderwaardig. Dat geldt voor mensen hier, maar zeker ook voor mensen in de goudmijnen. Ik merk nog dat mensen om mij heen raar doen als ze mij zien. Laatst zei een vrouw tegen haar dochter toen ik eraan kwam: opzij, die mevrouw is niet helemaal goed. Verschrikkelijk. WAT WEET ESTHER VAN GOED GOUD? Wat vind jij ervan dat medailles nog steeds niet gemaakt worden van Goed Goud? Dat vind ik ronduit schokkend. Wist je van de misstanden in de goudmijnen? Nee. Natuurlijk weet ik wel dat er veel foute dingen gebeuren, met name bij voedsel- en kledingproductie. Maar ondanks dat ik de hele wereld heb afgereisd is dit toch langs me heen gegaan. Zou je een medaille hebben geweigerd als je van de misstanden had geweten? Lastig. Ik zou graag iets voor deze mensen betekenen maar aan de andere kant wil ik zo n medaille wel hebben als ik er jaren kei- en keihard voor heb getraind. Wat dat betreft zijn topsporters best egoïstisch. Zouden meer sporters zich hard moeten maken voor Goed Goud? Ik vind dat de olympische bonden IOC en IPC dit statement moeten maken. Sterker nog: dit zou voor alle sportevenementen moeten gelden.

HET WERK GOUDEERLIJK VAN SOLIDARIDAD OP WEG NAAR GOED GOUD Goud. Velen zullen het associëren met winst, rijkdom en succes. Maar wist je dat het winnen van goud ook veel verliezers kent? Mijnwerkers werken onder schrijnende omstandigheden. Solidaridad doet daar iets aan. Met resultaat! Zo is er nu een wereldwijde standaard voor Goed Goud. HET PROBLEEM Meer dan 25 miljoen goudzoekers wereldwijd zitten gevangen in een vicieuze cirkel van armoede. Deze goudwerkers zijn goed voor het winnen van bijna 90% van al het goud. Mijnwerkers De situatie van mijnwerkers is schrijnend. Ze werken meestal onder erbarmelijke omstandigheden. Mijnschachten storten in, er zijn geen veiligheidsmaatregelen en er wordt zonder bescherming met giftige stoffen gewerkt. Door armoede voelen velen zich gedwongen illegaal te werken. Hierdoor hebben ze geen rechten en werken lange dagen voor een hongerloon waar ze nauwelijks van kunnen leven. Mijnexploitanten Mijnexploitanten worstelen ook. De meesten krijgen geen eerlijke prijs voor hun goud. En doordat ze zelf geen directe toegang tot de markt hebben, worden ze uitgebuit door handelaars. Zelfs als ze bereid zijn om de werkomstandigheden rond hun goudwinning te HOE HERKEN IK GOED GOUD? Goudsmeden en juweliers die met Goed Goud werken kun je herkennen aan het Fairtrade of Fairmined keurmerk op de website of etalage. Wil je zeker weten of het goud dat je koopt Goed Goud is? Check dan of je één van deze twee labels ziet: verbeteren, krijgen ze nauwelijks steun van overheden of hulporganisaties. Gemeenschappen rondom een mijn Door de schrijnende omstandigheden zijn hele gemeenschappen ontwricht. De fundamentele mensenrechten van meer dan honderd miljoen mensen worden geschonden. Zij hebben geen toegang tot onderwijs of goede gezondheidszorg en geen gelijke rechten. Slavenarbeid en kinderarbeid is aan de orde van de dag. Al deze gezinnen zitten gevangen in een cyclus van armoede die ze niet zelf kunnen doorbreken. De natuur Regenwouden worden verwoest en de inheemse flora afgebroken, om plaats te maken voor mijnbouw. De giftige chemicaliën die gebruikt worden spoelen de natuur in en brengen schade toe die duizenden jaren nodig heeft om te herstellen. Op deze wijze is mogelijke landbouwgrond voor decennia geruïneerd. De toekomst van vele generaties staat op het spel. DOE JE MEE? Om de omstandigheden rondom goudwinning nog meer te kunnen verbeteren, moeten we iedereen in de productieketen meekrijgen. Dus niet alleen de mijnbouwgemeenschappen, mijnbouwers, goudsmeden en juweliers, maar ook de consument. Kies voor Goed Goud! Kijk op solidaridad.nl/goud 31

HET WERK GOUDEERLIJK VAN SOLIDARIDAD GOUDEERLIJK Amalgaam, een mengsel van kwik en goud. DE OPLOSSING Ghana, Kenia, Peru: goudwinning heeft de meest substantiële impact op de groei en het scheppen van welvaart in ontwikkelingslanden. Goudwinning creëert werkgelegenheid, zowel direct als indirect, en kan gezondheidszorg en onderwijs helpen financieren. Wanneer goudmijnen goed en met transparantie beheerd worden, leidt goudwinning tot duurzame, economische en sociale ontwikkeling. Dat is waar wij bij Solidaridad in geloven. Daar werken we voor. Onze gouden missie Wij willen dat goud op een veilige, schone en eerlijke manier wordt gewonnen. Gelukkig zijn er nu wereldwijde standaarden voor eerlijk gewonnen goud: de Fairtrade en de Fairmined standaard. Wij ondersteunen mijnbouwers in de omslag naar deze duurzame vormen van goudproductie. Solidaridad CIJFERS LIEGEN NIET Sinds de lancering van de Fairtrade en Fairmined standaard zijn er in totaal vijf mijnbouworganisaties met zo n duizend mijnbouwers gecertificeerd. Vierhonderd goudsmeden en juweliers in Europa en Amerika zijn aangesloten bij deze standaarden, en kopen het gecertificeerde goud. wil mijnbouwers helpen een beter inkomen te verdienen door efficiënte en duurzame productie, en de handel in duurzaam goud stimuleren. In de praktijk Om mijnbouwers te helpen de omslag te maken naar een duurzame vorm van goudwinning geven wij diverse trainingen. We brengen kennis over zodat mijnwerkers de veiligheid in hun mijnen beter kunnen waarborgen. Om uitbuiting te voorkomen brengen wij de mijnexploitanten bovendien in contact met betrouwbare handelaren, zodat er een eerlijke prijs voor hun goud betaald wordt en zij kunnen investeren in een betere toekomst. We gaan partnerschappen aan met sieradenmerken, juweliers en goudsmeden die dit Goed Goud verwerken in hun ontwerpen. HULPGEBIEDEN Het goudprogramma van Solidaridad bestaat uit activiteiten met mijnbouwgemeenschappen in Zuid-Amerika en Afrika. Dankzij extra steun van de Nationale Postcode Loterij is het Goed Goudprogramma ook uitgebreid naar Ghana. Een gouden handdruk, medaille, plaat of kalf. Een topprestatie belonen we graag met goud. Mijnwerkers leveren onder schrijnende omstandigheden ook een topprestatie maar zijn vaak onzichtbaar. Loodzwaar werk, dat wordt beloond met een inkomen waar nauwelijks van te leven is. Vier portretten van de échte goudwinnaars. Even voorstellen Dit zijn vier mijnwerkers uit Goed Goud mijnen in Ghana, die steun krijgen van Solidaridad. 32 33

OBED KUDI (55) Hoe lang werk je al in de mijnen? 12 jaar. Wat voor werk doe je? Mijnwerker (beitelen van het erts onder de grond). Waarom doe je dit werk? Om mijn gezin te kunnen onderhouden. Wat is het moeilijkste van je werk? Wanneer we onder de grond de zakken erts moeten verplaatsen. Wat is het mooiste aspect van je werk? Als ik nieuwe mijnwerkers onderwijs hoe zij het beste veilig onder de grond kunnen werken. Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? Ja, er zijn veel verbeteringen in onze werkomstandigheden. Zo worden de mijnschachten nu bijvoorbeeld voortdurend versterkt en krijgen we beschermende werkkleding die de kans op verwondingen verminderd. Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? Zolang ik sterk genoeg ben en in staat om te werken. Wat denk je dat er gebeurt met jouw goud? Ik hoor dat mensen het kopen en gebruiken voor trouwringen en andere sieraden. Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? Ze zouden zich speciaal moeten voelen als ze iets gebruiken dat gemaakt is van goud, want het vergt een hoop zwaar werk om een gram goud boven de grond te krijgen. MR AKPAMBILA (78) Hoe lang werk je al in de mijnen? 22 jaar. Wat voor werk doe je? Mijnwerker (ertsverwerking). Waarom doe je dit werk? Om een uitweg en een beter leven te bewerkstelligen voor mijzelf en mijn familie. Wat is het moeilijkste van je werk? Dat we soms uren achter elkaar heel hard moeten werken voor maar heel weinig goud omdat we niet de goede technologie hebben. Wat is het mooiste aspect van je werk? Wanneer ik mijn loon krijg. Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? Ja, zo hebben we vele jaren zonder helm en laarzen gewerkt, maar dat is nu veranderd. Tijdens het werk dragen we nu allemaal beschermende kleding. Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? Ik heb nu geen intenties om te stoppen, maar misschien in de komende 5 jaar. Wat denk je dat er gebeurt met jouw goud? Het wordt verkocht aan agenten die het naar Europa exporteren. Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? Kom eens op bezoek in onze mijnen, dan kun je zien hoe het goud gewonnen en verwerkt wordt. 34 35

DIVINE MORTEY (46) BENJAMIN AFEWU (33) Hoe lang werk je al in de mijnen? 20 jaar. Wat voor werk doe je? Mijnwerker (ertsverwerking). Waarom doe je dit werk? Om een uitweg en een beter leven te realiseren voor mijzelf en mijn familie. Wat is het moeilijkste van je werk? Het moeilijkste gedeelte van het werk is dat we tijdens de verwerking soms uren stil moeten staan. Wat is het mooiste aspect van je werk? Wanneer ik het goud eindelijk uit het concentraat distilleer en het zie, word ik altijd erg blij. Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? Ja, we dragen nu beschermde kleding en hebben een vakbond die namens ons onderhandelt. Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? Als God het toelaat zou ik willen stoppen op 55-jarige leeftijd. Wat denk je dat er gebeurt met jouw goud? Juweliers kopen het om er sieraden van te maken. Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? De Europese bedrijven die van het goud sieraden maken krijgen meer winst dan wij. Ik denk daarom dat ze ons zouden moeten steunen en een deel van de winst hier zouden moeten investeren. Hoe lang werk je al in de mijnen? 2 jaar. Wat voor werk doe je? Office administrator. Waarom doe je dit werk? Om een uitweg te realiseren. Wat is het moeilijkste van je werk? Het moeilijkste deel is het trainen van nieuwe mijnwerkers en hun onze nieuwe werkmethodes bijbrengen. Wat is het mooiste aspect van je werk? De glimlach die ik op de gezichten van de werknemers zie wanneer hun salaris wordt uitgekeerd. Heb je verbetering opgemerkt in de werkomstandigheden? Ja, voor de documentatie van alle activiteiten zijn nu nieuwe systemen (computers en bestanden) gekomen. Dit maakt het makkelijker om verslagen bij te houden. Hoe lang ben je van plan om dit werk te blijven doen? Zo lang als ik kan. Wat denk je dat er gebeurt met jouw goud? Het wordt verkocht aan overheidsinstanties die het exporteren voor de Europese consument. Wat zou je willen zeggen tegen de mensen of bedrijven die goud aanbieden, verkopen of kopen? Ik zou er bij hen op willen aandringen om te investeren in MVO-activiteiten in de kleinschalige mijnbouwgemeenschappen. 36 37

GOUDEERLIJK CIJFERS & ZO OP WEG NAAR GOED GOUD WAAR STAAN WE NU? 31 MIJNBOUWVERENIGINGEN EN MEER WORDEN ONDERSTEUND DOOR SOLIDARIDAD. Ondersteuning mijnbouwverenigingen 5.200 INDIVIDUELE MIJNWERKERS HEBBEN NU DE KANS OM DE ARMOEDE CYCLUS TE DOORBREKEN. De armoede cyclus doorbreken 5 In onder andere Peru, Bolivia, Colombia, Argentinië, Ghana, Kenia, Tanzania en Oeganda. Door onze inspanningen in het organiseren van training en op weg naar certificering, werken inmiddels meer dan 5000 individuele mijnwerkers onder betere omstandigheden en onder betere contracten. Zij doen hun werk nu op een veilige en gezonde manier en krijgen daarvoor een eerlijk loon. GECERTIFICEERDE MIJNEN HEBBEN WE AL GEHOLPEN OM PRODUCTIEVER EN DUURZAMER TE WORDEN. Productievere mijnen Meer dan 20 andere mijnen zijn met onze hulp op weg naar certificering. We delen kennis over hoe mijnbouw beter kan, hoe de productiviteit verhoogd kan worden en laten zien hoe je op een duurzame manier kunt ontwikkelen. Door technische ondersteuning te bieden, kunnen mijnen meer Goed Goud leveren. Ook hebben we vijf gecertificeerde mijnen rechtstreeks in contact gebracht met betrouwbare kopers. Dit vermindert de kans op uitbuiting en helpt de Goed Goud-markt groeien. 40.000 LEDEN UIT MIJN BOUW- GEMEENSCHAPPEN PROFITEREN VAN BETERE OMSTANDIGHEDEN. Gezonde gemeenschappen Door mijnbouworganisaties te helpen met formaliseren, willen we het schenden van mensenrechten, zoals kinderarbeid en slavenarbeid, tegengaan. Daarnaastondersteunen we verbeteringen van het onderwijs en de gezondheidszorg binnen gemeenschappen rondom de mijnen. 400 VERKOOPPUNTEN WERELD- WIJD BIEDEN SIERADEN VAN GOED GOUD AAN. Verkoop van Goed Goud Op meer dan vierhonderd verkooppunten wereldwijd vind je sieraden van Goed Goud. 40 juweliers en goudsmeden in Nederland kopen goud in van gecertificeerde mijnen. + NIET ALLEEN KLEINE OOK GROTE INTERNATIONALE MERKEN DELEN ONZE VISIE OP GOUD. Duurzame ontwikkeling Solidaridad helpt partners in het formuleren en implementeren van duurzaamheidsdoelstellingen. Eén van deze bedrijven, Gucci, heeft onlangs haar eerste bestelling Goed Goud gedaan. 38 39