Prostaatklachten Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw Campus Salvator Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt Tel. 011 33 55 11 Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt www.jessazh.be versie september 2015 (Object-ID 230272)
Welkom Het team van de afdeling urologie heet u van harte welkom. In deze brochure vindt u meer uitleg over de behandeling van prostaatklachten. Indien u na het lezen ervan nog vragen heeft of bijkomende informatie wenst, kan u steeds terecht bij de arts of de verpleegkundigen. We wensen u een aangenaam verblijf in ons ziekenhuis, en een spoedig herstel. 1
2
Inhoud 1. Behandeling van goedaardige prostaatklachten p. 4 2. Welke is de functie van de prostaat? p. 4 3. Prostatitis p. 5 4. Prostaatpijn (prostatodynie) p. 5 5. Prostaatkanker p. 6 6. Prostaatvergroting p. 6 7. Routineonderzoeken p. 7 7.1. Rectaal toucher p. 7 7.2. Bloed- en urineonderzoek p. 8 7.3. Straalmeting p. 8 7.4. Urodynamisch onderzoek p. 8 7.5. Echografie p. 8 7.6. Cystoscopie p. 8 7.7. Biopsie p. 9 8. Behandeling van prostaatvergroting p. 9 9. Operatieve technieken p. 10 9.1. Open prostatectomie p. 10 9.2. TUR-prostaat p. 10 9.3. Laserbehandeling van de prostaat p. 11 10. Vragen of problemen? p. 12 3
1. Behandeling van goedaardige prostaatklachten Iedere man heeft een prostaat. Vroeg of laat kan deze aanleiding geven tot klachten. De prostaat is een klier die de grootte heeft van een kastanje. Deze klier weegt ongeveer 10 g en bestaat uit 2 kwabben. Zij bevindt zich onder de urineblaas rondom de plasbuis. De plasbuis loopt van de blaas tot aan het uiteinde van de penis. Wanneer de prostaat groter wordt, dan kan deze langzaam de plasbuis dichtdrukken. U merkt dat het plassen moeilijker gaat met één of meer van volgende klachten: de urinestraal is minder krachtig en wordt soms onderbroken niet goed kunnen beginnen met plassen meer aandrang, steeds weer moeten plassen in meerdere porties plassen en weinig urine per keer ongewenst urineverlies nachtelijk plassen een branderig gevoel bij het plassen 2. Welke is de functie van de prostaat? De prostaat is een klier, het Nederlandse woord is voorstandersklier. Klieren zijn organen die vocht afscheiden. De prostaat produceert een vloeistof die bij de zaadlozing samen met de zaadcellen naar buiten komt (sperma). De prostaat is met name van belang voor de vruchtbaarheid, niet voor de seks. De zaadcellen worden geproduceerd in de testikels. Hormonen regelen de groei van de prostaat, de vorming van prostaatvocht, evenals de zaadcelproductie. 4
3. Prostatitis Prostatitis is een ontsteking van de prostaat die op elke leeftijd kan voorkomen. Door ontsteking gaat het prostaatweefsel zwellen waardoor de plasbuis wordt dichtgedrukt. Het plassen wordt dan moeilijker en meestal ook pijnlijker. Er kan tevens sprake zijn van branderige pijn in het gebied tussen balzak en anus. Zaadlozing kan eveneens aanleiding zijn tot pijn in de onderbuik en de lies. Dikwijls gaat dit gepaard met (hoge) koorts en ziektegevoel (griepaal syndroom). De behandeling hiervoor is langdurige antibioticatherapie. 4. Prostaatpijn (prostatodynie) Bij prostaatpijn kan er pijn zijn in de lies die naar de geslachtsorganen uitstraalt. Dit kan een branderige, trekkende, zeurende of bijtende pijn zijn. Zo kunnen er tevens problemen zijn bij het plassen. Deze klachten zijn niet continu aanwezig; er zijn ook periodes waarin u geen klachten heeft. De pijn treedt vooral op bij o.a. koude, spanning, nervositeit, alcoholgebruik, sterk gekruid eten en langdurig zitten. Bij prostaatpijn is de prostaat niet ontstoken. Mannen onder de 40 jaar hebben hier vaker last van dan oudere of jongere mannen, maar de aandoening komt op alle leeftijden voor. Prostaatpijn is medisch gezien geen ernstige aandoening en kan absoluut geen kwaad, maar lastig is het wel. Vaak kan u gemakkelijk met de klachten omgaan doordat u samen met de uroloog heeft besproken in welke situatie de klachten kunnen ontstaan. Soms kunnen medicijnen, warme baden en rust de klachten verminderen. 5
5. Prostaatkanker Een kwaadaardig gezwel ontstaat meestal dicht aan de rand van de prostaat en kan dus ook gemakkelijker worden gevoeld. Een kwaadaardige aandoening van de prostaat heet prostaatkanker of prostaatcarcinoom. Het gaat om een vorm van kanker die op jongere leeftijd zeer zeldzaam voorkomt. 6. Prostaatvergroting De prostaat is klein bij jonge volwassenen en wordt langzaam aan groter bij het vorderen van de leeftijd. Vooral rond 50 jaar kan de prostaat zo groot zijn dat er klachten ontstaan. De oorzaak van de prostaatgroei is bekend. Aangenomen wordt dat een vergroting samengaat met hormonale veranderingen. De prostaat groeit zowel naar buiten als naar binnen en sluit daardoor nauw om de plasbuis heen. Wanneer de plasbuis te nauw wordt, beginnen klachten met plassen. 6
De blaasspier moet harder werken om de urine door de vernauwde plasbuis naar buiten te persen en door deze extra inspanning wordt de blaaswand zwakker of soms uitgerekt. Na verloop van tijd slaagt de blaas er niet meer in al de urine naar buiten te drijven zodat er urine achterblijft. Zonder behandeling kunnen er later hierdoor blaasontstekingen en problemen met de nieren ontstaan. 7. Welke onderzoeken worden routinematig uitgevoerd? 7.1. Rectaal toucher Een gehandschoende goed glad gemaakte vinger wordt via de anus in de endeldarm van de patiënt gebracht. Zo kan de grootte, de vorm, de stevigheid en de oppervlakte van de prostaat worden beoordeeld. Het is een eenvoudig onderzoek dat maar kort duurt. Het is niet pijnlijk maar kan wel een vervelend gevoel geven. 7
7.2. Bloed- en urineonderzoek Het bloedonderzoek dient vooral voor het bepalen van het PSA. Dit is een nauwkeurige marker om eventuele kwaadaardigheid te kunnen opsporen. De urine wordt onderzocht op rode en witte bloedcellen, en daarnaast wordt ook een cultuur ingezet voor het opsporen van bacteriën. 7.3. Straalmeting Straalmeting wordt ook flowmeting genoemd. De flowmeter is een toestel dat de kracht van de urinestraal meet. Bij dit onderzoek plast de patiënt in een speciaal toilet. 7.4. Eventueel urodynamisch onderzoek Dit is een onderzoek naar de druk en de functie van de blaas en de plasbuis. In enkele gevallen berusten plasklachten niet op een grote prostaat maar op afwijkingen aan blaas of blaasuitgang. De druk in de blaas kan gemeten worden met een dun buisje. Tegelijkertijd wordt een straalmeting uitgevoerd. Deze metingen geven uitsluitsel of de plasklachten worden veroorzaakt door een te grote prostaat of door een abnormale functie van de blaas. 7.5. Echografie Echografie is een onderzoek met behulp van geluidsgolven waarbij een orgaan in beeld wordt gebracht. Echografie kan zowel uitwendig via de buik als inwendig via de endeldarm gebeuren. De inwendige echografie leert veel meer. Hierbij wordt via de anus en de endeldarm de grootte, de aard en de vorm van de prostaat bepaald. Dit gebeurt met behulp van een vingertipapparaat dat via de anus pijnloos wordt aangebracht. 7.6. Eventueel cystoscopie Cystoscopie is een inwendig onderzoek van de blaas en prostaat. Een dunne cystoscoop (flexibel) wordt via de plasbuis in de penis naar binnen gebracht. 8
Het instrument is voorzien van een kijker en verlichting waardoor de uroloog binnen in de plasbuis naar de prostaat en de blaas kan kijken. Door de cytoscoop wordt ook vloeistof naar binnengebracht. Daarmee wordt de blaas gevuld om beter te kunnen evalueren. Het onderzoek wordt meestal onder slijmvliesverdoving toegepast. Na afloop van het onderzoek kan u last hebben van een loos aandrangsgevoel dat na enkele uren vanzelf verdwijnt. 7.7. Biopsie Soms is het nodig om weefsel te onderzoeken, dit gebeurt door middel van een biopsie. Bij een biopsie wordt een stukje weefsel weggenomen met behulp van een naald die via de anus in de endeldarm wordt gebracht. Het weefsel wordt onder microscoop beoordeeld. Dit onderzoek kan uitsluitsel geven of er sprake is van kwaadaardigheid. Er kan nadien bloedverlies bij het plassen of bij de ontlasting optreden. Soms krijgt u een lichte temperatuurverhoging. Dit gaat in regel vanzelf over. 8. Behandeling van prostaatvergroting Medicamenteuze therapie a. Kruiden en dergelijke Bv. Sabal, Urgenin, Prostaserene en vele andere preparaten. De effectiviteit van deze medicatie is niet bewezen maar kan toch bij vele patiënten een duidelijk gevoel van verbetering geven, zonder dat we echter door middel van de flowmeting en andere onderzoeken een concrete verbetering kunnen vaststellen. b. Prostaatrelaxerende middelen Bv. Hytrin, Omic, Tamsulosine, Silodyx,...Deze middelen hebben een invloed op de spieren die in de prostaat liggen. Deze medicatie is vooral nuttig bij een kleine prostaat, vooral wanneer er een probleem is ter hoogte van de blaashals. 9
Bij belangrijke prostaatvergroting kunnen deze medicaties tijdelijk resultaat geven, maar op langere termijn is meestal toch ook een andere behandeling noodzakelijk. Wij gebruiken ze meestal als begintherapie bij patiënten, als er op medisch vlak tenminste geen reden is om ze niet te gebruiken. c. Medicatie die de prostaat verkleint Bv. Proscar, Avodart. Dit is een hormonaal preparaat waardoor de prostaat ongeveer met 30% in volume vermindert. Het is wel zo dat het minstens 3 maanden duurt voor er resultaat kan worden bekomen, en dat de medicatie levenslang moet worden genomen. Indien de inname van de medicatie om één of andere reden moet gestopt worden, neemt de prostaat terug zijn vroegere grootte aan. 9. Operatieve technieken 9.1. Open prostatectomie Bij een prostactomie wordt via een snee in de buikwand de prostaat bereikt. Met zijn vinger kan de uroloog de prostaat goed voelen. Daardoor is hij in staat alleen het klierweefsel dat de plasbuis dichtdrukt te verwijderen. De wand van de prostaat blijft aanwezig. We willen toch benadrukken dat dit geen behandeling is voor kwaadaardigheid, want de eigenlijke prostaat blijft ter plaatse. Bij een radicale prostatecomie wordt de gehele prostaat met de zaadblaasjes en de lymfeklieren verwijderd. 9.2. TUR-prostaat De letters TUR staan voor transurethrale resectie (van de prostaat). Bij een TUR-prostaat brengt de uroloog een instrument in de plasbuis waarmee hij kan kijken, net zoals bij een cystocopie. 10
Deze ingreep gebeurt uiteraard onder plaatselijke verdoving met een ruggenprik. Omdat er aan deze resectoscoop een lusje zit dat verhit kan worden, kan de uroloog er ook mee opereren. Het prostaatweefsel blijft deels aanwezig, alleen het weefsel dat de plasbuis dichtdrukt wordt weggehaald. Ook na de ingreep kan u nog steeds een prostaatcarcinoom ontwikkelen. Het is alleen een behandeling voor plasmoeiijkheden. Bij de meeste mannen ontstaat na de operatie het fenomeen van retrograde ejaculatie, d.w.z. dat de zaadlozing naar de blaas toeloopt en niet meer naar buiten komt. Het gevoel (orgasme) blijft echter onveranderd en dus verandert er voor u op seksueel vlak niets. 9.3. Laserbehandeling van de prostaat Verschillende lasertypes werden tot op heden ontwikkeld. We denken hierbij o.a. aan de neodymium yaglaser, holmiumlaser, KTP of green light laser,... Tot op heden hebben lasers niet kunnen aantonen beter te zijn dan de klassieke TURP (afschrapen van prostaatweefsel d.m.v. een kijkoperatie). Zeker op de lange termijn is er geen duidelijk zicht op de resultaten van laserbehandelingen voor de prostaat. 11
10. Vragen of problemen? Indien u nog vragen heeft of problemen ondervindt, kan u de behandelende arts steeds contacteren op één van onderstaande telefoonnummers. Artsen dr. Kurt Dilen dr. Dirk Herremans dr. Peter Martens dr. Jo Stragier dr. Koen van Renterghem dr. Kristiaan Vekemans dr. Patrick Willemen Secretariaat urologie tel: 011 21 41 61 of 011 33 76 71 Privéraadpleging Laegveld tel: 011 42 04 01 Afdeling urologie Hoofdverpleegkundige Ine Bauters, tel: 011 33 90 41 Verpleegeenheid, tel: 011 33 90 40 Websites www.kliniekvoorurologie.be www.ageingmaleclinic.be 12