Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding

Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding Door: Nico van den Boomen, C juni 2015 Inleiding: Ik imker sedert 1979, waarbij mijn karakter gekenmerkt wordt door een drang naar perfectie en ben erg kritisch. Terugkijkend kan men stellen dat ik me altijd heb afgevraagd waarom? en kan het beter?. Ik startte met dat wat mij is geleerd en observeerde kritisch waarbij ik me voortdurend afvroeg: wat is het gevolg van mijn handeling? Ik plaatste voortdurend mijn waarnemingen in een kader van de tijd van het jaar, weers- en drachtomstandigheden, de vorige handeling en volksontwikkeling. Na 4 jaar begon ik, met mijn bastaarden, aan koninginnenteelt d.m.v. overlarven en selectie. Dit werd een groot succes waarvan ik enorm veel geleerd heb. Ik probeerde en vergeleek de vele beschreven werkwijzen. Een werkwijze moet voor mij vooral bij de bijen- én mijzelf passen. Na vele jaren heeft dit mij er toe gebracht dat ik anders ben gaan werken dan veel collega-imkers. Zo maak ik bijvoorbeeld al meer dan 32 jaar geen kunstzwermen en pas ik geen Rensonof de Cellen rotatiemethode toe Na jaren kritisch imkeren, ben ik tot de overtuiging gekomen dat bijen faciliteren in plaats van manipuleren het hoogste rendement geeft Aanleiding en denkkader: Als mens kun je door ervaring en routine in slaap vallen! Dit is mij in 2010-2011 overkomen waardoor ik eind september 2011 werd geconfronteerd met een grootschalige bijensterfte, na een heel mooie honingoogst einde mei en einde juli van dat jaar Voorjaar 2012 ben ik na veel schaamte en verdriet met 3 zeer verzwakte volkjes gestart met de wederopbouw zonder aankoop van volken. Ik analyseerde wat er fout was gegaan, ik had toch die (mierenzuur)behandelingen toegepast?!... Ik stelde vast dat het resultaat van de geadviseerde bestrijdingsmethode(n) sterk afhankelijk is van enerzijds het consequent toepassen, op juiste wijze uit te voeren en anderzijds weersomstandigheden. Verschillende handelingen vragen tijd, en pas achteraf is het resultaat zichtbaar Vanuit bovenstaande afhankelijkheid vroeg ik me af: kan het ook anders? Uit volgend denkkader, kennisniveau en eisenpakket ontstond mijn huidige werkwijze: 1. proces en resultaat beheersen en onafhankelijk zijn van (eis) 2. varroamijten kunnen zich uitsluitend voortplanten in het broed. (kennis) 3. zonder ingrijpen door een imker en of bijen verdubbelt de varroapopulatie zich elke 3à4 weken. Dus nul mijten geeft na 3à4 weken nul mijten. (kennis) 4. varroamijten zijn tegenwoordig sterk besmet met virussen en deze worden overgedragen op de bijen. Virussen worden mede geaccumuleerd in o.a. bebroede raat. (kennis) 5. als honingimker wil ik maximaal zuivere honing en een optimale opbrengst. (eis) 6. minimale verstoring van de volken tijdens het hoogseizoen, van maart tot augustus. Maximaal faciliteren, rust gunnen en ontstressen (eis) Leeswijze: Tijdsaanduiding in onderstaande werkwijze dien je niet te letterlijk nemen. Alle handelingen zijn afhankelijk van de toestand van het volk het weer, de tijd van het jaar, de dracht en voorgaande handeling. Onderstaande situaties en handelingen zijn ingedeeld per maand en kunnen overgaan in een volgende maand of kunnen wat vroeger uitgevoerd worden... Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 1

november, december, januari, februari: Inwinteren op 8-10 ramen simplexmaat. 12-16 kg wintervoeder. Vlieggat verkleinen en bodemschuif helemaal open, en een opstelling in de open ruimte. maart: Afhankelijk van het weer, dracht en volkssterkte haal ik één of twee van de buitenste voederramen weg. Overige voederramen naar buiten verplaatsen. Links en of rechts tegen het broed 1 of 2 ramen kunstraat hangen. Nooit ramen kunstraat tussen broedramen hangen of voer open krabben of anderszins voederen. begin april: Afhankelijk van het weer, dracht en volkssterkte haal ik één of twee van de buitenste voederramen weg. Overige voederramen naar buiten schuiven. Links en of rechts tegen het broed 1 of 2 ramen kunstraat hangen. Herhaling van de handelingen van maart. Als het volk al goed op sterkte is, ga dan over naar de volgende stap. Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 2

vanaf begin april tot half april: Als alle ramen in de onderbak bezet zijn en er zijn rond de 6 volle ramen broed: een bak met kunstraat op het volk plaatsen. Vlieggat kan nu volledig open. Eén raam broed geeft ongeveer 2 ramen bijen. Belangrijk is dat de bijen snel beginnen met het uitbouwen van de kunstraat. Dracht is er nu voldoende, het weer kan voor vertraging zorgen. Nooit reeds uitgebouwde ramen afwisselen met nog uit te bouwen ramen kunstraat. eind april tot begin mei: Als alle ramen in de bovenbak ook goed bezet zijn en er zijn rond de 10 ramen broed kan weer een bak met kunstraat op het volk geplaatst worden. Herhaling van rond half april. Bij de beste volken wordt in de onderbak één kantraam weggehaald, vervolgens worden een paar ramen opgeschoven tot iets in het broednest. Hang in de vrijgekomen ruimte een raam darrenkunstraat. Afhankelijk van het karakter van de bijen kan men voor de eerste maal op zwermcellen controleren. Dit darrenraam is NIET voor de varroabestrijding maar voor de teelt van darren van mijn beste volken. (zie koninginnenteelt) Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 3

koninginnenteelt: In de periode van half april tot juli ben ik hoofdzakelijk met koninginnenteelt bezig. Deze verloopt over 3 fasen: 1. Vanaf begin april start ik mijn darrenteelt speciaal voor mijn latere KI werk. Deze teelt staat los van de in het maandschema aangegeven darrenramen. 2. Eind april, begin mei kweek ik een aantal koninginnen. Deze worden standbevrucht, dus zijn F1 s. Deze serie koninginnen, die vanaf midden mei aan de leg zijn, vormen een reservebasis. Ik maak geen kunstzwermen maar controleer wel op zwermcellen. Ofschoon ik o.a. met op zwermtraagheid geselecteerde volken werk, worden toch regelmatig enkele zwermcellen aangezet. Deze zwermcellen breek ik weg en maak aantekeningen op de kastkaart. Als een volk, na 2 keer zwermcellen gebroken te hebben, wéér zwermcellen aanzet verwijder ik de koningin. Een jonge en goed aan de leg zijnde koningin, waarvan meestal het eerste broed al is uitgelopen, voer ik dan in door verenigen. 3. Afhankelijk van de datum dat de darrenraat uit fase-1 belegd is, start ik met de teelt van een 2 e serie koninginnen die ik vervolgens insemineer met het sperma van de in fase-1 geteelde darren van streng geselecteerde koninginnen. 4. Ik ken de erfelijke herkomst van mijn koninginnen. Als het 1 e broed van de geïnsemineerde koninginnen uitloopt is het al rond half juni. Afhankelijk van mijn plannen voor het jaar daarop kweek ik een 3 e serie koninginnen van de op dat moment beste koningin(nen). Of van die koningin waarvan het meeste is te verwachten op basis van haar herkomst, dit kan dus ook een pas aan de leg zijnde P-moer uit de 2 e serie zijn. Deze koninginnen worden weer standbevrucht, dus F1 s en vormen de basis voor mijn productievolken en of darrenvolken voor het komende jaar. Deze serie plan ik zo dat deze koninginnen geslachtrijp zijn op het moment dat de darren uit mijn productievolken ook geslachtsrijp zijn (zie ingehangen darrenramen, stap Eind april tot begin mei ) half mei tot einde mei: Als in de bovenste bak gebouwd wordt, kan een moerrooster gelegd worden. Het broednest bereikt nu haar maximale omvang. Controleren op zwermcellen. Zijn ingehangen darrenramen uitgebouwd en belegd? Inschatten van de leeftijd van het darrenbroed i.v.m. de teelt van de 3 e serie koninginnen. (zie onderwerp koninginnenteelt ) Moerrooster Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 4

begin juni: Indien de bovenbak vol honing zit én deze is verzegeld: honingramen slingeren. Controleren op zwermcellen. Verwijder eerder ingehangen darrenramen nadat deze één keer zijn uitgelopen. Varroamijten vangen is hier bijzaak De te verwachten zomerdrachtsituatie inschatten. Ken uw drachtgebied!... Moerrooste r vanaf midden juni: Afhankelijk van de te verwachten zomerdracht, karakter en sterkte van het volk: nog een broedbak of honingkamer kunstraat geven. Controleren op zwermcellen. (Ervaring leert welke volken extra aandacht vragen en welke niet meer.) Ken uw drachtgebied!... Of Honingkamer Moerrooste r Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 5

begin juli: Moerrooster op onderste broedbak. Let op dat de koningin ONDER het rooster zit. Moerrooster einde juli: Honing oogsten Moerrooster Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 6

einde juli begin tot eind augustus: Start van de varroabestrijding en voorbereiding inwintering STAP 1 (dag 0) Zoek de mooiste onbebroede broedkamerramen uit de geslingerde ramen (broedkamerformaat) en hang deze in een schone broedbak. Plaats deze broedbak op een bodem met verkleind winter-vlieggat. Maak in deze broedbak een sterke broedloze kunstzwerm met de koningin. Plaats hierop een voerbak en geef voer, sterkte 1:1. (zie tekening) Plaats op de broedloze kunstzwerm een lege bak een separator of bodem en broedbak met alle oude ramen met het broed en opzittende bijen. De vliegbijen van de broedkamer zullen op de broedloze kunstzwerm afvliegen. Het broed in de broedkamer loopt uit. voerbak kk Separator met vlieggat Lege Honingof Broedkamer STAP 2 (4 tot max. 6 dagen na stap 1) Bijen uit de broedbak boven zijn afgevlogen en koningin heeft al een broednestje in de onderste broedbak. Nog jong open broed! In de broedbak boven worden redcellen aangezet. Alle ramen in de kunstzwerm één voor één besproeien met een 3,5% Oxaalzuur oplossing. GÉÉN suiker toevoegen aan de oplossing! Indien u iets wil leren: de volgende dagen de mijten tellen. Bescherm jezelf tijdens het sproeien met een mondmasker en handschoenen!!! voerbak Separator met vlieggat Lege Honingof Broedkamer Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 7

Sproeibeeld STAP 2 Gebruik een sproeier die een heel fijne nevel geeft. Bijvoorbeeld handsproeiers waarmee o.a. orchideeën besproeid worden zijn zeer geschikt. Sproei niet te veel of te weinig. De foto toont een gelijkmatige nevel op de bijen. Niet te nat / doorweekt; ontwikkel fingerspitzengefühl! rond half augustus: 12 dagen na stap 1; (KEUZEMOMENT) Aangezette redcellen in de bovenbak zullen weldra uitlopen. Als men geen nieuwe koningin wenst: nu alle doppen uitbreken. (ik ga er nu verder vanuit dat géén nieuwe koninginnen gewenst zijn: dus alle doppen nu breken.) De kunstzwerm wordt regelmatig gevoerd met een suikeroplossing van 1:1, later een sterkere oplossing. Doel is dat het volk gemotiveerd blijft en een mooi broednest opbouwt. Opmerking: tijdens mijn voordracht over mijn bedrijfsmethode komen meer details en adviezen aan de orde. voerbak Separator met vlieggat Lege Honingof Broedkamer 21 dagen na stap 1 Alle broed in de bovenste broedbak is nu uitgelopen. Alle ramen met bijen, met de hieropzittende mijten, besproeien met 3,5% Oxaalzuuroplossing. (zie ook stap 2) voerbak Separator met vlieggat Lege Honingof Broedkamer Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 8

23 dagen na stap 1 2 à 3 dagen nadat de bovenste broedbak is besproeid zijn nagenoeg alle mijten gevallen. Verenig nu bovenbak met onderbak. Na het verenigen krant en rooster wegnemen en alle bijen in onderbak slaan en oude lege bebroede ramen wegnemen en later omsmelten. Gebruik een krant en een moerrooster bij het verenigen. Als de krant de volgende dag niet mooi gelijkmatig boven het broed in de onderbak is weg geknaagd, is er een probleem in de bovenbak. Mogelijk is er toch een jonge koningin of er zijn eierleggende werkbijen in de bovenbak: onderzoeken! Krant Moerrooster Bodem winter Goed Fout nadat alles goed is verenigd: Voedselvoorraad en broed controleren. Voeren kan afgemaakt worden met een sterkere suikeroplossing b.v. 3 kg suiker op 2 liter water, 3:2 of 2:1. Opmerking: maakt u niet ongerust dat er bij het verenigen en vervolgens terug brengen op één broedbak te veel bijen in die ene broedbak komen. Er kunnen veel bijen in een broedbak en bovendien is het broednest nu al flink gekrompen. voerbak Honingkamer Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 9

vanaf eind september begin oktober: Inwinteren klaar en verzegeld? Hoeveel broed is er nog aanwezig? Inschatten wanneer het volk broedvrij zal zijn. Aantekeningen maken! Eventuele warbouw weghalen rond half oktober: De ervaring leert mij dat de eerste volken al vanaf 10 oktober 100% broedvrij kunnen zijn Vroeg broedvrij zijn is afhankelijk van het ras én de gezondheid, het klaar zijn, van het volk. Alle ramen nog één maal besproeien met 3,5% Oxaalzuur oplossing. Zonder suiker! Laatste mijten tellen. de winter kan beginnen! getelde mijten: In 2015 heb ik bij 18 volken mijten geteld en totaal 31 volken ingewinterd. Door telkens het totaal aantal mijten te halveren kom ik op 0-20 mijten per volk op 1 januari. Met een herbesmetting gedurende het seizoen. Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 10

voordelen van mijn werkwijze: 1. Beheersing bestrijding: 100% zekerheid broedloos zijn tijdens besproeien. 2. Onafhankelijk van omgevingstemperaturen en luchtvochtigheid (min. ±12 ) 3. Minimale verstoringen van het volk tussen maart en augustus. 4. 100% nieuwe raat per jaar. Hygiëne! 5. Géén residuen van gif in was en of honing. 6. Gemiddeld 2 maanden eerder ~ varroamijtvrij. (0 tot 20 mijten per volk op 1-1-2015) 7. Selectiewerk en darrenteelt optimaal, harmonie volken blijft behouden. 8. Er gaat geen broed verloren en er is een volledig natuurlijk broedverloop. 9. Bijen van een bepaald volk blijven bij elkaar met de eigen koningin. 10. Redcellen in bovenste broedbak kun je uit laten lopen en hiermee nog nieuwe volken maken. Zie keuzemoment half augustus. 11. Geen slapeloze nachten 12. Geen dode volken opruimen 13. Van 1 oktober tot 1 maart is er veel tijd om alle niet in de bijenvolken zijnde materialen, zoals ramen en lege bakken, grondig te reinigen! nadelen: 1. Tijdelijk extra separator en of bodems nodig. 2. Bemoeilijkt selectiewerk op varroa-resistentie, te weinig varroamijten gedurende het seizoen. 3. Ik hanteer voor het sproeien een minimum buitentemperatuur van ±12. De enige afhankelijkheid, echter dit is nog nooit een probleem geweest omdat uiterlijk 10 november de laatste kast broedvrij is. 4. Extra werk?... Alles overziend: NEE! slotwoord: Dit stuk is de schematische samenvatting van de werkwijze die ik tussen 2012 en 2015 heb ontwikkeld en getest. De voordracht waaruit dit naslagwerk is ontstaan, bevat meer aandachtspunten, foto s en meetgegevens. Hopelijk is het u opgevallen dat het broednest over het gehele seizoen in tact is gebleven. Ik adem ten aanzien van het ruimte geven mee met de wil van het bijenvolk. Tijdens de controle van de volken hang ik zeer bewust elk raam op exact dezelfde plaats terug. Vaak hoor ik imkers zeggen: al dat bouwen kost toch veel honing!? Mijn reactie: niet bouwen meer! Vergelijk het met dagelijks naar uw werk reizen, dit kost veel tijd en energie, niet gaan werken levert veel minder tot niets op en kan zelfs uw gezondheid schaden Graag deze volledige beschrijving binnen uw vereniging te verspreiden. Weglaten van delen / fragmenten uit deze beschrijving tast de samenhang van de inhoud aan. Ik wens u veel succes én inspiratie voor het volgende bijenseizoen! Met vriendelijke groeten, Nico van den Boomen nicovandenboomen@onsbrabantnet.nl Mijn werkwijze met geïntegreerde varroabestrijding C juni 2015 Nico van den Boomen. 11