Inleiding Error! Bookmark not defined. Toeristische overnachtingen 5 Het aanbod 5 Aantal toeristische overnachtingen 9 Meeting Industry 37 Het aanbod van vergaderzalen 37 Aantal vergaderingen van internationale verenigingen - UIA 38 Aantal vergaderingen van internationale verenigingen - ICCA 39 Beurzen en Salons 40 Culturele toeristische diensten 4 Het aanbod in musea en toeristische attracties 4 Aantal bezoekers van Musea en Attracties 4 Financiële uitwerking van de musea en attracties 42 Culturele rondleidingen en Greeters 43 Eenmalige en terugkerende evenementen 44 Vervoer 47 Luchthavens 47 Brussels Airport Zaventem 48 Spoorwegen 49 Duurzaam toerisme 50 De troeven van Brussel wat duurzaamheid betreft 50 De Eco-Labels 5 Aanbod logies ondernemingen en vergaderzalen met eco-label 53 De Green City Index 56 Groene ruimtes 56 Reizigers met beperkte mobiliteit 58 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 2.
Samenvatting van het toerisme-jaar te Brussel De groei die werd opgetekend in 203 heeft zich eveneens verdergezet in 204, met een toename van het aantal overnachtingen van 5,4%. Dit brengt het aantal overnachtingen op meer dan 6,6 miljoen voor 3,4 miljoen bezoekers. Ook de duur van het verblijf nam toe tot,93 overnachtingen per bezoeker. Rekening houdend met andere reserveringscentrales, overschrijdt Brussel voor het eerst (en ruimschoots) de 7 miljoen overnachtingen, een resultaat dat overeenkomt met onze prognose eerder in het jaar. Net als in 203 laat deze toename zich verklaren door het economisch herstel, de terugkeer van het vertrouwen van consumenten en ondernemers, en tot slot de verhoogde aantrekkingskracht van Brussel en de uitbreiding van de Brusselse infrastructuur. Zowel het recreatief toerisme als zakelijke bezoekers hebben bijgedragen aan de groei met respectievelijk +5,% en +5,8%. De zakenlui blijven dus aan kop met bijna 53% van de overnachtingen in Brussel. Zo handhaaft Brussel wereldwijd de tweede plaats in de UIAranking en is ze zelfs nummer één wereldwijd voor bijeenkomsten van internationale organisaties of verenigingen met meer dan 50 deelnemers. Hierdoor stijgt de stad ook sterk in de ICCA-ranglijst waar ze momenteel de e plaats wereldwijd inneemt. Dat is een stijging van 4 plaatsen ten opzichte van vorig jaar. Het merendeel van de bezoekers logeert nog steeds in hotels, die hun bezettingsgraad zien stijgen met,6 punten tot 73%, terwijl hun gemiddelde prijzen gedaald zijn met,6%. Voor 205 kunnen we echter nu al een kering in de dalende trend van de hotelprijzen aankondigen. Wat de markten betreft, voeren Frankrijk, Groot-Brittannië, Spanje, Italië en de Verenigde Staten de Top 5 van de buitenlandse markten aan, hoewel de binnenlandse markt voor Brussel de belangrijkste blijft (marktaandeel van 9,6%). Zo komt Spanje op de 3 e plaats terecht, die vorig jaar gereserveerd was voor Duitsland dankzij een toename van 5% in het aantal overnachtingen. De Verenigde Staten, voor ons de 5 e belangrijkste markt, zagen hun overnachtingen ook aanzienlijk toenemen met +4,%. Nederland en Rusland onderscheiden zich van de andere belangrijkste landen door van een gevoelige daling. Zo laat zich voor Nederland sinds 20 een permanente daling opmerken (en dit in heel België) terwijl Rusland een afname kende als gevolg van de crisis in Oekraïne. De landen die het meest gestegen zijn in onze Top 30 zijn Griekenland (+28%), Brazilië (+27,8%) en Portugal (+23,8%), op de voet gevolgd door Australië (+23,5%) De eerste vaststellingen voor 204 zijn evenals de nieuwe hotelprojecten een aanleiding voor blijvend optimisme over het bereiken van onze doelstelling van 0 miljoen overnachtingen tegen 2020. De musea en attracties noteerde stabiele cijfers met een stijging van minder dan % in het aantal bezoekers. Wat de transportdiensten betreft, kende Brussels Airport- Zaventem een uitzonderlijk jaar. De luchthaven verpletterde haar bezoekersrecord uit 2000 - vóór het failliet van SABENA - Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 3.
met 2,9 miljoen passagiers (tegenover 2,6 in 2000). De komst van Ryanair zit daar zeker voor iets tussen aangezien de bestemmingen die de sterkste stijging lieten optekenen (Barcelona, Lissabon, ) door deze maatschappij bediend worden. Tegelijkertijd ziet Brussels South-Charleroi zijn passagiersaantal dalen na jaren van groei. De toekomst ziet er rooskleurig uit en we bejubelen maar wat graag de inspanningen van de hele sector om Brussel almaar aantrekkelijker te maken voor bezoekers uit de hele wereld en aldus voor blijvende groei te zorgen, wat de sterk verbeterde resultaten ook daadwerkelijk bevestigen. Wij wensen u veel leesplezier. Frédéric Cornet Manager Observatorium voor Toerisme in Brussel Het jaarverslag van het Observatorium voor Toerisme in Brussel wordt opgemaakt in partnerschap met Wallonië-Brussel Toerisme. Het is de weerslag van de inzameling en verwerking van gegevens die onder meer worden overgemaakt door de FOD Economie, de Franse Gemeenschapscommissie, MKG Hospitality, TourMIS en toeristische dienstverleners zoals de Brusselse musea en attracties. Het wordt opgemaakt volgens een efficiënte methode die door alle Brusselse toeristische actoren wordt erkend. Het Observatorium voor Toerisme publiceert op de site van VISITBRUSSELS (www.visitbrussels.be - Menu Observatorium ) ook maandelijkse barometers die de evolutie schetsen van de overnachtingen, de hotelactiviteit en het aantal bezoekers aan de musea en attracties. Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 4.
Toeristische overnachtingen Het aanbod Toeristisch logiesaanbod Type Aantal vestigingen Aantal kamers Capaciteit in aantal plaatsen / bedden Hotels 20 7 828 36 35 plaatsen Jeugdlogiesaanbod (jeugdherbergen en logies voor jeugdbewegingen) 0 242 538 bedden Gastenkamers inbegrepen in de gegevens van de ADS 8 78 406 places Appart-hotels (schatting) 60 2 532 - Bronnen : Hotels, jeugdlogies en Gastenkamers in de gegevens van de ADS : ADS /Appart-hotels : schatting van het observatorium voor toerisme (205) Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 5.
Hotelaanbod in 204 en vergelijking met 203 Type Aantal vestigingen Aantal kamers Capaciteit in aantal bedplaatsen Hotels 20 + 4 7 828 +5 36 35-8 Sterren : 5***** 2 = 2 76 = 4 382 = 4**** 52 = 8 242 + 27 6 826 + 83 3*** 67 + 5 430 +47 0 945-325 2** 4 + 2 55 + 65 2 336 + 28 * 5 = 374-5 790-78 Andere 4 + 45 +63 036 +84 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 6.
Aantal vestigingen per gemeente en capaciteit in kamers of bedden Gemeente Totaal 5 **** 4 **** Hotels 3 *** 2 ** * Niet gekl. Jeugdlogies (capaciteit in bedden) Gastenkamers in de ADS bestanden Brussel Sint-Gillis Elsene Sint-Joost-ten- Noode Schaarbeek Etterbeek Anderlecht Evere Sint- Lambrechts- Woluwe Ganshoren Watermaal- Bosvoorde Sint-Jans- Molenbeek Ukkel Sint-Pieters- Woluwe Vorst Jette 0 8 872 28 2 293 8 568 5 2 36 0 68 6 70 6 445 4 466 4 222 2 49 2 7 50 0 63 40 24 7 466-2 438 - - 49 60-30 3 996 9 0 5 730 3 270 354 2 456-2 326 - - 30 2 464 8 782 7 332 7 756 3 94 47 4 353 20 2 80 22 66 3 22 3 56 5 99 27 32 20 2 42 - - - - - - - - - - 63 - - 50 0 6 7 92 3 75 2 25 8 34-5 38 5 25 2 36 4 643-60 240 - - 22 - - - - - - - - - 30 9 - - - - - - - 3 34 6 4 7 26-4 2 6 3 3 5 2 5 2 - - 2 24 - - - - - - - - - - 40 - - - - - - - Oudergem - - - - - - - Koekelberg - - - - - - - Sint-Agatha- Berchem Totaal 24 - - - - - - - - - - - 20 7 828 2 2 76 52 8 242 67 5 430 4 55 Bron : Hotels, jeugdlogies en gastenkamers in de ADS gegevens : ADS 5 374 4 45 64 90 0 538 5 0 4 9 2 4 2 2 2 7 2 2 5 3 8 78 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 7.
Hotelprojecten in Brussel Naam van het project Opmerkingen Gemeente Omvang Datum Hampton Inn by Hilton (4****) NH Collection Rebranding van de Cascade Inn Rebranding van de NH Atlanta Brussels Sint-Gillis 82 kamers 204-5 Brussel 24 kamers September 205 (open) Ibis Budget Nieuw hotel Sint-Gillis (Barastraat) - 205-6 Tangla Hotel (4****) Renovatie van het Sodehotel (4****) Sint-Lambrechts- Woluwe (UCL St Luc) 87 kamers (voordien 26) Q-206 Le Quinze Grand Place Rebranding van het hotel Saint Michel Brussel 5 kamers Januari 206 Nexity - Orion International Nieuw hotel Etterbeek (Belliardstraat) 0 kamers 205 Hotel Astoria (5*****) Renovatie van het hotel Astoria Brussel Stad (Koningsstraat) 42 kamers (voordien 09) 206 Gésu (5*****) Nieuw hotel Sint-Joost-ten-Noode 73 kamers + vergaderzalen en parking 207 Neo Project op de Heyzel Heyzel - Laeken Min. 500 kamers Bron : CBRE / Observatorium voor Toerisme te Brussel / Brussels Booking Desk Congres centrum van 5.000 plaatsen Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 8.
Aantal toeristische overnachtingen Alle vestigingen Samenvatting van de overnachtingen in 204 Gegevens % van het totaal Evolutie 203-204 Aankomsten 3 420 94 +3.9% Overnachtingen 6 6 933 +5.4% Gemiddelde verblijfsduur.93 jours +.% Recreatieve overnachtingen 3 30 426 47.3% +5.% Professionele overnachtingen 3 48 507 52.7% +5.8% Overnachtingen in hotels 6 290 243 95,% +6% Overnachtingen in jeugdlogies 292 200 4.4% -5.% Overnachtingen in gastenkamers* 29 490 0.5% +3.4% Hotels Bezettingsgraad 73.0% +.6 pts Hotels Gemiddelde prijzen 06 -.6% Hotels RevPAR 77.4 0.7% Overnachtingen uit België 294 999 9.6% +6.3% Overnachtingen uit het buitenland 5 36 934 80.4% +5.2% - Frankrijk 837 028 2.7% +.7% - Verenigd Koninkrijk 523 808 7.9% +.4% - Spanje 477 95 7.2% +5% - Duitsland 424 875 6.4% +0.7% - Verenigde Staten van Amerika 43 98 6.3% +4.% Bronnen : Aankomsten en Overnachtingen : ADS bezettingsgraden en prijzen van de hotels: MKG Hospitality Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 9.
Evolutie van overnachtingen in de 3 regio s Index van de overnachtingen sinds 992 in de 3 regio s Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 0.
Evolutie van aankomsten, overnachtingen en duur van het verblijf Evolutie van recreatieve en professionele overnachtingen sinds 992 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina.
Totaal van aankomsten en overnachtingen sinds 2000 Overnachtingen per reden sinds 2000 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 2.
Overnachtingen per gemeente (204) Brussel en omgeving Overnachtingen per gemeente Brussel 203 204 Evol % van Buitenland Anderlecht 90 330 79 08-5.9% 87.8% Brussel 3 348 025 3 428 05 2.4% 83.% Elsene 48 649 57 343 7.4% 76.2% Etterbeek 20 46 26 472 3.0% 74.7% Evere 27 843 25 366 -.9% 87.2% Jette 8 499 5 685-33.% 85.% Koekelberg 20 830 8 357 -.9% 90.3% Oudergem 9 396 33 95 75.0% 55.3% Schaarbeek 88 33 203 884 8.4% 85.0% Sint-Gillis 675 900 796 202 7.8% 75.3% Sint-Jans-Molenbeek 2 920 54 06 36.4% 84.7% Sint-Joost-ten-Node 707 637 749 497 5.9% 75.% Sint-Lambrechts-Woluwe 86 646 87 76.3% 70.2% Sint-Pieters-Woluwe 22 664 23 755 4.8% 77.3% Ukkel 40 080 4 465 3.5% 80.6% Watermaal-Bosvoorde 7 904 5 256-33.5% 85.3% Andere 22 435 25 845 5.2% 82.9% TOTAAL 6 27 037 6 6 933 5.4% 80.4% Overnachtingen per gemeente Waals-Brabant 203 204 Evol % van Buitenland Bevekom 63 2 64 60.3% 76.2% Lasne 6 665 5 656-5.% 4.0% Nijvel 39 672 50 200 26.5% 37.% Ottignies-Louvain-la-Neuve 47 696 38 50-9.3% 40.% Waterloo 8 825 90 454 0.5% 64.7% Waver 89 882 93 635 4.2% 7.2% Andere 82 973 52 83 84.2% 37.2% TOTAAL 352 357 433 882 23.% 56.5% Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 3.
Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 4.
Opm. : Om redenen van vertrouwelijkheid zijn gemeenten met te weinig logies niet inbegrepen in deze cijfers. Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 5.
Overnachtingen per land van herkomst - 204 Land Aankomsten 204 204 Overnachtingen Evol vs 203 Marktaandeel Verblijfsduur Recreatieve Evol vs 203 Aandeel Professioneel Evol vs 203 Alle landen 3 420 94 6 6 933 5.4% 00.0%.93 5.% 47% 53% 5.8% Pos. 204 vs. 203 Opm. : De pijlen in de tweede kolom geven de evolutie van de marktpositie tov 203 aan. België 73 47 294 999 6.3% 9.6%.77.7% 42% 58% 0.0% Buitenland 2 688 723 5 36 934 5.2% 80.4%.98 5.8% 49% 5% 4.7% Frankrijk 477 69 837 028.7% 2.7%.75 2.7% 55% 45% 0.4% 2 Verenigd Koninkrijk 275 690 523 808.4% 7.9%.90 2.7% 47% 53% 0.4% 3 Spanje 205 74 477 95 5.0% 7.2% 2.32 4.5% 64% 36% 5.9% 4 Duitsland 230 629 424 875 0.7% 6.4%.84-4.0% 44% 56% 4.8% 5 Verenigde Staten 87 28 43 98 4.% 6.3% 2.2 8.7% 42% 58%.% 6 Italië 55 88 339 57 4.4% 5.% 2.8 22.5% 52% 48% 6.7% 7 Nederland 68 285 263 73-4.6% 4.0%.56-7.6% 49% 5% -.5% 8 Japan 63 087 34 036 -.% 2.0% 2.2-4.2% 5% 49% 2.5% 9 Zwitserland 5 470 09 330.4%.7% 2.2 4.9% 48% 52% 8.4% 0 China 75 782 08 687 5.%.6%.43 22.2% 60% 40% 6.0% Russische Federatie 40 739 92 604-2.5%.4% 2.27-2.8% 5% 49% -2.2% 2 Brazilië 38 29 83 768 27.6%.3% 2.20 26.8% 68% 32% 29.2% 3 Polen 35 206 75 950 9.%.% 2.6 8.% 30% 70% 9.6% 4 Zweden 37 995 7 08 4.4%.%.87-3.% 34% 66% 8.8% 5 Canada 29 065 69 897.8%.% 2.40 2.8% 54% 46% 0.7% 6 Portugal 29 075 59 759 23.8% 0.9% 2.06 33.9% 45% 55% 6.5% 7 Australië 24 670 53 644 23.5% 0.8% 2.7 22.5% 6% 39% 25.% 8 Denemarken 26 922 53 285-8.0% 0.8%.98-0.% 36% 64% -6.9% 9 Griekenland 23 502 52 590 28.0% 0.8% 2.24 24.5% 39% 6% 30.4% 20 Noorwegen 24 84 50 886 0.3% 0.8% 2.0-9.2% 33% 67% 5.7% 2 Turkije 28 865 50 484 2.4% 0.8%.75 45.4% 48% 52% 5.3% 22 Ierland 25 423 49 028-5.5% 0.7%.93 2.4% 39% 6% -0.0% 23 Oostenrijk 24 373 48 37 5.3% 0.7%.98 6.2% 42% 58% 4.7% 24 Roemenië 2 873 47 232-0.8% 0.7% 2.6 -.0% 40% 60% -0.6% 25 Ver. Arabische Emiraten 502 44 04 8.% 0.7% 3.83-3.0% 22% 78% 25.8% 26 Finland 22 066 4 39-6.4% 0.6%.87-9.7% 27% 73% -0.4% 27 Luxemburg 26 283 37 96-0.7% 0.6%.44-2.3% 42% 58% 0.4% 28 India 2 80 34 53 2.2% 0.5% 2.70 3.0% 38% 62% 8.7% 29 Hongarije 5 70 29 677-9.6% 0.4%.89-7.2% 34% 66% -5.% 30 Israël 4 9 29 46.9% 0.4% 2.07 7.6% 46% 54% -2.4% Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 6.
Overnachtingen vergelijking en evolutie 203-204 Totaal van de overnachtingen per maand Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 7.
Overnachtingen per maand per reden Overnachtingen per maand per type logies Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 8.
Overnachtingen 203 en evolutie 202-203 - Vergelijking per markt Opm. : de blauwe lijn staat voor de gemiddelde evolutie van alle landen Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 9.
Ontwikkeling van de overnachtingen per land België Frankrijk Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 20.
Verenigd Koninkrijk Spanje Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 2.
Duitsland Verenigde Staten Source : DGSIE Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 22.
Nederland Italië Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 23.
BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 24.
Nationale vergelijking Overnachtingen in andere Belgische steden Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 25.
Europese vergelijking Overnachtingen in andere Europese steden totaal van overnachtingen Opm. : een * betekent dat het type logies inbegrepen in het totaal verschillend is van Brussel. Bron : ECM Overnachtingen in andere Europese steden internationale overnachtingen Opm. : een * betekent dat het type logies inbegrepen in het totaal verschillend is van Brussel. Bron : ECM Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 26.
Percentage van de internationale overnachtingen in de grootste Europese steden Opm. : een * betekent dat het type logies inbegrepen in het totaal verschillend is van Brussel. Bron : ECM Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 27.
Hotels Overnachtingen in hotels per maand Bezettingsgraden Bron : MKG Hospitality Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 28.
Gemiddelde Prijzen en RevPAR (Omzet per beschikbare kamer) Bron : MKG Hospitality Bezettingsgraden en prijzen per wijk en hotelcategorie Bron : MKG Hospitality Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 29.
Bezettingsgraden en gemiddelde prijzen voor weekdagen / week-ends Bron : MKG Hospitality De weekdagen gaan van maandag tot donderdag, de andere dagen zijn weekenddagen. De blauwe lijnen (week) en de groene lijnen (weekend) tonen de situatie in 204, de blauwe stippen en groene driehoeken de situatie in 203. Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 30.
Bezettingsgraad en gemiddelde prijzen volgens evolutie van het aanbod Bronnen : MKG Hospitality en ADS Deze grafiek toont de evolutie in jaarlijks gemiddelde van de gemiddelde kamerprijzen in Brussel (oranje lijn op de bovenste grafiek) en van de bezettingsgraad (blauwe lijn op de grafiek onderaan), ten opzichte van de evolutie van de capaciteit in aantal kamers (blauwe strepen op de grafiek onderaan). Overnachtingen per hotelcategorie Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 3.
Recreatieve / Professionele overnachtingen per hotelcategorie Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 32.
Overnachtingen per land - Hotels Land Overnachtingen 204 Evol vs. 203 Markt aandeel Alle landen 6 290 243 6.0% 00.0% België 232 47 6.0% 9.6% Buitenland 5 057 826 6.0% 80.4% Frankrijk 763 806.2% 2.% 2 Verenigd Koninkrijk 508 49.7% 8.% 3 Spanje 464 435 6.2% 7.4% 4 Verenigde Staten 399 62 5.6% 6.3% 5 Duitsland 399 33 2.2% 6.3% 6 Italië 328 903 5.3% 5.2% 7 Nederland 25 50-4.9% 4.0% 8 Japan 28 956-0.8% 2.% 9 Zwitserland 04 595 2.9%.7% 0 China 02 899 5.8%.6% Russland 89 990-3.2%.4% 2 Brazilië 74 606 33.6%.2% 3 Polen 73 70 0.9%.2% 4 Zweden 68 52 4.7%.% 5 Canada 64 74 5.8%.0% 6 Portugal 57 92 24.5% 0.9% 7 Noorwegen 50 06 0.8% 0.8% 8 Denemarken 49 860-6.4% 0.8% 9 Ierland 47 497-5.9% 0.8% 20 Roemenië 46 34.4% 0.7% Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 33.
Jeugdlogies Overnachtingen in jeugdlogies Overnachtingen per land in jeugdlogies Land Overnachtingen 204 Evol vs. 203 Markt aandeel Alle landen 292 200-5.% 00.0% België 60 4 5.% 20.7% Buitenland 23 789-9.2% 79.3% Frankrijk 66 000 7.2% 22.6% 2 Duitsland 23 258-9.% 8.0% 3 Verenigde Staten 3 358-7.3% 4.6% 4 Verenigd Koninkrijk 3 224-6.5% 4.5% 5 Spanje 784-8.6% 4.0% 6 Nederland 0 248-7.8% 3.5% 7 Brazilië 8 958-7.% 3.% 8 Italië 8 53-8.8% 2.9% 9 China 5 230 -.6%.8% 0 Canada 5 93-29.3%.8% Australië 4 797-29.6%.6% 2 Japan 4 642-6.9%.6% 3 Zwitserland 3 763-8.7%.3% 4 Noord Korea 3 62 56.3%.2% 5 Denemarken 3 274-28.0%.% Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 34.
Gastenkamers De overnachtingen in gastenkamers worden sinds juni 202 verwerkt door de ADSEI en zijn voortaan opgenomen in het totale aantal overnachtingen. Hun evolutie ten opzichte van het verleden kan dus nog niet getoond worden. 204 Evol Aankomsten 2 97 +4.2% Overnachtingen 29 490 +3.4% Gemiddelde verblijfsduur 2.3 jours -0.02% Recreatieve overnachtingen Professionele overnachtingen Belgische overnachtingen Buitenlandse overnachtingen 6 643 2 847 7.4% 92.6% -2.9% +2.8% +0.4% -0.4% Overnachtingen per maand in gastenkamers Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 35.
Ovenachtingen per land in gastenkamers Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 36.
Meeting Industry Het aanbod van vergaderzalen Vergaderzalen in venues (in Brussel en omgeving) Type Theaters en concertzalen Centra voor conferenties en tentoonstellingen Historische gebouwen en musea Moderne en hedendaagse gebouwen Culturele / sportcentra Meer dan.000 500 tot.000 250 tot 500 Bron : Let s Meet in Brussels 205 - VISITBRUSSELS 00 tot 250 Minder dan 00 Capaciteit van de grootste zaal Banket Theater 6 9 4 2-500 9 500 4 4 5 9 7 5 030 9 500 3 7 2 29 5 200 2 500 9 0 22 3 00 00 2 2 2 5 000 800 Vergaderzalen in hotels (in Brussel en omgeving) Hotelcategorie Aantal hotels met minstens zaal Capaciteit van de grootste zaal Banket Theater 5 Sterren Hotels 850 050 4 Sterren Hotels 52 570 800 3 Sterren Hotels 43 75 650 Bron : Let s Meet in Brussels 205- VISITBRUSSELS Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 37.
Aantal vergaderingen van internationale verenigingen - UIA UIA = Union of International Associations Rang 204 Bron : U.I.A. vs. 203 Stad # vergaderingen 203 204 Singapore 994 32 2 Brussels 436 442 3 Vienna 38 348 4 Seoul 242 27 5 Tokyo 228 233 6 Barcelona 95 24 7 Madrid 65 89 8 - Paris 80 87 9 Busan 48 66 0 London 44 47 De UIA houdt in zijn statistieken rekening met de bijeenkomsten die worden georganiseerd en/of gesteund door internationale organisaties die opgenomen zijn in het Yearbook of international organisations en in de International Congress calendar. De criteria voor deze bijeenkomsten zijn: Minstens 300 deelnemers Minstens 40 % buitenlanders Minstens 5 nationaliteiten Minimumduur: 3 dagen Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 38.
Aantal vergaderingen van internationale verenigingen - ICCA ICCA = International Congress and Convention Association Rang 204 Bron : I.C.C.A. vs. 203 Stad # vergaderingen 203 204 0 Paris 204 24 2 Vienna 82 202 3 - Madrid 86 200 4 Berlin 78 93 5 - Barcelona 79 82 6 London 66 66 7 - Singapore 75 42 8 4 Amsterdam 20 33 9 - Istanbul 46 30 0 Prague 2 8 4 Brussels 2 2-3 Lisbon 25 09 3 3 Copenhagen 09 05 4 4 Beijing 05 04 5-6 Seoul 25 99 6 7 Hong Kong 89 98 7 0 Budapest 06 97 7 2 Rome 99 97 9 Stockholm 93 95 20 8 Taipei 78 92 De gegevens van de ICCA betreffen enkel bijeenkomsten van organisaties die aan de volgende criteria voldoen: Minstens 50 deelnemers Herhaaldelijk georganiseerd worden in minstens drie verschillende landen Bijeenkomsten met deelnemers van minstens drie verschillende nationaliteiten Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 39.
Beurzen en Salons Aantal bezoekers aan beurzen en salons te Brussel in 204 Naam Plaats Data 204 Publiek, prof. Of beide Bezoekers Autosalon Brussels Expo 6/0 > 26/0 Publiek 582 830 Batibouw Brussels Expo 22/02 > 02/03 Beide 300 000 Voedingssalon Brussels Expo 04/0 > 9/0 Publiek 30 000 Vakantiesalon Brussels Expo 06/02 > 0/02 Publiek 00 576 Cocoon Brussels Expo 5/ > 23/ Publiek 75 000 Foire du Livre Tour & Taxis 20/02 > 24/02 Publiek 70 000 Brafa Tour & Taxis 25/0 > 02/02 Beide 55 000 Made in Asia Brussels Expo 4/03 > 6/03 Publiek 50 000 Estetika Brussels Expo 4/03 > 7/03 et 04/0 > 06/0 Prof 35 000 Art Brussels Brussels Expo 25/04 > 27/04 Publiek 28 829 Megavino Brussels Expo 24/0 > 27/0 Beide 28 000 Seafood Brussels Expo 06/05 > 08/05 Prof 25 800 Eurantica Brussels Brussels Expo 4/03 > 23/03 Publiek 25 000 Meubelbeurs Brussel Brussels Expo 02/ > 05/ Publiek 9 40 SIEP Tour & Taxis 2/ > 22/ Publiek 6 800 Affordable Art Fair Tour & Taxis 07/02 > 0/02 Publiek 5 000 Culinaria Tour & Taxis 2/05 > 25/05 Publiek 8 000 Brussels Design Market Tour & Taxis 3/09 > 4/09 Publiek 6 482 Mood Brussels Expo 09/09 > /09 Publiek 5 700 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 40.
Culturele toeristische diensten Het aanbod in musea en toeristische attracties In 204 waren er in Brussel 09 musea (opening van het Belgian Chocolate Village in september), 4 attracties en multicultureel centrum. Aantal bezoekers van Musea en Attracties Bron : VISITBRUSSELS Op een panel van 37 musea en attracties werd in 204 een bezoekersaantal van 3.38 miljoen gehaald, een stijging van 0.94% tegenover 203. Musea en attracties die tot het panel behoren : Aquarium van Brussel, Atomium, Autrique-Huis, Belgisch Museum van de Vrijmetselarij, BELvue museum, Bozar, Bruxella 238, Belgisch Stripcentrum, Cauchie-Huis, Charlier Museum, Coudenberg, Editions Jacques Brel, Experience Brussels, Broodhuis, Horta-huis, Kindermuseum, La Fonderie, Marc Sleen Museum, Maurice Carème Museum, MIM, Mini-Europa, Museum van de Nationale Bank, Museum van de Hallepoort, Museum der Letteren en Manuscripten, Museum van cacao en chocolade, Musea van het Verre Oosten, Jubelparkmuseum (KMKG), Museum van het Kostuum en de Kant, Speelgoedmuseum, René Magrittemuseum, Schaarbeeks Museum van het Bier, Museum voor Natuurwetenschappen, Museum voor de Oudere Technieken, Océade, Parlamentarium, Planetarium en van Buuren Museum. Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 4.
Financiële uitwerking van de musea en attracties Wijk Musea Bezoekers % Bezoekers % Financiële inkomsten Noord 8 300 369 38.5% 57.9% Kunstberg 6 550 024 6.3% 6.9% Europa - Jubelpark 6 900 846 26.6%.9% Centrum 2 505 749 5.0% 0.7% Zuid 2 89 56 2.6% 2.0% West 3 34 66.0% 0.7% Op basis van de ingezamelde gegevens voor de barometer van musea en attracties van een gedefinieerd panel en berekeningen van het Observatorium voor Toerisme te Brussel, volgt hier een overzicht van de inkomsten voor elke zone in 204 (ingedeeld volgens het percentage van het geschatte totaalbedrag) in vergelijking met het aantal bezoekers. Zone Noord (die onder meer het Atomium, Mini-Europa en Oceade omvat) staat aan de top van het klassement met 57,9%. Dit resultaat is vooral te verklaren door het verschil, zowel in prijs als in het aantal bezoekers, tussen de attracties die gelegen zijn op de Heizelvlakte ten opzichte van de andere wijken. Belangrijk daarbij is dat de missie van die attracties en musea wel degelijk verschilt. Musea vervullen immers een educatieve en wetenschappelijke rol (onderzoek en conservatie). Om cultuur voor een zo groot mogelijk publiek toegankelijk te maken liggen hun tarieven in het algemeen lager en is de toegang vaker gratis. Bovendien trekken ze een ander publiek aan. De zone Europa - Jubelpark met onder andere het Parlamentarium en het Museum voor Natuurwetenschappen demonstreert dit verschil perfect: ondanks 26,6% van het totale bezoekersaantal is ze slechts verantwoordelijk voor,9% van de inkomsten. De musea op de Kunstberg behalen de tweede plaats met 6,9%. Die zone komt op de 3e plaats wat het bezoekersaantal betreft. Het centrum, met 2 in de cijfers opgenomen musea, staat op de 4e plaats (0,7% en goed voor 5% van het aantal bezoekers). De Wijken Zuid en West vervolledigen de ranglijst met respectievelijk 2% en 0,7% (in totaal 5 musea). Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 42.
Culturele rondleidingen en Greeters In 20-202 voerde Charlotte Raymond, een studente aan het IGEAT, een diepteanalyse uit over de sector van de rondleidingen in Brussel, zowel wat de vraag als wat het aanbod betrof. Dit zijn de belangrijkste conclusies: - Er bestaan 72 organismen die rondleidingen aanbieden in Brussel - In 20 werden ongeveer 4.000 rondleidingen georganiseerd - Meer dan 290.000 mensen namen deel aan deze rondleidingen - Belgen waren het best vertegenwoordigd (70%), gevolgd door Fransen, Engelsen, Duitsers en Nederlanders. Greeters zijn inwoners van Brussel met een passie voor hun stad, die zich vrijwillig inzetten om bezoekers te vertellen over hun eigen favoriete plekjes, adresjes en hun kijk op Brussel. De Greeters doen Brussel ontdekken in tal van facetten, van de verkenning van een wijk tot het proeven van een lokaal bier, langs groene wandelingen of de kennismaking met minder bekende sites. De klemtoon ligt op het authentieke en op culturele uitwisseling. Het netwerk van de Greeters telde eind 204 een honderdtal leden die bezoekers konden ontvangen in acht verschillende talen. Ze onthaalden.950 personen tijdens 824 ontmoetingen, wat 9% meer is dan in 203. De belangrijkste markten waren Frankrijk (32%), België (9%), Spanje (2%), Verenigde Staten (%), Italië (6%) en Duitsland (6%). Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 43.
Eenmalige en terugkerende evenementen Eenmalige evenementen Naam Plaats Data Bezoekers Titanic Expo Brussels Expo 3/05 > 30/ 80 000 Brussels Ice Magic Paleizenplein 20/2/203 > 09/02/204 60 000 Borremans : As sweet as it gets Bozar 22/02 > 03/08 44 000 To the Point ING Cultural Center 9/02 > 8/05 33 000 Tentoonstelling : Constantin Meunier (83-905) KMSK 20/09 > 3/2 6 762 The Power of Object(s) ING Cultural Center 04/09/204 > /0/205 5 000 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 44.
Betalende terugkerende evenementen Naam Plaats Data Aantal dagen Bezoekers Brussels Summer Festival Various 08/08 > 7/08 0 25 000 Couleur Café Tour & Taxis 27/06 > 29/06 3 72 000 Brussels International Fantastic Film Festival (BIFFF) Bozar 08/04 > 20/04 2 57 242 Museum Night Fever Verschillende musea 22/02 5 500 bezoekers, 54 000 bezoeken Memorial Van Damme Koning Boudewijn Stadion 5/09 47 500 Anima Flagey 28/02 > 09/03 0 35 000 Kunstenfestivaldesarts Verschillende plaatsen 02/05 > 24/05 Nocturnes van de Musea Verschillende musea 8/09 > 8/2 Brosella Théâtre de Verdure 2/07 >3/07 23 25 323 4 20 000 2 5 000 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 45.
Gratis terugkerende evenementen Naam Plaats Data Aantal dagen Winterpret Various 28//204 > 04/0/205 Bezoekers 37 500 000 Foire du Midi Zuidlaan 9/07 > 24/08 37 500 000 Bruxelles les Bains Akenkaai 04/07 > 0/08 37 350 000 Brussels Jazz Marathon Various 23/05 > 25/05 3 350 000 Tapis de Fleurs Grote Markt 4/08 > 7/08 4 0 000 Fête de la BD Various 5/09 > 7/09 3 00 000 Belgian Pride Various 7/05 00 000 Fête de l'iris Various 0/05 > /05 2 50 000 Bruksellive Osseghempark 26/07 20 000 Holi Festival of Colours Tour & Taxis 23/08 5 000 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 46.
Vervoer Luchthavens Aantal reizigers in de luchthavens Bron : Brussels Airport / Brussels South Charleroi Airport Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 47.
Brussels Airport Zaventem Bestemmingen van en naar Zaventem Continent Ganse jaar In het seizoen Nieuwe routes in 204 Gestopte routes in 204 Europa 83 53 3 6 Afrika 39 4 0 3 Midden-Oosten 6 0 0 Centraal- en Zuid-Amerika 5 0 0 0 Noord-Amerika 9 2 3 Asia-Pacific 4 0 0 0 TOTAAL 46 59 7 8 Bron : Brussels Airport Aantal reizigers per maand Bron : Brussels Airport Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 48.
Top 0 van de bestemmingen in aantal reizigers Europa Buiten Europa 203 204 Evol. 203 204 Evol. Barcelona 509 505 83 574 59.7% New York* 574 06 593 05 3.3% Madrid 66 0 738 203.7% Tel Aviv 87 433 236 928 26.4% Rome* 466 692 722 299 54.8% Washington 20 44 226 62 2.4% London* 569 54 673 448 8.2% Abu Dhabi 70 743 7 648 0.5% Lisbon 398 930 664 092 66.5% Montreal 45 729 66 295 4.% Geneva 536 833 557 364 3.8% Mumbai 57 029 62 384 3.4% Milan* 49 385 5 33 4.% Casablanca 70 076 58 49-7% Istanbul* 56 225 498 424-3.4% Toronto 44 394 55 04 7.4% Antalya 492 36 492 366 0.0% Doha 3 59 38 939 5.9% Frankfurt 459 555 472 400 2.8% Delhi 36 07 38 309.6% * op alle luchthavens van de betrokken stad Bron : Brussels Airport Spoorwegen Om redenen van vertrouwelijkheid geeft de NMBS geen informatie meer over haar HST-lijnen (Thalys / Eurostar). Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 49.
Duurzaam toerisme De troeven van Brussel wat duurzaamheid betreft Dicht net van HST- en luchtverbindingen voor het internationaal vervoer. Een waardering van accommodaties die zich onderscheiden door de kwaliteit van hun milieubeheer (eco-labels, milieu certificeringen). Een stad die toegankelijk is voor personen met beperkte mobiliteit, Brussel voor Allen. Een groen Gewest : 8.000 hectaren groene ruimten. Een voortdurende en geleidelijke vergroening van het Gewest die halverwege de jaren 990 begonnen is met de ontwikkeling van aaneengesloten groene ruimtes die de groene zones en de biologische corridors in de openbare ruimte integreren. Een beleid voor het aanmoedigen voor groene gevels en daken. Opmerkelijke wandelruimtes zoals de Groene Wandeling, een traject van 63 km, het bijna 5.000 hectare grote Zoniënwoud, een net van fietspaden dat voortdurend uitgebreid wordt, een net van Grote Routepaden, talloze parken, enz. Een voortrekkersrol in de ontwikkeling van het «REseau Vert EuRopéen» (REVER), het netwerk Véloroute en de Voie Verte. Een rijke biodiversiteit die beschermd moet worden: bijna 800 planten en 45 zoogdiersoorten, waaronder 7 soorten vleermuizen, 92 soorten nestvogels, enz. Een bijenpopulatie die het goed stelt en honing van voortreffelijke kwaliteit produceert. Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 50.
De Eco-Labels Het rapport van het Observatorium onderscheidt 4 types milieukeurmerken : Het internationale label Groene Sleutel De Groene Sleutel is het internationale ecolabel dat vandaag erkend wordt door meer dan 2.00 toeristische infrastructure in de wereld. Het wordt jaarlijks toegekend aan toeristische accomodaties hotels, gastenkamers, jeugdherbergen, campings, conferentiecentra en attractieparken op basis van beoordelingscriteria die slaan op het algemene milieubeleid, het afval-, water en energiebeheer, de groene ruimten, de voeding, het milieuonderwijs, de mobiliteit, enz. Via deze uitmuntendheidscriteria wil het programma Groene Sleutel de duurzame ontwikkeling binnen de toeristische sector bevorderen. Meer informatie op : www.groenesleutel.be Het gewestelijk label «Ecodynamische onderneming» Dit label wordt toegekend aan de Brusselse ondernemingen, klein of groot, openbaar, privé of vzw, die goede praktijken toepassen op het gebied van milieubeleid. Tot die praktijken behoren een rationeel afvalbeleid, constante inspanningen om energie te besparen, aansporingen en faciliteiten ter bevordering van de zachte mobiliteit bij de werknemers, enz. De ondernemingen kunnen een tot drie sterren krijgen naargelang de ondernomen inspanningen. Dit label kan als opstap dienen naar het internationale label «Groene Sleutel». Meer informatie op : www.leefmilieubrussel.be Eco-Management and Audit Scheme (EMAS) Het Europees Milieumanagement- en Auditschema (EMAS) is een managementtool voor bedrijven en andere organisaties om hun totale milieuprestatie te evalueren, te rapporteren en te verbeteren. Het schema is sinds 995 beschikbaar voor toepassing door bedrijven en was aanvankelijk beperkt tot de industriële sector. Sinds 200 is EMAS beschikbaar voor alle economische sectoren, ook de openbare diensten en de privé-dienstverlening. Meer informatie op : http://europa.eu/youreurope/business/environment/emascertification/index_nl.htm Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 5.
Het Green Globe International Label Green Globe is het certificeringsprogramma voor de wereldwijde toeristische en reisindustrie. Leden van Green Globe besparen energie en water, drukken de bedrijfskosten, dragen positief bij tot de lokale gemeenschap en hun leefmilieu en voldoen aan de hoge eisen van groene zaken- en vrijetijdstoeristen. De Green Globe Standard is een gestructureerd systeem voor de evaluatie van de duurzaamheidsprestatie van het zaken- en vrijetijdstoerisme en de toeleveranciers. De bedrijven in die sector kunnen verbeteringen en documenten invoeren die leiden tot de certificering van hun duurzame activiteiten en duurzaam management. De Green Globe Standard is een verzameling van 337 nalevingsindicatoren die van toepassing zijn op 4 individuele duurzaamheidscriteria. De toepasselijke indicatoren verschillen naargelang van het type certificering, het geografisch gebied en ook lokale factoren. Meer informatie op : www.greenglobe.com Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 52.
Aanbod logies ondernemingen en vergaderzalen met eco-label Logies Groene Sleutel Aloft Brussels Schuman Dolce La Hulpe Brussels Four Points by Sheraton Brussels Martin s Brussels EU Hilton Brussels City Hilton Brussels Grand Place Silken Berlaymont Brussels NH Hotel Stéphanie Park Inn by Radisson Brussels Midi Plaza Brussels (Le) Radisson Blu EU Radisson Blu Royal Hotel Scandic Grand Place Brussels Stanhope Brussels Thon Hotel EU Auberge des 3 Fontaines Auberge Jacques Brel Bruxelles Génération Europe Sleepwell Espace du Marais Foyer Européen Bron : Let s Meet in Brussels 205 - VISITBRUSSELS Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 53.
Ecodynamische onderneming (LEE) 3 Sterren Label Martin s Central Park Silken Berlaymont Brussels 2 Sterren Label Four Points by Sheraton Brussels Hilton Brussels Grand Place Le Plaza Brussels Radisson Blu EU Radisson Blu Royal Sheraton Brussels Stanhope Brussels Thon Hotel EU Sleepwell Espace du Marais (Jeugdherberg) Ster Label La Légende The Dominican Rocco Forte Amigo Source : Let s Meet in Brussels 205 - VISITBRUSSELS Andere Labels EMAS Green Globe Martin s Château du Lac Mart in s Brussels EU Martin s Grand Hotel Martin s Lido Crowne Plaza Brussels - Le Palace Source : Let s Meet in Brussels 205 - VISITBRUSSELS Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 54.
Meeting venues Groene Sleutel Autoworld Diamant Brussels - Conference & Business Centre Event Lounge Hôtel de la Poste Les Sheds (Tour & Taxis) Source : Let s Meet in Brussels 205 - VISITBRUSSELS Ecodynamische onderneming (LEE) 3 Sterren Label Nationale Bank van België Ancienne Belgique 2 Sterren Label BOZAR De Munt Opera House Natuurwetenschap Museum Brussel Tram Museum Ster Label De Sheds (Tour & Taxis) Source : Let s Meet in Brussels 205 - VISITBRUSSELS Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 55.
De Green City Index De Green City Index is een index die het milieubeleid van 30 Europese steden evalueert uitgaand van openbare statistieken over 30 indicatoren die 8 grote thema s bestrijken : goed bestuur in milieuzaken, waterbeheer, grond- en afvalbeheer, energieverbruik, kwaliteit van de gebouwen, transport, CO2-uitstoot en luchtkwaliteit.de cijfergegevens worden geïnterpreteerd rekening houdend met de specifieke context van elke stad en samengevat in één enkele quotering. De door Siemens gesponsorde studie wordt uitgevoerd door de cel Economist Intelligence Unit van de krant The Economist. Brussel bekleedt de 9de plaats op 30 Europese hoofdsteden, vóór Parijs en Londen, in de European Green City Index, een rangschikking van duurzame steden. In de categorie openbaar milieubeleid staat Brussel zelfs op de eerste plaats, samen met Kopenhagen. Meer informatie op : http://www.siemens.com/entry/cc/en/greencityindex.htm Groene ruimtes Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft meer dan 8.500 ha groene oppervlakte. Dat is meer dan de helft van de totale oppervlakte (6.38 ha) : Andere 2 Landbouwgrond 7 Privétuinen 32 Braakland 7 Privédomeinen 0 Bron : BISA Parken en openbare tuinen 2 Bossen en wouden 20 Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 56.
Reservaten Om de biodiversiteit van Brussel te beschermen, heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 4 natuurreservaten (30 ha) en 2 bosreservaten aangewezen. Er zijn drie grote types natuurreservaten in het Brusselse Gewest: De natuurreservaten Het Moeraske Het moeras van Ganshoren Het moeras van Jette Het Poelbos Het Laarbeekbos De Zavelenberg Rietkraag Ter Bronnenpark Kinsendael-Kriekenput Het natuurreservaat van het Rood Klooster De Verdronken-Kinderen-Vallei De Vallei van de Vuilbeek De Vallei van de Drie Fonteinen De Pinnebeekpoel De Vogelzangbeek De archeologische reservaten Het archeologisch reservaat van de Tumuli Het archeologisch reservaat van Bosvoorde-Vijvers " De bosreservaten Het bosreservaat van het Rood Klooster Het bosreservaat van Gripensdelle Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 57.
Reizigers met beperkte mobiliteit Vervoer - Metro Vervoer - Bus Vervoer - Tram Vervoer Taxi s Vervoer - Trein Musea 34 metrostations beschikken over een lift. Elk van deze stations heeft ook een veiligheidsstreep die op de grond is aangebracht. Alle stations hebben tactiele tegels aan de perronranden, geleidelijnen op de grond die leiden naar borden in Braille. Visuele en auditieve aankondigingen zijn operationeel in alle metrostellen. Alle buslijnen zijn uitgerust met een lage vloer. Lijnen 2, 2, 48, 7 en 84 maken deel uit van het MIVB Accessibus programma. De nieuwe tramstellen van het type T3000 en T4000 hebben binnenin een aangepaste en ingerichte plaats. De auditieve aankondiging is ook op deze voertuigen operationeel. Een honderdtal Brusselse taxi s zijn uitgerust voor het vervoeren van rolstoelgebruikers. Om in België te reizen, biedt NMBS Mobility personen met beperkte mobiliteit een gratis dienstverlening aan, speciaal ontworpen om treinreizen te vergemakkelijken vanaf het vertrekstation tot het bestemmingsstation. In 3 Belgische stations wordt een aangepaste dienstverlening aan personen met beperkte mobiliteit voorzien, van de eerste tot de laatste trein en dit 7 dagen op 7. 4 stations zijn toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit met of zonder rolstoel. 7 stations werken samen met taxibedrijven die afgestemd zijn op het vervoer van personen met een rolstoel. Het betreft het vervoeren van personen met een rolstoel van een station zonder dienstverlening naar een station met dienstverlening. 35 musea zijn toegankelijk voor mensen met beperkte mobiliteit. Schouwburgen en concertzalen 20 zalen zijn toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit. Logies 75 hotels en jeugdherbergen zijn toegankelijk voor mensen met beperkte mobiliteit. Bron : Gids Brussel voor Allen 203 AMT Concept Observatorium voor Toerisme te Brussel Pagina 58.