Leiden / Delft / Rotterdam mei 2013 Samenvatting aanvraag doelmatigheidstoets Bacheloropleiding Klinische Technologie
1 Algemeen Pagina 2 Soort aanvraag Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen Contactgegevens Nieuwe bacheloropleiding TU Delft Universiteit Leiden Erasmus Universiteit Rotterdam dr. Gabriëlle Tuijthof Technische Universiteit Delft Faculteit 3mE Mekelweg 2 2628 CD Delft 06-2919 4340 g.j.m.tuijthof@tudelft.nl 2 De opleiding 2.1 Feitelijke informatie Het betreft een nieuwe voltijds bacheloropleiding Klinische Technologie (BSc) met een studielast van 180 ECTS. De opleiding wordt gevestigd in Delft, Leiden en Rotterdam en zal volgens planning van start gaan in september 2014. De opleiding is bedoeld voor Nederlandstalige studenten met een VWO-diploma of vergelijkbaar. bestaat uit Nederlandstalige studenten met een VWO-diploma of vergelijkbaar. Studenten die toegelaten willen worden dienen een van de volgende profielen te hebben gevolgd: - Natuur en Techniek, inclusief biologie - Natuur en Gezondheid, inclusief natuurkunde en wiskunde b. Dit is hetzelfde profiel als dat voor de opleiding klinische technologie/technische geneeskunde van de Universiteit Twente. De instroom is beperkt tot 100 studenten per jaar. Deze capaciteitsbeperking is ingegeven door het feit dat wij de kans reëel achten dat er grote belangstelling bestaat voor de studie en het niet wenselijk achten dat een startende studie, die zich nog moet 'zetten', meteen geconfronteerd wordt met een te grote studentenstroom. Op de langere termijn wordt een verhoging van de instroom naar bijvoorbeeld 125 of 150 studenten niet uitgesloten. Er zijn een aantal redenen om aan te nemen dat het aantal aanmeldingen groot kan zijn: De Universiteit Twente moet jaarlijks studenten weigeren; Er is er sprake van onderbenut potentieel in de Randstad vanwege de regionale voorkeur van studenten.
Pagina 3 Het is denkbaar dat de opleiding een grote aantrekkingskracht heeft op studenten die deze opleiding zien als een kans om de numerus fixus voor geneeskunde te omzeilen. Voorstel is om de opleiding op te nemen in het Croho onderdeel Gezondheid. Dit sluit aan bij de vergelijkbare opleiding klinische technologie/technisch geneeskunde van de Universiteit Twente. 2.2 Inhoud en doelstelling van de opleiding Technologie doet steeds meer zijn intrede in de gezondheidszorg, zowel bij de diagnose als bij de behandeling. Een paar voorbeelden zijn de toepassing van complexe medische apparatuur (MRI, echografie, CT), endoscopie, hoge-precisie radiotherapie, lab-on-a-chip, beeld-gestuurde chirurgie, stereotactische neurochirurgie, robotchirurgie, en drug-targeting. De apparatuur wordt gebruikt door artsen, die in de regel niet of slechts beperkt technisch onderlegd zijn. Zij weten wel hoe zij de apparatuur moeten toepassen, maar kennen de precieze werking ervan niet. Het gevaar is dan dat artsen 'afwijkende' resultaten of gebeurtenissen lastig kunnen duiden: is de geconstateerde afwijking een gevolg van kenmerken van de patiënt of van niet goed functionerende apparatuur? Ook bestaat het risico dat niet optimaal gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die de technologie biedt. Nu de techniek in de gezondheidszorg een steeds belangrijker rol speelt, is er behoefte aan professionals die op het grensvlak van techniek en zorg kunnen opereren. Deze professionals hebben kennis van het functioneren van het menselijk lichaam en van de medische technologie en zijn in staat zijn om hun kennis in samenwerking met de behandelend arts toe te passen door zelfstandig medisch-technische handelingen bij patiënten uit te voeren. De minister van VWS wil het beroep van klinisch technoloog onder de wet BIG (Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg) brengen. Dit betekent dat klinisch technologen net als artsen bevoegd zijn om een aantal van de in de wet BIG genoemde zogenaamde 'voorbehouden handelingen' uit te voeren. De minister heeft daartoe een ontwerpbesluit klinisch technoloog ("besluit tijdelijke zelfstandige bevoegdheid klinisch technoloog") bij de Tweede en Eerste Kamer ingediend. Blijkens dit ontwerpbesluit is een afgestudeerd (master) klinisch technoloog deskundig op drie terreinen: het optimaliseren van bestaande technisch-medische handelingen; het ontwerpen en ontwikkelen van nieuwe diagnostische methoden en therapieën met behulp van technologie; het verrichten van complexe technisch-medische handelingen binnen het technisch-medische deelgebied van de geneeskunde. In de bacheloropleiding klinische technologie wordt de basis gelegd voor dit beroepsprofiel. Studenten verwerven op geïntegreerde wijze basiskennis op het gebied van de techniek en geneeskunde. Daarnaast leren zij een aantal vaardigheden op het gebied van wetenschappelijk onderzoek, medisch-technische handelingen (de zogenaamde voorbehouden handelingen) en communicatieve vaardigheden gericht op contact met medisch specialisten en met patiënten. Na de bacheloropleiding kunnen studenten kiezen uit drie masteropleidingen bij TU Delft, Erasmus MC of LUMC : Clinical Technology (doorstroommaster) Biomedical engineering (via schakelprogramma) Geneeskunde (via schakelprogramma).
Studenten kunnen ook zonder schakelprogramma doorstromen naar de master Technical Medicine van de Universiteit Twente. De uitstroommogelijkheden naar de masterfase zijn in de volgende figuur grafisch weergegeven. Pagina 4 Bachelor Klinische Technologie minor geneeskunde minor BME minor x schakel geneeskunde schakel BME geneeskunde MSc BME MSc klinische technologie MSc Met de doorstroommogelijkheid naar zowel een technische als een medische master hopen de drie instellingen afgestudeerde artsen en ingenieurs af te leveren die een brug slaan tussen de techniek en de zorg en die zo kunnen bijdragen tot een grotere patiëntveiligheid en een effectieve inzet van technologie in de zorg. Juist doordat de opleiding professionals aflevert binnen het complete spectrum van enerzijds technische dokters tot anderzijds medisch onderlegde ingenieurs, is de verwachting dat een goede voedingsbodem ontstaat voor snelle introductie en verantwoorde toepassing van technologie in de zorg. 2.3 Korte beschrijving van het curriculum Het curriculum heeft dezelfde eindtermen als de bachelor technisch geneeskunde van de Universiteit Twente. De bachelor-eindtermen bereiden voor op het competentieprofiel voor een afgestudeerde master (een soort "Raamplan Klinische Technologie") zoals dat door de werkgroep Eindtermen van de commissie Zorg met Technologie is opgesteld en dat de basis is geweest voor het ontwerpbesluit klinisch technoloog. Een schematisch overzicht van het curriculum is opgenomen in bijlage A. Belangrijke kenmerken van het curriculum zijn: De indeling in periodes (blokken) van 5 weken, die de studeerbaarheid moeten bevorderen. Naast het blokonderwijs wordt doorlopend lijnonderwijs aangeboden. In het lijnonderwijs ligt het accent op het aanleren van vaardigheden, met name vaardigheden op het gebied van lichamelijk onderzoek, communicatie en academische vorming.
Pagina 5 De techniek en geneeskunde worden zoveel mogelijk geïntegreerd aangeboden in de vakken. Hierdoor krijgen studenten vanaf het begin begrip voor de relevantie van de techniek voor de gezondheidszorg en ervaren zij het verschil tussen de 'technische' en de 'medische' bril bij het oplossen van een medisch probleem. De kennis wordt aangeboden aan de hand van 7 orgaansystemen: (1) spijsverteringssysteem, (2) spierskeletsysteem, (3) neurale en zintuiglijke systeem, (4) cardiovasculair en respiratoir systeem, (5) bloedvormend en immuunsysteem, (6) uro-genitale systeem en (7) endocrien systeem. Door deze orgaangebaseerde benadering kunnen medische en technische kennis goed op elkaar worden aangesloten. De bachelor-opleiding kent drie fasen 1. In de eerste fase wordt kennis van de biologische principes (anatomie, fysiologie en functie) van de orgaansystemen aangeboden, waarbij de orgaanfunctie wordt geïntroduceerd op basis van elementaire technische principes. Deze systeembenadering fungeert als fundamentele kapstok om de gezonde situatie te beschrijven. Om het inzicht te verhogen worden waar nodig ook een aantal bij dat orgaansysteem voorkomende verstoringen (ziektebeelden) behandeld. Bij de bespreking van de orgaansystemen ligt de nadruk op begrip en inzicht en minder op het leren van feiten. Meer specifiek wordt bijvoorbeeld het spierskeletsysteem behandeld tegelijkertijd met biomechanica, en het neurale systeem met signaaltheorie. 2. In de tweede fase worden op geïntegreerde wijze de fysische principes van de verschillende diagnostische modaliteiten uitgelegd (bijvoorbeeld röntgen, EEG-meting) en vindt tegelijkertijd een verdieping in de pathologie plaats. Daarbij ligt de nadruk op veelvoorkomende ziekten en ziekten die vanuit medisch-technisch perspectief interessant zijn. 3. De derde fase richt zich op de therapie en behandeling waarbij naast de effecten van de therapie ook de fysische principes van de therapeutische modaliteiten aan bod komen (bijvoorbeeld een pacemaker, een heupprothese of beeldgeleide interventies). Ook de synthese van de opgedane kennis en vaardigheden wordt benadrukt, waardoor de student de stof beter gaat beheersen en stappen maakt naar het zelfstandig op systematische wijze analyseren van een medisch-technische vraagstelling. Een aantal vakken is niet aan een orgaansysteem gekoppeld, maar is wel essentieel voor een klinisch technoloog. Enerzijds betreft dit vakken die nodig zijn om de fysische en technische principes tot voldoende niveau te begrijpen en toe te passen (bijvoorbeeld velden en golven, bio-informatica), anderzijds gaat het om vakken die de ethische, organisatorische en evidence-based aspecten van de gezondheidszorg beslaan (medische informatica en organisatie van de zorg, epidemiologie). Het derde jaar start met een minor van 10 weken (15 ECTS). Voor studenten die willen doorstromen naar de master Biomedical Engineering (BME) of de master geneeskunde wordt een hierop gerichte minor aangeboden. Ook omdat er een zekere overlap is tussen enerzijds de eindtermen volgens het raamplan geneeskunde en de eindtemen van klinische technologie, en anderzijds de eindtermen van BME en de eindtermen van klinische technologie kunnen de schakelprogramma s in omvang/duur worden beperkt tot circa een half studiejaar (30 ECTS). 2.4 Arbeidsmarktmogelijkheden Afgestudeerden (master) van de opleiding zullen naar verwachting overwegend in 5 beroepen/ branches terecht komen: 1. in de patiëntenzorg als klinisch technoloog;
Pagina 6 2. in een zorginstelling op een technisch-klinische functie (bijvoorbeeld in het kader van de aanschaf en effectieve introductie van nieuwe apparatuur of de klinische kwaliteitszorg) 3. in de industrie als verbinder tussen de ontwerpers en de artsen; 4. in de patiëntenzorg als (technisch geschoolde) arts; dit betreft die studenten die doorstromen naar de master geneeskunde; 5. als onderzoeker bij een kennisinstelling of de industrie. De behoefte aan beroepsbeoefenaren uit categorie 1 en 2 is nog niet uitgekristalliseerd. Het beroep van klinisch technoloog is immers een nieuw beroep, dat zich in de praktijk nog moet bewijzen. Een actieve rol in de patiëntenzorg is pas mogelijk nadat het eerder genoemde ontwerpbesluit van kracht is geworden, aangezien afgestudeerde klinisch technologen pas daarna op grond van de wet BIG bevoegd zijn zogenaamde voorbehouden handelingen uit te voeren. Op dit moment is er dus nog geen praktijkervaring met de beoogde nieuwe beroepsbeoefenaren. De Universiteit Twente heeft aangegeven dat veel van haar ruim 100 afgestudeerden eerst een promotietraject hebben gevolgd, waarbij zij hebben laten zien dat de hun medisch-technische achtergrond een belangrijke bijdrage levert. Promovendi waren in dienst van diverse ziekenhuizen, dus niet bij de UT zelf. Dit toont aan dat klinisch technologen in ieder geval op het gebied van onderzoek goed inzetbaar zijn (beroepsprofiel 5) en dat er behoefte is aan technisch geschoolde mensen met medische kennis. In het kader van de voorbereiding van de voorgestelde opleiding zijn enkele interviews gehouden met potentiële werkgevers. Samengevat kwam uit de interviews het volgende naar voren ten aanzien van de arbeidsmarktpositie van klinisch technologen: Klinisch technologen hebben door hun klinische kennis potentieel een grote toegevoegde waarde, zowel voor de kliniek als voor de industrie. Het beroep van klinisch technoloog is, met name vanwege de nog zeer jonge historie van het vak, nog niet uitgekristalliseerd en moet in de praktijk zijn weg nog vinden. Het (ontwerp)besluit klinisch technoloog is in dat kader essentieel. Verder is van belang dat de zichtbaarheid van het vak wordt vergroot. Daarom is belangrijk dat klinische stages deel uitmaken van de opleiding. De omvang van de arbeidsmarkt laat zich gelet op alle onzekerheden moeilijk voorspellen. Het beroep van klinisch technoloog is een nieuw beroep in de zorg. De ervaring leert dat de acceptatie daarvan moeilijk kan zijn, maar uiteindelijk bij gebleken toegevoegde waarde wel slaagt. Zoals gezegd is men over de toegevoegde waarde positief. De industrie heeft zeker behoefte aan klinisch technologen. Voor de industrie is hun meerwaarde met name dat zij beter dan biomedisch ingenieurs de taal van de arts spreken. Verder wordt in het Topsectorplan Life Sciences & Health geconstateerd dat ondernemers in deze branche aangeven dat het moeilijk is om voldoende gekwalificeerd (technisch) personeel te vinden. Tot slot is er behoefte aan meer artsen, zeker ook die met een technisch profiel. Het kabinet heeft besloten om de bekostigde opleidingscapaciteit geneeskunde te vergroten met 200 plaatsen en om deze verhoging te realiseren via de zij-instroom in de master geneeskunde. De voorgestelde opleiding voorziet expliciet in de mogelijkheid van doorstroom naar de master geneeskunde. Omdat de opleiding een meer klinische insteek kent en een grotere overlap vertoont met het geneeskundecurriculum dan andere opleidingen die de mogelijkheid van zijinstroom bieden, kan het schakelprogramma zich beperken tot circa een half studiejaar. Dit betekent dat studenten slechts een beperkte studievertraging oplopen en sneller beschikbaar komen voor de arbeidsmarkt.
Bijlage A Het curriculum in schema Pagina 8 semester 1 periode 1 periode 2 periode 3 periode 4 Systeembiologie 1 Systeembiologie 2 7 Spijsverteringssysteem 6.5 Spierskeletsysteem en biomechanica 1 6.5 Wiskunde 1 Wiskunde 2 6 en thermodynamica semester 2 periode 5 periode 6 periode 7 periode 8 Neurale en zintuiglijk systeem 6.5 Cardiovasculair en respiratoir systeem 6.5 Bloedvormend en immuunsysteem 6.5 Uro-genitale systeem 6.5 en signalentheorie en stromingsleer en laboratoriumvaardigheden en medische statistiek semester 1 periode 9 periode 10 periode 11 periode 12 Endocrien systeem, 6.5 Wiskunde 3 6.5 Medische beeldvorming 6.5 Spierskeletsysteem en biomechanica 2 6.5 modelvorming en regeltechniek Velden en golven bij grote ziektebeelden semester 2 periode 13 periode 14 periode 15 periode 16 Neurale en zintuiglijk systeem 6.5 Cardiovasculair en respiratoir systeem 6.5 Ontwerpen medische technologie 3 Technische Heelkunde 4 en signalen meten en verwerken en biomedische instrumentatie Kennismaking beroepspraktijk en zorgstage 3.5 Signalen en stochastiek 2.5 semester 1 periode 17 periode 18 periode 19 periode 20 Minor Minor 15 Spijsverteringssysteem 6.5 Intensive care en 6.5 en medische beeldverwerking computersimulatie klinische vaardigheden, professioneel gedrag en academische vorming 2 semester 2 periode 21 periode 22 periode 23 periode 24 Complexe diagnose-therapiecombinaties 6.5 Organisatie van de zorg 6.5 Onderzoeksmethodologie en epidemiologie 3.5 Klinisch-technologisch eindproject 7.5 Medische informatica klinische vaardigheden, professioneel gedrag en academische vorming 2 Bio-informatica 4 Biologisch/medisch Project/stage/onderzoeksleer Technisch/mathematisch Lijnonderwijs Geintegreerd Minor