1 van 5 Determinatieperikelen bij rietganzen De kennis omtrent het voorkomen van Taigarietganzen in Nederland wordt al lang geplaagd door determinatieproblemen. Het onderscheid met de tegenwoordig veel talrijker Toendrarietgans is lastiger dan menigeen zich realiseert. Problematisch is vooral de variatie in grootte, postuur, snavelvorm en het aandeel oranje op de snavel, wat determinatie van beide soorten er niet gemakkelijker op maakt. Daar komt bij dat veel waarnemers zich sterk op één of enkele kenmerk(en) concentreren (meestal snavelvorm en kleur), terwijl voor een goede determinatie juist een combinatie van kenmerken belangrijk is, inclusief het postuur en de grootte van de vogels. In het eerste nummer van SOVON-Nieuws van 2010 is aan deze problematiek aandacht besteed en is ingegaan op de internationale populatieontwikkelingen. Met deze fotogalerij willen we een handreiking bieden om de determinatie zoveel mogelijk te vergemakkelijken. Er is een selectie van verschillende individuen opgenomen, typische Toendrarietganzen, typische Taigarietganzen en vooral vogels die vanwege hun kenmerken problemen kunnen opleveren bij herkenning. De foto's zijn voorgelegd aan Thomas Heinicke en Kees Polderdijk, resp. rietganzen-expert uit Duitsland en ervaren ganzenvanger uit Zeeland. Ze kunnen worden beschouwd als experts met uitgebreide internationale ervaring aan beide rietganzen en zijn goed op de hoogte van alle determinatiekenmerken, zowel in het veld als in de hand (de rietgans-lokganzen die de Nederlandse ganzenvangers gebruiken zijn vooral Taigarietganzen). Hun opmerkingen zijn verwerkt in de bijschriften van de foto's. Kees Koffijberg, Fred Hustings, Menno Hornman & Roy Slaterus, met medewerking van Thomas Heinicke, Kees Polderdijk en Roland Weiß De tweede vogel van links op de voorgrond vertoont op het eerste gezicht een aantal kenmerken van Taigarietgans (lange snavel en kop-snavelprofiel). Toch zou het gaan om een Toendrarietgans. De vogel is niet erg groot (vergelijk andere rietganzen en Kolganzen), heeft een korte dikke hals (al is dit lastig te beoordelen bij een ingetrokken hals). De kop lijkt donkerder dan de daarmee contrasterende lichte hals, wat een kenmerk van Toendrarietgans is. Foto s kunnen echter bedrieglijk uitvallen onder invloed van bijv. lichtomstandigheden, zodat het goed is om van twijfelgevallen zo mogelijk meerdere foto s te maken. Hoe dan ook pleit meer voor Toendrarietgans dan voor Taigarietgans. De rechter foto is een uitvergroting van de linker. Zowel qua snavelprofiel als het aandeel oranje op de snavel heeft deze vogel wel wat weg van een Taigarietgans. Ook lijkt de vogel slank. Ook deze vogel is echter een Toendrarietgans. Het formaat is te klein voor Taiga (vergelijk andere ganzen op de foto) en het slanke voorkomen wijst op een eerste winter vogel (op het voorste deel van de flanken zijn nog resten van het vlekkerige verenpak van juveniele vogels te zien). Dat zulke vogels slank overkomen, is normaal. De snavel is weliswaar lang en dun eindigend, maar kent een gewelfde ondersnavel (niet kaarsrecht), wat typisch is voor een Toendrarietgans. 19 februari 2010, Milsbeek Lb, Foto: Fred Hustings
2 van 5 De vogel op de rechter foto is dezelfde als op de linker. Op grond van het grote aandeel oranje op de snavel worden zulke vogels nog wel eens voor een Taigarietgans aangezien. Het kopprofiel (rond voorhoofd) en de vrij korte dikke en hoge snavel zijn echter duidelijke Toendrakenmerken. Ook het wit aan de snavelbasis wordt door sommigen als kenmerk van Taiga genoemd, maar wordt in het veld zowel bij Toendra- als Taigarietgans gevonden. 9 januari 2010, Gennep Lb, Foto: Fred Hustings Toendrarietgans. Vooral de rechtervogel lijkt groot, maar het gaat om een paartje, met het (grotere) mannetje rechts. De hals is te kort en te dik voor een Taigarietgans. Ook bij deze vogel is de donkere kop en de contrasterende lichtere hals goed te zien. Dat de snavel relatief lang is past nog binnen de normale variatie van de Toendrarietgans. 'Klassieke' Toendrarietganzen, met gedrongen postuur, korte en dikke hals en korte/dikke snavels. Let ook op de grootte in relatie tot de Kolganzen op de achtergrond.
3 van 5 Zulke vogels worden wel eens gebombardeerd tot Taigarietgans. Het gedrongen postuur, de korte dikke hals en snavelvorm wijzen echter op een Toendrietgans, in dit geval met opvallend veel oranje op de snavel. Ook bij deze vogel is het scherpe contrast tussen donkere kop en lichte hals goed zichtbaar. De grootte (vgl. Kolgans) en het grote aandeel oranje op de snavel wijzen bij de linkervogel in de richting van een Taigarietgans. Toch is ook dit een Toendrarietgans. De vogel heeft een dikke snavel, met een duidelijke welving in de ondersnavel (in plaats van een rechte ondersnavel). De hals is te kort voor Taigarietgans (let op dat het om een alerte vogel gaat). Door de lichtval is het contrast tussen kop en hals slecht zichtbaar. 3 februari 2010, Milsbeek Lb, Foto: Fred Hustings Een vogel met opvallend lange snavel in het groepje rechts op de foto. Grootte en postuur (vergelijk Kolgans) alsmede snavelvorm (snavel relatief lang maar te dik en met te veel ondersnavelwelving) wijzen echter op Toendrarietgans. Dat de hals lang en dun lijkt, zegt bij een alerte vogel niet zo veel. Nogmaals: maak bij twijfelgevallen zo mogelijk meer foto s van dezelfde vogel (andere houdingen, andere lichtval). 19 februari 2010, Milsbeek Lb, Foto: Fred Hustings Taigarietgans (man, adult) met opvallend groot aandeel zwart op de snavel. De brede 'kauwrand' is in deze vorm ongebruikelijk voor Taigarietgans, maar de ondersnavel vertoont geen uitgesproken welving zoals bij Toendrarietgans gebruikelijk is. Kop-snavelprofiel is lang en de vogel heeft een effen donkerbruine kop en hals. De vleugellengte van deze vogel was 486 mm, de snavellengte (culmen) 61,6 mm. De snavel telde 27 'tanden' (het geribbelde profiel in de 'kauwrand'), Toendrarietgans heeft gewoonlijk 22-23.
4 van 5 Taigarietgans (man, adult). Kop-snavelprofiel typisch voor Taiga, lang en smal (vergelijk snavellengte met koplengte). Ondersnavel recht, daarbij overwegend oranje bovensnavel. Vleugellengte 484 mm, culmen 65,1 mm. In de 'kauwrand' 26 'tanden' (vergelijk maten met Toendrarietgans onder). Kopprofiel van klassieke Toendrarietgans met korte dikke snavel (vergelijk voorgaande foto). Let op de uitgesproken gewelfde ondersnavel en de prominente 'kauwrand'. Vleugellengte 452 mm, culmen 53,0 mm. 'Kauwrand' met 23 'tanden' (vergelijk maten met Taigarietgans boven). Typische oranje-snavelige Taigarietganzen, let op de overeenkomst in postuur en grootte met de Grauwe Ganzen in de achtergrond. De gebruikelijk donkere kop en hals is door het felle licht niet goed zichtbaar. Wel ontbreekt het contrast tussen kop en hals. April 2008, Umeå, Zweden. Foto: Thomas Heinicke. Paartje Taigarietganzen (mannetje links). Het lange kop-snavelprofiel, de lange en dunne hals en overwegend oranje snavel zijn bij deze twee vogels de beste kenmerken. Let ook op verschil in snavelvorm en -grootte tussen man (links) en vrouw (rechts). De grootte en het postuur is zonder vergelijking met andere soorten lastig af te leiden. April 2008, Umeå, Zweden. Foto: Thomas Heinicke.
5 van 5 Taigarietgans in groep Kolganzen. Deze vogel oogt bijna als een Grauwe Gans. Het gestrekte kopprofiel en de lange (oranje) snavel zijn goed te zien, evenals het ontbreken van een dikke gewelfde ondersnavel en een uitgesproken kauwrand (die sommige individuen overigens wel kunnen hebben). De hals lijkt dikker dan in werkelijkheid omdat de vogel de nekveren heeft opgezet. Datum onbekend, Zudar op Rügen, Mecklenburg-Vorpommern, Duitsland. Foto: Roland Weiß Paartje Taigarietganzen (wakende vogel waarschijnlijk het mannetje). Ook in gestrekte vorm valt de lange dunne hals op. De snavel oogt relatief dik, maar het aandeel oranje en vooral de rechte ondersnavel (zonder welving) zijn typische kenmerken voor Taiga, evenals de lange snavel en de uniform gekleurde kop en hals. Datum onbekend, Rügen, Mecklenburg-Vorpommern, Duitsland. Foto: Roland Weiß