Verloskunde en gynaecologie Borstvoeding, het beste voor uw kind Gefeliciteerd met de geboorte van uw kind! Wij willen u graag helpen met het geven van borstvoeding. De keuze voor borst- of flesvoeding is uiteraard aan uzelf! Om een goede keuze te kunnen maken heeft u informatie nodig. In deze folder leest u informatie over moedermelk en het aanleggen van uw kind. We bespreken ook de problemen die u tegen kunt komen. Informatie over flesvoeding ontvangt u via andere kanalen, zoals fabrikanten van flesvoeding. Wij hebben het borstvoedingscertificaat Wij hechten veel waarde aan een goede start voor moeder en kind. We geven goede begeleiding bij het geven van borstvoeding; onze medewerkers zijn hier speciaal voor opgeleid. We zorgen ervoor dat moeder en kind altijd samen blijven. We werken intensief samen met borstvoedingscentra en de kraamzorg. Ook na uw verblijf in het ziekenhuis, zorgen we voor goede begeleiding. Daarom zijn wij gecertificeerd door de Stichting Zorg voor Borstvoeding. Het certificaat is een erkenning van de kwalitatief goede begeleiding die wij rondom borstvoeding geven. Lactatiekundigen Heeft u vragen over borstvoeding? Dan kunt u deze aan alle verpleegkundigen stellen die voor u zorgen. Heeft u specifieke vragen of heeft u behoefte aan meer begeleiding bij het geven van borstvoeding? Dan helpen onze lactatiekundigen hierbij. De lactatiekundigen werken op de afdeling Verloskunde en Gynaecologie. Zij zorgen ook voor scholing van de medewerkers op het gebied van borstvoeding. Deze informatie voor patienten is met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Jeroen Bosch Ziekenhuis 2011 www.jeroenboschziekenhuis.nl (GYN-114, uitgave maart 2015)
Wat leest u in deze brochure? Deze brochure bestaat uit vier delen. Deel 1. Praktische informatie over het geven van borstvoeding. Deel 2. Informatie over het kolven van borstvoeding. Deel 3. Problemen bij het geven van borstvoeding en oplossingen hiervoor. Deel 4. Geeft u kort informatie over borstvoeding in bijzondere omstandigheden. Niet alle informatie zal voor u van toepassing zijn. In deel 1 vindt u de informatie die u kunt gebruiken als voorbereiding op het geven van borstvoeding. De delen 2 en 3 kunt u tijdens het geven van borstvoeding gebruiken. 1. Het geven van borstvoeding Marie-Therèse, 35 jaar, moeder van Lisa (3 maanden): Nadat we er alles aan gedaan hebben om zwanger te worden, wilden we ook de beste start aan onze dochter meegeven; dat werd dus borstvoeding! Dankzij een goede voorbereiding, begeleiding van deskundige zorgverleners én steun van mijn man, genieten we er allebei nog steeds van! Waarom is moedermelk goed? Tijdens de zwangerschap maken uw borsten een speciale ontwikkeling door. Ze worden voorbereid op het geven van de meest natuurlijke manier van voeden: het geven van borstvoeding. Of uw borsten nu klein of groot zijn, de natuur zorgt ervoor dat u uw kind zelf voeding kunt geven. Borstvoeding geven betekent intimiteit en bescherming voor uw kind. Hoe is de samenstelling van moedermelk? Het is eigenlijk logisch dat moedermelk het beste is voor uw kind. Het wordt tenslotte door uw eigen lichaam aangemaakt. Het heeft altijd de juiste samenstelling en de goede temperatuur. De eerste melk heet colostrum. Hierin zitten veel antistoffen. Deze stoffen beschermen uw kind tegen allerlei infecties. Verder bevat colostrum belangrijke stoffen voor de groei. Maar ook voor de ontwikkeling van het immuunsysteem. Het colostrum gaat rond de vier dag over in rijpe melk. We noemen dit overgangsmelk. Hierin zit minder eiwit, maar meervet en melksuiker Deze overgang kan gepaard gaan met stuwing. Uw borsten zijn ineens veel zwaarder, soms zelfs erg gespannen. Deze stuwing kunt u voorkómen of verminderen door uw kind vaak aan te leggen. Na twee weken produceren de borsten rijpe moedermelk. De hoeveel antistoffen hierin is lager dan in het colostrum. Maar ook na de eerste weken is de beschermende waarde van moedermelk van groot belang voor de gezondheid van uw kind. Wat zijn de voordelen voor uw kind? Kinderen die borstvoeding hebben gehad, hebben minder kans hebben op luchtweginfecties, oorontstekingen en maagdarminfecties. Moedermelk heeft ook een beschermende werking bij kinderen die een erfelijke aanleg hebben voor allergische ziekten. Krijgt uw kind toch deze klachten? Dan komen deze vaak later en in mildere vorm voor. Moedermelk wordt door de darmen veel beter en sneller verteerd. Het irriteert het darmslijmvlies minder. Flesvoeding doet dit soms wel bij mogelijk allergische kinderen. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 2 van 16
Wat zijn de voordelen voor uzelf? Ook voor u is het geven van borstvoeding goed. Uw baarmoeder herstelt sneller. U komt makkelijker terug op uw oude gewicht. Op langere termijn heeft borstvoeding nog meer voordelen. Wanneer u een tijdlang borstvoeding hebt gegeven, heeft u minder risico op bepaalde vormen van kanker. Ook zijn uw botten op latere leeftijd steviger. Hoe bereidt u zich voor op borstvoeding? Als u borstvoeding wil laten slagen, dan is de motivatie van u beiden erg belangrijk. U bent degene die de borstvoeding geeft. Maar de steun van uw partner speelt een belangrijke rol. Borstvoeding geven heeft veel te maken met zelfvertrouwen en kennis. Goede raad komt van alle kanten. Het is soms moeilijk om de weg te vinden in de adviezen die u krijgt. Ze zijn vaak goed bedoeld, maar kunnen tegengesteld zijn. Met meer kennis wordt dit voor u een stuk eenvoudiger. Het gaat erom dat u zelfvertrouwen tegen een stootje kan en dat u uw eigen verantwoordelijkheid kunt nemen. Heeft u begeleiding nodig? Met deze folder en de begeleiding van onze medewerkers proberen wij u een steun in de rug te zijn. In s-hertogenbosch zijn informatieavonden over borstvoeding. Daarnaast kunt u speciale borstvoedingsbijeenkomsten bezoeken. Hierbij komen vrouwen, die kiezen om hun kind borstvoeding te geven, met elkaar in contact. Deze bijeenkomsten noemen we moedergroepen of borstvoedingsbegeleidingsgroepen. Op deze manier krijgt u informatie die voor u belangrijk kan zijn om met plezier en succes borstvoeding te geven. De bijeenkomsten worden geleid door vrouwen die zelf ervaring hebben met borstvoeding geven. Daarnaast hebben zij een intensieve training gevolgd. Achter in de folder vindt u een overzicht van de verschillende borstvoedingsbijeenkomsten in de regio. Roos-Marijn, 24 jaar, moeder van David (2 jaar) en 5 maanden zwanger van haar tweede kind: Bij onze eerste ben ik helaas na twee weken modderen gestopt met de borstvoeding, bij nummer 2 ga ik het anders doen. Bij de kraamzorg heb ik duidelijk aangegeven dat ik zelf wil gaan voeden en ze hebben me alle begeleiding toegezegd. En ik ga eens informeren bij een borstvoedingsorganisatie voor meer informatie of een cursus. Ik ga het in ieder geval weer proberen! Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 3 van 16
De eerste keer voeden Het grote moment is daar! Uw kind is net geboren en rust uit op uw buik. Ook voor uw kind was de bevalling een hele klus. Toch is dit het beste moment om uw kind voor het eerst aan te leggen. Het zuigreflex is het eerste uur na de geboorte erg sterk. Dit moment zorgt ervoor dat uw kind het drinken goed onthoudt. De borstvoeding komt sneller op gang. Heeft u tijdens de bevalling medicijnen gehad tegen de pijn? Dan kan het iets langer duren voordat uw kind goed wakker is om te drinken. Hoe komt de borstvoeding op gang? Vlak na de geboorte heeft uw kind voldoende vet- en vochtreserves. Uw kind heeft dus geen honger, maar wil wel regelmatig drinken/zuigen. Door uw kind vaak en goed aan de borst te leggen, wordt het zuigreflex en de melkproductie geprikkeld. Bij uzelf is de toeschietreflex belangrijk. Dit zorgt ervoor dat de melk door de melkkanaaltjes naar de tepels stroomt. Bij elke voeding komt de toeschietreflex op gang. Iedere vrouw ervaart de toeschietreflex anders. Voor sommige vrouwen is het een stekende pijn of tinteling en andere vrouwen voelen helemaal niets. Deze ervaringen zijn allemaal normaal te noemen. Tijdens en tussen twee voedingen door maakt uw lichaam in een laag tempo melk. Dit druppelt naar de borsten. Deze voorraad kan uw borsten behoorlijk vol doen aanvoelen. Toch is deze melk maar een gedeelte van de melk die uw kind krijgt. Zuigt uw kind een paar keer aan uw tepels? Dan maakt uw lichaam direct nieuwe melk aan. Hoe verzorgt u uw borsten? Gebruik geen zeep. s Ochtends douchen is voldoende. Vóór het geven van borstvoeding wast u extra goed uw handen. Als u gevoed heeft, laat uw borsten gewoon aan de lucht drogen. Veeg eventuele druppeltjes melk niet weg. Moedermelk zorgt voor een beschermend laagje op uw tepels! Draag een goed steunende, niet knellende beha. U kunt kompressen gebruiken om eventuele lekkages te voorkomen. Zorg dat uw tepels tussen de voedingen droog blijven. Verwissel eventuele natte kompressen dus regelmatig. Draag dagelijks een schone beha. Hoe legt u uw kind aan? Dit gaat meestal vanzelf. Breng uw kind naar uw borst toe. Buig niet zelf naar uw kind toe. Ondersteun uw borst met vier vingers aan de onderkant. Wacht tot het mondje opengaat met het tongetje naar beneden. Kietel eventueel het onderlipje of druk zachtjes tegen het kinnetje. Laat uw kind uw tepel én een deel van de tepelhof in het mondje nemen. Alleen zo kan uw kind goed zuigen en voldoende melk binnen krijgen. Het is belangrijk dat u een houding zoekt die voor u het prettigst is. In welke houdingen kunt u voeden? Liggend Liggend voeden is prettig voor de nacht- en ochtendvoedingen. U en uw kind liggen allebei goed op de zij. Uw tepel en het mondje van uw kind liggen op dezelfde hoogte. De eerste dagen kunt u het beste zittend voeden. U kunt dan beter zien of uw kind goed drinkt. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 4 van 16
Zittend Wanneer u in een zittende houding voedt, gaat u goed rechtop zitten. Zorg dat u uw schouders ontspannen houdt. Het buikje van uw kind ligt tegen uw eigen buik. U kunt de arm waarmee u uw kind vasthoudt ondersteunen met een kussen. Zo zakt uw arm niet weg. Het neusje zit op dezelfde hoogte als de tepel. Zorg dat de rug en achterhoofd van uw kind in één lijn ligt. Als u het prettig vindt, kunt u eventueel uw knieën optrekken en een voetenbankje gebruiken. Baby onder uw arm (rugbyhouding) U legt een kussen naast u neer, gedeeltelijk op schoot. Uw kind ligt met de beentjes onder uw arm door. De billetjes bevinden zich ter hoogte van uw elleboog. Het hoofdje van uw kind ligt in uw hand. U ondersteunt met uw onderarm de rug. U kunt de beentjes van uw kind omhoog tegen een leuning aanleggen. Deze houding is prettig als u een keizersnede hebt gehad. Maar ook bij veel stuwing of gevoelige tepels. U kunt ook gebruik maken van een voedingskussen. Waar u verder nog op moet letten? De tepel kan de eerste week gevoeliger zijn doordat uw tepel en tepelhof oprekken. Als u uw kind goed aanlegt, verdwijnt deze gevoeligheid. Blijft dit of gaat het pijn doen? Dan ligt uw kind waarschijnlijk niet goed aan de borst. Voeden hoort niet pijnlijk te zijn. Leg uw kind in dat geval opnieuw aan. Zuigt uw kind oppervlakkig en zonder diepe teugen? Of hoort u smakgeluidjes en zuigen de wangetjes naar binnen? Dan is het beter om uw kind van de borst te nemen en opnieuw aan te leggen. Spanning en rust Het is belangrijk dat u in een rustige omgeving de borstvoeding geeft. De toeschietreflex is dan vaak beter. Een glas water of sap drinken voor of tijdens het voeden wil ook wel helpen om het toeschieten van de melk te bevorderen. Tijdens het voeden voelt de moeder zich vaak loom en moe. Dit komt omdat er oxytocine vrijkomt. Deze stof veroorzaakt een soort natuurlijke rust. Laat bezoek even wachten, zodat u rustig kunt voeden. Hoe voedt u uw kind? Belangrijk is het om vanaf het eerste begin op verzoek te voeden. Dit betekent dat u voedt op het moment dat uw kind een teken geeft om te drinken. Een teken kan zijn: onrustig slapen, lichte slaap, ontwaken, zoekgedrag met mond en/of handen, smakken. U kunt per voeding beide borsten aanbieden. Begin met de borst waarmee u de vorige keer bent geëindigd. Daarna de tweede borst. Het kan zijn dat uw kind al voldoende heeft na de eerste borst en geen tweede borst wil. Dit is ook goed. Patricia, 38 jaar, moeder van Daan (5), Iris (3) en Ole (2 maanden): Ik ben een echte controlfreak en bij de oudsten had ik alles keurig geregeld, tot de voedingstijden toe. Ole trok zich echter niets aan van het schema dat ik had gekregen in het ziekenhuis, hij wilde gewoon eerder aan de borst of nog lekker doorslapen. Hoe moeilijk ik het ook vond om de tijden los te laten, want hoe wist ik nu Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 5 van 16
dat hij genoeg kreeg? Na een paar dagen was ik eraan gewend om meer op Ole te letten dan op de klok. Nu tel ik de plas- en poepluiers en kijk ik of mijn zoontje wel alert reageert. Natuurlijk houden ze op het consultatiebureau zijn gewicht goed in de gaten. Hoe vaak ik voed en hoe lang? Dat houd ik dus echt niet meer bij... Hoe lang voedt u? Uw kind geeft zelf aan hoelang het wil drinken. Dit is tussen de tien en twintig minuten. Uw kind laat vanzelf de tepel los als het genoeg gedronken heeft. Uw kind heeft voldoende voeding gehad als het: in slaap valt; de tepel loslaat; sabbelt; onregelmatig slikt. Wilt u zelf met de voeding stoppen? Dan brengt u uw pink in de mondhoek van uw kind. Zo wordt het vacuüm opgeheven en laat uw kind uw tepel los. Hoe vaak voedt u? In de eerste tien dagen voedt u: overdag, om de twee à drie uur; s nachts om de vier à vijf uur; Let op: sommige kinderen zijn de eerste dagen nog wat slaperig of sloom. Het kan dan zijn dat uw kind niet uit zichzelf goed wakker wordt. Wacht niet te lang, maar voed elke twee à drie uur. Na tien dagen Blijft u op verzoek voeden zonder speciale rust- of drinktijden. In ieder geval minimaal zes keer per 24 uur. Na vier tot acht weken Uw kind heeft nu meestal een eigen ritme gevonden. Heeft uw kind hier moeite mee? Neem dan contact op met het consultatiebureau. Veel kinderen willen s nachts ook nog gevoed worden. Dit is normaal. Doorslapen is prettig, maar een keer voeden is heel goed. Regeldagen Uw kind kan ook regeldagen hebben. Hierbij gooit uw kind het totale voedingsschema om. Dit gebeurt meestal rond: tien tot veertien dagen; zes weken; drie maanden. Dit duurt ongeveer twee tot drie dagen. Uw kind kan onrustig zijn en veel huilen. Het kan ook zijn dat uw kind plotseling s nachts weer wakker wordt en huilt om voeding. Deze regeldagen worden door uw kind ingesteld. Uw kind heeft dan een grotere behoefte aan moedermelk. Om dit te kunnen krijgen, wordt de aanmaak in de borsten gestimuleerd. U kunt het beste gewoon doorgaan met voeden op verzoek. Blijf vooral kalm en neem wat extra rust. Het gaat weer over en voordat u het weet, heeft uw kind alweer een nieuw ritme gevonden. Waarom geen speen of fopspeen? Gebruik in het kraambed liever geen speen of fopspeen. Als je een fopspeentje gebruikt kun je voedingssignalen missen. Het gevolg kan zijn dat uw kind de melkproductie niet goed op gang brengt. Als uw kind goed aan de borst drinkt, kunt u na ongeveer drie weken proberen om een flesje met afgekolfde moedermelk te geven. Hiermee voorkomt u dat uw kind de fles gaat weigeren op lange termijn. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 6 van 16
Wat kunt u het beste gebruiken in plaats van de: flessenspeen: voeden met behulp van een cupje of vingervoeden. fopspeen: aanleggen, veel huidcontact en aandacht, of de schone vinger van moeder of partner; tepelhoedje: goed aanleggen op advies van kraamverzorgende of lactatiekundige. Heeft uw kind bijvoeding nodig? Alles wat uw kind krijgt naast de borstvoeding (dus ook water) is bijvoeding. Een kind krijgt alleen bijvoeding als daar een medische reden voor is. Als uw kind groeit, is het de eerste zes maanden niet nodig om bijvoeding te geven. Uw kind heeft vitamines nodig Vitamine A krijgt uw kind voldoende via de moedermelk. Vitamine D is extra nodig. U geeft uw kind vanaf twee weken (10 mcg) = 10 druppels vitamine D per dag. Deze vitamine D druppels zijn verkrijgbaar bij drogist en apotheek. Vitamine K krijgt uw kind in de eerste uren na de geboorte van de verpleegkundige. Krijgt uw kind alleen borstvoeding? Dan geeft u vanaf de tweede week twaalf weken lang 150 microgram (5 druppels) vitamine K per dag. Hoe weet u of uw kind voldoende voeding krijgt? U kunt dan op het volgende letten. Ontspannen en alert Is uw kind tevreden ontspannen en alert na het wakker worden? Een goed gevoede baby is bij het wakker worden allert Wanneer een baby suf en slaperig is bij wakker maken kan te weinig voeding krijgen Plast uw kind voldoende? Uw kind gebruikt vanaf de vierde dag gemiddeld zes tot acht luiers per dag (24 uur). Gebruikt u wegwerpluiers? Dan zijn de plasjes niet altijd goed te zien. De luier neemt alle vocht op Schrik hier niet van. Kijk nog eens goed. Of voel het gewichtsverschil tussen een droge en een natte luier. - De eerste twee - drie dagen: één à twee natte luiers. - Vanaf dag drie vier: zes à acht natte luiers. - Na zes weken: vijf - zes natte luiers Hoe is de ontlasting van uw kind? Een baby die alleen moedermelk drinkt, heeft zachte ontlasting. Soms zelfs waterig met vlokjes. De kleur kan variëren van mosterdgeel tot lichtgroen. Dit is normaal en dus geen diarree. Na een week of zes wordt dit minder vaak. Soms 1x per week. - De eerste twee - drie dagen: meconium. Dit is groene of bruin - zwarte ontlasting die zich in de darm van uw ongeboren kind zit. Dit poept uw kind na de geboorte uit. - Tot ongeveer zes weken: twee - vijf poepluiers (dun) per dag. - Vanaf zes weken: minder poepluiers. Ontlasting is geel, soms groen. Hoe is het gewicht van uw kind? Ook het gewicht zegt of uw kind voldoende voeding binnenkrijgt. Tijdens de kraamperiode weegt de kraamverzorgende of verpleegkundige uw kindje de eerste, vierde en zevende dag. Na de kraamtijd weegt de JGZ-verpleegkundige uw kind tijdens het zuigelingenhuisbezoek. Dit is ongeveer na twee weken. Daarna wordt uw kind iedere keer gewogen tijdens het bezoek aan het consultatiebureau. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 7 van 16
Hoe groeit uw kind? Het geboortegewicht van uw kind geeft geen aanwijzingen voor de groei die u kunt verwachten. Hoe zwaar uw kind is bij de geboorte, is afhankelijk van hoe de placenta werkt tijdens uw zwangerschap. Geleidelijk komt uw kind op de eigen groeilijn terecht. Aanleg en lichaamsbouw van de ouders zijn belangrijk. Waar kunt u op letten? Uw kind kan de eerste dagen na de geboorte afvallen. Dit is normaal. Dit kan ongeveer tien procent van het geboortegewicht zijn. Na ongeveer een week moet uw kind weer meer aankomen. Eenmaal op het geboortegewicht, groeit uw kind ongeveer 150 tot 300 gram per week. De standaard groeicurven kunnen onjuiste verwachtingen wekken voor kinderen die borstvoeding krijgen. Deze kinderen groeien de eerste twee tot drie maanden vaak sneller dan de curve aangeeft. Rond de leeftijd van vier maanden wordt dit vaak minder. Welke voeding is goed voor u? Als u borstvoeding geeft, verbruik u extra energie. Daarom is het belangrijk dat u gezond en gevarieerd eet. Ga vooral niet op dieet tijdens de borstvoedingsperiode. U heeft dan te weinig energie. Bovendien kan sterk gewichtsverlies ook zorgen voor schadelijke stoffen in de moedermelk. Neem naast de aanbevolen voedingsmiddelen als aanvulling vitamine D. U neemt 10 microgram vitamine D (400 I.E.) per dag. Dit is te koop bij drogist of apotheek. Overigens heeft uw lichaam tijdens de zwangerschap een extra voorraadje vet aangelegd, juist met het oog op de borstvoeding. Eventueel overgewicht raakt u, heel gemakkelijk in de loop van een paar maanden kwijt. Het is verstandig een glas voor of tijdens het voeden of kolven te drinken. Wat moet u vooral niet doen? Alles wat u eet en drinkt komt in mindere mate via de borstvoeding ook bij uw kind. Gebruik daarom geen alcohol, sigaretten, veel koffie of andere genotmiddelen tijdens de borstvoedingsperiode. Ook geen medicijnen, tenzij deze door uw arts zijn voorgeschreven. Het gebruik van de anticonceptiepil kan de hoeveelheid borstvoeding afnemen. Ook verandert de borstvoeding van smaak. Uw kind kan de borst weigeren. We adviseren u om andere anticonceptiemiddelen te gebruiken tijdens de periode dat u borstvoeding geeft. Het afbouwen van borstvoeding De eerste zes maanden heeft uw kind voldoende aan alleen borstvoeding. Meestal krijgt u via het consultatiebureau advies over het geven van bijvoeding. Daarnaast kun u gewoon op verzoek borstvoeding blijven geven. Wil u stoppen dan kunt u uw borstvoeding geleidelijk vervangen door flesvoeding. Unicef en de WHO bevelen aan de borstvoeding voort te zetten tot ver in het tweede levensjaar. De keuze is uiteraard aan u zelf hoe lang u borstvoeding blijft geven. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 8 van 16
Hoe bouwt u af? Van de voedingen overdag laat u het eerst de voeding vervallen waar uw kind het minst drinkt. Deze vervangt u door andere zuigelingenvoeding. Stop als één na laatste met de voeding voor de nacht. Als allerlaatste stopt u met de ochtendvoeding. Wat adviseren we u? Neem vooral de tijd voor het afbouwen. Stoppen gaat niet van de ene op de andere dag. Laat niet meer dan één voeding per vijf à zeven dagen vervallen. Moet u door omstandigheden toch ineens stoppen, dan is het advies om de borstvoeding te kolven. Hierover leest u meer in hoofdstuk 2. 2 Borstvoeding en kolven Door de Arbeidstijdenwet kunt u borstvoeding blijven geven als u weer gaat werken. De inhoud luidt: dat de vrouw de eerste negen maanden na de geboorte het werk mag onderbreken voor het geven van borstvoeding of om af te kolven. De werkgever moet hiervoor een geschikte ruimte ter beschikking stellen. De vrouw heeft recht op het geven van borstvoeding of af te kolven, zo vaak en zo lang als nodig is, maar in het totaal maximaal één kwart van de arbeidstijd. De werkgever is verplicht deze tijd door te betalen. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, La Leche League en Vereniging Borstvoeding Natuurlijk geven folders uit over werk en borstvoeding. Joyce, 29 jaar, moeder van Tom (5 maanden): De borstvoeding met Tom liep vanaf het begin gesmeerd en ik wil hem graag zo lang als mogelijk is zelf blijven voeden. Al tijdens mijn verlof heb ik met mijn werkgever geregeld dat ik op mijn werkdagen kon kolven. Omdat ik de eerste in het bedrijf ben hebben ze speciaal voor mij een kamer in orde gemaakt, met een makkelijke stoel. De volle flesjes bewaar ik gewoon in de koelkast van de kantine. Aan het einde van een werkdag neem ik de flesjes mee naar huis. Wanneer kunt u kolven? Gaat u weer aan het werk of gaat u een dagje op stap, dan kunt u de melk afkolven. Andere redenen om af te kolven kunnen zijn: ernstige stuwing in de borst; als uw kind nog in de couveuse ligt; als u een operatie onder narcose moet ondergaan; als u tijdelijk medicijnen gebruikt die niet met borstvoeding samengaan. U kunt dan vooraf afkolven. Hoe kunt u het beste kolven? Om goed te kunnen afkolven is het belangrijk dat de melk spontaan toeschiet. Vaak gebeurt dat vanzelf. Rust, warmte of massage kunnen helpen. Om de borstvoeding goed op gang te brengen en te houden, kolft u minstens zes maal per dag met een elektrische borstkolf. Kolfapparaat U kunt met de hand kolven, maar u kunt ook een speciaal kolfapparaat, kopen of huren. Als de voeding goed op gang is, blijft u kolven totdat de melk niet meer stroomt. Kolf op tijden dat u normaal voeding zou geven. Daarnaast kun u afkolven op elk moment dat u wilt of als uw borsten erom vragen. U merkt dat uw borsten prikken. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 9 van 16
Moet u een voorraad maken, dan kunt u afkolven voor een voeding of tussen twee voedingen. Een veel gebruikt tijdstip van afkolven is na de ochtendvoeding. Er is dan meestal nog voldoende voeding over. Ook afkolven moet u leren. Wees niet teleurgesteld als u de eerste keren maar weinig melk krijgt. Hoelang kunt u de afgekolfde melk bewaren? Zet de melk zo snel mogelijk in een afgesloten fles in de koelkast. Daarop zet u de datum en tijd. Buiten de koelkast: zo kort mogelijk, geef de voeding het liefst binnen een uur (maximaal binnen 3-4 uur, bij maximaal 25 C) In de koelkast: achtenveertig uur bij 4 C. Niet in de deur! In ziekenhuiskoelkast: achtenveertig uur. Hoe vriest u de melk in? Als u een voorraad wilt aanleggen, kunt u melk invriezen. Bij het invriezen van moedermelk gaat altijd een deel van de levende cellen verloren. Gebruik voor het invriezen kunststoffen of glazen flesjes of bakjes die u kunt afsluiten. Zet de datum erop. U kunt de flesjes of bakjes na gebruik in een heet sopje schoonmaken. U bewaart de melk: In het vriesvak van koelkast: twee weken. In het diepvriesvak van de koelkast (- 18 C): drie tot vier maanden. Dit in verband met vaak openen en sluiten van de deur. In een vriesvak of vrieskast is moedermelk zes maanden houdbaar. Hoe ontdooit u de melk? De bevroren melk laat u in de koelkast ontdooien. Hebt u de voeding sneller nodig? Ontdooi de melk onder de stromende waterkraan die u langzaam van koud naar warm draait. Nooit direct met heet water ontdooien. Hierdoor werken sommige antistoffen niet meer. Ontdooi melk ook niet op kamertemperatuur. De kans op bacteriën is hierbij groter. Gebruik in de koelkast ontdooide melk binnen 24 uur. Deze mag niet opnieuw opgewarmd worden. U mag de melk niet opnieuw invriezen. Het is zinvol de melk te controleren op geur. Melk die bedorven is, ruikt vies. Gooi de melk weg. Hoe warmt u de melk op? Het maakt niet uit of u de moedermelk met een waterbad, flessenwarmer of magnetron opwarmt. Warm de moedermelk niet op tot temperaturen boven de 50 C. Een druppel melk mag op uw pols niet heet aanvoelen. Instelling magnetron: Zet magnetron op 600 watt. - 50 cc voeding is 15 seconden verwarmen. 100 cc is 30 seconden, 150 cc is 45 seconden enzovoort. Halverwege de tijd schudt u de melk voorzichtig één keer rond in de fles. De warmte in de melk wordt zo goed verdeeld. Doe dit ook aan het eind van de verwarming. Zo voorkomt u onnodig verlies van antistoffen. 3. Problemen en oplossingen Natuurlijk kan het voorkomen dat sommige zaken niet precies verlopen zoals we in de voorgaande informatie hebben beschreven. Daarom geven we in dit hoofdstuk een aantal mogelijke problemen weer. We beschrijven de klachten die u en uw kind kunnen krijgen en geven daarbij meteen advies. Voor elke klacht geldt dat als u twijfels heeft u contact kan opnemen met de kraamverzorgende, het consultatiebureau of iemand anders die u begeleidt. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 10 van 16
Ingetrokken of platte tepels Sommige vrouwen hebben ingetrokken of platte tepels. Meestal geeft dit geen problemen. In een enkele situatie kan uw kind de tepel niet goed pakken. Met de volgende tips lukt het meestal goed en kunt u normaal borstvoeding geven. Advies voor de geboorte: Masseer en stimuleer dagelijks uw tepels. Advies na de geboorte: Masseer uw tepels met koud water of gebruik eventueel een handkolf om de tepel naar voren te laten komen. Druk een beetje melk uit uw tepel. Zorg ervoor dat uw kind wakker en alert is. Huilen is een te laat signaal. Draag een half uur voor de voeding een tepelvormer. Gevoelige of pijnlijke tepels en tepelkloven De eerste dagen kunt u last hebben van gevoelige tepels. Als u uw kind goed hebt aangelegd, ligt de tepel veilig tussen de tong en het zachte gedeelte van het gehemelte. De tepel kan niet beschadigd worden. Oorzaken van pijn en/of kloofjes kunnen zijn: niet goed aanleggen; huidirritatie door overgevoeligheid voor crème, zoogkompressen, zeep of wasmiddelen; spruw. Dit is een schimmelinfectie in de mond van uw kind of op uw tepels. Advies: Ga niet dapper door met voeden als het pijn doet. Leg uw kind opnieuw aan. Begin met het voeden aan de minst pijnlijke kant. Om een borstontsteking te voorkomen, mag u dit maximaal 24 uur doen Ga niet minder voeden, maar leg juist vaker en korter aan. Zo is uw kind minder hongerig en zal rustiger drinken. Laat uw kind de borst (tepel en tepelhof) goed in de mond nemen. Voedt uw kind onder de arm in de zogenaamde rugbyhouding. Zo kan de pijnlijke kant van de tepel sneller genezen. Na de voeding laat u een beetje moedermelk op uw tepels goed indrogen. Smeer s nachts een dun laagje zalf, of volledig gezuiverde lanoline (wolvet) op uw tepels. Schakel een lactatiekundige in. Let op: teveel zalf maakt de tepel week en kan juist kloofjes veroorzaken. Smeer nooit iets op de tepels wat er weer afgeveegd moet worden voordat uw kind gaat drinken. Gebruik tepelbeschermers of hydrogelverbanden zodat uw tepels als het ware continu vrij liggen en er lucht bij kan. Deze kunt u kopen bij de Thuiszorgwinkel. Om de pijn te verlichten kunt u eventueel een kwartier voor de voeding een pijnstiller nemen. Doe dit wel in overleg met de verloskundige/arts. Angelique, 27 jaar, zwanger van haar eerste kind: Van vriendinnen hoor ik alleen maar enge verhalen over tepelkloven en borstontstekingen, brr, dat lijkt me heel pijnlijk hoor! Nu lees ik hoe ik dit kan voorkomen en ook zelf kan oplossen! Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 11 van 16
Heeft u last van stuwing? U kunt stuwing in uw borsten krijgen in de eerste dagen na de bevalling. Meestal is dit rond de vierde dag wanneer de overgangsmelk komt. Stuwing is een natuurlijk verschijnsel en verdwijnt weer snel. Advies: Leg uw kind vanaf het begin vaak aan, zolang als deze het wil. Leg voor het voeden warme doeken op uw borsten. Eventueel koude doeken tussen de voedingen in. Kou is voor de verlichting van het onbehaaglijke gevoel. Neem een warme douche voor het voeden. Heeft u teveel borstvoeding? Na de stuwing kan er te veel melk uit uw borsten komen. De hoeveelheid voeding past zich echter vanzelf weer aan. Wat merkt u aan uw kind? Uw kind: spuugt een gedeelte van de voeding terug; heeft buikkrampen; heeft veel natte luiers en dunne lichtgroene ontlasting. Zelf heeft u last van lekkende, gespannen borsten, ook na de voeding. Advies: Voed op verzoek, maar niet extra tussendoor om te troosten. Wil uw kind binnen twee uur weer voeding, bied dan de lege borst aan. Geef eventueel een borst per voeding totdat de productie weer normaal is. Haal uw kind even van de borst na het toeschieten van de melk. Laat die melk wegstromen in een spuuglapje. Als het weer druppelt, kunt u opnieuw aanleggen. Draag een goede, niet knellende beha. Gebruik warme doeken voor de voeding. Leg na de voeding koude doeken op uw borsten. Dit heeft wellicht een remmend effect op de melkproductie. Ga op uw rug liggen en leg uw kind aan met zijn buik op uw buik. Verschoon de natte zoogkompressen regelmatig. Gebruik geen borstlekglaasjes. Dit heeft een kolvende werking. Vraag om advies van een lactatiekundige. Let op: ook hier geldt dat afkolven geen oplossing biedt. Miranda, 33 jaar, moeder van Max (2) en Lieke (2 maanden): Omdat ik bij de borstvoeding aan mijn zoontje Max veel last heb gehad van het luxe probleem te veel melk heeft Max veel gehuild en was hij eigenlijk nooit tevreden. Hij kon gewoon nooit lekker rustig drinken want mijn melk spoot eruit! Met Lieke had ik in het begin precies hetzelfde probleem, maar nu wist ik veel beter wat ik eraan kon doen. Samen hebben we inmiddels heel wat uurtjes rustig voor de tv of lekker in bed doorgebracht, heerlijk. Heeft u te weinig borstvoeding? Het kan voorkomen dat u niet genoeg melk maakt. Oorzaken kunnen zijn dat uw kind: niet vaak en lang genoeg drinkt; niet goed is aangelegd; bijvoeding krijgt in de vorm van flesvoeding. Het kan ook zijn dat u gespannen bent waardoor de toeschietreflex niet voldoende is. U merkt dat uw kind: te weinig natte luiers heeft; niet tevreden is; niet aankomt of zelfs afvalt; zich niet meldt voor een voeding. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 12 van 16
Advies: Leg uw kind goed en vaker aan, gedurende twee tot drie dagen om de twee uur. Borstvoeding is na ongeveer anderhalf tot twee uur weer voor het grootste gedeelte beschikbaar. Geef beide borsten per voeding. Let op: ga pas over op de tweede borst als uw kind dit aangeeft. Uw kind laat de borst los of gaat sabbelen na eerst goed gedronken te hebben. Maak uw kind zonodig wakker voor de voeding. Let op hoeveel u drinkt. U heeft meer vocht nodig. Neem voldoende rust en zoek tijdens het voeden een plek waar u zich kunt ontspannen. Geef uw kind geen flesvoeding, tenzij uw arts dit voorschrijft. Zorg voor veel huidcontact met uw kind. Blijf zoveel mogelijk met uw kind in dezelfde ruimte. Dit is om de werking van de speciale hormonen die nodig zijn voor de borstvoeding te versterken. Geef nachtvoeding. Huur desnoods tijdelijk een elektrische borstkolf om wel de borstvoeding te verhogen als uw kind niet vaak genoeg wil zuigen. Schakel een borstvoedingsdeskundige in (lactatiekundige). Wat moet u doen bij een dreigende borstontsteking? Denk u dat u een borstontsteking gaat krijgen? U heeft dan een pijnlijke, harde rode plek op de borst die niet verdwijnt na de voeding. U kunt ook een lichte temperatuurverhoging hebben. De oorzaken van een dreigende borstontsteking kunnen zijn: te volle borsten, door het overslaan van een voeding. U krijgt dan een verstopt melkkanaaltje; oververmoeidheid. Advies: STOP NIET met borstvoeding geven. Verwarm uw borsten voor de voeding met warme doeken of warm water. Dit maakt de melkkanalen wijder. Masseer zachtjes mee tijdens het voeden. Doe dit met vlakke hand van boven naar beneden in de richting van de tepel. Het mag geen pijn doen. Sla geen voeding over. Voed eerst uit de pijnlijke borst. Houd de kin van uw kind in de richting van de pijnlijke plek. De tong brengt de melkstroom goed op gang. Laat uw borst goed leegdrinken. Wissel regelmatig van houding. Vermijd druk op uw borsten. Draag overdag en s nachts geen knellende kleding. Zorg altijd voor een goede hygiëne. Was goed uw handen. Leg eventueel een kwarkkompres (of koolblad) zeven tot tien minuten op uw borst. Dit verlicht het ongemak. Neem heel veel rust, het liefst terug in bed. Gebruik eventueel een pijnstiller. Wat kunt u doen bij een borstontsteking? Denkt u dat u een borstontsteking heeft, neem dan direct contact op met uw verloskundige, arts en/of een lactatiekundige. De klachten die u kunt hebben zijn: hoofdpijn, rillerig, pijnlijke spieren, pijnlijke borst en vaak flinke koorts. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 13 van 16
Advies: We adviseren u hetzelfde te doen als bij een dreigende borstontsteking. Wat is spruw? Spruw is een schimmelinfectie die. Moeder kan deze krijgen als zij vaker schimmelinfecties heeft en als ze aan antibioticakuur heeft gehad. U heeft een vlammende pijn door de hele borst. Na de voeding is de pijn het hevigst. De pijn kan in een of in beide borsten optreden. Branderige rode tepels of vaginale uitscheiding kunnen ook voorkomen. Soms is er beschadiging van de tepel(s). U heeft geen ontsteking en geen koorts. Ook uw kind kan verschijnselen hebben. Dit kunnen geïrriteerde slijmvliezen in mond en keelholte zijn, waarbij u witte stippen ziet. Maar ook verandert gedrag van uw kind, zoals: onrustig en kort slapen; de borst weigeren; herhaaldelijk de borst los laten; parelmoerachtige lippen; klakkend geluid maken tijdens het drinken. Advies: Spruw gaat niet vanzelf over. Bij borstvoeding kunnen u en uw kind elkaar steeds opnieuw besmetten. Daarom is een behandeling nodig. Zowel u als uw kind krijgen medicijnen om de schimmel te bestrijden. Ook is het belangrijk dat u uw weerstand verhoogt. Eet gezonde voeding en werk hygiënisch. Wat kunt u doen als uw kind darmkrampjes heeft? Darmkrampjes kunnen zowel bij borstgevoede kinderen als kunstgevoede kinderen voorkomen. Er zijn verschillende oorzaken: uw kind krijgt teveel lucht binnen tijdens het drinken; het zenuwstelsel van het maagdarmstelsel is nog niet volledig ontwikkeld; de darmspieren van uw kind trekken krachtig samen; uw kind wordt prikkelbaar. Uw kind raakt oververmoeid door te weinig rust; uw kind krijgt teveel voeding; uw kind is ergens allergisch voor; uw kind krijgt alleen voormelk. Deze bevat veel lactose en dit geeft gisting. Eet gezond en gevarieerd. Uw kind: huilt veel en trekt de knietjes tegen de buik; is niet te troosten; heeft vaak dunne, schuimige en groene ontlasting. Advies: Laat de eerste borst helemaal leegdrinken! Laat uw kind drinken zolang het wil. De tweede borst kun u als toetje aanbieden. Bij een sterke toeschietreflex kunt u de melk tijdens het toeschieten laten wegstromen. Uw kind mist dan iets van de voormelk maar kan daarna rustiger verder drinken. Houd uw kind vaak tegen u aan zodat er een gevoel van geborgenheid is. Wieg uw kind zachtjes. Draag uw kind in buikligging op uw arm, met het hoofdje in uw hand. Leg een warme doek op het buikje van uw kind. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 14 van 16
Laat uw kind extra boeren. Grote zuigbehoefte kunt u opvangen door uw pink te geven. Bij hoge uitzondering kunt u een fopspeen geven. Doe dit niet als de borstvoeding nog niet goed op gang is. 4. Bijzondere omstandigheden Borstvoeding na een keizersnede De melkproductie komt ook na een keizersnede gewoon op gang. Soms duurt dit wat langer door de verdoving, de pijn en uw conditie. Maar ook door eventuele emotionele problemen bij een onverwachte keizersnede. Begin zo snel mogelijk met huid op huid contact. Belangrijk is om uw kind te voeden in een goede houding met voldoende steun in verband met wondpijn. U ervaart zelf welke houding voor u het beste is. Borstvoeding bij een tweeling Het geven van borstvoeding aan een tweeling is heel goed mogelijk. Vraag en aanbod zorgt voor de nodige melkproductie. Als de voeding goed op gang is, kunt u uw kinderen ook tegelijk voeden. Natuurlijk mag u wat extra steun en hulp vragen van mensen in uw omgeving. Een te vroeg geboren baby en borstvoeding Ook als uw kind in de couveuse moet blijven, is borstvoeding erg goed. Te vroeg geboren kinderen hebben andere behoeften en de moedermelk past zich hier op aan. Het bevat bovendien meer calorieën en antistoffen dan rijpe moedermelk. Vaak begint u met kolven, bij voorkeur binnen zes uur, omdat uw kind (nog) niet zelf kan drinken. De moedermelk kan op verschillende manieren aan uw kind worden gegeven. Onder andere door sondevoeding, cupfeeding, vingervoeden of via de fles. Meer informatie hierover kunt u vinden op de couveusewebsite. Later kan uw kind bij u leren drinken. Simone, 30 jaar, moeder van Thijmen (6 maanden): Thijmen is zeven weken te vroeg geboren, dat was een moeilijke start. Het viel door de spanning niet mee om borstvoeding te geven en ons mannetje was te klein om meteen goed te drinken. De verpleging heeft me echt heel goed geholpen om in het begin melk te kolven, dat heeft hem én mij zo goed gedaan. Nu is hij al weer vier maanden thuis en hij drinkt als de beste. Borstvoedingscursussen in de regio In de regio s-hertogenbosch en omgeving worden verschillende borstvoedingsbijeenkomsten gegeven. Hieronder geven we een overzicht: BorstvoedingsCentrum s-hertogenbosch: iedere derde donderdag van de maand van 20.00-22.00 uur. Opgeven via website www.bvcdenbosch.nl IVT kraamzorg: 1x per maand op woensdagavond van 20.00-22.00 uur. Er zijn ook bijeenkomsten in de middag. Opgeven via website: www.ivtkraamzorg.nl Vivent kraamzorg: 1x per maand op maandagavond van 20.00-22.00 uur. Opgeven via: www.vivent.nl Vereniging Borstvoeding Natuurlijk. Meer informatie op www.borstvoedingnatuurlijk. nl of via 0343-576626. Zij organiseren ook avonden voor voedende moeders. La Leche Leage. Informatie vindt u op de website: www.lalecheleage.nl of via 0111-413189. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 15 van 16
Heeft u nog vragen? In deze folder hebben wij u uitgebreide informatie gegeven over het geven van borstvoeding. Iedereen is echter uniek en we kunnen ons dus voorstellen dat u nog vragen heeft. U kunt hiervoor contact opnemen met verschillende instanties. Op onze website www.jbz.nl/borstvoeding staat een uitgebreide lijst met patiëntenverenigingen, interessante boeken en contacten. Jeroen Bosch Ziekenhuis, te s-hertogenbosch Telefoonnummer: (073) 553 20 00. www.jbz.nl/borstvoeding BorstvoedingsCentrum s-hertogenbosch Het BVC is dagelijks bereikbaar tussen 09.00-21.00 uur via telefoonnummer: 06 27073184 of e-mail: info@bvcdenbosch.nl www.bvcdenbosch.nl Fotografie Vincent Nabbe Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 16 van 16