DIENST BELEIDSCOÖRDINATIE Brussel, 6 juni 2008 VSKO/DB/08.08 V0808 Contactpersoon: Jaak Palmans 02 507 06 42 Het rookverbod in onderwijsinstellingen en CLB s 1) 1 Het drieledige rookverbod Met ingang van 1 september 2008 gelden voor gesloten plaatsen, open plaatsen en extra-murosactiviteiten van onderwijsinstellingen en centra voor leerlingenbegeleiding de volgende bepalingen. 1.1 Gesloten plaatsen In gesloten plaatsen is roken steeds verboden. Gesloten plaatsen zijn plaatsen die deel uitmaken van de infrastructuur van de instelling en die door wanden van de omgeving afgesloten zijn of die van een plafond voorzien zijn, bijvoorbeeld klaslokalen, eetzalen, turnzalen, toneelzalen, kantoren, traphallen, gangen, wachtzalen, recreatieruimten, internaat, sanitaire ruimten, kelders, gedeelten van de speelplaats met een vaste overdekking, overdekte fietsenstallingen Het is dus niet langer toegestaan een rookkamer in te richten. Ook ter gelegenheid van schoolfeesten, lerarenfuiven of klasfuiven mag in de lokalen niet gerookt worden, zelfs niet s avonds, tijdens het weekend of tijdens vakantiedagen. Indien de school ter gelegenheid van een feestactiviteit op de speelplaats een tent laat oprichten, dan maakt deze geen deel uit van de infrastructuur van de instelling. Zulke tent dient dus niet beschouwd te worden als een gesloten plaats. 1.2 Open plaatsen In open plaatsen is roken verboden op weekdagen tussen 6.30 u. s morgens en 18.30 u. s avonds. Open plaatsen zijn plaatsen die deel uitmaken van de infrastructuur van de instelling en die niet als een gesloten plaats worden beschouwd, bijvoorbeeld speelplaats, sportterreinen, schooltuin, waterpartijen, dakterras, fietsenstalling in open lucht, parking, toegangswegen. Op schoolfeesten, lerarenfuiven of klasfuiven mag dus wel gerookt worden tijdens de weekends en op weekdagen tussen 18.30 u. s avonds en 6.30 u. s morgens, op voorwaarde dat dit in open lucht gebeurt (bijvoorbeeld op de speelplaats). Bemerk dat het rookverbod voor open plaatsen ook geldt op woensdagnamiddag en op vakantiedagen. Op die ogenblikken mag er dus niet gerookt worden, ook niet door toeschouwers tijdens sportactiviteiten in open lucht. 1) Decreet van 28 mei 2008 houdende het instellen van een rookverbod in onderwijsinstellingen en centra voor leerlingenbegeleiding, hierna het rookdecreet genoemd (nog te publiceren in het Belgisch Staatsblad).
2 1.3 Extra-murosactiviteiten Tijdens extra-murosactiviteiten is roken verboden tussen 6.30 u. s morgens en 18.30 u. s avonds. Extra-murosactiviteiten zijn activiteiten die plaatsvinden buiten de schoolmuren en die georganiseerd worden voor één of meer leerlingengroepen 2), bijvoorbeeld verplaatsingen naar het zwembad, de sporthal, een museum of het CLB; fietstochten; daguitstappen; natuurexploratie; ééndaagse of meerdaagse schoolreizen. Activiteiten die volledig buiten de schooluren georganiseerd worden, vallen niet onder de omschrijving van extra-murosactiviteiten. Bemerk dat het rookverbod ook tijdens het weekend geldt, tenzij de activiteit volledig buiten de schooluren georganiseerd wordt en dus geen extra-murosactiviteit is. Een activiteit die bijvoorbeeld volledig op zaterdag en/of zondag georganiseerd wordt, of die volledig binnen een vakantieperiode valt (zoals een cultuurreis naar Rome tijdens de Paasvakantie), is dus voor de toepassing van het rookdecreet geen extra-murosactiviteit. Het rookdecreet is er dan ook niet van toepassing. De school kan evenwel zelf een rookbeleid vastleggen voor zulke omstandigheden 3). Indien er voor sommige activiteiten die geheel of gedeeltelijk tijdens de schooluren georganiseerd worden, twijfel rijst omtrent het antwoord op de vraag of het om een extra-murosactiviteit gaat, dan kan men zich richten op volgende criteria van de rondzendbrief betreffende de extra-murosactiviteiten in het secundair onderwijs 4) : Een extra-murosactiviteit wordt omschreven als een activiteit die aan volgende criteria voldoet: a) biedt een onderwijzende en opvoedende meerwaarde en mag niet exclusief toeristisch of recreatief van aard zijn. Er moet een directe of indirecte band bestaan met het opvoedingsproject in het algemeen of het lesprogramma in het bijzonder, zodat de afwerking van de goedgekeurde leerplannen op geen enkele wijze in het gedrang wordt gebracht; b) moet aangepast zijn aan het profiel van de betrokken leerlingen; c) vindt op een andere locatie dan een vestigingsplaats van de onderwijsinstelling plaats; d) is geen leerlingenstage (waarvoor afzonderlijke richtlijnen gelden); e) wordt georganiseerd voor tenminste één klas- of leerlingengroep (een uitbreiding naar alle leerlingen van één of meer structuuronderdelen, graden, onderwijsvormen of zelfs de volledige leerlingenbevolking is derhalve mogelijk); f) is qua duurtijd niet aan een minimum of maximum onderworpen (dus ook activiteiten van niet langer dan één dag vallen onder onderhavige regeling). Het is niet uitgesloten dat de activiteit occasioneel één of meer dagen van een weekend of van een vakantie- of verlofperiode bestrijkt. In het kader van de vigerende regelgeving op de organisatie van het schooljaar, is het evident dat extra-murosactiviteiten vaak een afwijking op de gebruikelijke lesspreiding inhouden. 1.4 Schematisch overzicht Op de plaatsen en de tijdstippen waar het roken niet door het rookdecreet verboden is, kan de school het roken, eventueel onder bepaalde voorwaarden, toestaan of volledig verbieden. De school dient ter zake een eigen rookbeleid uit te werken 5). 2) 3) 4) 5) Decreet basisonderwijs van 25 februari 1997, Belgisch Staatsblad, 17 april 1997, art. 3, 14 ter. http://www.ond.vlaanderen.be/edulex > Rubrieken wetgeving > Basisonderwijs > Decreet basisonderwijs. Zie verder, punt 3. Rondzendbrief SO/2004/06 d.d. 5 mei 2004 betreffende extra-murosactiviteiten in het secundair onderwijs, punt 1. http://www.ond.vlaanderen.be/edulex > Rubrieken omzendbrieven > Secundair onderwijs > Instellingen en leerlingen > Organisatie > Extra-murosactiviteiten in het secundair onderwijs. Zie verder, punt 3.
3 Schematisch kan het rookverbod dus als volgt voorgesteld worden: Weekdagen 6.30 u. 18.30 u. Gesloten plaatsen Open plaatsen Extra-murosactiviteiten Weekdagen 18.30 u. 6.30 u. Weekends 6.30 u. 18.30 u. Weekends 18.30 u. 6.30 u. Uit dit schema blijken twee krachtlijnen: Gesloten plaatsen zijn altijd rookvrij. Weekdagen zijn altijd rookvrij tussen 6.30 u. en 18.30 u. 2 Toepassingsgebied van het rookverbod 2.1 In welke instellingen? De bepalingen van het rookdecreet zijn van toepassing in alle inrichtingen van het gewoon en buitengewoon basisonderwijs (met inbegrip van het kleuteronderwijs), het gewoon en buitengewoon secundair onderwijs (met inbegrip van de vierde graad), het deeltijds beroepssecundair onderwijs, de centra voor leerlingenbegeleiding. Het rookdecreet is NIET van toepassing in de inrichtingen van het deeltijds kunstonderwijs, het volwassenenonderwijs, de basiseducatie, de hogescholen, de universiteiten. Het rookdecreet is echter wel van toepassing indien deze laatste instellingen een activiteit verrichten binnen een instelling waar het rookdecreet van toepassing is. Indien bijvoorbeeld een CVO lessen organiseert in de lokalen van een secundaire school, dan is het rookdecreet onverkort van toepassing. 2.2 Voor welke personen? Het rookverbod is van toepassing voor alle personen die zich op de genoemde locaties bevinden, dit wil zeggen niet alleen de leerlingen, de leraren en de andere personeelsleden van de onderwijsinstelling, maar ook de stagiairs, de ouders, de leveranciers, de klanten, de bezoekers, de leden van de inrichtende macht, de leden van de inspectie en de begeleiding, de cursisten van andere instellingen, de leden van sportverenigingen die gebruik maken van de infrastructuur van de onderwijsinstelling, de werknemers van bedrijven die werkzaamheden uitoefenen binnen de onderwijsinstelling
4 Tijdens een extra-murosactiviteit is het rookverbod van toepassing op leerlingen, op leraars en personeelsleden die de leerlingen begeleiden, er toezicht op houden, of aan de activiteiten participeren, en op derden die betrokken zijn bij de extra-murosactiviteit, zoals bijvoorbeeld chauffeurs, begeleiders en plaatselijke gidsen. Het rookverbod is niet van toepassing op personeelsleden en derden die niet bij de extramurosactiviteit betrokken zijn, ook niet als ze toevallig in de buurt zijn. 3 Het rookbeleid Naast het decretaal vastgelegde rookverbod kan de school een eigen rookbeleid uitbouwen met aanvullende maatregelen. Die aanvullingen kunnen enkel een meer restrictieve uitwerking hebben ten aanzien van het rookverbod. Hierbij moet wel een evenwicht gevonden worden tussen de pedagogische opdracht van de instelling en de individuele vrijheid van elke persoon, zodat beide voldoende gegarandeerd worden. Het kan bijvoorbeeld niet de bedoeling zijn om tijdens een schoolreis van meerdere dagen een absoluut rookverbod van 24 uur op 24 op te leggen aan leerlingen, leraars of participerende derden. Enkele voorbeelden van bijkomende maatregelen die deel zouden kunnen uitmaken van het eigen rookbeleid : In open plaatsen is roken verboden tussen 6.30 u. en 18.30 u. (d.w.z. niet alleen tijdens weekdagen, maar ook tijdens weekends). Tijdens schoolactiviteiten met leerlingen buiten de schoolmuren is roken verboden tussen 6.30 u. en 18.30 u. (d.w.z. niet alleen tijdens erkende extra-murosactiviteiten, maar ook tijdens schoolactiviteiten die volledig binnen een weekend of een vakantieperiode vallen). Op school is roken steeds verboden. (d.w.z. zowel gesloten als open plaatsen zijn volledig rookvrij). Het rookbeleid omvat dus de minimale verplichtingen opgelegd door het rookdecreet (zie punten 1.1, 1.2 en 1.3), aangevuld met eventuele bijkomende maatregelen zoals hierboven beschreven. 4 Het kenbaar maken van het rookbeleid De school dient een doeltreffend beleid te voeren om het rookverbod te handhaven. Dit houdt in dat ze een actief antirookbeleid voert en de naleving van het verbod controleert. Bij de vaststelling van eventuele overtredingen treedt de school op conform haar eigen sanctiebeleid. De school dient haar rookbeleid derhalve kenbaar te maken aan alle aanwezigen op het grondgebied van de instelling (leerlingen, personeelsleden, derden). Dit gebeurt vooreerst door in de inrichtingen de nodige pictogrammen aan te brengen op alle plaatsen die daarvoor in aanmerking komen. 4.1 In het schoolreglement Daarnaast dient het rookbeleid opgenomen te worden in het schoolreglement, ten behoeve van de leerlingen en hun ouders. Het rookbeleid omvat minstens de decretale verplichtingen, eventueel aangevuld met bijkomende maatregelen van de eigen school. Het schoolreglement dient in sancties te voorzien die toegepast kunnen worden in geval van overtreding. De Verbonden van het VSKO zullen voor de scholen van de onderscheiden onderwijsniveaus modelteksten ter beschikking stellen. 4.2 In het arbeidsreglement Voorts dient het rookbeleid opgenomen te worden in het arbeidsreglement, ten behoeve van de personeelsleden, inclusief sancties. Het VSKO zal de nodige stappen zetten om het model van arbeidsreglement van het Centraal Paritair Comité van het Katholiek Onderwijs voor de gesubsidieerde personeelsleden dienovereenkomstig aan te passen.
5 4.3 In verbintenissen met derden Ten slotte dient het rookbeleid eveneens opgenomen te worden in de verbintenissen die de school afsluit met derden die de schoolterreinen zullen betreden. We zijn er ons van bewust dat scholen om uiteenlopende redenen zwak staan tegenover derden die het rookverbod op ernstige wijze overtreden. We wijzen er evenwel op dat personeelsleden en leerlingen zich met hun klachten tot de onderwijsinspectie kunnen wenden indien ze van oordeel zijn dat het rookverbod op school niet of te laks toegepast wordt (zie verder, punt 5). De school doet er daarom goed aan ten minste formeel in haar verbintenissen te voldoen aan deze decretale verplichting. 4.3.1 Schoolinfrastructuur verhuurd aan of gebruikt door derden Derden die gebruik maken van de infrastructuur, dienen zich te engageren om het rookbeleid na te leven (bijvoorbeeld sportverenigingen, culturele verenigingen, jeugdverenigingen, oudercomité ). Daartoe kunnen in alle overeenkomsten met betrekking tot het gebruik of de huur van schoolinfrastructuur de volgende bepalingen opgenomen worden: De [gebruiker / huurder] verbindt zich ertoe het rookbeleid na te leven: Roken is steeds verboden in plaatsen die deel uitmaken van de infrastructuur en die door wanden omgeven zijn of door een plafond afgesloten zijn. Roken is op alle andere plaatsen binnen het schoolterrein verboden op weekdagen tussen 6.30 u. s morgens en 18.30 u. s avonds. [ ] (eventueel bijkomende maatregelen, zie punt 3) De [gebruiker / huurder] verbindt zich ertoe deze bepalingen mee te delen aan en te doen naleven door zijn medewerkers, zijn leden, eventuele toeschouwers en alle andere partijen die in uitvoering van de onderhavige overeenkomst de schoolterreinen zullen betreden. De school is wettelijk verplicht toe te zien op de naleving van het rookverbod. In geval van niet-naleving zal de school de [gebruiker / huurder] aanmanen. Bij de derde aanmaning kan de school overgaan tot een formele ingebrekestelling, gevolgd door een procedure die kan leiden tot verbreking van de onderhavige overeenkomst. 4.3.2 Werkzaamheden op de schoolterreinen uitgevoerd door derden Derden die werkzaamheden uitvoeren op de terreinen, dienen zich te engageren om het rookbeleid na te leven (bijvoorbeeld een firma die stookolie levert, een firma die de drankautomaten vult, een loodgieter die het sanitair herstelt, een bouwfirma die een nieuwe vleugel bouwt, ). Daartoe kunnen in alle bestelformulieren, bestekken e.d. de volgende bepalingen opgenomen worden: De [leverancier / aannemer] verbindt zich ertoe het rookbeleid na te leven: Roken is steeds verboden in plaatsen die deel uitmaken van de infrastructuur en die door wanden omgeven zijn of door een plafond afgesloten zijn. Roken is op alle andere plaatsen binnen het schoolterrein verboden op weekdagen tussen 6.30 u. s morgens en 18.30 u. s avonds. Het is dus niet toegestaan een rookkamer in te richten. [ ] (eventueel bijkomende maatregelen, zie punt 3). De [leverancier / aannemer] verbindt zich ertoe deze bepalingen mee te delen aan en te doen naleven door zijn medewerkers, werknemers, onderaannemers en alle andere partijen die in uitvoering van de onderhavige overeenkomst de schoolterreinen zullen betreden. De school is wettelijk verplicht toe te zien op de naleving van het rookverbod. In geval van niet-naleving zal de school de [leverancier / aannemer] aanmanen. De school houdt zich het recht voor om in geval van overtreding van het rookverbod het werk stil te leggen of personen die de voorschriften niet naleven van het schoolterrein te sturen, zonder supplementaire kosten voor de school en zonder verlenging van de uitvoeringstermijn van het werk.
6 Overigens kan de school er op wijzen dat niet alleen het rookdecreet, maar ook de Codex over het welzijn op het werk de werkgever oplegt zijn werknemers het roken te verbieden in de werkruimten 6). Onder werkruimte moet in deze context worden verstaan elke arbeidsplaats, ongeacht of deze zich binnen of buiten de onderneming bevindt en ongeacht of deze zich in een gesloten of in een open ruimte bevindt, met uitzondering van de ruimte in open lucht 7). Met andere woorden, ook de werkzaamheden op school vallen onder deze omschrijving. 4.3.3 Bezoek van klanten tijdens praktijklessen Ook in het reglement van bijvoorbeeld het didactisch restaurant of het didactisch kapsalon dienen ten behoeve van de klanten bepalingen met betrekking tot het rookverbod opgenomen te worden, bijvoorbeeld als volgt: De klant verbindt zich ertoe het rookbeleid na te leven: Roken is steeds verboden in plaatsen die deel uitmaken van de infrastructuur en die door wanden omgeven zijn of door een plafond afgesloten zijn. Roken is op alle andere plaatsen binnen het schoolterrein verboden op weekdagen tussen 6.30 u. s morgens en 18.30 u. s avonds. [ ] (eventueel bijkomende maatregelen, zie punt 3). De school is wettelijk verplicht toe te zien op de naleving van het rookverbod. In geval van niet-naleving zal de school de klant hierop moeten wijzen. In geval van herhaling kan de school zich genoodzaakt zien de dienstverlening voor de klant eenzijdig te beëindigen. 5 Toezicht op de naleving van het rookverbod De onderwijsinspectie is bevoegd om de inspanningen te beoordelen die de instellingen leveren om het rookverbod te handhaven. Ze doet dat tijdens de doorlichtingen en neemt de beoordeling op in haar advies aan de minister. De inspectie controleert in welke mate de school een doeltreffend beleid voert om het rookverbod kenbaar te maken en te handhaven, controle uitoefent over de naleving van het verbod, en conform haar eigen sanctiebeleid optreedt tegen overtreders. Ze gaat na of het rookbeleid opgenomen is in het schoolreglement, het arbeidsreglement en de contractuele verbintenissen met derden. Volgens de memorie van toelichting bij het rookdecreet zijn klachten over de niet-toepassing van het rookverbod of over een te laks rookbeleid ontvankelijk bij de onderwijsinspectie. Ernstige of herhaaldelijke overtreding kan aanleiding geven tot een onderzoek ter plaatse door de inspectie, waarna deze de minister van onderwijs op de hoogte kan stellen, indien zij dat nodig acht. Ten slotte wordt bij de erkenningsvoorwaarden van de basisscholen 8) en de subsidiëringsvoorwaarden van de secundaire scholen 9) de verplichting opgenomen om een doeltreffend beleid uit te voeren, om het rookverbod kenbaar te maken en te handhaven, om controle uit te oefenen over de naleving van het verbod en om overtreders conform het sanctiebeleid van het schoolreglement of het arbeidsreglement te bestraffen. 6) 7) 8) 9) Koninklijk besluit van 19 januari 2005 betreffende de bescherming van de werknemers tegen tabaksrook, Belgisch Staatsblad, 2 maart 2005, art. 5, 1. Zie Bescherming van de werknemers tegen tabaksrook, mededeling VSKO/Dienst Beleidscoördinatie/06.1, d.d. 26 januari 2006. Ibidem, art. 3, 2, a. Decreet basisonderwijs van 25 februari 1997, Belgisch Staatsblad, 17 april 1997, art. 62, 1, 12. http://www.ond.vlaanderen.be/edulex > Rubrieken wetgeving > Basisonderwijs > Decreet basisonderwijs. Wet van 29 mei 1959 tot wijziging van sommige bepalingen van de onderwijswetgeving, Belgisch Staatsblad, 19 juni 1959, art. 24 bis, 17 en art. 24 ter, 1. Http://www.ond.vlaanderen.be/edulex > Rubrieken wetgeving > Niveau-overschrijdend deel > Schoolpact > Wet tot wijziging van sommige bepalingen van de onderwijswetgeving.