Provinciale Staten Provincie Zeeland Gedeputeerde belast met behandeling: Onderwerp: Beveren, C. van Vergadering PS: Nr: 01-10-2010 FEZ-1 76 Agenda nr: Vergadering GS: 13-07-2010 Nr: 10023599lFEZ-01 VOORSTEL Aan de Provinciale Staten van Zeeland Samenvatting: Wij leggen u ter vaststelling voor het provinciale beleid omtrent overheidscommissarissen. Met dit beleid beogen wij de kaders voor overheidscommissarissen bij onze deelnemingen en de wijze van uitvoering van een onafhankelijk en actief aandeelhouderschap bij deze deelnemingen uit te kunnen voeren. Wat willen we bereiken? Bij onze deelnemingen een onafhankelijke en actieve rol als aandeelhouder vervullen. Waaraan kunnen we zien of alles bereikt is? Geen gedeputeerden als (overheids)commissaris bij één van de deelnemingen van de Provincie Zeeland. Wat doen we daarvoor? Eerst schetsen wij u het theoretisch kader rondom (overheids)commissarissen en vervolgens zullen wij ingaan op de huidige situatie en de voorgestelde situatie. Theoretisch kader Rol van commissaris De raad van commissarissen (RvC) heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in de onderneming. De RvC richt zich bij de vervulling van zijn taak naar het belang van de vennootschap en de met haar verbonden onderneming(en). Er dient een onderscheid gemaakt te worden naar vennootschappen die onder het structuurregime vallen en vennootschappen die daar niet onder vallen. In hoofdlijnen valt een vennootschap onder het structuurregime indien gedurende drie jaren onafgebroken wordt voldaan aan de volgende drie voorwaarden: 1. eigen vermogen > E 16.768.000; 2. er krachtens wettelijke verplichting een ondernemingsraad is ingesteld; 3. er bij de vennootschap (en de van haar afhankelijke maatschappijen) ten minste 100 werknemers werkzaam zijn. Bij een structuurvennootschap is een RvC voorgeschreven, bij niet-structuurvennootschappen niet. Commissarissen worden benoemd, geschorst en ontslagen door de algemene vergadering van aandeelhouders (AvA). Bij een structuurvennootschap worden de commissarissen benoemd door de AvA op voordracht van de RvC, bij een nietstructuurvennootschap is de benoeming van commissarissen een bevoegdheid van de AvA zelf.
De bevoegdheden van de RvC bij structuurvennootschappen (bij niet-structuurvennootschappen zonder RvC liggen deze bij de AvA) betreffen: Zonder last en ruggespraak het belang van de vennootschap behartigen; Het is niet toegestaan zich op te stellen als behartiger van een deelbelang; Indien het particuliere belang, het belang van de vennootschap, strijdig is met het publiek belang, dan zal een commissaris in het belang van de vennootschap moeten handelen; Een commissaris is enkel verantwoording schuldig aan de AvA. Onder overheidscommissarissen worden verstaan leden van de RvC van vennootschappen waarin door overheden (Rijk, provincie of gemeente) wordt deelgenomen en die door diezelfde overheid zijn benoemd. Benoeming van overheidscommissarissen kan plaatsvinden op grond van: het aandeelhouderschap; een in de wet opgenomen mogelijkheid om in de statuten van een vennootschap de mogelijkheid tot aanstelling van overheidscommissarissen te regelen; een in de wet opgenomen mogelijkheid om in de statuten van een vennootschap de bevoegdheid tot benoeming van maximaal 113 van de commissarissen over te dragen aan anderen dan de AvA. Huidige situatie Waar doet hef zich voor? Naar de situatie per 1 januari 2010 worden door de Provincie Zeeland uit hoofde van aandeelhouderschap commissariaten vervuld in de volgende vennootschappen: DELTANV; NV Westerscheldetunnel; Zeeuws Participatiefonds B.V.; Evides NV. DELTA NV De RvC bij DELTA NV bestaat momenteel uit 9 leden. In de statuten van DELTA NV is vastgelegd dat commissarissen op voordracht van de RvC door de AvA worden benoemd. DELTA NV is een zogenaamde structuurvennootschap. Het bestuurlijk belang bestaat uit een nadere afspraak met DELTA NV (in een protocol buitenom de statuten), waarin is vastgelegd dat de Provincie Zeeland als grootaandeelhouder 1 van de 9 commissarisposities mag aanbevelen. Op dit moment bekleden we 1 positie, namelijk dhr. Wiersma, huidig lid van Gedeputeerde Staten van Zeeland. NV Westerscheldetunnel De RvC bij de NV Westerscheldetunnel bestaat uit 5 leden. De NV Westerscheldetunnel is geen structuurvennootschap. Daarom geldt dat de commissarissen worden benoemd door AvA. De benoeming door de AvA zal voor wat betreft de benoeming van één commissaris geschieden op voordracht van de Provincie Zeeland. Op dit moment betreft dit dhr. E.P.H. Kerckhaert. Tot 1 juli 2009 werd deze positie bekleed door dhr. Wiersma, lid van Gedeputeerde Staten, waarna deze positie tot 1 januari 2010 vacant is geweest. Zeeuws Participatiefonds BV De RvC van het Zeeuws Participatiefonds BV bestaat op dit moment uit 4 leden. In de statuten is opgenomen dat de leden van de RvC worden benoemd, geschorst en ontslagen door de AvA op bindende voordracht. Iedere aandeelhouder (indien meer dan 33% aandeelhouder) heeft het recht om op bindende voordracht een commissaris aan te wijzen. Een derde (of in ons geval een vierde commissaris) wordt benoemd door de overige commissarissen. Deze commissaris moet in het bedrijfsleven actief zijn. De raad van commissarissen kiest uit haar midden een voorzitter. Dit betekent dus dat de Provincie Zeeland een bindende voordracht voor 6én commissaris mag inbrengen in de AvA. Deze commissaris is niet automatisch ook voorzitter. Voor de eerste maal is namens onze Provincie de heer ir. L.A. van Gelder benoemd. Op dit moment zijn er geen commissarissen (vanuit de Provincie) benoemd in afwachting van de discussie over de toekomst van het ZPF. De commissarissen hebben onderling de heer Hofwegen als voorzitter benoemd. Het Zeeuws Participatiefonds BV is geen structuurvennootschap. 100706 Statenvoorstel overheidscomrnissarissen (zonder voorblad de )
Evides N V Evides is voor 50% eigendom van DELTA NV en voor 50% van Gemeenschappelijk Bezit Evides, die op hun beurt weer het eigendom zijn van de gemeenten en provincies in het verzorgingsgebied. Het bestuur en de Raad van Commissarissen hebben besloten om de Corporate Governance Code, die in december 2003 door de Commissie Tabaksblat is gepresenteerd, te zullen toepassen en uit te leggen waar van deze code wordt afgeweken. Hoewel de code alleen voor beursgenoteerde ondernemingen verplicht is, ziet Evides toegevoegde waarde in het toepassen van de code bij het transparant maken van controlemechanismen en de relaties tussen de verschillende bestuursorganen. De Raad van Commissarissen (RvC) bestaat uit zeven personen, benoemd door de AvA. Met betrekking tot de onafhankelijkheid van de leden van de RvC wijkt Evides af van de Nederlandse Corporate Governance Code. De statuten bepalen dat aandeelhouder DELTA NV kandidaten voordraagt voor twee zetels (zijnde de heer Verhagen en de heer Hamelink) evenals de aandeelhouder B.V. Gemeenschappelijk Bezit Evides (de heren De Kreij en Binnendijk). Kandidaten voor de overige drie zetels worden door de RvC voorgedragen (de heer Van Woerkom als voorzitter en twee leden, mevrouw Lubbi en de heer Haijkens, op aanbeveling van de ondernemingsraad). Aan het einde van 2009 was de samenstelling als volgt: - de heer G.H.N.L. van Woerkom (voorzitter, tevens voorzitter remuneratie-, selectie- en benoemingscommissie); - de heer R.P. Binnendijk (tevens lid auditcommissie); - de heer J. Haijkens (tevens lid auditcommissie); - de heer. F.K. Hamelink (tevens lid remuneratie-, selectie- en benoemingscommissie, huidig lid GS); - de heer J.P. de Kreij (vice-voorzitter, tevens voorzitter auditcommissie). - mevrouw M.W. Lubbi (tevens lid remuneratie-, selectie- en benoemingscommissie); - de heer F. Verhagen (vice-voorzitter, tevens lid auditcommissie); Evides NV is nog geen structuurvennootschap. Op grond van de Drinkwaterwet is een gemitigeerd structuurregime ingevoerd, waarmee aan een aantal voorwaarden voor een structuurvennootschap wordt voldaan. Naast deze vier genoemde vennootschappen heeft de Provincie Zeeland een (beperkte) hoeveelheid aandelen NV Nederlandse Waterschapsbank. Bij deze NV wordt geen commissariaat vanuit de Provincie Zeeland vervuld of voorgedragen. Hetzelfde geldt voor de Economische Impuls Zeeland NV, de BVICV Perkpolder (de BV en CV hebben geen RvC) en de BV Kanaalkruising Sluiskil. Bij de Economische Impuls Zeeland NV is in de statuten het volgende opgenomen: De commissarissen worden benoemd door de algemene vergadering, bij besluit genomen met een meerderheidvertegenwoordigende ten minste twee derden (213) van de uitgebrachte stemmen, die meer dan de helft van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen. De raad van commissarissen is bevoegd aanbevelingen voor de benoeming van commissarissen te doen. Tot commissaris kunnen niet worden benoemd personen, die een actief bestuurlijk-politieke functie in de provincie Zeeland vervullen. De algemene vergadering is bevoegd, mits met de hiervoor in dit lid gemelde meerderheid, het in de vorige zin bepaalde terzijde te stellen. Kortom, de aandeelhouders benoemen, de RvC draagt voor en hierbij is geen plaats voor bestuurders, tenzij 213 van de aandeelhouders hiermee instemt. Van deze optie is geen gebruik gemaakt. Wat is het huidige beleid van onze provincie? Momenteel is er geen formeel vastgesteld beleid, maar worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: rijksbeleid inzake overheidscommissarissen volgen; provinciale beleid zoveel mogelijk afstemmen op dat van andere (lagere) overheden; behouden van invloed op het benoemen van commissarissen, gezien de enorme (financiële en beleidsmatige) belangen die het aandeelhouderschap met zich meebrengt; bij commissarissen namens de Provincie Zeeland heeft het de voorkeur om GS-leden te benoemen. Beleid van de Rijksoverheid Op 12 februari 2001 (recenter is hiervoor geen beleid geformuleerd) is door de ministers van de departementen Financiën en Economische Zaken een nota gestuurd naar de kamer met als onderwerp "commissarissen van overheidswege". In de nota wordt aangegeven dat ontwikkelingen op het gebied van corporate governance, de wens tot meer transparante verhoudingen en een heldere afbakening tussen publieke en private taken van de overheid, aanleiding geven het rijksbeleid terzake te herzien. De ministers zijn van mening dat de Staat in het algemeen dezelfde (wettelijke) bevoegdheden dient te hebben als private aandeelhouders. Daarom is in grote lijnen het volgende beleid uitgestippeld, waarbij de deelnemingen zijn ingedeeld naar twee categorieën. 100706 Statenvoorstel overheidscomrnissarissen (zonder voorblad de ) 3
Ten eerste de structuurvennootschappen. Voor deze categorie vennootschappen wil het Rijk niet langer gebruik maken van het recht om de statutaire mogelijkheid te creëren voor het benoemen van overheidscornmissarissen. Liever nog wil het Rijk de wettelijke bepalingen die genoemde mogelijkheid voor de Rijksoverheid (en de medeoverheden) creëren, op termijn uit het Burgerlijk Wetboek schrappen. Dit is met ingang van 1 oktober 2004 gerealiseerd, vanwege het gevaar van belangenverstrengeling. Het zou anders kunnen liiken dat de overheid in zijn rol als commissaris invloed heeft op het beleid van een onderneming, terwijl dit feitelijk niet zo is. Ten tweede de vennootschappen waarvoor het structuurregime niet geldt. Als hoofdreael stelt het kabinet voor om bij staatsdeelnemingen geen personen, die een aanstelling als ambtenaar hebben en een functie binnen het overheidsapparaat vervullen, als overheidscommissaris te benoemen. In plaats daarvan wordt de functie van overheidscommissaris vervuld door externe personen die geen functie binnen het overheidsapparaat uitoefenen. Daaronder worden verstaan personen uit het bedrijfsleven, voormalig binnen de (rijks)overheid werkzame dan wel gepensioneerde ambtenaren. Een uitzonderinq OD de hoofdreael geldt voor zogenaamde beleidsdeelnemingen in niet-structuurvennootschappen waarin primair vanuit een publiek belang wordt deelgenomen en die zonder inbreng van deskundigheid van een ambtenaar als overheidscommissaris niet adequaat zouden kunnen functioneren. In dergelijk gevallen speelt een probleem van potentiele belangenverstrengeling (dubbele pet). Om dit op te lossen stelt het Rijk voor om een ambtenaar van een ander departement te benoemen dan van het departement dat de deelneming houdt (Ministerie van Financiën). Naar aanleiding van de hiervoor behandelde nota heeft op 10 april 2001 overleg plaatsgevonden tussen de Minister van Financiën en de vaste kamercommissies Financiën en Economische Zaken. Tijdens dit gesprek werd aan de commissieleden een meer algemene notitie toegezegd. Op 12 december 2001 is deze beleidsnota aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal gezonden. In deze beleidsnota is het voornemen opgenomen om de wettelijke mogelijkheid tot het benoemen van overheidscornmissarissen bij structuurvennootschappen te schrappen. Ook heeft de minister aangegeven voorstander te zijn van een door de lagere overheden uit te voeren beleid dat gelijk is aan het Rijksbeleid. Standpunt van het /PO Naar aanleiding van de beleidsnota is het onderwerp overheidscornmissarissen in IPO-verband aan de orde gesteld. De conclusie die toen is getrokken, is dat er geen bezwaar bestaat tegen de wetswijziging voor structuurvennootschappen. Wel is gewezen op de situatie ten aanzien van overheidscornmissarissen bij nietstructuurvennootschappen en de indirecte benoeming (door aanbeveling) bij structuurvennootschappen. De overwegingen voor lagere overheden zouden wel eens anders kunnen zijn dan voor het Rijk. Het IPO heeft zich hierover inhoudelijk destijds en tot op heden niet uitgesproken. Gevolg kredietcrisis: overheidscornrnissaris bij banken Met de kredietcrisis in 2008 heeft het fenomeen overheidscommissaris van rijkswege toch weer zijn intrede gedaan. De omvangrijke financiële injecties om banken overeind te houden noopten de overheid om een afweging te maken tussen het bedrijfsbelang en het overheidsbelang. De overheid heeft er voor gekozen overheidscommissarissen voor te dragen bij deze banken. Dit zijn: ING: dhr. L. de Waal en dhr. P. Elverding, de laatste in 2009 opgevolgd door mevr. T. Bahlmann; Fortis: dhr. E. v.d. Merwe, dhr. K. v.d. Pol, dhr. C. v.d. Bos en mevr. M. Scheltema; ABN-AMRO: dhr. M. Enthoven en dhr. H. Lindenberg Aegon: mevr. K. Peijs en dhr. A. Docters van Leeuwen SNS Reaal: mevr. C. Insinger en dhr. L. van Wijngaarden De Staat heeft dus niet de commissarissen benoemd, deze bevoegdheid heeft zij niet. De Staat heeft wel een voordrachtrecht bedongen bij de RvC (onder meer bij ING). Vervolgens legt de RvC deze voordracht voor aan de AvA die vervolgens de commissarissen benoemt (overeenkomstig de wettelijke bepalingen). Deze uitzonderingen op het rijksbeleid zijn voortgekomen uit de extreme steunverlening door de rijksoverheid aan de financiële sector. De indruk bestaat dat zij als belangrijk signaal naar deze bedrijven zijn aangesteld. Zij hebben geen meerderheidsaandeel in de RvC's. In het reglement van de RvC's kunnen bijzondere bevoegdheden van (overheids)commissarissen worden vastgelegd. Onder meer in die van de ING zijn diverse vetobepalingen opgenomen. Op basis van alleen het aantal leden in de RvC's is de feitelijke invloed op de besluitvorming beperkt overheidscornmissarissen, als gevolg van bijzondere bepalingen in het reglement kan de invloed worden vergroot. Aangezien van omvangrijke (extra) financiële steunverlening aan bedrijven binnen onze provincie geen sprake is, is deze uitzondering verder niet relevant voor de bepaling van ons provinciale beleid. 100706 Statenvoorstel overheidscommissarissen (zonder voorblad de )
Hoe verhoudt zich de huidige situatie tot het huidige beleid? Rijksbeleid inzake overheidscornmissarissen volgen De commissarissen bij Delta NV (structuurvennootschap) en Evides NV (gemitigeerd structuurregime) zijn huidige GS-leden, hierbij wordt dus niet het overheidsbeleid gevolgd. Provinciale beleid zoveel mogelijk afstemmen op die van andere (lagere) overheden Afstemming heeft tot op heden niet plaatsgevonden. Indien aangesloten wordt of gaat worden op het rijksbeleid, is het beleid van lagere overheden minder relevant. Uit navraag bij diverse provincies blijkt dat het merendeel het rijksbeleid volgt (zegt te volgen). Behouden van invloed op het benoemen van commissarissen, gezien de enorme (financiële en beleidsmatige) belangen die het aandeelhouderschap met zich meebrengt Met het huidige beleid hebben wij zowel financieel (als aandeelhouder), maar ook indirect (beperkt) beleidsmatig invloed op en kennis van een organisatie, waarmee we beogen provinciale beleidsdoelstellingen te realiseren. Bij commissarissen namens de Provincie Zeeland heeft het de voorkeur om GS-leden te benoemen Deze bepaling wijkt dus af van het Ie uitgangspunt, het rijksbeleid volgen. In dit rijksbeleid wordt geadviseerd een externe te benoemen. Bij zowel Delta NV als Evides NV is er een gedeputeerde lid van de RvC. Actief aandeelhouderschap vervullen: Een zeer belangrijk nadeel van het hebben van overheidscornmissarissen is het feit dat het hebben van dergelijke commissarissen het uitoefenen van actief aandeelhouderschap bij onze deelnemingen in de weg kan zitten. De situatie kan zich voordoen dat de Provincie Zeeland als aandeelhouder een andere koers wil dan de deelneming (bestuur en RvC). Dit maakt het lastig als je aan beiden kanten vertegenwoordigd bent, dus als aandeelhouder en als lid van de RvC. De praktijk leert dat met de invulling van een steeds actievere rol als aandeelhouder, de invulling van de rol van overheidscommissaris steeds moeilijker wordt. Dit gaat steeds zwaarder wegen, waardoor het voordeel dat het hebben van overheidscornmissarissen (een directere lijn met de deelneming met inzicht in totstandkoming van besluiten en achtergronden hierbij) teniet wordt gedaan. Conclusie: De huidige provinciale praktijk sluit niet goed aan bij het huidige beleid. We hebben overheidscornmissarissen, echter ons eigen beleid is niet consistent met het rijksbeleid (terwijl dit ook een uitgangspunt is). Bij de structuurvennootschappen Delta NV en Evides NV hebben wij een lid van Gedeputeerde Staten als commissaris, terwijl het rijksbeleid hier voorschrijft om een externe derde aan te stellen. De situatie bij het Zeeuws Participatiefonds is een goed voorbeeld dat het ook zonder overheidscommissaris kan. Het uitgangspunt is een actief aandeelhouderschap vervullen. Hiervoor is het noodzakelijk om volledig onafhankelijk te kunnen optreden. Daarom adviseren wij om het recht van voordragen, benoemen enlof aanbevelen van commissarissen per direct te laten vallen en de huidige overheidscornmissarissen van de Provincie Zeeland terug te trekken. Een noodzakelijke voorwaarde hiervoor is wel dat de governance (o.a. de informatievoorziening naar de aandeelhouders) goed geregeld wordt. Hierbij moet bij de deelnemingen in de statuten worden opgenomen hoe onder meer de informatievoorziening tussen de deelneming en de provincie (en eventuele overige publieke participanten) dient plaats te vinden. Overgangssituatie Evides: Voor Evides wordt voorgesteld om de huidige overheidscommissaris te behouden tot de datum van verhanging van de aandelen direct onder de publieke aandeelhouders, voor zover nu gepland, per 1 januari 2014. Deze casus is dermate complex, dat het nuttig is om tussentijds niets te veranderen aan onder meer de statuten, maar dit bij de nieuwe situatie mee te laten nemen. Wat mag het kosten? Met dit voorstel komen de jaarlijks geraamde baten uit overheidscornmissarissen ad E 31.500 op termijn te vervallen ten laste van de budgettaire ruimte, met het volgende schema, rekening houdend met de overgangssituatie bij Evides: 2011 E 16.100 2012 E 16.100 2013 E 16.100 Vanaf 2014 E 31.500 100706 Statenvoorstel overheidscommissarissen (zonder voorblad de )
Wij stellen u voor te besluiten overeenkomstig bijgevoegd ontwerp-besluit. gedeputeerde staten, Karla Peijs, voorzitter, Viek Verdult. secretaris. De staten der provincie Zeeland, gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten van 13-07-201 0, nr. 10023599lFEZ-01; besluiten: Vaststellen van de volgende uitgangspunten voor het provinciale beleid met betrekking tot overheidscommissarissen: e De huidige rechten met betrekking tot voordragen enlof aanbevelen van commissarissen door GS laten vervallen; e Waar er sprake is dat GS-leden nu een commissarispositie bekleden bij een deelneming van de Provincie Zeeland, deze zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk met ingang van de nieuwe statenperiode, laten invullen door een externe persoon; e Bovenstaande onder de voorwaarde van een actief aandeelhouderschap uitvoeren inclusief een goede governance structuur (o.a. informatievoorziening richting aandeelhouders) en hiervoor waar nodig de statuten van de deelneming aan te (laten) passen; e Instemmen met de overgangssituatie bij Evides, voor zover nu gepland, per 1 januari 2014, en de huidige overheidscommissaris tot die datum te handhaven. De financiële gevolgen in de begroting te verwerken middels in de volgende begrotingswijziging. 100706 Statenvoorstel overheidscommissarissen (zonder voorblad def) 6