Dyslexieprotocol

Dyslexieprotocol 2016-2107 1

Inhoudsopgave blz. 1. Inleiding 3. 2. Wat is dyslexie? 4. 2.1 Verklarende dyslexieverklaring 4. 2.2 Onderkennende dyslexieverklaring 4. 3. Procedure 5. 4. Signaleren 5. 4.1 Brugklas 6. 4.2 Hogerejaars 7. 5. Faciliteiten 7. 6. Begeleiding 8. 7. Examencommissie 9. 8. Officiële regelingen m.b.t. eindexamen 10. Bijlagen 1: Dyslexiekaart onderbouw 11. 2: Dyslexiekaart bovenbouw 12. 3: Laptopprotocol 13. 4: Dyslexiebeleid Nederlands 14. 5: Dyslexiebeleid Engels 15. 6: Dyslexiebeleid Frans 16. 7: Dyslexiebeleid Duits 17. 8: Verder.. 18. 2

1. Inleiding Dit protocol geeft informatie over het dyslexiebeleid op Graaf Engelbrecht. Wij schetsen hierin een beeld van de afspraken, procedures, begeleiding en officiële regelingen met betrekking tot dyslectische leerlingen op onze school. Daarnaast wordt ook de procedure rondom het signaleren van dyslexie bij brugklasleerlingen (en eventueel hogerejaars leerlingen) beschreven. Binnen het Intern Zorgteam zijn er verschillende professionals die het dyslexieprotocol uitvoeren op Graaf Engelbrecht. Wij bieden in dit dyslexieprotocol een overzicht voor leerlingen, ouder(s)/verzorger(s) en medewerkers waarin staat wat Graaf Engelbrecht doet op het gebied van dyslexie en waar de grens ligt van de begeleiding door school op dit gebied. Namens het Intern Zorgteam, W. Nichelmann den Boer Zorgcoördinator 3

2. Wat is dyslexie? Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau (Stichting Dyslexie Nederland, 2008, p.11). 2.1 Verklarende dyslexieverklaring Een dyslexieverklaring krijgt iemand niet zomaar. Deze verklaring moet worden opgesteld door een GZ-psycholoog 1. De verklaring wordt onderbouwd middels rapportage van het onderzoek en het verloop van de remedial teaching. Graaf Engelbrecht verwacht, dat als er bij een leerling dyslexie is vastgesteld, de zorgcoördinator een kopie van de dyslexieverklaring en het onderliggende rapport ontvangt van ouder(s)/verzorger(s). Alleen op basis van deze twee documenten kan een leerling in aanmerking komen voor extra faciliteiten. 2.2 Onderkennende dyslexieverklaring Sommige leerlingen hebben al een onderkennende dyslexieverklaring, vaak verleent door de educatieve dienst in de regio. Voordat de diagnose dyslexie mag worden gesteld moet iemand voldoen aan landelijk bepaalde criteria: 1) Het criterium van de achterstand op lees en spellinggebied. 2) Het criterium van de didactische resistentie 2. Ondanks gerichte begeleiding (remedial teaching) is er geen vooruitgang bij het lezen en spellen. 3) Het criterium dat er geen andere verklarende oorzaken mogen zijn voor de lees- en spellingproblematiek. Bijvoorbeeld mogen de lees- en spellingproblemen niet veroorzaakt worden door een tekort aan intelligentie of gedragsproblemen. Bij het voldoen aan het criterium lees- en spellingachterstand kan men op de basisschool in onze regio een diagnose op onderkennend niveau krijgen. Aan criterium 2 en/of 3 wordt dan niet voldaan. In de praktijk merkt het Intern Zorgteam, met name de afgelopen jaren, dat sommige leerlingen al begonnen zijn met de 20 remedial teaching lessen. Dit geldt nog lang niet voor iedereen. De afspraak in het Regionaal Samenwerkingsverband Breda e.o. is, dat een onderkennende dyslexieverklaring alleen geldig is in de brugklas. Tijdens het eerste schooljaar wordt uitgezocht of bij de leerling een didactische resistentie kan worden vastgesteld en/of dat andere factoren uitgesloten kunnen worden. Didactische resistentie moet worden aangetoond om over te gaan tot een verklarende dyslexieverklaring. Als dit niet het geval blijkt te zijn is er toch geen sprake van dyslexie. 1 Gezondheidszorgpsycholoog met een BIG-registratie. Dhr. K. Smeets, orthopedagoog van Graaf Engelbrecht, heeft deze registratie. 2 Als er na 20 RT-lessen geen vooruitgang wordt geboekt, wordt dit didactische resistentie genoemd. 4

Tijdens de remedial teaching lessen, die extern of intern kunnen worden gevolgd, wordt een onderkennende dyslexiekaart afgegeven met de maximale duur van een jaar. 3. Procedure Leerlingen met een verklarende dyslexieverklaring en een rapportage hiervan (afgegeven door een GZ-psycholoog) die zich op Graaf Engelbrecht aanmelden, komen in aanmerking voor extra faciliteiten. Aan het begin van het schooljaar worden zij door de zorgcoördinator opgeroepen om de faciliteiten voor dyslexie te bespreken en deze op de dyslexiekaart vast te leggen. Deze kaart moet de leerling zichtbaar op tafel neerleggen bij een toets, zodat de docent de vastgelegde extra faciliteiten kan verzorgen. De kaart wordt aan het begin van de schoolcarrière afgegeven én bij aanvang van het voor-examenjaar en het examenjaar. Bij verlies van de kaart moet de leerling zelf bij de zorgcoördinator een nieuwe kaart aanvragen. Voor leerlingen, die op een later tijdstip binnenstromen of voor leerlingen waarbij op een latere leeftijd pas dyslexie wordt geconstateerd, is het belangrijk dat de verklaring en een rapport hiervan bij de zorgcoördinator terecht komen. Deze stukken zullen vervolgens door de orthopedagoog worden bekeken en daarna zal een lid van het Intern Zorgteam een dyslexiekaart aanmaken. 4. Signaleren Niet iedere dyslect wordt opgemerkt tijdens de basisschoolcarrière. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met de goede cognitieve capaciteiten van de leerling op dat moment. Het komt dus voor dat er pas in het voortgezet onderwijs dyslexie bij leerlingen wordt geconstateerd. Door goed op de signalen van eventuele dyslexie te letten wil Graaf Engelbrecht voorkomen dat leerlingen pas in een later stadium met dyslexie worden geconfronteerd. Hiervoor hebben wij in de brugklas en bij hogere jaarlagen een signaleringstraject opgezet. 5

4.1. Brugklas In de brugklas ziet het signaleringstraject er als volgt uit: De gegevens vanuit de basisschool, bijvoorbeeld het onderwijskundig rapport, de gegevens van het CITO leerlingvolgsysteem, het drempelonderzoek en de aanwezigheid van een (onderkennende) dyslexieverklaring, worden door het Intern Zorgteam bestudeerd. Op basis van de resultaten van dit onderzoek wordt de leerling uitgenodigd voor (aanvullende) testen op het gebied van technisch lezen, begrijpend lezen en/of spelling. Als uit de aanvullende testen blijkt dat het verstandig is om RT te volgen, neemt de RT-coördinator contact op met ouders. Om voor een eventuele verklarende dyslexieverklaring in aanmerking te komen zijn 20 RT-lessen nodig. Bij ernstig vermoeden van dyslexie of bij een onderkennende dyslexieverklaring ontvangt uw kind een onderkennende dyslexiekaart van de zorgcoördinator. Na 20 RT-lessen worden van de eerder afgenomen testen de tweede versie afgenomen om de didactische resistentie vast te stellen. Met andere woorden: is de leerling vooruit gegaan, dan is er waarschijnlijk geen sprake van dyslexie, is dit niet het geval dan is er waarschijnlijk wel sprake van dyslexie. In beide gevallen worden ouders op de hoogte gesteld en de vervolgstappen besproken. Graaf Engelbrecht heeft een orthopedagoog in huis waarbij het verklarende gedeelte van de dyslexieverklaring kan worden getest. De kosten hiervan zijn voor de ouders. 6

4.2 Hogerejaars Voor de signalering bij leerlingen die in een hoger leerjaar zitten en die niet zijn gediagnosticeerd op de basisschool of in de brugklas, speelt het docententeam, de mentor, de ouders en de leerling zelf een grote rol. Als een van deze partijen merkt dat er problemen ontstaan of het vermoeden van dyslexie toeneemt dan kan het Intern Zorgteam dit in eerste instantie onderzoeken. De mentor meldt de leerling aan bij de zorgcoördinator met de vraag om te kijken naar de problemen bij deze leerling op het gebied van dyslexie. Na een kort onderzoek door de orthopedagoog wordt een voorlopige conclusie gegeven. Deze wordt met leerling en ouders besproken. In de meeste gevallen verwijst de orthopedagoog door naar externe instanties. Lopende het onderzoek bij een externe instantie wordt een onderkennende dyslexiekaart afgegeven met de maximale duur van een jaar. Hiervoor is wel overleg noodzakelijk tussen de externe instantie en de orthopedagoog. 5. Faciliteiten Graaf Engelbrecht kan leerlingen met een onderkennende of verklarende dyslexieverklaring een aantal faciliteiten bieden. Een dyslect komt in aanmerking voor deze faciliteiten, mits deze zijn vernoemd in de dyslexieverklaring. Hieronder een overzicht van de mogelijke faciliteiten: Lettertype Alle toetsen op Graaf Engelbrecht wordt gemaakt in lettertype Arial en lettergrootte 12. Dit is hetzelfde lettertype dat ook wordt gebruikt bij het centraal schriftelijk examen. Door het gebruiken van dit lettertype en lettergrootte is het niet meer noodzakelijk om vergrotingen (A3-formaat) aan te leveren. Extra tijd Leerlingen met dyslexie kunnen geholpen zijn met extra tijd. Om dit zo praktisch mogelijk te maken voor zowel de leerling als de docent zijn daar afspraken over gemaakt. - Bij toetsen die in een toetsweek worden afgenomen (CT s) geldt dat alle leerlingen van de onderbouw met tijdsverlenging bij elkaar in een lokaal zitten en daar 15 minuten extra tijd hebben voor het maken van de toets. De leerlingen van de bovenbouw nemen plaats in hun eigen klas en krijgen daar tijdsverlenging aangeboden van 15 minuten. - Bij toetsen die niet in de toetsweek worden afgenomen (bijvoorbeeld SO s en VT s) is het niet mogelijk om extra tijd aan te bieden. De volgende afspraak treedt dan in werking: de docent bepaalt welke vragen de leerling niet hoeft te beantwoorden. Op deze manier heeft de leerling ook extra tijd om de toets te maken. De leerling heeft hier een initiërende rol in. 7

Mondelinge overhoringen Leerlingen met dyslexie kunnen ook baat hebben bij een mondelinge overhoring bij de talen. Graaf Engelbrecht verwacht dat de leerlingen de toets eerst schriftelijk maken. Daarna kan de leerling een mondelinge overhoring als herkansing aanvragen bij de docent. Echter, omdat het examen ook schriftelijk wordt afgenomen is dit dus een faciliteit die, als de leerling in de bovenbouw komt, afneemt in het gebruik. Niet of minder meetellen van spellingsfouten met uitzondering van de examendossiertoetsen Het niet of minder meetellen van spellingsfouten kan voor een dyslect uitkomst bieden. De secties van Nederlands, Engels, Frans en Duits zijn op de hoogte van deze afspraak en hebben daar op sectieniveau afspraken over gemaakt (zie bijlagen 4 tot en met 7). Ook bij deze afspraak geldt dat bij het examen spelling wordt gecontroleerd. Bij de examendossiertoetsen kan hierbij dus geen rekening mee worden gehouden. Kurzweil Op Graaf Engelbrecht kunnen dyslectische leerlingen op speciale voorwaarden gebruik maken van het computerprogramma Kurzweil. Dit is een computerprogramma dat tekst omzet in gesproken taal. Om van dit programma gebruik te kunnen maken is overleg noodzakelijk met de zorgcoördinator en daarnaast moet deze faciliteit ook vermeld zijn in de dyslexieverklaring. 6. Begeleiding Op Graaf Engelbrecht is een RT-coördinator aangesteld om de Remedial Teachinglessen te organiseren. De leerlingen kunnen RT-lessen krijgen in de vakken Nederlands en rekenen. Deze lessen duren 45 minuten en worden na een periode van 10 of 20 lessen afgesloten met een evaluatie. De aanmelding voor de RT-lessen wordt in het algemeen gedaan door de mentor of de vakdocent na overleg met ouders. De lessen vinden zoveel mogelijk plaats buiten het reguliere rooster. Als dit niet mogelijk is zal er tussen verschillende lessen worden gerouleerd. Dit om te voorkomen dat een leerling elke week dezelfde les mist. De ondersteuning bij de Moderne Vreemde Talen zal voornamelijk in de lessen zelf worden gegeven door middel van het inzetten van differentiatie. Als dat niet voldoende blijkt te zijn, kan de leerling de docent vragen om apart een afspraak te maken om bepaalde zaken te verduidelijken. De verwijzing naar een externe instantie om daar extra ondersteuning te krijgen op het gebied van de Moderne Vreemde Talen kan ook worden gegeven. Op Graaf Engelbrecht is het Intern Zorgteam het orgaan waar leerlingen terecht kunnen als zij problemen ondervinden bij het gebruik maken van hun extra faciliteiten. 8

7. Examencommissie Voor de onderstaande faciliteiten moet toestemming worden aangevraagd bij de examencommissie. Dit wordt gedaan door het Intern Zorgteam en na een zorgvuldige bestudering van het dossier. Ook in dit geval geldt, de faciliteit die wordt aangevraagd moet vernoemd worden in de dyslexieverklaring. Moderne Vreemde Talen (Mavo) Op Graaf Engelbrecht wordt in het eerste leerjaar van de Mavo zowel Frans als Duits aangeboden. Ons uitgangspunt is dat iedereen deze twee vakken volgt. Voor een dyslect bestaat hier echter wel de mogelijkheid om voor een van deze twee vakken vrijstelling aan te vragen. Dit wordt per situatie bekeken. Na de eventuele vrijstelling voor Frans of Duits wordt, door de mentor en leerling, besloten waar de leerling zijn vrijgekomen uren aan gaat besteden. De vrijstelling van Frans of Duits zorgt ervoor dat het vak in de tweede klas en in de bovenbouw van de Mavo niet kan worden gekozen. Deze vrijstelling houdt de leerling ook in de sector Economie. In plaats van Frans of Duits kunnen ze kiezen voor geschiedenis en staatsinrichting, aardrijkskunde of wiskunde. Moderne Vreemde Talen (Havo en Atheneum) De vakken Frans en Duits zijn in de eerste drie jaren van havo en atheneum verplicht. Er kan geen ontheffing voor een van deze twee vakken worden verleend. Wel kan Graaf Engelbrecht in deze eerste drie leerjaren zelf invulling geven aan het onderwijs bij de vakken Frans en Duits in verband met het ontbreken van kerndoelen. In de aanvraag, gemaakt door de orthopedagoog, moet gespecificeerd worden op welke vlakken uitval is geconstateerd. Als de examencommissie hier toestemming voor geeft krijgt de sectie Duits of Frans een opdracht om een overzicht te ontwikkelen voor deze leerling met alternatieve opdrachten. De examencommissie heeft besloten dat de aanvraag voor een gedeeltelijke ontheffing bij voorkeur pas kan worden gedaan in klas 3. Ook hier zorgt de gedeeltelijke ontheffing ervoor dat het vak in de bovenbouw van de Havo of Atheneum niet kan worden gekozen. In de bovenbouw van de Havo kan dat worden opgelost door een ander profiel te kiezen dan Cultuur en maatschappij. In de bovenbouw van het Atheneum moet een tweede moderne vreemde taal worden gekozen. Leerlingen die onderwijs volgen in het profiel Natuur en techniek of Natuur en gezondheid kunnen ontheffing aanvragen voor de tweede moderne vreemde taal. Daarvoor moet echter wel een ander vak voor in de plaats komen. Laptop Sommige leerlingen hebben door hun dyslexie een minder goed leesbaar handschrift. Het is zonde dat de prestaties van toetsen van deze leerlingen hiervan de dupe wordt. Daarom kunnen dyslectische leerlingen, mits dat in de dyslexieverklaring is vermeldt, gebruik maken een laptop met een tekstverwerkingsprogramma om aantekeningen, opdrachten en toetsen te maken. Hierbij dient de spellingscontrole, bij toetsen waarbij dit wordt gecontroleerd, uitgezet te worden. Voor ET s en Centrale examens worden hiervoor vanuit school 9

maatregelen getroffen. Deze worden via de examensecretaris aan de leerlingen medegedeeld. Kurzweil Voor dyslectische leerlingen kan het voorlezen van lange stukken teksten voordeel opleveren. Een programma als Kurzweil zou daarin een uitkomst kunnen bieden. Het gebruik van Kurzweil is aan voorwaarden gebonden. Aanvragen hiervoor lopen via het Intern Zorgteam. 8. Officiële regelingen m.b.t. eindexamen Zaken waar de examencommissie toestemming voor heeft gegeven tijdens de schoolcarrière van de leerling gelden ook voor het centraal examen. Het gaat dan om de volgende zaken. Tijdsverlenging Leerlingen met een dyslexieverklaring krijgen bij het centraal schriftelijk examen een tijdsverlenging van 30 minuten. Gebruik van een laptop Op het centraal examen wordt er gewerkt op een laptop die wordt aangeleverd door school. Kurzweil Voor 1 november moet de school aangeven bij CITO of er leerlingen zijn die gebruik willen maken van bijvoorbeeld Kurzweil. 10

Bijlagen: 1. Dyslexiekaart onderbouw 11

2. Dyslexiekaart bovenbouw (pre-examen/examenklas) 12

3. Laptop gebruik tijdens toetsen: a. Leerling gebruikt eigen laptop. Als leerlingen misbruik maken (opzoeken op internet) kan hun recht op het gebruik van een laptop worden ingetrokken. b. Inleveren van toetsen: Toets wordt opgeslagen op de laptop van de leerling. Toets wordt gemaild naar de vakdocent en de surveillant/vakdocent checkt dit. Na het verzenden wordt de toets verwijderd van de laptop. Surveillant/vakdocent ziet hierop toe. Toets wordt door de vakdocent uitgeprint 13

4. Dyslexiebeleid Nederlands Afspraken met betrekking tot dyslexie: Onderbouw (ptd-klassen) We volgen voor zover mogelijk de aanwijzingen die een leerling op zijn dyslexiekaart heeft staan. 1) In de gewone toetsen trekken we spelfouten af tot een maximum van 1 punt aftrek a. Fout in de spelling: ½ fout (0,05 van de 10) b. Fout in de werkwoordspelling: 1 fout (0,1 van de 10) c. Letters omdraaien wordt niet fout gerekend. 2) Tijdsverlenging of een kortere toets 3) Mondeling overhoren (in de herkansing) is niet bij elke toets mogelijk. Denk aan: schrijfvaardigheid. 4) Bij een spellingtoets: alleen in de brugklas geldt tot aan het einde van periode 2 een ½ ft. i.p.v. 1 ft. Bovenbouw (pta-klassen) 1) In het Centraal Examen wordt met dyslexie geen rekening gehouden. De leerling heeft alleen recht op tijdsverlenging. 2) In het verlengde daarvan heeft een leerling bij PTA-toetsen (ET s) alleen recht op verlenging. Andere faciliteiten gelden niet. 14

5. Dyslexiebeleid Engels Examen Op het examen wordt GEEN rekening gehouden met dyslexie. Wel krijgt de leerling extra tijd. Overige toetsen behalve PTA-toetsen Bij toetsing houdt de sectie Engels zich vast aan de gemaakte afspraken op de dyslexiekaart. In de onderbouw worden spelfouten voor een kwart fout gerekend, in plaats van een halve fout. Indien door een gemaakte spelfout het betreffende woord een andere betekenis krijgt, wordt de spelfout aangerekend als een hele fout. 15

6. Dyslexiebeleid Frans Examen Op het examen wordt GEEN rekening gehouden met dyslexie. Wel krijgt de leerling extra tijd. Overige toetsen behalve PTA-toetsen Bij het corrigeren van toetsen hanteren wij het volgende: (de in rood aangegeven fouten wijken af van de niet-dyslectische leerlingen) Eindtoetsen (grammatica, vocabulaire, kleine vaardigheden) - Fout in vertaling hele fout - Fout in de grammatica hele fout - Fout in lidwoorden halve fout - Fout in de spelling niet fout als het woord erop lijkt - Fout in interpunctie kwart fout Op de hele toets mogen de spellingsfouten maximaal 1 punt aftrek opleveren. Woordjes SO (onderbouw) Idem als eindtoetsen, alleen nu geen maximale aftrek. Schrijftoetsen/brieven etc. - Fout in vertaling hele fout - Fout in de werkwoorden hele fout - Fout in lidwoorden halve fout - Fout in de spelling Niet fout als het woord erop lijkt - Fout in interpunctie kwart fout Daarnaast wordt ook gekeken naar woordgebruik, stijl, woordvolgorde en conventies. Verder houden we altijd rekening met de faciliteiten die op de dyslexiekaart zijn aangegeven (groot lettertype, mondelinge toetsen, kortere toetsen etc.) Luister en kijk- vaardigheid Extra tijd geven door middel van herhaling van de opdracht. Leesvaardigheid Extra tijd geven of vragen schrappen. Eventueel de instructie/ vragen verduidelijken. 16

7. Dyslexiebeleid Duits Examen Op het examen wordt GEEN rekening gehouden met dyslexie. Wel krijgt de leerling extra tijd. Overige toetsen behalve PTA-toetsen Bij het corrigeren van toetsen hanteren wij het volgende: (de in rood aangegeven fouten wijken af van de niet-dyslectische leerlingen) Eindtoetsen (grammatica, idioom, kleine vaardigheden) - Fout in vertaling hele fout - Fout in de grammatica hele fout - Fout in lidwoorden halve fout - Fout in de spelling kwart fout - Fout in interpunctie kwart fout Op de hele toets mogen de spellingsfouten maximaal 1 punt aftrek opleveren. Woordjes SO (onderbouw) Idem als eindtoetsen, alleen nu geen maximale aftrek. Schrijftoetsen/brieven etc. - Fout in vertaling hele fout - Fout in de werkwoorden hele fout - Fout in lidwoorden halve fout - Fout in de naamval halve fout - Fout in de spelling kwart fout - Fout in interpunctie kwart fout Daarnaast wordt ook gekeken naar woordgebruik, stijl, woordvolgorde en conventies. Verder houden we altijd rekening met de faciliteiten die op de dyslexiekaart zijn aangegeven ( mondelinge toetsen, kortere toetsen etc.) 17

8. Verder.. Tijdens de les: Het is van belang om aan een dyslectische leerling controlevragen te stellen: - Vertel eens hoe de grammaticaregel werkt, geef eens een voorbeeld? - Hoe leer jij woordjes en zinnen? - Waar heb jij behoefte aan tijdens de les? - Bij welk onderdeel wil je extra uitleg? - Zal ik de uitspraak van de woordjes/ Phrases Clés voor je opnemen? Houd de motivatie van de dyslectische leerling goed in de gaten. Hij/zij moet veel harder werken/leren dan de rest van de klas om hetzelfde te bereiken. Een week van tevoren een toets opgeven is belangrijk. 18