WHAT S UP ZUIDERZEELAND? AARDRIJKSKUNDE THEORETISCHE OPDRACHT WATER EN DIJKEN IN EDUGIS 4 VMBO Naam: Klas: In deze opdracht ga je Waterschap Zuiderzeeland op verschillende manieren onderzoeken. Je kijkt naar de ligging, de taken van het waterschap, de hoogte van de dijken en de locatie van de verschillende afvalwaterzuiveringsinstallaties. We gaan ervan uit dat je al ervaring hebt met het programma EduGIS. Als je niet meer precies weet hoe het werkt, kun je de Basiscursus: kennismaking EduGIS nog eens doorlopen. Ga naar http://kaart.edugis.nl/nederland.html en zoom in op de provincie Flevoland. Klik daarna in Lagenselectie op Achtergrondlagen. Kies daar voor Google, Google Luchtfoto s. Hoe? Zoomen en verschuiven werkt net als in Google Maps. Met de groene pijltjes in de linker bovenhoek kun je verschuiven en met de schuifbalk inzoomen of uitzoomen. Inzoomen kan ook door dubbel te klikken op de kaart. De kaart kun je ook verschuiven met de cursor (het handje ). Tenslotte kun je ook met je muiswieltje zoomen. 1
OPDRACHT 1 Wat is een opvallend verschil tussen wat je ziet met satellietweergave en wat je op de kaart ziet? Klik bij Lagenselectie op Administratieve Indelingen en voeg de kaartlaag Waterschappen toe. OPDRACHT 2 Waterschap Zuiderzeeland ligt in het midden van Nederland. Noem drie waterschappen die grenzen aan Waterschap Zuiderzeeland. Bekijk het filmpje Waken over water. www.zuiderzeeland.nl/filmsaardrijkskunde OPDRACHT 3 Noem drie belangrijke taken van Waterschap Zuiderzeeland. Noem drie belangrijke taken van Waterschap Zuiderzeeland. I II III Verwijder de laag Waterschappen. Hoe? Klik op Lagenselectie en vink de laag af. Klik bij Lagenselectie op Water, Rivieren, voeg de kaartlaag dijkringen toe. 2
Bron: Flickr.com OPDRACHT 4 a. Welke kleur hebben de dijken rond Oostelijk en Zuidelijk Flevoland? b. Wat is de betekenis van deze kleur? Deze dijken zijn zo gemaakt dat ze één keer in de jaar kunnen overstromen. c. Welke kleur hebben de dijken aan de oostkant van de Noordoostpolder? d. Wat is de betekenis van deze kleur? Deze dijken kunnen één keer in de jaar overstromen. e. Waarom hoeft de laatste dijk minder hoog of stevig te zijn? Klik op Lagenselectie en ga naar Landschap, grond en bodem. Klik op Hoogte en voeg de kaartlaag Hoogte (AHN) toe. Zorg dat de Dijkringen goed zichtbaar zijn. Hoe? Klik op Legenda en sleep het venster van de laag Dijkringen boven het venster van de laag Hoogte. OPDRACHT 5 Hoe diep is een groot gedeelte van Flevoland? 3
Onderzoek preciezer de hoogte van verschillende onderdelen van Flevoland. Hoe? Je krijgt het exacte hoogtecijfer van een locatie te zien door erop te klikken met de rechter muisknop. Bron: Flickr.com OPDRACHT 6 a. Zoom in op de omgeving van Urk. Het diepste punt is ongeveer meter. Het hoogste punt op Urk is meter. b. Urk was een eiland. Er was nog een eiland in de Noordoostpolder. Wat is daarvan het hoogste punt? meter. c. Voor de inpoldering kon je wel/niet veilig wonen op dit eiland, omdat d. Welk deel van Oostelijk Flevoland ligt het minst onder de zeespiegel? e. Hoe kun je nog goed zien dat Oostelijk Flevoland vroeger de bodem van de Zuiderzee was? f. Wat is het hoogtecijfer van je huis? meter 4
Bron: EduGIS OPDRACHT 7 a. Zoom in op de haven van Lelystad. Hoe hoog is hier het hoogste punt? b. Dit was het werkeiland van Lelystad Haven. Wat was de functie van dit werkeiland? Tip: zoek met Google op: werkeiland Lelystad. Zet de lagen Dijkringen en Hoogte uit. Klik op Lagenselectie, ga naar Water, Overstromingsrisico en voeg de kaartlaag Huidige zeespiegel toe. Klik op Legenda. OPDRACHT 8 a. Zoom uit zodat je een groot gedeelte van Nederland kan zien. Vul in: De kustprovincies Z, Z, N, F, G liggen voor een groot gedeelte onder de zeespiegel. Ook in de provincies Gelderland, Overijssel en Noord-Brabant liggen grote delen langs de r als Rijn, IJssel, Waal en Maas onder zeeniveau. b. Klik met de rechtermuisknop in Flevoland. Een groot gedeelte van Flevoland heeft een overstromingsdiepte van cm. c. Wat is de overstromingsdiepte van je huis? cm. Klik op Lagenselectie en voeg de kaartlaag Overstromingssnelheid Lelystad uit de rubriek Overstromingsrisico toe. Klik op Legenda. 5
OPDRACHT 9 a. Wat stelt de rode kleur voor? Gedeelte dat overstroomt binnen uur. b. Welk deel van Oostelijk Flevoland overstroomt pas na vier dagen? c. Waar is op deze kaart de dijk dus doorgebroken? Noem namen van wegen die daar in de buurt liggen. Tip: zet de lagen uit door het vinkje voor de 100% te verwijderen en zoom in. Zet de lagen Overstromingssnelheid Lelystad en Huidige zeespiegel uit. Zet de laag 300 cm zeespiegelstijging (BG) in de rubriek Overstromingsrisico aan. Bekijk het filmpje Veiligheid: www.zuiderzeeland.nl/filmsaardrijkskunde OPDRACHT 10 a. Waarom zijn de dijken van levensbelang voor Flevoland? b. Hoeveel centimeter water staat er in heel Flevoland als de zeespiegel met 300 cm zou stijgen? cm c. Wat moet er met de dijken gebeuren om te zorgen dat deze in de toekomst niet doorbreken? Zet de laag 300 cm zeespiegelstijging (BG) uit. Zet de laag Bodemdaling (cm) 2015 Waterschap Zuiderzeeland uit de rubriek Water, Zuiderzeeland aan. OPDRACHT 11 Bodemdaling is het zakken van het niveau van de bodem t.o.v. het Normaal Amsterdams Peil (NAP). a. In welk deel van Flevoland is de bodemdaling het grootst in 2015? b. Waardoor ontstaat deze bodemdaling? A. Door het oppompen van te veel grondwater. B. Door het winnen van zout. C. Door het verlagen van het watergehalte van de grond. D. Door het te intensief bemalen van de polders. E. Door gaswinning. F. Door inklinking. 6
Zet de laag Bodemdaling (cm) 2050 Waterschap Zuiderzeeland uit de rubriek Water, Zuiderzeeland ook aan. OPDRACHT 12 a. Hoeveel centimeter bodemdaling verwacht men in 2050 in de stad Almere? b. Welke bodemdaling verwacht men in de omgeving van Dronten? Bekijk het filmpje: Drainage moet veenweiden redden. www.zuiderzeeland.nl/filmsaardrijkskunde OPDRACHT 13 Hoeveel een bodem daalt, is afhankelijk van de belangrijkste grondsoort in de ondergrond. a. Wat is juist? 0 Veenbodems dalen meer bij vochtverlies dan kleibodems. 0 Kleibodems dalen meer bij vochtverlies dan veenbodems. Zet de laag Grondsoorten uit de rubriek Landschap, grond en bodem, Grondsoorten ook aan. OPDRACHT 14 Vergelijk de Bodemdalingkaarten met de Grondsoortkaart. Waarom is het logisch dat bij het voormalige eiland Schokland de bodem het sterkst gaat dalen? Zet alle lagen uit. Zet de laag Schade per hectare (2010) uit de rubriek Water, Overstromingsschade aan. Bron: EduGIS OPDRACHT 15 a. Een voetbalveld is ongeveer 50 x 100 meter= ½ ha. Hoe groot is een hectare? meter lang en meter breed. b. Er gaan 100 hectare in 1 km². Een vierkante kilometer is meter lang en meter breed. 7
c. Een vierkante kilometer heeft dus een oppervlak van m². Bekijk de legenda van de laag Schade per ha (2010). OPDRACHT 16 a. In de grootste delen van Flevoland is de schade rond de miljoen euro per hectare bij een overstroming. b. In de steden Lelystad en Almere is de schade maximaal, namelijk meer dan miljoen euro per hectare. c. Wat is de verklaring voor het grote verschil tussen je antwoord bij vraag a en b? d. Wanneer is de schade groter: in de zomer of in de winter? Waarom? Zoom zover mogelijk in op de plaats waar je school staat. Zet de laag Schade per ha (2010) daarvoor op 40%. OPDRACHT 17 a. Hoeveel schade is er per ha op de plaats van je school? euro per ha. Hoe? Verschuif in de legenda bij Schade per ha (2010) het schuifje van 100% naar 40%. b. Hoeveel vierkante kilometer is de plaats waarin je school staat ongeveer? km². c. Hoe groot is de schade ongeveer als de plaats waarin je school staat zou overstromen? euro. d. Misschien woon je op een boerderij of ken je iemand die op een landbouwbedrijf woont. Hoe groot is de schade als het hele bedrijf, dus ook het land, onder water komt te staan? euro. 8
Zet de laag Schade per ha (2010) uit. Ga naar of blijf in de Google Luchtfoto s weergave. Zet de laag Topografie van de rubriek Topografie aan. Zoom in op het Oostvaardersdiep (een inham bij de Oostvaardersdijk) ten noorden van Almere. Zoom zover mogelijk in zodat je het gemaal dat aan de N701 ligt kunt zien. Zet daarvoor de laag Topografie even uit door het vinkje weg te halen. Bron: Waterschap Zuiderzeeland OPDRACHT 18 a. Wat is de naam van dit gemaal? b. Wat is volgens jou de taak van een gemaal? c. Zoom weer uit zodat je een groot gedeelte van Flevoland kunt zien. Waarom is dit een belangrijk gemaal? Bekijk het filmpje Gemalen: www.zuiderzeeland.nl/filmsaardrijkskunde OPDRACHT 19 a. Wat is de belangrijkste taak van de gemalen in Flevoland? b. Water komt op twee manieren in de polders: - als water, - als water onder de dijken door uit bijvoorbeeld het IJsselmeer. 9
c. Hoeveel water pompen de gemalen per jaar uit Flevoland? miljoen kubieke meter water Zet de laag Kwelkaart, Waterschap Zuiderzeeland uit de rubriek Water, Zuiderzeeland aan. OPDRACHT 20 a. Wat is kwel? 0 Water dat over de dijk de polder in stroomt. 0 Neerslag dat niet snel genoeg door gemalen kan worden weggepompt. 0 Water dat onder de dijken door de polder insijpelt. 0 Water dat bij droogte door gemalen in de polder wordt gepompt. 0 Water dat vanuit de bodem omhoog komt. b. Hoeveel millimeter kwelwater komt er per dag in de omgeving van Biddinghuizen de polder binnen? c. Juist of onjuist: het kwelwater dat de Flevopolders binnenstroomt is slecht voor de akkerbouw omdat het zout water is. Verwijder de laag Kwel. Bekijk de werking van een afvalwaterzuiveringsinstallatie: www.zuiderzeeland.nl/filmsaardrijkskunde Zet de laag Topografie even uit door het vinkje weg te halen. Bekijk in de satellietweergave nog een keer het grote gemaal van vraag 17. Volg het water naar het zuiden. Net voor de N702 kun je de afvalwaterzuiveringsinstallatie van Almere vinden. Bron: Waterschap Zuiderzeeland OPDRACHT 21 a. Zet de laag Topografie weer aan. Met welke kleur wordt een afvalwaterzuiveringsinstallatie in de legenda weergegeven? b. Bekijk de animatie van een afvalwaterzuiveringsinstallatie nog een keer. Hoe heten de ronde bakken? 10
c. Wat is de naam van de langwerpige bakken aan de bovenkant van de animatie? d. Waaraan kun je zien dat de afvalwaterzuiveringsinstallatie redelijk groot is? e. Zet de Topografielaag weer uit. De afvalwaterzuiveringsinstallatie ligt in een woonwijk/industriegebied. Waarom? Zet de laag Waterzuivering Zuiderzeeland in de rubriek Water, Zuiderzeeland aan. Zoek met behulp van de Google Luchtfoto s de afvalwaterzuiveringsinstallatie bij jou in de buurt op. OPDRACHT 22 a. Hoeveel voor- en nabezinktanks heeft deze afvalwaterzuiveringsinstallatie? b. Hoeveel beluchtingstanks zijn er te zien? c. Wat valt je op aan de ligging van de afvalwaterzuiveringsinstallatie? d. Bij een IBA wordt Individuele Behandeling van Afvalwater toegepast. Wie hebben daar vooral voordeel van? 11