150 KV LIJN DODEWAARD NIJMEGEN

Rapport Analyse magneetveldzone 150 KV LIJN DODEWAARD NIJMEGEN Locatie Zetten Opdrachtgever: KDO Vastgoedontwikkeling Uitgevoerd door: Liandon B.V. Auteur(s): J. Bozelie Datum: 22 maart 2010 Documentnummer: TEP1831JB100323

Datum 23-3-2010 Pagina 2 van 28 COLOFON Liandon BV Bij Liandon zijn de strategische kennis en kunde op het gebied van energieopwek, -opslag, energie-infrastructuren alsmede eindverbruikerstoepassingen gebundeld. Deze gebundelde kennis dient als basis voor het uitvoeren van turnkey projecten alsmede het doen van advisering en onderzoek. Daarmee wil Liandon het mogelijk maken dat haar klanten kunnen acteren als world class spelers. Dijkgraaf 4, 6921 RL Duiven Postbus 50, 6920 AB Duiven Telefoon: (026) 844 71 11 Fax: (026) 844 72 00 Datum Status Goedgekeurd Liandon 21-03-10 Concept J. Bozelie 22-03-10 Definitief J. v. Heumen Paraaf goedgekeurd 2009, Liandon BV, Duiven Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Liandon.

Datum 23-3-2010 Pagina 3 van 28 Samenvatting In Zetten Gelderland heeft men bouwplannen in de nabijheid van de 150kV hoogspanningsverbinding Nijmegen Dodewaard van 2* 250MVA. Op deze bouwplannen te realiseren moet inzichtelijk worden gemaakt in hoeverre de bouwplannen conflicteren met de Richtlijn van de RIVM. De doelstelling van dit rapport is het vaststellen van de magneetveldzone bij de huidige capaciteit en mogelijke aanpassingen. Als er knelpunten ontstaan wordt hiervoor een oplossingsrichting aanbevolen. Uit de analyse blijkt dat de geplande bebouwing niet ongewijzigd kan worden gerealiseerd. Er zijn aanvullende maatregelen nodig. De maatregelen kunnen bestaan uit: 1. herschikken van de te bouwen percelen zodat zij uit de bestaande magneetveld zone van 40mtr uit het hart van de verbinding blijven. 2. aanvullend maatregelen aan de verbinding ( gewijzigde ophanging en hoge temperatuur geleiders) ( zie bijlage 6) 3. aanvullende maatregelen aan de verbinding ( compact buis masten )( zie bijlage 8) 4. verkabelen van de verbinding ca 2 km 5. Tracé verlegging van de verbinding om het dorp ca 2 km De verbinding is reeds in fase hoek geoptimaliseerd. Verbetering is hierin niet meer mogelijk.

Datum 23-3-2010 Pagina 4 van 28 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 5 2 Achtergrond berekenen magneetveldzone... 6 2.1 Elektromagnetische velden en gezondheid... 6 2.2 Rijksbeleid... 6 2.3 Zoneberekening... 6 2.4 Toetsingscriterium... 7 3 Uitgangspunten... 8 3.1 Gebruikte software... 8 3.2 Berekeningen... 8 4 Huidige situatie... 9 4.1 Beschrijving van de lijn...9 4.2 Magneetveldzone... 11 4.3 Samenvatting... 11 5 Conclusie... 13 Bijlage 1 Nadere uitwerking advies VROM... 16 Bijlage 2 Verklaring van conformiteit met handreiking RIVM... 18 Bijlage 3 Invoerparameters... 19 Bijlage 4 Magneetveldzone huidige situatie... 22 Bijlage 5 Magneetveldzone 2 afspanmasten en hoog temperatuur geleiders... 25 Bijlage 6 Magneetveldzone met mastverhoging van 5 mtr... 26 Bijlage 7 Magneetveldzone met compacte buismasten... 28

Datum 23-3-2010 Pagina 5 van 28 1 Inleiding Tussen mast 43 en 44 in de 150kV verbinding Nijmegen - Dodewaard zijn bouwplannen. In verband met de magneetveld zone richtlijn van de RIVM is Liandon gevraagd inzicht te geven in de huidige magneetveld zone in relatie met de geplande bebouwing. Doelstelling De magneetveld zone berekend overeenkomstig de richtlijnen van de RIVM geven aan waarbinnen geen nieuwe gevoelige bebouwing mag worden gerealiseerd De verbinding bestaat uit een dubbel circuit geschikt voor 960A aan beide zijden De berekende velden zijn in de berekening aangegeven door de geelwitte inkleuring, door afronding op 5 meter wordt de rode lijn van de magneetveld zone bepaald. De doelstelling van dit rapport is het vaststellen van de magneetveldzone bij de huidige capaciteit. Als er knelpunten ontstaan wordt hiervoor een oplossingsrichting aanbevolen, dit houd echter niet in dat deze ook technisch en economisch realiseerbaar zijn, hiervoor moet door de 150kV netbeheerder aanvullend onderzoek worden verricht. Leeswijzer In Hoofdstuk 2 wordt de achtergrond beschreven waarom de berekening van magneetveldzones uitgevoerd moet worden. In hoofdstuk 3 worden de uitgangspunten beschreven waarop de magneetveldzone wordt bepaald. In hoofdstuk 4 wordt de huidige situatie beschreven en de bijbehorende magneetveldzone. In hoofdstuk 5 worden een aantal mogelijk oplossingen voorgesteld om in de nieuwe situatie te voldoen aan de referentie magneetveldzone.

Datum 23-3-2010 Pagina 6 van 28 2 Achtergrond berekenen magneetveldzone 2.1 Elektromagnetische velden en gezondheid Elektromagnetische velden kunnen het functioneren van het menselijk lichaam beïnvloeden. Boven een bepaalde waarde van de veldsterkte leiden die velden tot acute effecten, zoals het zien van lichtflitsen en onwillekeurige spiersamentrekkingen. In de buurt van de elektriciteitsvoorziening gaat het om wisselende velden met een frequentie van 50 Hz. Voor de magnetische veldsterkte heeft de Europese Commissie bij 50 Hz een referentieniveau voor leden van de bevolking van 100 microtesla aanbevolen. Veel minder duidelijk is wat de effecten van langdurige blootstelling aan lagere magnetische veldsterkten zijn. Het onderzoek in de buurt van bovengrondse hoogspanningslijnen wijst er op dat kinderen die dicht bij een dergelijke hoogspanningslijn wonen, waar het magnetische veld relatief sterk is, mogelijke extra risico op leukemie lopen. Het (mogelijk) verhoogde risico op kinderleukemie tekent zich af bij langdurige blootstelling aan magnetische veldsterkten hoger dan ergens tussen 0,2 en 0,5 microtesla. 2.2 Rijksbeleid Op grond van bovenstaande gegevens en uitgaande van het voorzorgsbeginsel heeft het ministerie van VROM in 2005 een advies voor het hoogspanningslijnenbeleid aan gemeenten, netbeheerders en provincies uitgebracht. In dat advies raadt VROM aan zoveel als redelijkerwijs mogelijk is te voorkomen dat er in de buurt van bovengrondse hoogspanningslijnen nieuwe situaties ontstaan waar kinderen langdurig worden blootgesteld aan magnetische veldsterkten die jaargemiddeld boven 0,4 microtesla liggen. 2.3 Zoneberekening De manier waarop de specifieke magneetveldzone waar het magnetische veld gemiddeld over een jaar boven de 0,4 microtesla ligt kan worden berekend, is vastgelegd in een handreiking die door het RIVM wordt beheerd. De berekening in deze rapportage is uitgevoerd volgens die handreiking (versie 3.0) te vinden op http://www.rivm.nl/hoogspanningslijnen. De berekening in dit rapport is uitgevoerd door Liandon / Alliander met rekenmodel EFC400, versie 2009. Liandon / Alliander is aangemerkt als bureau waarvan bekend is dat het ervaring heeft met zoneberekeningen volgens de handreiking. Om de onzekere wetenschappelijke aanwijzingen te vertalen naar een concrete zoneberekening zijn in de genoemde handreiking bepaalde keuzes en vereenvoudigingen gemaakt. Vereenvoudigingen zijn onvermijdelijk omdat de volledige karakteristieken van de stroom niet altijd en overal in het hoogspanningsnet bekend zijn. Een belangrijke vereenvoudiging is dat de berekening plaatsvindt tussen twee opeenvolgende masten. Een tweede vereenvoudiging is dat de stroom door de bliksemdraden (en andere geleiders in de buurt van de hoogspanningslijn) niet in de berekening wordt meegenomen. Een derde vereenvoudiging is dat de specifieke magneetveldzone wordt voorgesteld door rechte lijnen evenwijdig aan de hoogspanningslijn afgerond op 5 meterstappen. Deze vereenvoudigingen leiden ertoe dat de in deze rapportage berekende specifieke magneetveldzone niet de werkelijke sterkte van het magnetische veld op een bepaalde locatie op een bepaald tijdstip

Datum 23-3-2010 Pagina 7 van 28 weergeeft, maar een toekomstgerichte magneetveldzone die past binnen het hoogspanningslijnenbeleid van de rijksoverheid. 2.4 Toetsingscriterium De resultaten van de berekeningen worden getoetst aan het beleidsadvies voor bovengrondse hoogspanningslijnen zoals dat in oktober 2005 door de staatssecretaris van VROM is geformuleerd. De resultaten worden op een grafische wijze gevisualiseerd in de rapportage waarbij de specifieke zone van 0,4 µtesla zone rondom het de verbinding wordt aangegeven. Voor de methodiek voor de berekeningen wordt gebruik gemaakt van: de handreiking van het RIVM, versie 3.0 van 25 juni 2009; advies Cramer 4 november 2008; advies Van Geel 3 oktober 2005. Staatssecretaris Van Geel definieert de magneetveldzone als: De magneetveldzone is de strook grond die zich aan beide zijden langs de hoogspanningslijn uitstrekt en waarbinnen het magneetveld gemiddeld over een jaar hoger dan 0,4 µt is of in de toekomst kan worden. De Gezondheidsraad heeft de minster van VROM in 2008 geadviseerd over de invulling van langdurige blootstelling. Deze wordt gedefinieerd als: Voor langdurige blootstellingen wordt uitgegaan van kinderen ( < 15 jaar) die wonen, of.( > 14 uur per dag) verblijven in scholen, crèches of kinderopvangplaatsen die gelegen zijn in magneetveldzones. In Bijlage 1 en Bijlage 2 zijn nadere omschrijvingen opgenomen ten aanzien van het advies van VROM en RIVM. Indien de resultaten voor RIVM aanleiding zijn om te onderzoeken omtrent passende reducerende maatregelen dan dient RIVM hiertoe contact op te nemen met de (lokale) netbeheerder van de verbinding.

Datum 23-3-2010 Pagina 8 van 28 3 Uitgangspunten 3.1 Gebruikte software Voor het berekenen van de magnetische veldsterkte is het softwarepakket EFC400 versie 2008 (build 2786) gebruikt. Met EFC400 worden de berekeningen driedimensionaal uitgevoerd, waarbij de doorhang (de zgn. zeeg van een lijn) gemodelleerd wordt. EFC400: Programmatuur van Forschungsgesellschaft fur Energie und Umwelttechnologie (FGEU, mbh, Berlin, Duitsland) 3.2 Berekeningen Voor de berekeningen worden onderstaande uitgangspunten gehanteerd: De stroom door de geleiders wordt voor een 150 kv verbinding ingesteld op een waarde van 50% van de ontwerpstroom. De berekende waarde van de theoretische magneetveldberekening (zonder invloed van de bliksem draden) wordt voor de RIVM methode afgerond op 5 meter op 1 meter boven het maaiveld, de gemeten waarden zijn meestal gunstiger. Er is geen rekening gehouden met andere in de buurt zijnde kabelverbindingen. De berekeningen worden uitgevoerd met een oplossingsresolutie van 1 meter. Doorsneden worden in dit rapport weergeven met betrekking tot de dwarsrichting en langsrichting.

Datum 23-3-2010 Pagina 9 van 28 4 Huidige situatie 4.1 Beschrijving van de lijn Locatie De 150kV hoogspanningslijn loopt aan de zuidzijde door het dorp heen zoals in onderstaande figuur schematische, zie Figuur 1. In deze figuur beeldt een rood blokje de locatie van een mast af en de gele lijn tussen de rode blokjes beeldt de verbinding af. 47 44 43 Figuur 1. Ligging van de hoogspanningslijn over Zetten Mastnummer 43 bevind zich in de rechter onderhoek. Links van het te bebouwen perceel bevind zich mast nummer 44. Figuur 1 is ontleend aan Google Earth, versie 5. In deze figuur staan de masten 43 tot en met 47 nog op de foto.

Datum 23-3-2010 Pagina 10 van 28 Algemene gegevens Voor de gehele lijn gelden de onderstaande algemene gegevens: Lijnnaam / circuit aanduiding Nijmegen Dodewaard zwart Nijmegen Dodewaard wit Ontwerp stroom / circuit / MVA(150kV) 960A / 250MVA ( met geleider vervanging 1150/300MVA) Masttype Tonne Spanning 150kV Aantal Circuits 2 Geleiders / fase 1 ( mogelijk in de toekomst uit te breiden naar 2) Bliksemdraden 2 Fase volgorde ( 4/8/12) (4/8/12) (gedraaid) Zeeg bij 10 C ~ 10mtr Geleider/ geleiderbundel / geleider afstand ST7AL48 / 1 /--mm Mastbeeld Instel gegevens (elementen in EFC400) I ber = 0.5* 960 = 480A (stroomsterkte als invoer voor de zoneberekening) Circuit wit 1.1 12 0 1.2 4 120 1.3 8 240 Circuit zwart 2.1 8 240 2.2 4 120 2.3 12 0 Het maaiveld is vlak verondersteld. Van dit mastbeeld is een model gemaakt in EFC waarmee overeenkomstig de instel waarden van de RIVM gerekend is

Datum 23-3-2010 Pagina 11 van 28 4.2 Magneetveldzone Instelstroom De instelstroom wordt voor 150 kv verbindingen conform de handreiking van het RIVM ingesteld op 50% van de ontwerpstroom. Voor de huidige situatie met een capaciteit van 250 MVA wordt de instelstroom 480 A. Magneetveldzone De magneetveldzone is voor elke samenstelling van de klokgetallen bepaald op het laagste punt van de doorhang tussen twee aangrenzende masten. Het hart van de lijn ligt op 0 [m]. In Tabel 1 is de afgeronde zone conform de RIVM handreiking weergegeven. (Rechts is gezien vanuit Nijmegen richting Dodewaard) ofwel van uit mast 43 kijkend naar mast 44. Afgerond Locatie Links [m] Rechts [m] Mast 43 44-40 40 Tabel 1. Afgeronde zonebreedte huidige situatie Conform de handreiking van RIVM wordt de zone vastgesteld op de worst case situatie, namelijk een breedte van 40 meter aan beide zijden. In Bijlage 4 zijn de bijbehorende magneetveldzones gevisualiseerd. 4.3 Samenvatting Geconcludeerd kan worden dat de breedte van de magneetveldzone aan weerszijden van het hart van de lijn 40 meter is tussen mast 43 en 44. Deze breedte geldt voor een instelstroom van 480 A wat 50% is van de ontwerpstroom. Dit betekent dat bij wijzigingen in de toekomst een breedte van 40 meter aan weerszijden van het hart van de lijn als referentie dient te worden aangehouden.

Datum 23-3-2010 Pagina 12 van 28 Wijzigen fasehoek geleiders Omschrijving maatregel Door de fasehoek van de geleiders van beide circuits te wijzigen kan soms de magneetveldzone beïnvloed worden. Er is gezocht naar een configuratie die de magneetveldzone minimaliseert. Er zijn 36 configuraties door gerekend, hieruit is echter gebleken dat de huidige fasehoek configuratie reeds optimaal is De magneetveldzone is berekend op het laagste punt van de doorhang tussen twee aangrenzende masten. Het hart van de lijn ligt op 0 [m].

Datum 23-3-2010 Pagina 13 van 28 5 Conclusie Het doel van dit onderzoek is tweeledig: 1. Het vaststellen van de magneetveldzone bij de huidige verbinding over de nieuwe bebouwing; 2. Oplossingsrichtingen zoeken als er knelpunten ontstaan. Magneetveldzone bij de huidige capaciteit De huidige lijn heeft 2 circuits met elk een capaciteit van 250 MVA. De bijbehorende ontwerpstroom is 960 A. Met EFC is uitgerekend dat de magneetveldzone vanuit het hart van de lijn aan beide zijden 40 meter is. Magneetveldzone bij verbindingsaanpassingen ( Hoge temperatuur geleider ) Na aanpassing moet de verbinding nog steeds een capaciteit hebben van 2 circuits met elk een capaciteit van 250 MVA. Dit wordt tot stand gebracht door het vervangen van de huidige fasedraad door een hoge temperatuurgeleider. Deze geleider heeft een minder lage doorhang dan de huidige geleider. Tevens zijn de draden verder verhoogt door mast 43 en 44 als een afspanmast te veranderen, er zijn dan wel mastaanpassingen noodzakelijk, welke echter niet nadelig zijn voor de bewoners naast deze masten. Er is mee gerekend dat door deze maatregel de draden bij de mast 2 mtr hoger komen, en op het diepste punt 4 meter hoger. De ontwerpstroom bij 250 MVA is 960 A. Met EFC is uitgerekend dat de magneetveldzone vanuit het hart van de lijn aan beide zijden 35 meter is. Deze berekening is onder voorbehoud dat het technisch en economisch uitvoerbaar is, hetgeen gecontroleerd moet worden. Magneetveldzone bij verbindingsaanpassingen ( Compacte buismasten ) Na aanpassing moet de verbinding nog steeds een capaciteit hebben van 2 circuits met elk een capaciteit van 250 MVA. Dit wordt tot stand gebracht door het vervangen van het traject van de verbinding inclusief de masten 43 en 44 door 3 of 4 compacte buismasten met een hoge temperatuur geleider. Hierdoor komen de draden dichter bij elkaar te hangen en hebben ze minder doorhang. Hierdoor lijkt op voorhand een zone breedte van 2* 25mtr te realiseren De ontwerpstroom bij 250 MVA is 960 A. Met EFC is uitgerekend dat de magneetveldzone vanuit het hart van de lijn aan beide zijden 30 meter is. Deze berekening is onder voorbehoud dat het technisch en economisch uitvoerbaar is, hetgeen gecontroleerd moet worden. Magneetveldzone bij verbindingsaanpassingen ( verhoogde masten ) Mast verhoging met 5 meter is onderzocht maar leverde niet een aanvaardbaar resultaat op. Magneetveldzone bij verbindingsaanpassingen ( wijziging fase hoek van de geleiders ) De fasehoeken in het mastbeeld waren al geoptimaliseerd, daar was dus geen verbetering te behalen ca 36 verschillende combinaties zijn doorgerekend maar hebben niet geleid tot een wezenlijke verlaging van de magneetveld zone.

Datum 23-3-2010 Pagina 14 van 28 Overige opties Deelverkabeling tussen mast 43 en 44 is niet verder onderzocht omdat mast 44 te dicht bij woonhuizen staan, door in deze mast een kabel afspanning te maken zou voor deze woningen de zone verslechteren, hetgeen niet toelaatbaar is Blijft als optie over: Verkabeling over een lang traject ~2km Een nieuw traject rond om het dorp Deze opties zijn relatief kostbaar en daarom niet verder onderzocht. Tevens dient dan eerst een tracé te worden uitgezet, waarna een berekening kan worden uitgevoerd.

Datum 23-3-2010 Pagina 15 van 28 Referenties Voor deze studie is gebruik gemaakt van onderstaande referenties. 1. Bastiaan, G. e.a., 30 juni 2008, Netstructuurplan Gelderse Vallei. Continuon; 2. Kelfkens, G. e.a., 25 juni 2009, Handreiking voor het berekenen van de breedte van de specifieke Magneetveldzone bij bovengrondse hoogspanningslijnen. RIVM, versie 3.0.

Datum 23-3-2010 Pagina 16 van 28 Bijlage 1 Nadere uitwerking advies VROM In deze bijlage is de nadere uitwerking van het advies van de Staatssecretaris van VROM met betrekking tot bovengrondse hoogspanningslijnen opgenomen. Deze notitie hoort bij het advies van de Staatssecretaris van VROM zoals verwoord in brief van september 2005 met kenmerk SAS/2005183118 aan de colleges van Burgemeesters en Wethouders en van Gedeputeerde Staten, IPO, VNG, netbeheerders Elektriciteit en EnergieNed en aanvulling van Cramer 2008. Om dit advies te kunnen operationaliseren is het nodig om een aantal begrippen nader uit te leggen en toe te lichten. Hierdoor wordt een uniforme aanpak mogelijk. Uitwerking en toelichting begrippen Magneetveldzone Het advies en deze notitie beperken zich tot de magnetische velden van bovengrondse hoogspanningslijnen. De sterkte van het magneetveld wordt uitgedrukt in microtesla s (µt). De magneetveldzone is de strook grond die zich aan beide zijden langs de hoogspanningslijn uitstrekt en waarbinnen het magneetveld gemiddeld over een jaar hoger dan 0,4 µt is of in de toekomst kan worden. Strikt genomen zou op basis van deze onderzoeken het begrip langdurig verblijven kunnen worden beperkt tot kinderen die wonen in de magneetveldzone rond een hoogspanningslijn. Uit voorzorg wordt het begrip langdurig echter extensiever geïnterpreteerd en worden scholen, crèches en kinderdagverblijven hiertoe ook gerekend. Kinderen Kinderen zijn in deze notitie mensen met een leeftijd van 0 tot aan 15 jaar. Langdurige blootstellingen Voor langdurige blootstellingen wordt uitgegaan van kinderen die wonen, of verblijven in scholen, crèches of kinderopvangplaatsen die gelegen zijn in magneetveldzones voor een jaargemiddelde van meer als 14 uur per dag. Gevoelige bestemmingen Als gevoelige bestemmingen worden aangemerkt woningen, scholen crèches en kinderopvangplaatsen. Locaties waar zich wel kinderen kunnen bevinden maar waar de verblijftijd vergeleken met wonen als kort kan worden bestempeld, zoals sportvelden, speeltuinen, zwembaden e.d., worden dus niet aangemerkt als gevoelige bestemming. Nieuwe situaties Onder nieuwe situaties wordt verstaan: nieuwe, dan wel, wijzigingen in bestaande, streek- of bestemmingsplannen; nieuwe bovengrondse hoogspanningslijnen, dan wel wijzigingen aan bestaande. Het beleidsadvies beperkt zich tot nieuwe situaties.

Datum 23-3-2010 Pagina 17 van 28 Indien overeenkomstig een vigerend bestemmingsplan een nieuwe gevoelige bestemming wordt gerealiseerd, wordt dit als een bestaande situatie en dus niet als een nieuwe situatie aangemerkt. Aan bestaande rechten wordt niet getornd. Dit geldt ook voor de reeds aanwezige hoogspanningslijnen. Bij iedere lijn hoort een specifieke zone waarbuiten geen jaargemiddelde magneetvelden van meer dan 0,4 µt voorkomen. Naar analogie van de situatie bijnieuwbouw overeenkomstig een vigerende bestemmingsplan geldt hierbij dat aanpassingen overeenkomstig het oorspronkelijke ontwerp van de lijn niet als een nieuwe situatie worden aangemerkt. De ontwerpcapaciteit van de lijn mag alsnog volledig opgevuld worden en daarmee moet rekening worden gehouden met de berekening van de specifieke zones. Daarnaast geldt dat indien een hoogspanningslijn in afwijking van de ontwerpspecificaties moet worden aangepast omdat er bijvoorbeeld behoefte bestaat aan een grotere capaciteit, dat zonder bezwaar mogelijk moet zijn indien hierdoor (bijvoorbeeld door het treffen van aanvullende maatregelen) de specifieke zone van deze hoogspanningslijn niet groter wordt.

Datum 23-3-2010 Pagina 18 van 28 Bijlage 2 Verklaring van conformiteit met handreiking RIVM Liandon / Alliander heeft met grootst mogelijke zorg de magneetveldzone berekend en dit document opgesteld overeenkomstig en in de geest van de handreiking van RIVM versie 3.0, 25 juni 2009 met de titel: Handreiking voor het berekenen van de breedte van de specifieke Magneetveldzone bij bovengrondse hoogspanningslijnen. Opgesteld door: G Kelfkens, MJM Pruppers, RIVM, 25 juni 2009, versie 3. De handreiking is uitsluitend bedoeld voor bovengrondse hoogspanningslijnen. In andere situaties zoals stationsdelen als rails, trafo s, kabels en verdelers hanteert Liandon uitgangspunten die zoveel mogelijk passen bij de handreiking. De berekening is uitgevoerd met EFC400 versie 2009, en driedimensionaal ingevoerd inclusief relevante stationsdelen. De isometrische inkleuring is weergegeven overeenkomstig de berekende velden 1 meter boven het vlak veronderstelde maaiveld, waarbij de zonelijnen van bovengrondse verbindingen zijn afgerond op 5 meter.

Datum 23-3-2010 Pagina 19 van 28 Bijlage 3 Invoerparameters Mastbeeld In deze bijlage zijn de invoerparameters van EFC weergegeven van het mastbeeld. Fasenr. Circuit 1 (links) Circuit 2 (rechts) Fasenr. 1 Fasenr. 2 Fasenr. 3 Bliksemdraad

Datum 23-3-2010 Pagina 20 van 28 Klokgetallen In deze bijlage zijn de invoerparameters van EFC weergegeven van de klokgetallen. De fasenummers hebben de onderstaande klokgetallen: 1. klokgetal 1 (0 graden); 2. klokgetal 2 (120 graden); 3. klokgetal 3 (240 graden).

Datum 23-3-2010 Pagina 21 van 28 Circuitconfiguratie In deze bijlage zijn de invoerparameters van EFC weergegeven van de circuitconfiguratie. Circuit 1 (links) Circuit 2 (rechts) De invloed van de bliksemdraden op de magneetveldzone is verwaarloosd door de weerstand van de geleiders zeer hoog te kiezen.

Datum 23-3-2010 Pagina 22 van 28 Bijlage 4 Magneetveldzone huidige situatie In deze bijlage wordt de magneetveldzone grafisch weergegeven. Voor elke klokgetal configuratie wordt dit voor het punt gedaan met de laagste doorhang. Masten 43 44 43 44 De berekende zone bedraagt 40mtr aan beide zijden

Datum 23-3-2010 Pagina 23 van 28 Detail van de berekening Boven en onder 38.5mtr wordt afgerond op 5 meter naar 40 mtr De rood omcirkelde gebieden geven de knelpunten aan

Datum 23-3-2010 Pagina 24 van 28 Dwars doorsnede op het laagste punt, gezien vanuit het hart van de verbinding Berekend Afgerond Locatie Links [m] Rechts [m] Links [m] Rechts [m] Mast 1 22-38.7 38.6-40 40 Uit experimenten is gebleken dat de fase volgorde al geoptimaliseerd is, hier valt geen winst te halen

Datum 23-3-2010 Pagina 25 van 28 Bijlage 5 Magneetveldzone 2 afspanmasten en hoog temperatuur geleiders In deze bijlage wordt de magneetveldzone grafisch weergegeven voor een alternatieve situatie met afspanmasten, waarbij de draden 2 meter hoger komen bij de masten en 4 meter hoger in het midden doordat de doorhang minder is. Dit wordt voor het punt gedaan met de laagste doorhang. Deze situatie is bepaald voor de meest gunstigste klokgetallen configuratie van de lijn, halverwege mast 43 44. (Rechts is gezien vanuit nijmegen richting dodewaard). Berekend Afgerond Locatie Links [m] Rechts [m] Links [m] Rechts [m] Mast 1 22-37.4 37.4-35 35

Datum 23-3-2010 Pagina 26 van 28 Bijlage 6 Magneetveldzone met mastverhoging van 5 mtr In deze bijlage wordt de magneetveldzone grafisch weergegeven voor de nieuwe situatie met een mastverhoging van 5 meter voor mast 43 en 44. er moet echter onderzocht worden of dit technisch en economisch haalbaar is Conclusie is echter dat voor de paar centimeter meter winst dit een dure upgrade is

Datum 23-3-2010 Pagina 27 van 28 We gaan daarom tevens een geleider upgrade doen en de isolatoren als een afspanmast monteren waardoor de lijnen 2 meter hoger komen bij de mast en 4 mtr in het diepste punt We zien dat door deze maatregelen de zone breedte 35mtr aan beide zijden wordt Ook hier moeten we echter constateren, dat het verschil in resultaat, de investering niet loont Het aantal knelpunten blijft gelijk.

Datum 23-3-2010 Pagina 28 van 28 Bijlage 7 Magneetveldzone met compacte buismasten Vermoedelijke uitwerking met compacte buismasten. Hierbij zijn de ophanghoogten het zelfde gebleven. Echter de draden liggen op 3 mtr afstand van de buismast, en de doorhang is beperkt tot 3 mtr door meer masten te plaatsen. Deze mogelijkheid kan echter pas definitief berekend worden als de buismasten meer specifiek bekend zijn, en de technische en economische haalbaarheid verder is bekeken. Naar bovenstaand voorbeeld is de zone breedte echter te beperken tot ca 25 mtr met drie tot vier compacte buismasten. Alleen in het rood omcirkelde gebied blijft dan een knelpunt.