Hoogspanningslijnen en gezondheid

Transcriptie

1 Hoogspanningslijnen en gezondheid Vraag en antwoord Voor meer informatie over hoogspanningslijnen en gezondheid, zie ook de website (Informatie over > Milieu en Veiligheid > Straling). maart 2011 MOLO-werkgroep hoogspanningslijnen in samenwerking met Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland contactgegevens: mevrouw M. Gevers, Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland, telefoon

2 Hoogspanningslijnen en gezondheid Kan mijn gezin veilig wonen naast hoogspanningslijnen, of kan mijn kind daar leukemie van krijgen? En wat moet de gemeente doen om ons te beschermen tegen die straling? De laatste jaren zijn hoogspanningslijnen in de buurt van woningen of scholen een hot item. Omwonenden, en vooral gezinnen met jonge kinderen, zijn bang dat de straling van de hoogspanningslijnen hun gezondheid kan schaden. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat nabij hoogspanningslijnen meer kinderen met leukemie wonen. Vanwege de mogelijke gezondheidsrisico s stelde het ministerie van VROM in 2005 een voorzorgsadvies op. Dit advies zegt dat uit voorzorg beter geen nieuwe gevoelige bestemmingen waar kinderen langere tijd verblijven, zoals woningen en scholen, dichtbij hoogspanningslijnen gebouwd kunnen worden. Plannen voor een nieuwe 380 kv-hoogspanningslijn in Brabant en Zeeland maken het thema weer helemaal actueel. Dit informatieblad geeft antwoord op uw vragen over hoogspanningslijnen en gezondheid, op basis van wetenschappelijke kennis en objectieve informatie. Vraag en antwoord Welke gezondheidsklachten worden in verband gebracht met hoogspanningslijnen? Sommige mensen brengen verschillende gezondheidsklachten in verband met hoogspanningslijnen. Bijvoorbeeld stress, slaapstoornissen, hartklachten, kanker en de ziekte van Alzheimer. Om te kijken of deze gezondheidsklachten werkelijk verband houden met hoogspanningslijnen is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Deze onderzoeken waren gericht op blootstelling aan het elektromagnetische veld (EMV) bij omwonenden van hoogspanningslijnen en mogelijke gezondheidsrisico s, zoals kanker, de ziekte van Alzheimer en miskramen. Ook onderzocht men of mensen die door hun beroep in aanraking komen met elektromagnetische velden van hoogspanningslijnen een grotere kans hebben op het krijgen van onder andere kanker, hartritmestoornissen en het plegen van zelfmoord. De Nederlandse Gezondheidsraad concludeert 1 op basis van deze studies dat er niet is aangetoond dat elektrische of magnetische velden, afkomstig van het elektriciteitstransport- en distributiesysteem enige ziekte of afwijking veroorzaken. Hoewel er geen bewijs is gevonden, maken enkele onderzoeken een mogelijke relatie met kinderleukemie wel aannemelijk 2. Daarnaast bleek uit recentelijk onderzoek (2009) dat er mogelijk een relatie is met de ziekte van Alzheimer 3 ; dit moet nog verder onderzocht worden. 1 Zie website van de Gezondheidsraad, 2 Greenland et al. (2000); Ahlbom et al. (2000) 3 Huss et al. (2009). 2

3 Produceren hoogspanningslijnen straling? Ja. Hoogspanningslijnen produceren een elektromagnetisch veld (EMV), wat in de volksmond ook wel straling wordt genoemd. Het elektromagnetisch veld bestaat uit een elektrisch deel (uitgedrukt in Volt per meter, V/m) en een magnetisch deel (uitgedrukt in microtesla, µt). Kan ik veilig een hoogspanningslijn passeren? Ja. Zelfs recht onder hoogspanningslijnen is het elektromagnetische veld zo laag dat u er zonder risico op gezondheidsklachten onder door kunt lopen. Het elektromagnetische veld is het hoogst dicht bij de hoogspanningslijnen. Maar op leefniveau (enkele meters onder de lijn) is de blootstelling aan het magnetische veld al (veel) lager dan de in 1998 internationaal aanbevolen en door de Nederlandse overheid voorgeschreven waarde van 100 µt 4. Ook de blootstelling aan het elektrische veld blijft lager dan de door de Nederlandse Gezondheidsraad aanbevolen 8 kv/m. Onder deze waarden loopt u geen risico op korte termijn gezondheidseffecten, zoals het zien van lichtflitsen (fosfenen), onbedoelde spiertrillingen of hartritmestoornissen Houdt mijn woning elektromagnetische velden van hoogspanningslijnen tegen? Bouwmaterialen, bomen en struiken houden wel grotendeels het elektrische veld tegen, maar het magnetische veld niet of nauwelijks. Voor mensen die in de buurt van hoogspanningslijnen wonen is daarom vooral het magnetische veld van belang. Direct onder de hoogspanningslijnen is het magnetische veld het sterkst; verder daar vanaf neemt de sterkte af. Kan ik veilig in de buurt van een hoogspanningslijn wonen? Hier kunnen we (nog) geen duidelijk antwoord op geven. Wel is zeker dat u geen risico loopt om korte termijn gezondheidseffecten te krijgen, zoals het zien van lichtflitsen (fosfenen), onbedoelde spiertrillingen of hartritmestoornissen. Blootstelling is daar immers altijd (veel) lager dan de norm van 100 µt 4 (zie twee vragen terug). Wat niet zeker is, is of het wonen in de buurt van hoogspanningslijnen op de lange termijn schadelijk kan zijn voor uw gezondheid. Buitenlands wetenschappelijk onderzoek 5 laat zien dat kinderleukemie twee keer zo vaak voorkomt in de buurt van hoogspanningslijnen (grofweg binnen de 0,4 µt-zone). Of dit ook werkelijk door de hoogspanningslijnen komt is niet bewezen. Men heeft namelijk geen biologisch mechanisme gevonden waarmee het magnetische veld kinderleukemie zou kunnen veroorzaken. Het is dus ook mogelijk dat andere factoren zoals genetische aanleg, luchtverontreiniging of infectieziekten de extra gevallen van kinderleukemie veroorzaken. In Nederland is de relatie tussen hoogspanningslijnen en kinderleukemie nooit onderzocht. We weten dus niet of er in Nederland ook meer kinderen met leukemie dichtbij hoogspanningslijnen wonen. 4 In 1998 aanbevolen door de Internationale Commissie voor Bescherming tegen Niet-Ioniserende Straling (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection; ICNIRP). NB: in november 2010 heeft deze commissie haar advies voor het blootstellinglimiet verhoogd van 100µT naar 200µT, omdat ook onder 200µT geen gezondheidseffecten te verwachten zijn. Bij het publiceren van deze folder was nog niet bekend of de Nederlandse overheid dit advies overneemt. 5 Greenland et al. (2000); Ahlbom et al. (2000) 3

4 Heeft mijn kind leukemie gekregen door de hoogspanningslijn naast onze woning? Dat is niet te zeggen. Buiten dat niet bewezen is dat hoogspanningslijnen kinderleukemie kunnen veroorzaken, is het niet mogelijk om voor een individuele leukemiepatiënt de precieze oorzaak van de ziekte aan te geven. Maar stèl dat hoogspanningslijnen kinderleukemie kunnen veroorzaken, dan nog is de kans klein dat dit de oorzaak is van leukemie bij uw kind. Als we namelijk de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek 6 vertalen naar de Nederlandse situatie, dan krijgt in Nederland naar schatting één kind per twee jaar leukemie door het wonen dichtbij een hoogspanningslijn. In diezelfde tijd krijgen ongeveer 270 andere kinderen ook leukemie, waarvoor hoogspanningslijnen dus niet verantwoordelijk zijn. Woon ik in de magneetveldzone? Dat kunt u grofweg zelf nagaan. De magneetveldzone is de zone rondom een hoogspanningslijn waar het magnetische veld gemiddeld over een heel jaar hoger is dan 0,4 µt. De grootte van dit gebied hangt af van het type hoogspanningslijn en bestrijkt ongeveer 40 tot 215 meter aan beide zijden van de hoogspanningslijn, gerekend vanaf het midden van die lijn. Op de website van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ( kunt u informatie vinden over het type hoogspanningslijn waar u naast woont en de verwachte grootte van het magneetveld (indicatieve zone). In sommige gevallen is deze grootte ook specifiek bepaald en wordt naast een indicatieve zone ook de specifieke zone getoond. Neemt de kans op kinderleukemie toe, hoe dichter je bij de lijn woont? Dat is niet te zeggen. Uit buitenlands wetenschappelijk onderzoek 6 weten we dat kinderleukemie twee keer zo vaak voorkomt bij hoogspanningslijnen, grofweg binnen de 0,4 µt-zone. Er is echter géén oorzakelijk verband of dosis-effect-relatie gevonden. Dat wil zeggen dat men niet heeft aangetoond dat hoogspanningslijnen het risico op kinderleukemie veroorzaken of dat het risico verder toeneemt bij een hogere of langere blootstelling aan het elektromagnetische veld van hoogspanningslijnen. Veroorzaken hoogspanningslijnen de ziekte van Alzheimer? Dat kunnen we niet zeggen. Eén wetenschappelijke studie 7 geeft aan dat er mogelijk meer mensen sterven aan de ziekte van Alzheimer onder de mensen die dichtbij een hoogspanningslijn wonen. Op basis van deze ene studie kunnen we echter nog geen conclusies trekken: verder onderzoek moet uitwijzen of die relatie ook op andere plekken gevonden wordt en of er een oorzakelijk verband kan zijn. 6 Greenland et al. (2000); Ahlbom et al. (2000) 7 Huss et al. (2009) 4

5 Zijn gemeenten verplicht het VROM-advies te hanteren? Nee. Het VROM-advies adviseert gemeenten uit voorzorg geen nieuwe gevoelige bestemmingen (woningen, scholen en kinderdagverblijven) te bouwen in de buurt van hoogspanningslijnen, maar verplicht ze daar niet toe. Gemeenten mogen hiervan afwijken en zowel strengere als minder strenge normen hanteren. Daarvoor moeten zij allereerst alle belangen, waaronder de gezondheid van betrokkenen, zorgvuldig afwegen. Bij nieuwbouwplannen kunt u tijdens de inspraakprocedure uw gemeente vragen of zij een dergelijke afweging hebben gemaakt. Mogen woningen en scholen in de buurt van hoogspanningslijnen staan? Ja, dat mag. Het VROM adviseert echter om geen nieuwe woningen of scholen (inclusief bijbehorende perceel/schoolplein) te bouwen in de buurt van hoogspanningslijnen. Dit advies geldt niet voor bestaande woningen of scholen in de buurt van hoogspanningslijnen. Op dit moment is er onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat hoogspanningslijnen gezondheidsschade kunnen veroorzaken bij omwonenden. Het slopen en elders herbouwen van woningen of scholen is kostbaar en (emotioneel) ingrijpend, maar mogelijk dus ook onnodig. Bij nieuw te bouwen woningen en scholen zijn maatregelen veel makkelijker en goedkoper te nemen. Mogen speeltuinen en sportvelden in de buurt van hoogspanningslijnen liggen? Ja, dat mag. De huidige wetenschappelijke kennis geeft geen aanleiding om te denken dat spelen of sporten onder hoogspanningslijnen risico s geeft voor de gezondheid. Er is namelijk alleen een verband gevonden tussen wonen bij hoogspanningslijnen en het vóórkomen van meer kinderleukemie. Het is niet aangetoond dat hoogspanningslijnen hiervoor de oorzaak zijn en daarnaast verblijft men (veel) langere tijd in woningen dan op een sportveld of in een speeltuin. Ook het VROM-advies rekent speeltuinen en sportvelden niet tot de groep gevoelige bestemmingen waarvoor het voorzorgsadvies geldt. Is het ondergronds aanleggen van hoogspanningslijnen een oplossing? Dit hangt af van de situatie. Zowel ondergrondse kabels als bovengrondse lijnen hebben voor- en nadelen. Zo houdt de grond wel grotendeels het elektrische veld tegen, maar nauwelijks het magnetisch veld. Recht boven ondergrondse kabels kan de blootstelling aan het magnetische veld zelfs hoger zijn dan recht onder bovengrondse lijnen. Het magneetveld ( 0.4 µt) is wel aanmerkelijk smaller bij ondergrondse kabels dan bij bovengrondse lijnen. Bovengrondse hoogspanningslijnen hebben het nadeel dat men ze lelijk kan vinden en dat ze bij bepaalde weersomstandigheden een zoemend of loeiend geluid kunnen geven. Zie daarvoor ook de vraag: Is het geluid van hoogspanningslijnen slecht voor mijn gezondheid?. Deze nadelen hebben ondergrondse lijnen niet, maar de aanleg hiervan is duurder en technisch lastig vanwege isolatieeisen. Voor de lijnen met de hoogste voltages (380 kv) is bovendien nog niet bekend of de elektriciteitsvoorziening goed gewaarborgd kan blijven bij ondergrondse aanleg. Netwerkbeheerder Tennet en de Technische Universiteit Delft onderzoeken dat de komende jaren (zie voor meer informatie over dit onderzoek). 5

6 Geven metingen uitsluitsel over blootstelling door hoogspanningslijnen? Nee. Metingen tonen een momentopname en geven geen goed beeld van langdurige blootstelling. De hoeveelheid elektriciteit die getransporteerd wordt via hoogspanningslijnen is namelijk afhankelijk van de hoeveelheid stroom die men op dat moment in het verzorgingsgebied verbruikt. Die hoeveelheid verandert gedurende de dag en het jaar. Er is op nationaal niveau een rekenmethode ontwikkeld, die rekening houdt met deze schommelingen. Deze methode wordt vaak toegepast om de specifieke magneetveldzone te bepalen bij nieuwbouwplannen in de omgeving van bovengrondse hoogspanningslijnen. Is het geluid van hoogspanningslijnen slecht voor mijn gezondheid? Over het algemeen niet. Onder bepaalde weersomstandigheden (vochtig weer, mist, regen) kunnen hoogspanningslijnen een zoemend geluid geven. Elektrische ontladingen in de lucht veroorzaken dit geluid. We noemen dit het corona-effect. Deze ontladingen treden alleen zeer dicht bij de draden op, waar het elektrische veld het sterkst is. De ontladingen en het geluid hebben geen nadelige gevolgen voor uw gezondheid. Naast het zoemende geluid, veroorzaken de wervels achter de draden bij harde wind soms een loeiend geluid. Als u in de buurt van een hoogspanningslijn woont kunt u dit geluid als hinderlijk ervaren of misschien slaapt u er zelfs minder goed door. Echter, doordat het alleen bij bepaalde weersomstandigheden voorkomt die meestal niet lang aanhouden zijn de gezondheidseffecten zeer klein. Komen elektromagnetische velden alleen in de buurt van hoogspanningslijnen voor? Nee. Alles waar stroom doorheen gaat produceert een elektromagnetisch veld. Dat geldt dus ook voor de elektrische bedrading in huis en alle (huishoudelijke) apparaten met een stekker of batterij. Een elektrisch veld is altijd aanwezig als er elektrische spanning staat op de kabel of het apparaat. Een magnetisch veld ontstaat pas wanneer er stroom door de kabel loopt of het apparaat stroom verbruikt. Is straling van hoogspanningslijnen hetzelfde als straling in kerncentrales? Nee. Straling van hoogspanningslijnen en straling van kerncentrales zijn de twee uitersten van het elektromagnetische spectrum. Straling van hoogspanningslijnen bestaat uit trillingen met een extreem lage frequentie. Straling van nucleaire bronnen (bijvoorbeeld uit kerncentrales) bestaat juist uit trillingen met een extreem hoge frequentie. Die frequentie is zo hoog dat het ioniserende eigenschappen heeft en daarmee het DNA (genetisch materiaal) in ons lichaam kan aantasten. Straling van hoogspanningslijnen heeft geen ioniserende eigenschappen. Waar kan ik meer informatie vinden over hoogspanningslijnen? Méér informatie over hoogspanningslijnen en het beleid van de Rijksoverheid staat op de website Hier vindt u bijvoorbeeld de brochure van VROM over hoogspanningslijnen, het voorzorgsadvies van VROM uit 2005 en de toelichting hierop uit Wetenschappelijke informatie en artikelen vindt u op de website van het Kennisplatform ElektroMagnetische Velden ( 6