UROLOGIE Als plassen moeilijk gaat BEHANDELING
Als plassen moeilijk gaat Deze folder informeert u over problemen met plassen bij de wat oudere man, veroorzaakt door een goedaardige prostaatvergroting. Misschien hebt u tegenwoordig problemen bij het plassen. Of denkt u dat u zich dit maar verbeeldt. Onderstaand zijn een aantal vragen geformuleerd, die u kunt beantwoorden. Lees deze vragen aandachtig door en omcirkel de juiste antwoorden. Aan de hand van uw score kunt u zien of u inderdaad plasklachten hebt en of het nodig is om hiervoor naar uw huisarts te gaan. Als u plast, merkt u dan dat de straal een paar keer stopt en weer begint? Is de urinestraal de laatste tijd zwakker geworden? a. nee b. een beetje c. ja, veel zwakker Hebt u het gevoel dat de blaas nog niet leeg is, nadat u heeft geplast? Hoe vaak moet u er s nachts uit om te plassen? b. 1 tot 3 keer c. 4 keer of meer Als u voelt dat u moet plassen, moet u dan meteen snel naar het toilet gaan? Verliest u wel eens per ongeluk een beetje urine? 1
Moet u wel eens binnen twee uur nadat u geplast hebt, alweer plassen? Moet u wel eens persen om de urinestraal op gang te brengen? Komt het wel eens voor dat er, wanneer u denkt klaar te zijn met plassen toch een beetje urine nadruppelt, dat soms vlekken in uw ondergoed maakt? Beoordeling Heeft u alle vragen met A beantwoord, dan zijn er geen plasklachten. Voornamelijk B als antwoord: U hebt regelmatig plasproblemen. Een bezoek aan de huisarts is wenselijk. De kans is groot dat uw problemen op een eenvoudige manier kunnen worden opgelost. Een paar keer C als antwoord: Ook al hebt u maar een paar vragen met C beantwoord, dan nog is het duidelijk dat uw plasklachten vrij ernstig zijn. In dit geval is het zeker raadzaam naar uw huisarts te gaan. Mocht u bij het plassen nog andere verschijnselen opmerken, zoals bijvoorbeeld bloed in de urine, of een pijnlijk en branderig gevoel bij het plassen, dan moet u zeker niet wachten met het bezoek aan de huisarts. Overigens is het wel zo dat u meer moet plassen als u overdag en s avonds veel drinkt. Noteer hoeveel kopjes koffie, thee, glazen water, bier, melk u op een dag drinkt en laat dit aan de huisarts zien. Een veel voorkomend en onderschat probleem Er zijn mannen die problemen met het plassen afdoen als een ouderdomsverschijnsel, waar niets aan te doen is. Daarom gaan ze er niet mee naar de huisarts. Anderen schamen zich voor hun klachten en durven er daarom niet mee voor de dag te komen. Deze mensen leiden op een gegeven moment een vrij geïsoleerd bestaan, omdat ze vanwege hun plasproblemen het contact met andere mensen zoveel mogelijk beperken. Dat is jammer en ook helemaal niet nodig, want plasklachten kunnen over het algemeen goed worden verholpen. Zeker als u er tijdig mee naar de dokter gaat. Deze klachten komen veel voor en u kunt dan ook vrijuit met hem hierover praten. Stelt u een bezoek aan de huisarts te lang uit, dan kan er op den duur ernstige schade optreden aan de blaas en de nieren. Ook kan de plasbuis waar de urine doorheen stroomt, op een gegeven moment helemaal worden geblokkeerd. Dan is snel ingrijpen vereist om de urine weer te laten afvloeien. Soms betekent dit een acute opname in het ziekenhuis. 2
Wat is de oorzaak Veel mannen krijgen op een gegeven moment problemen met plassen door een vergrote prostaat. In enkele gevallen worden plasklachten veroorzaakt door andere ziekten, zoals een prostaatontsteking of prostaatkanker. Dit komt gelukkig minder vaak voor dan goedaardige prostaatvergroting. Hoe eerder de juiste diagnose is gesteld, hoe beter de patiënt kan worden behandeld. Reden te meer om bij plasproblemen tijdig naar de huisarts te gaan om uit te zoeken waardoor de plasproblemen zijn ontstaan. Nier Wervelkolom Anus De prostaat Blaas Prostaat Plasbuis Zaadbal De prostaat is een klier die alleen bij de man voorkomt. Hij is ongeveer zo groot als een walnoot en ligt vlak onder de blaasuitgang om de plasbuis heen. Via de zaadleiders staat de prostaat in verbinding met de zaadballen (testikels), waar de zaadcellen (spermatozoa) worden geproduceerd. De prostaat produceert een vloeistof die bij de zaadlozing samen met de zaadcellen naar buiten komt (sperma). Goedaardige prostaatvergroting Onder invloed van veranderingen in de hormoonspiegels in het bloed gaat de prostaat na ongeveer het 45ste levensjaar langzaam groeien. We noemen dit goedaardige prostaatvergroting. Het is een verschijnsel dat bij het ouder worden hoort. Bij de één verloopt dit proces sneller dan bij de ander. Op zichzelf is prostaatvergroting geen levensbedreigende aandoening. Het merendeel van de mannen met een vergrote prostaat krijgt echter wel in meer of mindere mate klachten. Op 50-jarige leeftijd heeft ongeveer 30% van de mannen plasklachten, oplopend tot 40% bij 60 jaar en 50% bij 70 jaar. Boven die leeftijd neemt het aantal klachten door prostaatvergroting alleen maar toe. Door de vergrote prostaat kan de urine-afvoer worden belemmerd. Om de urine toch naar buiten te krijgen moet de blaas zich meer inspannen. Hierdoor wordt de blaaswand steeds dikker en daardoor kan in een later stadium de blaas soms flink worden uitgerekt. Hierbij bestaat het gevaar dat er op een gegeven ogenblik steeds een beetje urine in de blaas achterblijft (blaasresidu). Dit kan blaasontstekingen of zelfs een nierbekkenontsteking veroorzaken. Ook kan de urineafvoer helemaal geblokkeerd raken. Dit noemen we een acute retentie. Dit is een gevaarlijke en pijnlijke situatie; direct ingrijpen is nodig om de blaas met een katheter te ledigen. 3
Typische verschijnselen van een prostaatvergroting het vaak lozen van kleine plasjes, binnen twee uur na de vorige plas een plotseling opkomende drang tot plassen; eenmaal op toilet wil de plas niet meteen komen en moet u persen om de straal op gang te brengen een zwakke urinestraal het stoppen tijdens het plassen en het weer beginnen nadruppelen het gevoel dat de blaas na het plassen niet helemaal leeg is s nachts dikwijls het bed uit om te plassen soms komt er ongewild een beetje urineverlies. Naar de huisarts Wat staat u te wachten De huisarts zal u eerst een aantal vragen stellen om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de klachten. We noemen dit ook wel het opnemen van de anamnese ofwel de ziektegeschiedenis. Rectaal toucher Vervolgens zal de arts u lichamelijk onderzoeken. Omdat de prostaat diep in het bekken ligt, kan dit orgaan alleen door inwendig onderzoek worden gevoeld, het zogenaamde rectaal toucher. De arts brengt de wijsvinger voorzien van een handschoen door de sluitspier van de anus naar binnen. Op deze manier kan hij nagaan of de prostaat vergroot is en tevens kan hij de structuur (normaal, hard of bobbelig) beoordelen. Het onderzoek is snel gebeurd, het doet geen pijn, maar kan hoogstens even een vervelend gevoel geven. Bloed- en urineonderzoek De arts kan zonodig bloed en urine laten onderzoeken. Soms neemt (de assistente van) de huisarts zelf bloed af en stuurt dit naar het laboratorium. Het bloed wordt o.a. onderzocht op het functioneren van uw nieren en de prostaat. De urine wordt onderzocht om een eventuele ontsteking aan te tonen. Indien de onderzoeken aantonen dat uw plasklachten worden veroorzaakt door een goedaardige prostaatvergroting zal de behandelend arts vervolgens een plan voor behandeling instellen en dit samen met u bespreken. Uw klachten kunnen echter ook andere oorzaken hebben. Mensen van alle leeftijden moeten dikwijls plassen als ze onder spanning of stress staan. Niemand kijkt daar vreemd van op. Maar vooral oudere mannen denken bij deze klachten nogal eens dat ze een ernstige ziekte hebben. Hierdoor worden ze nerveus, waardoor ze steeds meer plasproblemen krijgen. Na onderzoeken en een gerustellend gesprek met de huisarts verdwijnen de klachten in een dergelijk geval meestal vanzelf. Als het vermoeden bestaat dat spanning of stress de oorzaak van de plasklachten is en er zijn uit de onderzoeken geen afwijkingen naar voren gekomen, dan zal de huisarts u geen behandeling voorschrijven. Wel kan hij u vragen over twee á drie maanden nog eens ter controle te komen. Blijken de klachten dan 4
nog te bestaan of zelfs verergerd te zijn, dan is verder onderzoek nodig. De uroloog Als de huisarts het nodig vindt, zal hij u voor verder onderzoek naar de uroloog verwijzen. Dit is een arts die gespecialiseerd is in onderzoek en behandeling van afwijkingen aan urinewegen en de mannelijk geslachtsorganen. Deze zal in eerste instantie hetzelfde doen als de huisarts. Hij zal u de (bekende) vragen stellen om zoveel mogelijk informatie over uw klachten te verzamelen. En vervolgens zal hij een lichamelijk onderzoek en een rectaal toucher uitvoeren. Daarnaast kan hij nog een of meerdere onderzoeken doen om het vermoeden van een prostaatvergroting te bevestigen of om andere ziekten dan kanker en infecties van de prostaat uit te sluiten. De onderzoeken kunnen poliklinisch worden gedaan. De volgende onderzoeken zijn mogelijk: Uroflowmetrie (meten van de kracht van de urinestraal). Terwijl u op een speciaal toilet plast, wordt de urinestraal gemeten met een speciaal apparaat dat de flowmeter wordt genoemd. Echografie van de prostaat Hierbij wordt de prostaat met ultrasonore geluidsgolven onderzocht. De geluidsgolven worden door de organen onderin de buik teruggekaatst en op het beeldscherm is dan te zien hoe o.a. de prostaat er uitziet. Ook kunnen de blaas en de nieren op deze manier zichtbaar worden gemaakt. Verder kan de arts zien hoeveel urine in de blaas achterblijft. Tijdens het onderzoek kunnen ook foto s worden gemaakt. Echografie is ongevaarlijk, eenvoudig en pijnloos. Echografie kan zowel uitwendig als inwendig (via de anus) worden gedaan. Uw arts zal uitleggen hoe de echografie in zijn werk gaat. Biopsie Bij inwendige echografie wordt soms met een naald een stukje weefsel van de prostaat weggenomen. Dit noemen we een biopsie. Het verwijderde weefsel wordt microscopisch onderzocht. Dit gebeurt om de diagnose van goedaardige prostaatvergroting te bevestigen en om de mogelijke aanwezigheid van kanker van de prostaat uit te sluiten. Cystoscopie Dit is een onderzoek, waarbij de arts een kijkje in uw blaas neemt. De cystoscoop, een dun flexibel of star buisje, wordt via de plasbuis in de penis naar binnen gebracht. Aan het uiteinde van de cystoscoop zit een kijkertje waarmee de arts de binnenkant van de blaas kan bekijken. Ook kan hij met dit onderzoek vaststellen of de plasbuis door de prostaat wordt dichtgedrukt. Röntgenonderzoek van de urinewegen Dit wordt een IVP (intraveneus pyelogram) genoemd. Voor dit onderzoek wordt een speciale contrastvloeistof in een ader van uw arm gespoten. De vloeistof verspreidt zich snel, wordt door de nieren uitgescheiden en verzameld zich in de urinewegen Op de röntgenfoto is vervolgens te zien of er nog andere afwijkingen zijn, zoals bijvoorbeeld urinestenen, divertikels (uitstulping aan de blaas) of gezwellen. Het inspuiten 5
van de vloeistof kan een raar gevoel geven. Ook kunt u even een beetje misselijk worden. De dag voor het onderzoek krijgt u een laxeermiddel, omdat de urinewegen het duidelijkst te zien zijn als de darmen leeg zijn. Behandeling Vroeger was de enige mogelijkheid tot behandeling van een prostaatvergroting een operatie. De chirurg verwijdert een deel van de prostaat. Tegenwoordig zijn er ook anders behandelingsmogelijkheden die goede resultaten kunnen geven, waaronder medicijnen. Medicijnen Middelen die de groei tegengaan Sinds kort is er een geneesmiddel met als werkzame stof finasteride. Dit middel is aangewezen als duidelijk is vastgesteld dat de belemmering in de urineafvloed wordt veroorzaakt door een vergrote prostaat. De werking van het medicijn is er namelijk op gericht verdere groei van de prostaat tegen te gaan. Na enkele maanden gebruik blijkt de vergrote prostaat zelfs weer kleiner te worden. Hierdoor vermindert of verdwijnt de druk op de plasbuis. Bij de meeste patiënten verbeteren de prostaatklachten snel, maar soms is het nodig enige tijd te wachten totdat het resultaat merkbaar is. Het medicijn kan langere tijd zonder problemen worden gebruikt. De meeste mannen verdragen het middel goed. Soms treden er bijwerkingen op zoals minder zin in vrijen. De dossering is één tablet per dag, met of zonder eten in te nemen. Middelen die overactieve spieren tot rust brengen Als de klachten worden veroorzaakt door overmatige actieve spieren van blaashals en prostaat, dan zijn er medicijnen zoals alfuzosine. Deze heffen de verkramping in de aangedane spieren op, waardoor de plasbuis weer doorgankelijk wordt en de urine weer kan doorstromen. Bij de patiënt die medicijnen gebruikt voor hoge bloeddruk, kan bij gelijktijdig gebruik van alfuzosine de bloeddruk te laag worden. Andere bijwerkingen kunnen zijn: hoofdpijn, misselijkheid, braken en huiduitslag. De dosering is drie- tot viermaal per dag één tablet. Operatie Als uit onderzoeken blijkt dat snel ingrijpen noodzakelijk is, bijvoorbeeld bij een dreigende retentie of bij steeds terugkerende urineweginfecties, dan kan de arts een operatie adviseren. Een operatie kan ook nodig zijn, wanneer na verloop van tijd blijkt dat de behandeling met medicijnen niet voldoende resultaat heeft opgeleverd. Er zijn twee verschillende operaties mogelijk: de TURP, waarbij een gedeelte van de prostaat in stukjes en brokjes in de plasbuis wordt verwijderd; de open prostatectomie, waarbij de vergrote prostaatklier van buitenaf wordt verwijderd. Meestal wordt de TURP verricht. De open prostatectomie operatie wordt toegepast indien de prostaat erg groot is. De letters TURP staan voor TransUrethrale Resectie van de Prostaat. 6
Dit betekent dat de operatie door de plasbuis wordt gedaan. De uroloog brengt via de penis een instrumentje, de rectoscoop naar binnen, waardoor hij kan kijken. Bovendien zit aan het uiteinde van het buisje een metalen lusje, waarmede hij kan snijden en dichtbranden. Hiermee snijdt hij het deel van de prostaat dat de plasbuis dichtdrukt in kleine stukjes weg. Na afloop worden deze stukjes met spoelvloeistof afgevoerd. De operatie duurt gemiddeld een uur. Het herstel na een TURP is vrij snel; meestal kunt u na een dag of vijf weer naar huis. Nieuwe ontwikkelingen Er zijn de laatste tijd nieuwe behandelingsmogelijkheden in ontwikkeling, o.a. verhitting van de prostaat met microgolven en laserbehandeling. Deze behandelingsmethoden bevinden zich nog in een ontwikkelingsstadium en worden dan ook slechts in een paar ziekenhuis in Nederland en België toegepast. De uroloog kan u er meer over vertellen. 7
St. Antonius Ziekenhuis T 088-320 30 00 E patienteninformatie@antoniusziekenhuis.nl www.antoniusziekenhuis.nl Spoedeisende Hulp 088-320 33 00 Urologie 088-320 25 00 Locaties en bezoekadressen Ziekenhuizen St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn) Poliklinieken St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern 8
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis 1612/05-13