Bijen- of wespensteek met ernstige gevolgen De bijen- of wespensteek met ernstige gevolgen De steken van bijen, wespen en andere insecten kunnen bij de gestokenen vergiftigingsverschijnselen opwekken. De ernst van de vergiftiging hangt af van het aantal gekregen steken. Soms veroorzaakt een enkele insectensteek een ongemeen felle reactie bij de gestokene. De betreffende allergische persoon heeft dan aan bepaalde cellen gebonden eiwitten, welke met het gif reageren, waardoor de betreffende cellen stukgaan en ziekmakende stoffen vrijkomen. Het is alom bekend dat steken van insecten, met name bijen en wespen, soms ongemeen felle reacties kunnen oproepen bij hun menselijke slachtoffers. Uit de Verenigde Staten is bekend dat zich jaarlijks een 40-50 dodelijke ongevallen voordoen ten gevolge van steken van insecten, behorende tot de familie der vliesvleugeligen en wel voornamelijk bijen en wespen. Hommels zijn in het algemeen goedaardiger en steken bijna nooit. Uit officiële cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt, dat in Nederland in de jaren 1969 tot en met 1978 maximaal 10 personen zijn overleden ten gevolge van een bijenof wespensteek. Persoonlijk lijkt ons dit getal niet overeen te komen met de werkelijkheid. Alleen al wat de provincie Noord- Brabant betreft is ons bekend, dat er jaarlijks enkele dodelijke ongevallen ten gevolge van insectensteken voordoen. Bovendien worden artsen en ehbo-afdelingen de laatste jaren herhaaldelijk geconfronteerd met zeer ernstige reacties op bijenof wespensteken. De aanvankelijk zo onschuldig lijkende honingbij blijkt bij dit soort voorvallen dan een insect te zijn dat meer slachtoffers Honingbij maakt dan menig ander giftig dier, (inclusief slangen). Het is daarom goed dat elke imker op de hoogte is van de mogelijke gevaren van het hebben van een bijenvolk, voor hemzelf en zijn omgeving. Dit temeer, daar het lijkt dat het aantal amateur-imkers zich nog steeds uitbreidt. Berekeningen van bijenteeltinstanties geven aan dat in Nederland zo'n 70.000 bijenvolkjes worden gehouden. Geschiedenis Reeds in Egyptische hiërogliefen werd opgetekend, dat farao Menes (omstreeks 2641 v. Chr.) stierf ten gevolge van een wespensteek. Aan de andere kant wisten de oude Egyptenaren ook al iets af van de geneeskrachtige werking van het bijengif. Men gebruikte bijen als poeder en als thee voor allerlei ziekten, onder meer reuma. Vaak werden de bijen op pijnlijke lichaamsdelen gezet en gedwongen tot steken. Ook in latere tijden werd het bijengif toegepast bij reumatische aandoeningen. Ook nu nog is bijenhoning een aangeprezen middel voor tal van kwalen, maar dit valt geheel buiten het nu te behandelen onderwerp. De reactie op een bijen- of wespensteek Bijen- of wespengif bestaat uit een groot aantal componenten, zoals; histamine, fosfolipase, mellitine (dit komt alleen voor bij bijen) en nog tal van andere stoffen van eiwitachtige aard. De kennis omtrent deze verschillende stoffen is groeiende. Pagina 1 van 5
Bij een reactie op een steek moeten we onderscheid maken tussen: een algemeen vergiftigingsverschijnsel, die zich bij iedere gestokene in meer of minder ernstige mate voordoet, mede afhankelijk van het aantal steken; een overgevoeligheidsreactie, ook wel allergische reactie genoemd, welke gelukkig zeer zelden voorkomt (ongeveer 4 tot 8 gevallen per 1000 gestokenen). Algemene vergiftigingsverschijnselen te gevolge van een of meerdere bijen- of wespensteken tegelijk Het is bekend, dat eenieder die wordt gestoken door bijen of wespen daarop reageert met een pijnlijke bultvorming of iets soortgelijks. Het kleine bultje is soms omgeven door een rode hof. Een zekere gewenning voor insectensteken kan optreden, zodat de verschijnselen bij volgende steken geleidelijk aan minder worden. Een geval dat zich in Duitsland heeft voorgedaan en waarbij sprake was van een zuivere vergiftiging, is het volgende: Een vierjarige jongen uit Freiburg stapte in een bos in een wespennest, en werd door de hele zwerm, massaal gestoken. Bij het kind ontwikkelden zich ernstige vergiftigingsverschijnselen. In het beschreven geval gaat het om ernstige vergiftigingsverschijnselen na het oplopen van zeer veel steken. Hoe groter de hoeveelheid ingespoten gif (veel of weinig steken), des te ernstiger is de reactie. Angel met gifzakje, die na eenbijensteek in de huid is blijven zitten Het is zaak om na een bijensteek, waarbij meestal de angel met daaraan verbonden gifzak in de menselijke huid achterblijft (in tegenstelling meestal tot de wespensteek), de angel zo snel mogelijk te verwijderen, zonder dat de inhoud van het gifzakje wordt leeggedrukt. U kunt de angel het beste verwijderen met een scherp voorwerp of een pincet. De kans dat er nog gif in de huid wordt bijgedrukt is dan klein. Overgevoeligheidsreactie ten gevolge van een enkele bijen-of wespensteek Iets geheel anders doet zich voor indien de patiënt overgevoelig (allergisch) is voor een bijen- of wespensteek. Een enkele steek van een bij of wesp kan dan ernstige gevolgen hebben en zelfs dodelijk zijn. Er bestaat dan geen enkele relatie tussen het aantal steken en de optredende ziekteverschijnselen. Het mechanisme van deze reactie is totaal anders dan de hiervoor beschreven reacties. Dit soort verschijnselen kunnen wij het beste illustreren met een voorbeeld uit de dagelijkse praktijk: Een 44-jarige augurkenteler bezocht de polikliniek. In verband met zijn beroep had hij al 10 jaar telkens bijenvolken op zijn grond staan voor de bestuiving. Hij werd wel eens een enkele keer gestoken, maar dan traden alleen zeer geringe reacties op, beperkt tot de plaats van de steek. Hij had vroeger nooit geleden aan allergische aandoeningen, zoals hooikoorts, netelroos of astma. Twee jaar geleden bemerkte hij na een steek meer klachten te krijgen. Na een steek ging de hele arm opzetten en kreeg hij hevige hoofdpijn, met verschijnselen van duizeligheid. Bij het laatste bestuivingseizoen werd hij door twee bijen tegelijk gestoken in zijn hals. Na vijf minuten werd hij beroerd, kreeg het erg warm, ging transpireren, kreeg overal jeuk en raakte bewusteloos. Er trad een vreemde, duidelijk hoorbare ademhaling op. Pagina 2 van 5
De spoedig te hulp gesnelde huisarts constateerde een zeer lage bloeddruk met snelle pols en ademhalingsmoeilijkheden. Hij liet deze tuinder, na hem ter plaatse twee injecties (een bijnierschorspreparaat en een zogenaamd antihistaminicum) te hebben toegediend, met spoed naar een ziekenhuis vervoeren. Hier werd de patiënt opgenomen op de afdeling intensieve zorg, waar men een shock constateerde, die met toediening van bepaalde vloeistoffen en medicamenten verder werd bestreden. Juist dit soort allergische reacties, na een enkele steek, veroorzaken de problemen. De oorzaak van de overgevoeligheidsreactie op bijen-of wespensteken Wat is nu de oorzaak van een dergelijke, overmatig sterke reactie op een steek van een bij of wesp? Deze reactie is van dezelfde soort als die bij hooikoorts of overgevoeligheid voor huisstof optreedt. Zodra een aan hooikoorts lijdende patiënt in een veld met bloeiend gras komt of in een andere omgeving met veel stuifmeelkorrels dan gaat hij niezen, wordt benauwd, krijgt ademhalingsmoeilijkheden en last van zijn ogen. Gelukkig krijgt niet iedereen die in een bloeiend korenveld loopt deze verschijnselen! Kennelijk prikkelen de stuifmeelkorrels de hooikoortslijder op de een of andere manier meer dan "normale" mensen. Er is ontdekt dat bij de andersgevoeligen, de "allergische mensen" een bepaald eiwit (reagine of immunoglobuline E genoemd) in het bloed voorkomt. Dit eiwit wordt aangetroffen op bepaalde cellen, welke zich onder andere in de huid of de slijmvliezen van de luchtwegen bevinden, de zogenaamde mestcellen. In het geval van bijen- of wespenallergie is dit een speciaal bijen- of wespengifreagine. Komt nu het bijengif in contact met het aan de mestcel gebonden eiwit dan gaat deze mestcel stuk en komen er stoffen vrij (onder andere histamine), welke de patiënt ernstig ziek kunnen maken en die bij verdere escalatie van het ziekteproces zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben. Een dergelijke reactie treedt alleen op indien er al eerder contact, via een steek, met het insektengif is geweest. Pas na dit eerste contact is het mogelijk dat het reagine-eiwit wordt aangemaakt. Door deze aanmaak van bije- of wespenreagine zijn deze mensen nu "gesensibiliseerd" dat wil zeggen "allergisch" geworden. Bij een eerstvolgende steek kunnen zich nu de beschreven ziekteverschijnselen voordoen. Samenvattend kan worden gezegd, dat insectengif overgevoelige mensen door contact met het gif een bepaald, aan cellen gebonden eiwit aanmaken. Het lijkt nog niet goed mogelijk van te voren de mensen aan te wijzen, die wel en die niet allergisch op een bijen- of wespensteek zullen reageren. De eerste hulp bij bijen- of wespengifovergevoeligheden Wanneer een zeer ernstige reactie optreedt is dat meestal binnen vijf tot twintig minuten na de steek. Verschijnselen die na twintig tot zestig minuten na de steek optreden zijn over het algemeen veel minder ernstig. De verschijnselen die kunnen optreden zijn: algemene zwakte, spiervermoeidheid, duizeligheid, misselijkheid, ernstige jeuk over grote delen van het lichaam, braakneigingen met braken, maagkrampen, moeilijkheden bij het ademen of slikken en bewusteloosheid of hartklachten. De eerste hulp bij de patiënt bestaat uit onmiddellijke verwijdering van de angel met gifblaas (althans bij de honingbij, maar ook een wesp die meer steken op een patiënt uitbrengt verliest zijn angel), het uitzuigen van de steekplaats kan soms nuttig zijn. Dan wordt meestal geadviseerd om tabletten anti-histaminum (Xyzal) en corticosteroïden (Oradexon) in te nemen. Sommige patiënten krijgen als zij veel risico lopen een adrenalineinjector mee (Epipen). Dit is een automatische injectiespuit die bij toepassing tegen het dijbeen wordt gedrukt waardoor de naald er vanzelf uitspringt en de injectievloeistof afgeeft. Pagina 3 van 5
De behandeling op langere termijn Mensen, die de beschreven ernstige gevolgen van een insectensteek hebben doorgemaakt en te boven zijn gekomen, blijven vanzelfsprekend zeer bevreesd voor een volgende steek, ondanks het bij zich hebben van een noodhulpset (tabletten, eventueel Epipen). De laatste 10-15 jaar kunnen deze patiënten behandeld worden door immunisatie (=desensibilisatie). Hyposensibilisatie De beste methode om u succesvol te behandelen voor een bijen- of wespengifallergie is de hyposensibilisatiekuur. Hiermee wordt u blijvend ongevoelig gemaakt voor het insectengif. De injectiekuur bestaat uit een instelfase en een onderhoudsfase. Gedurende de instelfase worden aan u oplopende concentraties gezuiverd insectengif toegediend. De hoogste dosis die wordt bereikt komt overeen met de hoeveelheid gif die noodzakelijk is voor een afdoende bescherming tegen een toekomstige insectensteek. De fase die volgt op de instelfase heet de onderhoudsfase. In deze fase krijgt u om de 4 à 6 weken de hoogste dosis ingespoten (gedurende 3 tot 5 jaar). Na 1 jaar bent u volledig beschermd tegen het gif en hoeft u de injectiespuit niet meer bij u te dragen. Algemene voorzorgsmaatregelen en adviezen Vanzelfsprekend is de beste therapie: het vermijden van een steek. Onderstaande maatregelen kunnen hierbij helpen: vermijd het gebruik van parfum, haarspray, sterk geparfumeerde zeepzonnebrandcrème, aftershave en dergelijk; draag bij voorkeur nauwsluitende kleding en vermijd zwarte stoffen en kleurige bloempatronen. Groene en lichtbruine stoffen verdienen de voorkeur; loop buiten nooit op blote voeten en draag ook geen open schoenen; transpiratievocht trekt stekende insecten aan, let hierop tijdens sporten en spelen in de natuur; kom bij voorkeur niet in de buurt van bloemen of overrijp fruit; laat tijdens het eten in de vrije natuur geen zoetigheden of vlees rondslingeren en gebruik een insectwerende crème of spray voordat u gaat eten; vermijd vuilnisbakken en afvalemmers; vermijd snelle bewegingen. Als er een bij of wesp in de buurt is, sla dan niet overhaast naar het insect; houd de ramen van uw slaapkamer overdag goed gesloten of breng een hor aan. Als u toch gestoken wordt Wordt u ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch gestoken, verwijder de angel dan zo snel mogelijk. Neem de tabletten die u heeft gekregen meteen in. Raadpleeg daarna altijd zo spoedig mogelijk een arts. Als u een te groot risico heeft voor de gevolgen van een steek, krijgt u de beschikking over de Epipen. Informeer uw collega's familie en vrienden over uw insectengifallergie en zorg dat zij ook weten wat er moet gebeuren als u gestoken wordt. Evaluatie voorlichting Bent u van mening dat in deze folder bepaalde informatie ontbreekt, onduidelijk of onjuist is, dan horen wij dit graag. U kunt dit aangeven bij het Patiëntenvoorlichtingsbureau. Pagina 4 van 5
Aantekeningen Telefoonnummers en adressen Polikliniek Longartsen Locatie Deurne T: 0493 32 89 13 Locatie Helmond T: 0492 59 59 53 Patiëntenvoorlichting T: 0492 59 51 02 E: pvb@elkerliek.nl Elkerliek ziekenhuis www.elkerliek.nl voorlichting@elkerliek.nl Locatie Helmond Wesselmanlaan 25 5707 HA Helmond Locatie Deurne Dunantweg 16 5751 CB Deurne Locatie Gemert Julianastraat 2 5421 DB Gemert model 12273 ag 1211 Pagina 5 van 5