Creditnotes. dutch state business

dutch state business Nummer 1/2014 - februari Creditnotes Informatiebulletin voor kapitaalgoederenexporteurs, banken, internationaal opererende aannemingsbedrijven en ingenieursbureaus De mondiale gasmarkt Braziliaanse Petrobras kiest voor Nederlandse boeien Meer mogelijkheden voor exporteurs van rail infrastructuur Verlaging premie op afnemers in hoge-inkomenslanden Eerste exportkredietgarantie aan buitenlandse investeerder

Inhoudsopgave Hoewel bij het redigeren van Creditnotes de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht bestaat altijd de mogelijkheid dat bepaalde informatie na verloop van tijd verouderd of niet juist meer is. Atradius is dan ook niet aansprakelijk voor de gevolgen van activiteiten die worden ondernomen op basis van deze uitgave. De mondiale gasmarkt Braziliaanse Petrobras kiest voor Nederlandse boeien Meer mogelijkheden voor exporteurs van rail infrastructuur Verlaging premie op afnemers in hoge-inkomenslanden Eerste exportkredietgarantie aan buitenlandse investeerder Klanttevredenheidsonderzoek Personeelswijzigingen Overname van artikelen is toegestaan, mits integraal en met bronvermelding ISSN 1386-7598. Nummer 1/2014 - februari - pagina 2

De mondiale gasmarkt De gassector staat de afgelopen tijd bijzonder in de belangstelling, onder meer door de discussie over schaliegas. De gassector heeft in de afgelopen jaren een ongekende dynamiek vertoond. Nieuwe bronnen zijn aangeboord, reserves zijn opwaarts bijgesteld en door de opkomst van nieuwe transportvormen is gas in potentie overal ter wereld beschikbaar. Deze ontwikkelingen voorspellen in wezen een nieuwe structuur van de gasmarkt, met ook gevolgen voor de wereldeconomie. In tegenstelling tot de oliemarkt, waar mondiale vraag- en aanbodfactoren en reserves de prijs bepalen, is er namelijk geen sprake van één gasmarkt, maar van drie markten, verdeeld over de werelddelen: Noord-Amerika, Europa en Azië. Iedere regio heeft zijn eigen spelers en kenmerken. Deze regionale afbakening van de markt vindt zijn oorsprong in de aanwezige gasreserves en het feit dat traditioneel het transport (en daarmee ook de handel) van gas via pijpleidingen verloopt. Door het vloeibaar maken van gas (LNG) wordt de handel in gas over grote afstanden mogelijk gemaakt, en de verbinding tussen de markten gelegd. Vooralsnog weerspiegelt zich dit niet in de prijzen in de verschillende werelddelen. De prijzen zijn in de afgelopen jaren alleen maar uiteen gaan lopen. De gasproductie is in de afgelopen jaren toegenomen, wat voor een groot deel veroorzaakt wordt door de productie van onconventioneel gas, vooral in de VS. Onder onconventioneel gas valt de productie van schaliegas, tight gas en steenkoolgas. Het gemakkelijk te produceren gas wordt omschreven als conventioneel gas. Op dit moment produceren alleen de VS en Canada schaliegas in commerciële hoeveelheden. Uit een recent onderzoek van de US Energy and Information Agency (EIA) kwam naar voren dat de grootste technisch winbare schaliegasreserves zich bevinden in (in volgorde van omvang) China, Argentinië, Algerije, VS en Canada. Ondanks de benaming technisch winbaar moet echter nog uit proeftesten naar voren komen of de exploitatie hiervan commercieel rendabel is. Door de ontwikkelingen op het gebied van onconventioneel gas zijn de totale gasreserves in de afgelopen jaren substantieel opwaarts herzien. De grootste conventionele gasreserves bevinden zich in het Midden-Oosten en Oost-Europa en de grootste onconventionele gasreserves zijn in Azië en Noord-Amerika. Handel van gas: LNG versus pijpleiding Handel van gas loopt via pijpleidingen en LNG-verscheping. De technologie voor LNG, het vloeibaar maken van gas, bestaat sinds de jaren 60 en sinds 2000 is LNG een veel toegepaste transporttechnologie geworden. Hierdoor zijn de gasexporten tussen de verschillende regio s fors toegenomen. De kosten voor het bouwen van de infrastructuur van LNG zijn enorm gestegen, sinds 2000 zijn ze vervijfvoudigd. Dit is toe te schrijven aan de sterk gestegen staalprijs en loonkosten die een groot onderdeel in de totale kosten innemen. LNG vraagt om een duur proces: het aardgas dient eerst vloeibaar te worden gemaakt door het extreem koud te maken, vervolgens vindt het transport plaats door zeer dure schepen waarin het LNG continu gekoeld blijft en tenslotte moet op de plaats van bestemming het LNG weer worden omgezet in gasvorm. Contracten kunnen doorgaans 20 jaar lopen en zijn meestal gebaseerd op de olieprijs. Meer recentelijk ontwikkelt er zich wel een spotmarkt voor LNG en worden vaker kortlopende contracten overeengekomen, maar vooralsnog is deze spotmarkt klein en wordt deze vooral gebruikt om de piekmomenten in de vraag op te vangen. De handel via pijpleidingen is eveneens veelal gebaseerd op oliegeïndexeerde prijzen en hanteert ook langlopende contracten. Overzicht prijsverloop in de afgelopen jaren. Nummer 1/2014 - februari - Pagina 3

Kenmerken per regio Noord-Amerika Door de schaliegasrevolutie is de productie van gas in de VS flink toegenomen, waardoor de gasprijs is gedaald. De leidende prijs in de VS is de spotmarkt Henry Hub (HH). De lage gasprijzen hebben de consumptie van gas gestimuleerd en tevens geresulteerd in een vervanging van steenkool als grondstof in de elektriciteitscentrale. Hoewel men het erover eens is dat het op het huidige prijsniveau niet rendabel is te produceren, neemt de gasproductie in de VS alleen maar toe. Dit is toe te schrijven aan de toename van productie van schalie-olie, waardoor de productie van meegeproduceerd gas toeneemt, en door efficiencyverbetering. Momenteel exporteert de VS vooral naar Canada en Mexico en heeft het beperkte mogelijkheden om te exporteren naar Europa of Azië. Europa Europa kent al jaren een zwakke consumptie en productie. In 2012 lag de consumptie van Europa op het niveau van 2004 en dat van de productie om en nabij het niveau van 2005. Ten grondslag aan de dalende consumptie sinds 2008 lagen de zwakke economische groei, de overschakeling naar het goedkopere steenkool voor de opwekking van energie en de lage prijzen voor CO2-emissierechten. Immers, het gebruik van steenkool is vervuilender dan gas, maar door de historisch lage prijzen is het rendabel steenkool te gebruiken. Redenen voor de lage prijzen voor emissierechten zijn fouten bij de introductie van het Europees emissiehandelssysteem (EU ETS) en de economische crisis in de Eurozone. Er is nauwelijks een prikkel om de uitstoot te verminderen en het is zelfs rendabel voor bedrijven om emissiecertificaten te kopen. Er gaan stemmen op in Europa om dit systeem aan te pakken, maar een politiek draagvlak ontbreekt vooralsnog. Grootste consumenten in Europa zijn Rusland, Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Italië. Met afstand is Rusland de grootste producent in Europa, waarna Noorwegen en Nederland volgen. De handel in gas loopt in Europa hoofdzakelijk via pijpleidingen. Grootste exporteurs in Europa zijn Rusland, Noorwegen en Nederland. Ook Algerije en Turkmenistan zijn via pijpleidingen grote aanbieders van gas. Grootste importeurs van gas zijn Duitsland en Italië. Grootste LNG-leveranciers aan Europa zijn Qatar, Algerije en Nigeria. In Europa is de gasprijs gekoppeld aan de olieprijs en is er in het algemeen sprake van langlopende contracten. Sinds 2009 zijn Europese afnemers echter steeds minder welwillend de relatief hoge gasprijs te betalen en wordt in toenemende mate geprijsd op gashub-prijzen (spotprijzen bij lokale centra). In Europa neemt de handel in gas hubs steeds meer toe en zijn er de laatste jaren handelscentra voor gas in Nederland (Title Transfer Facility) en in Duitsland (Net Connect Germany) opgericht om een ander prijsmechanisme te stimuleren. Daarnaast worden prijzen in langetermijncontracten steeds minder gebaseerd op de olieprijs en worden kortlopende overeenkomsten geïntro- Nummer 1/2014 - februari - pagina 4

duceerd. Onder druk van de terugvallende vraag naar gas in Europa zijn enkele gasproducenten overgegaan op het geven van kortingen in lopende contracten. De leidende prijs in Europa is de National Balancing Point (NBP) index in het Verenigd Koninkrijk. Azië In vergelijking met de andere werelddelen bevinden zich op dit moment in Azië alleen relatief kleine producenten. In deze regio zijn de grootste gasproducerende landen China, Indonesië en Maleisië. Daarentegen zijn in Azië wel enkele grote consumenten van gas te vinden: China, Japan, Korea en Taiwan. Zeker in Japan is sinds het ongeluk met kerncentrale Fukushima het gebruik van gas sterk toegenomen. Handel in gas vindt in Azië voor een groot deel plaats via LNG. In de regio zelf is een aantal belangrijke LNG-exporteurs, zoals Maleisië, Australië, Indonesië, maar de grootste LNG-leverancier aan Azië is momenteel Qatar. Door de bouw van een LNG-faciliteit in Australië is de verwachting dat dit land op termijn Qatar zal voorbijstreven als grootste exporteur. Grootste afnemers van LNG zijn Japan en Zuid-Korea. Gezien het belang van LNG in deze regio is het niet vreemd dat de LNG-prijs die Japan hanteert leidend is. Door de sterke vraag in deze regio, vooral vanuit Japan, en de hoge kosten die gemoeid gaan met LNG, is de prijs in deze regio het hoogst. Net als in Europa, is ook in Azië vooral sprake van langlopende contracten en is de prijs van LNG direct gekoppeld aan olie. Vooruitzichten Door het relatief grote verschil met de gasprijzen in Europa en Azië zijn er duidelijk kansen voor de VS. Rekening houdend met de hoge kosten verbonden aan LNG-exporten ligt vooral Azië als exportbestemming vanuit de VS voor de hand. De opwaartse druk op de HH-prijs die hiervan uitgaat zal een positief effect hebben op de productie. De verwachting is dan ook dat in de komende jaren de productie in de Verenigde Staten zal blijven toenemen. Daarbij zal de lokale gasconsumptie in de VS, ondanks de lichte prijsstijging, eveneens toenemen. Hieraan ligt ten grondslag dat de economie verder zal groeien en dat gezien de historische lage HH-prijs gas als brand- of grondstof voor de industrie interessant blijft. Onzekerheid bestaat over de vraag hoeveel de VS in de toekomst zal exporteren. Zelfvoorziening is van groot belang voor de VS en een te sterke stijging van de gasprijzen (door toenemende export) is in eigen land politiek moeilijk te verkopen. Toch verwachten wij dat de export vanuit de VS op gang komt: het prijsverschil met vooral Azië is daarvoor een heel sterke prikkel. Dit zal dan ook een opwaartse druk op de gasprijzen in Noord-Amerika uitoefenen. Vanuit Azië zal de vraag naar gas de komende jaren sterk toenemen. Dit is vooral toe te schrijven aan het beleid van Japan om kernenergie op termijn te vervangen door gas en China, dat een schonere fossiele brandstof wil ter vervanging van steenkool. Bovendien is de verwachting dat de economische groei in deze regio redelijk hoog zal blijven. Grote landen als Japan, Zuid-Korea en Taiwan zijn voor hun energiebehoefte totaal afhankelijk van invoer en, gezien de geografische locatie, vooral afhankelijk van LNG. De verwachting is dat de vraag naar LNG in de komende jaren sterk zal blijven, wat een opwaartse druk op de prijs zal uitoefenen. De hoge prijs in deze regio zal eveneens resulteren in een toenemend aanbod van LNG. In eerste instantie zal dit aanbod vooral uit de VS en Canada komen. De vondst en winning van grote gasreserves in nieuwe regio s zoals Oost-Afrika zal naar verwachting (van de IEA) niet eerder dan vanaf 2018 de productie en export van LNG stuwen. Op basis hiervan verwachten wij dat de diversificatie van LNG-import de prijs in Azië enigszins onder neerwaartse druk zet. In Europa zal de vraag naar gas door het verwachte economisch herstel enigszins toenemen. Om de productie in Europa op peil te houden, of zelfs te verhogen, zullen er flinke investeringen moeten worden gedaan. Deze investeringen, waaronder ook de pijpleidingen om de exportbestemmingen te bereiken, leggen een bodem onder de prijs. Deze investeringen zullen immers alleen worden gedaan indien de prijs en de afnemers vooraf bekend zijn. In Europa spelen ook geopolitieke overwegingen een belangrijke rol. Om de importen te diversificeren is Europa bereid om een hogere prijs te betalen. Daarbij zal de schaliegasrevolutie, zoals die in de VS plaatsvond, zich niet, en zeker niet op die schaal, in Europa voltrekken. Geografische ligging, bevolkingsdichtheid en risico s met betrekking tot milieuverontreiniging liggen hieraan ten grondslag. Afnemers in Europa blijken in toenemende mate in staat te zijn om hun behoefte met behulp van LNG-invoer aan te vullen. Die toename neemt de opwaartse druk op de prijs weg en kan zelfs tot een stabiele tot licht dalende prijs leiden. Toenemende convergentie tussen regio s Op grond van het voorgaande zien wij het beeld oprijzen dat door de toenemende export van Noord-Amerikaans gas, maar ook door nieuwe producenten, de verschillende gasprijzen dichter bij elkaar komen te liggen. Gasprijzen in Noord Amerika en in Azië zullen meer op één lijn komen, maar de verwachte sterke vraag in Azië en de afhankelijkheid van grote importeurs van LNG houden de prijs in Azië, in ieder geval op de middellange termijn, de hoogste van de drie regio s. De Europese stabiele tot licht dalende prijzen zullen dit proces niet in de weg staan. Daarnaast staat de koppeling aan de olieprijs onder druk. Door de toenemende handel worden regio s met elkaar verbonden, en de economische logica gebiedt dan dat vraag en aanbodfactoren van gas, en niet van olie, de prijs zullen gaan bepalen. Dit zal, zeker in Azië, een zeer langdurig proces zijn. Indien u vragen heeft dan kunt u contact opnemen met Afke Zeilstra, Senior Economist op telnr. 020-553 2873 of per e-mail afke.zeilstra@atradius.com Nummer 1/2014 - februari - Pagina 5

Braziliaans Petrobras kiest voor Nederlandse boeien Fair Calling Facility vergroot liquiditeit voor exporteur Bluewater Bluewater Energy Services BV is één van de voornaamste werkmaatschappijen binnen de Bluewater groep. Het in Hoofddorp gevestigde Bluewater is in 1978 opgericht en in 1993 overgenomen door de huidige directeur en eigenaar Hugo Heerema. Wereldwijd zijn er 750 mensen werkzaam voor de onderneming. De activiteiten van Bluewater binnen de olie- en gasindustrie zijn tweeledig. In de eerste plaats is Bluewater eigenaar van 5 Floating Production and Storage and Offloading units (FPSO s). Deze omgebouwde tankerschepen kunnen olie uit diepzeevelden verwerken en tijdelijk opslaan voordat die per schip of pijpleiding naar land getransporteerd wordt. Bluewater verzorgt het ontwerp, de ontwikkeling en vervolgens het operationele management van de FPSO op de olievelden waar hij wordt ingezet. De FPSO s van Bluewater zijn momenteel actief op zee in Zuidoost-Azië en in Europese wateren. Daarnaast is Bluewater actief als toeleverancier van Single Point Moorings (SPM s) aan oliebedrijven. Aan deze geavanceerde boeisystemen kan een FPSO veilig afgemeerd worden en de olie uit het veld via het boeisysteem naar de FPSO laten stromen om te verwerken. Bluewater heeft op tal van plekken in de wereld ervaring opgedaan met het leveren van deze boeisystemen voor zowel nationale als internationale oliebedrijven. Bluewater ontwerpt de boeisystemen geheel aan de hand van de wensen en specificaties van de klant en werkt daarbij nauw samen met haar toeleveranciers bij de bouw van haar boeien. Bluewater Energy Services BV heeft de opdracht gekregen om drie boeisystemen te leveren aan de Braziliaanse staatoliemaatschappij Petrobras om daarmee de bestaande boeisystemen te vervangen. Petrobras is het grootste bedrijf van Brazilië en zelfs van Zuid-Amerika. Bluewater heeft eerder met succes boeisystemen geleverd aan Petrobras. De uitvoering van de opdracht neemt anderhalf jaar in beslag. Bluewater ontvangt gedurende de bouw vooruitbetalingen van Petrobras voor een deel van het contract. Wel wenst Petrobras dat Bluewater daartegenover twee vooruitbetalingsgaranties laat stellen door haar bank ten gunste van Petrobras. Bluewater heeft ons verzocht om dekking van deze garanties onder de Fair Calling Facility. Bij dekking onder de Fair Calling Facility wordt aan de exporteur een zelfstandige garantiedekking afgegeven en een contragarantie uitgereikt aan de garantiestellende bank. ING Bank is één van de huisbanken van Bluewater en treedt in dit geval op als de garantiestellende bank. De betalingsrisico s die voortvloeien uit het exportcontract zijn niet verzekerd. De exporteur verzekert zich alleen tegen het onterecht opvragen van garanties. De contragarantie dekt de garantiestellende bank af tegen het risico van zowel terechte als onterechte opvraging. Dit houdt in dat de staat, via Atradius, de garantiestellende bank onvoorwaardelijk en onherroepelijk zal vergoeden voor de uitbetaalde garanties voor een gedekt percentage van maximaal 80%. Omdat de garantiestellende bank zich onmiddellijk kan omdraaien naar Atradius, loopt de garantiestellende bank geen risico (voor het gedekte percentage) en hoeft de bank in principe de kredietfaciliteit (voor het gedekte percentage) niet te belasten. De resterende 20% komt voor rekening van de bestaande garantiefaciliteiten van Bluewater bij ING Bank. Voor Bluewater betekent het in verzekering nemen van 2 vooruitbetalingsgaranties onder de Fair Calling Facility een welkome toevoeging aan haar bankfaciliteiten. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Taco Glastra, Senior Underwriter North and South America, taco.glastra@atradius.com, tel nr 020 553 2574. Levering van Bluewater boeisysteem aan Petrobras tijdens eerdere transactie. Nummer 1/2014 - februari - pagina 6

Nummer 1/2014 - februari - Pagina 7

Meer mogelijkheden voor exporteurs van infrastructuur voor spoorwegen Per 1 januari 2014 gelden nieuwe - en ruimere afspraken voor de ondersteuning van exportkredieten voor spoorinfrastructuur. Daartoe hebben de Participanten, een orgaan in het kader van de OESO belast met het opstellen van internationale regels voor exportkredietverzekering, een nieuw sectorakkoord gesloten. Dit akkoord is een voortzetting van de trend die al langer zichtbaar is bij eerdere sectorakkoorden, zoals die voor duurzame energie en klimaat: via maatwerk worden de maximale betalingstermijnen voor de verschillende sectoren aangepast aan de behoeftes in de markt en wordt toch een gelijk speelveld tussen de aangesloten exportlanden behouden. Nummer 1/2014 - februari - pagina 8

In de praktijk zal dit nieuwe akkoord betekenen dat er langere financieringstermijnen zijn toegestaan voor export van alles wat nodig is voor het vervoer over het spoor, waaronder begrepen seinsystemen, elektrificatiesystemen, rails, rollend materieel en bijbehorende bouwwerkzaamheden. De toegestane financieringstermijnen bedragen 12 jaar voor export naar hoge-inkomenslanden en 14 jaar voor alle andere landen. Wel zal het alleen van toepassing zijn op transacties met een waarde boven de (thans) ruim 11 miljoen euro en mag de financiering uiteraard niet langer zijn dan de levensduur van de goederen. Voor hoge-inkomenslanden komen daar nog een paar beperkingen bij, wat vooral te maken heeft met enkele landen die hun eigen markt willen beschermen. Zo mag voor hogeinkomenslanden dekking door een staatskredietverzekeraar alleen plaatsvinden als er ook marktpartijen meedoen die niet profiteren van overheidssteun en het deel met overheidssteun niet meer bedraagt dan 50%. Ook moeten alle partijen op gelijke voorwaarden participeren in de transactie, gedurende de hele looptijd van de financiering. Hiervan kan alleen worden afgeweken als alle andere deelnemende landen aan dit sectorakkoord hiermee instemmen. Tenslotte kunnen voor projecten waar dat nodig is flexibeler terugbetalingstermijnen overeengekomen worden, zoals die nu ook al voor reguliere transacties gelden. Dat houdt in dat mag worden afgeweken van de regel van gelijke halfjaarlijkse terugbetalingen, waarbij echter geen enkele termijn meer dan 25% van de hoofdsom mag bedragen, de hoofdsom in ieder geval in jaarlijkse termijnen betaald moet worden, er minimaal 2% van de hoofdsom betaald moet zijn binnen de eerste 12 maanden en voor de eerste rentebetaling geldt dat die in ieder geval na 6 maanden vanaf levering moet worden betaald. Ruimer dan de mogelijkheden voor reguliere transacties zijn de gewogen gemiddelde terugbetalingstermijnen die in zulke gevallen gelden, nl. 6 ¼ jaar voor transacties op hoge-inkomenslanden en 7¼ jaar voor alle andere transacties in de spoorwegsector. We hopen natuurlijk dat ook Nederlandse bedrijven, werkzaam in deze sector, zullen kunnen profiteren van deze nieuwe termijnen en hun concurrentiepositie hierdoor kunnen verbeteren. Wilt u meer weten over dit onderwerp dan kunt u contact opnemen met Bert de Jongh, Senior International Relations & Insurance Advisor, op tel. nr. 020 553 20 84 of per e-mail bert.de.jongh@atradius.com Nummer 1/2014 - februari - Pagina 9

Verlaging premie op afnemers in hoge-inkomenslanden We zien de laatste jaren een toenemende belangstelling voor het verzekeren van transacties op hoge-inkomenslanden, dat zijn de landen met landenklasse 0. Het gaat dan vaak om grote transacties. De financiële crisis en de daaruit volgende problemen met het vinden van bankfinanciering zullen daar ongetwijfeld een rol bij spelen. In de premieafspraken die in de OESO gemaakt zijn, is een aparte plaats ingeruimd voor de risico s op landenklasse 0. Voor die landen geldt de eis dat de premie niet onder de marktprijzen mag liggen. Tot nu toe heeft Atradius daar invulling aan gegeven door te kijken naar prijzen van Credit Default Swaps, als die er zijn, of naar de risico-opslag op uitgegeven obligatieleningen van het bedrijf in kwestie, of de risico-opslag voor leningen van bedrijven met een vergelijkbare kredietbeoordeling. Door deze aanpassing zullen Nederlandse exporteurs ervan verzekerd zijn dat, op het gebied van exportkredietverzekering, zij niet in een nadelige positie verkeren ten opzichte van hun buitenlandse concurrenten. Wilt u meer weten over dit onderwerp dan kunt u contact opnemen met Bert de Jongh, Senior International Relations & Insurance Advisor, op tel. nr. 020 553 20 84 of per e-mail bert.de.jongh@atradius.com In de praktijk kwamen we bij de concurrentie uit andere landen echter vaak lager premies tegen, doordat andere landen vaak andere standaarden hanteren, waarvan de belangrijkste de zogenaamde Through the Cycle Market Bechmark (TCMB) is. Deze methode om een prijs voor een transactie te berekenen is gebaseerd op de gemiddelde risico-opslag voor bedrijven met een bepaalde rating gedurende de gehele periode dat die data beschikbaar zijn voor de ratingbureaus. (1993-heden). De volgorde om tot een prijs te komen zal nu de volgende zijn: 1. Er wordt gekeken naar de risico-opslag bij leningen aan de debiteur in kwestie: indien deze lager is dan de uitkomst van de berekening volgens de TCMB-methode zal die laagste prijs genomen worden; 2. In alle andere gevallen zal worden gekeken naar de TCMB-methode; 3. Uitzondering hierop zijn de debiteuren die in de BB-bandbreedte (BB+, BB en BB-) vallen wat kredietbeoordeling betreft. Omdat voor deze categorie de prijzen voor Euroleningen volgens de TCMB-methode hoger uitvallen dan volgens de huidig gehanteerde methode, zal Atradius voor deze categorie bedrijven de oude methode blijven hanteren. Die methode bestaat uit de risico-opslag voor bedrijven in de BB-bandbreedte gedurende de periode januari 2007 tot en met augustus 2008 (dus vlak vóór der crisis) verhoogd met een opslag van 50 basispunten. Klanttevredenheidsonderzoek Net als voorgaande jaren zal het ministerie van Financiën binnenkort enkele van onze klanten benaderen met het verzoek deel te nemen aan een enquête om de klanttevredenheid te meten. Bij het beantwoorden van de enquête kunt u aangeven of u er prijs op stelt om uw antwoorden persoonlijk toe te lichten. De antwoorden op deze enquête worden anoniem verwerkt. Atradius Dutch State Business krijgt een terugkoppeling van het ministerie n.a.v. de uitkomsten. Deze terugkoppeling kan ertoe leiden dat wij onze dienstverlening aanpassen om u nog beter van dienst te zijn. Wij stellen het daarom op prijs als u uw medewerking aan deze enquête wilt verlenen. Wijziging landenklasse Litouwen: 2 (was 3) Nummer 1/2014 - februari - pagina 10

Eerste exportkredietgarantie aan buitenlandse investeerder Deal van het jaar baanbrekend voor exportfinanciering van Nederlandse high-tech In Creditnotes van augustus afgelopen jaar berichtten wij dat het vakblad Trade Finance Magazine een door Atradius Dutch State Business verzekerde transactie had uitgeroepen tot Deal van het jaar 2012. Het betreft de levering van machines voor microprocessorfabrieken in de VS en Duitsland, waarvoor Atradius, samen met US Eximbank, een faciliteit van 1,5 miljard dollar mogelijk heeft gemaakt. De afnemer is Global Foundries, een van de grootste en meest innovatieve chipproducenten ter wereld. Onlangs heeft ook een buitenlandse institutionele belegger geïnvesteerd in deze transactie, door een lening van Société Générale, één van de banken uit het financierende consortium, te funden. Société Générale, die trouwens in de transactie betrokken blijft omdat zij met name het eigen risico op de debiteur behoudt, heeft deze institutionele belegger bereid gevonden om dit te doen,, omdat wij hem een exportkredietgarantie hebben verschaft. Deze onvoorwaardelijke garantie dekt institutionele beleggers zoals pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen tegen het risico dat de lening waarmee zij de bank funden niet wordt afbetaald. Met onze garantie namens de Nederlandse staat zijn institutionele beleggers derhalve verzekerd van de kasstroom uit de lening. Het voordeel voor exporteurs is dat op deze wijze de financieringscapaciteit niet beperkt is tot banken, maar dat ook op kapitaalmarktpartijen een beroep kan worden gedaan. Wij hebben sinds vorig jaar al verscheidene exportkredietgaranties uitgereikt aan institutionele beleggers. Dit was echter de eerste keer dat, met onze garantie, een buitenlandse institutionele belegger een lening voor Nederlandse export hielp meefinancieren. Wij kunnen exportkredietgaranties ten behoeve van door ons verzekerde Nederlandse export afgeven aan onder financieel toezicht staande instellingen in de Europese Economische Ruimte, de VS, Canada, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland. Ook financiële instellingen in andere landen kunnen van geval tot geval in aanmerking komen voor deze garantie. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Vinco David, Head of International Relations, Development and Marketing op tel nr 020 553 2333 of per e-mail Vinco. david@atradius.com. Personeelswijzigingen Afscheid Paul Burger Na een dienstverband van 35 jaar is Paul Burger onlangs met pensioen gegaan. Hij werkte sinds 1978 als econoom en later als senior econoom bij Atradius Dutch State Business. Sinds half januari werkt Koen Smeets als underwriter bij Atradius. Hiervoor liep hij een aantal maanden stage bij het ministerie van Financiën op de afdeling EKI. Daarvoor studeerde hij financiële economie in Maastricht. Aanvraagformulieren Af en toe passen wij onze aanvraagformulieren aan. We adviseren u daarom om altijd een aanvraagformulier te gebruiken van onze website. U weet dan zeker dat u de laatste versie hebt. Koen Smeets Nummer 1/2014 - februari - pagina 11

Landenbeleid voor ééntransactiepolissen ATRADIUS DUTCH STATE BUSINESS Situatie 1 februari 2014 Atradius Dutch State Business verzekert namens de Nederlandse Staat betalingsrisico s verbonden aan transacties van ondernemingen met buitenlandse afnemers. Voor inlichtingen over het landenbeleid kunt u zich wenden tot Afke Zeilstra, Afdeling Economic Research, Postbus 8982, 1006 JD Amsterdam, telefoon 020 553 2873 of e-mail afke.zeilstra@atradius.com of tot uw account-manager. U kunt ook kijken op www.atradiusdutchstatebusiness.nl Deze informatie bevat slechts algemene richtlijnen over het Atradius Dutch State Business landenbeleid in een gecomprimeerde vorm en is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Het is mogelijk dat er veranderingen hebben plaatsgevonden na publicatie. Atradius Dutch State Business aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten. Onze aansprakelijkheid beperkt zich tot de verplichtingen die voortvloeien uit onze verzekeringspolissen. Middellang landenbeleid Het beleid is van toepassing op namens de Nederlandse Staat verzekerde ééntransactiepolissen met een krediettermijn van langer dan 12 maanden, alsmede contante aannemingswerken met een uitvoeringsduur langer dan 12 maanden. In geval van verzekering van middellang krediet geldt een signaleringsplafond. Zodra het obligo op een land het signaleringsplafond bereikt, wordt samen met de Nederlandse Staat bezien of en hoe dit plafond kan worden aangepast of overschreden. Ook wordt aangegeven welk gedeelte van het plafond reeds benut is (exclusief in behandeling zijnde aanvragen). Tevens zijn de middellange landenklassen vermeld voor het politieke risico, van 0 (zeer goed) tot en met 7 (slecht). De landenklasse is medebepalend voor de hoogte van de middellange premie en de hoogte van het landenplafond. Op landen voorzien van een (*) is sinds de datum van de voorafgaande publicatie van dit overzicht het beleid opnieuw vastgesteld. Dit hoeft niet noodzakelijkerwijs te betekenen dat het beleid dan is gewijzigd. Nadere informatie en uitleg van begrippen kunt u vinden op www.atradiusdutchstatebusiness.nl Legenda 1. Open zonder beperkingen 4. Geen beleid vastgesteld 2. Open met beperkingen 5. Dekking opgeschort 3. Geen dekking 6. Beleid wordt herzien Definities Signaleringsplafonds Wanneer door de acceptatie van een zaak het signaleringsplafond * wordt overschreden zal het landenbeleid opnieuw worden bezien. De minister van Financiën besluit, na advisering van de Commissie Advisering Risicobeheer**, tegen welke voorwaarden resterende capaciteit kan worden geboden. In geval van aanhoudende grote politieke en/of economische risico s kan worden besloten deze capaciteit niet te bieden. Andersom kan bij ongewijzigde of verbeterde omstandigheden capaciteit tegen de reeds geldende voorwaarden worden geboden. Dekkingsadviessituatie (da) Een dekkingsadviessituatie ontstaat door capaciteitsgebrek op een bepaald land. Een dekkingsadvies is geen verplichting voor de staat om een verzekering af te geven. Het is alleen een verzekeringstechnische beoordeling van een transactie. Indien op een later tijdstip weer ruimte ontstaat, zal de transactie opnieuw beoordeeld worden tegen de dan geldende voorwaarden, voordat eventueel een polis zal worden uitgereikt. Tekenclausule (tc) Een tekenclausule bij een nog niet getekend contract houdt in dat de verzekerde het contract niet mag tekenen voordat schriftelijke goedkeuring van Atradius Dutch State Business is verkregen. Een tekenclausule bij een getekend contract dat nog niet in werking is getreden en waarvoor een handeling van de verzekerde noodzakelijk is, houdt in dat deze handeling niet mag worden verricht dan na schriftelijke goedkeuring van Atradius Dutch State Business. DSA/DSF Nederland onderschrijft de IMF/Wereldbank-uitgangspunten ten aanzien van de schuldhoudbaarheid van ontwikkelingslanden (Debt Sustainability Analysis, Debt Sustainability Framework). Dit betekent dat overheidskopers in deze landen slechts onder beperkende voorwaarden (de concessionaliteitseis en goed bestuur -toets) nieuwe schulden mogen aangaan. In de kolom DSA/DSF is aangegeven hoe groot deze concessionaliteit dient te zijn indien het niet-schenkingsdeel verzekerbaar is. Neem voor alle zaken waar de kolom DSA/DSF gevuld is contact op met uw accountmanager, want er zijn uitzonderingen op de concessionaliteitseis mogelijk. * Relevant voor het bepalen van de overschrijding is het maximale-schadebedrag, niet het contractbedrag ** De leden van de deze commissie zijn vertegenwoordigers van het ministerie van Financiën, Atradius Dutch State Business, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en het ministerie van Buitenlandse Zaken. LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per 31-01-2014 Afghanistan 3 7 Albanië 2 6 100 10 Algerije 2 3 1150 Andorra 2 N.R. 50 Angola 2 5 400 206 Anguilla 2 6 50 Antigua en Barbuda 2 6 30 5 Argentinië 5 7 Armenië 2 6 80 J, 30% Aruba 1 4 65 3 Australië 1 N.R. 1500 4 Azerbeidzjan 2 5 250 6 Azoren 1 N.R. Bahama s 1 3 150 97 Bahrein 2 4 700 Bangladesh 2 6 150 3 J, 35% Barbados 2 N.R. 50 19 België 1 N.R. 1500 168 Belize 2 6 30 Benin 2 6 100 8 J, 35% Bermuda 2 2 50 Bhutan 2 6 100 Boeroendi 3 7 Nummer 1/2014 - februari - Pagina 12

LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per 31-01-2014 Bolivia 2 6 30 Bosnië-Herzegowina 2 7 30 7 Botswana 1 2 250 Brazilië 1 3 1500 643 Brits Ter. Indische Oceaan 4 N.R. Brunei 1 2 250 Bulgarije 2 4 500 Burkina Faso 2 7 40 J, 35% Cambodja 1 6 30 Canada 1 N.R. 1500 Canarische Eilanden 1 N.R. Centraal Afrikaanse Rep 3 7 Chili 1 2 1500 1 China 1 2 1500 225 Christmas Eiland 1 1 Cocos (Keeling) Eilanden 1 1 Colombia 1 4 1150 18 Comoro Eilanden 3 7 Congo Kinshasa 3 7 Congo Brazzaville* 2 6 25 9 Cook Eilanden 4 N.R. 10 Costa Rica 2 3 850 22 Cuba 3 7 Curaçao 2 N.R. 75 7 Cyprus 5 N.R. 500 251 Denemarken 1 N.R. 1500 Djibouti 2 7 50 39 J, 35% Dominica 2 7 50 Dominicaanse Republiek 2 5 150 2 Duitsland 1 N.R. 1500 140 Ecuador 2 7 30 41 Egypte 6 6 250 29 El Salvador 2 4 400 37 Equatoriaal Guinee 2 7 30 Eritrea 2 7 40 J, 35% Estland 2 N.R. 350 Ethiopië 2 7 40 J, 35% Falkland Eilanden 4 3 Faroër Eilanden 1 N.R. Fiji 3 7 Filippijnen 2 3 150 5 Finland 1 N.R. 1500 Frankrijk 1 N.R. 1500 Frans Polynesië 2 1 50 Gabon 1 5 100 Gambia 3 7 Georgië 2 6 100 12 Ghana 2 5 400 161 Gibraltar 2 1 50 Goeam 1 N.R. Grenada 2 6 50 J, 35% Griekenland 2 N.R. 500 17 Groenland 1 N.R. Groot Brittannië 1 N.R. 1500 24 Guadeloupe 1 N.R. Guatemala 2 5 200 Guernsey 1 N.R. Guinee 3 7 Guinee Bissau 3 7 Guyana 2 7 30 6 Guyana Frans 1 N.R. Haïti 3 7 Honduras 2 6 100 76 Hongarije 2 N.R. 500 Hongkong 1 1 1500 Ierland 1 N.R. 1500 72 India 1 3 1500 501 Indonesië 1 3 2000 1274 Irak 2 7 400 69 Iran 3 7 Israël 1 N.R. 1500 1 Italië 1 N.R. 1500 12 Ivoorkust 3 7 Jamaica 3 7 Japan 1 N.R. 1500 788 Jemen 3 7 Jersey 1 N.R. Jordanië 2 5 750 Kaaiman Eilanden 2 2 50 Kaap Verdië 2 6 50 5 Kameroen 2 6 40 5 J, 35% Nummer 1/2014 - februari - Pagina 13

Landenbeleid voor ééntransactiepolissen ATRADIUS DUTCH STATE BUSINESS Situatie 1 februari 2014 Legenda 1. Open zonder beperkingen 4. Geen beleid vastgesteld 2. Open met beperkingen 5. Dekking opgeschort 3. Geen dekking 6. Beleid wordt herzien LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per 31-01-2014 Kazachstan 2 5 1150 5 Kenia 2 6 300 161 J, 35% Kirgizië 3 7 Kiribati 4 N.R. J, 35% Koeweit 1 2 1500 461 Kosovo 3 7 Kroatië 2 5 500 Laos 2 7 30 J, 35% Lesotho 2 5 50 J, 35% Letland 2 4 350 Libanon 2 7 150 Liberia 2 7 25 30 J, 35% Libië 3 7 Liechtenstein 2 N.R. 250 1 Litouwen 2 2 350 Luxemburg 1 N.R. 1500 24 Maagden Eilanden (Brits) 2 2 38 28 Maagden Eilanden (U.S.A.) 4 N.R. Macau 1 2 150 Macedonië (fyrom) 2 5 150 5 Madagascar 3 7 Madeira 1 N.R. Malawi 2 7 40 J, 35% Malediven 3 7 Maleisië 1 2 1500 407 Mali 3 7 Malta 1 N.R. 450 Man 1 N.R. Marokko 1 3 1150 615 Marokko Spaans (Ceuta/Melilla) 1 N.R. Marshall Eilanden 2 4 10 J, 35% Martinique 1 N.R. Mauretanië 2 7 30 2 Mauritius 1 3 400 22 Mayotte 1 N.R. Mexico 1 3 1500 354 Micronesië 4 4 Moldavië 2 7 40 J, 35% Monaco 2 N.R. 100 Mongolië 2 5 50 Montenegro 2 6 50 Montserrat 4 7 Mozambique 2 6 100 J, 35% Myanmar (Birma) 3 7 Namibië 1 3 150 Nauru 4 5 Nepal 2 7 30 J, 35% Nicaragua 2 7 40 J, 35% Nieuw Caledonië 2 1 150 Nieuw Zeeland 1 N.R. 1500 Niger 2 7 40 J, 35% Nigeria 2 5 500 54 Niue 4 7 Noord-Korea 3 7 Noordelijke Marianen 2 5 Noorwegen 1 N.R. 1500 Norfolk eiland 1 1 Oeganda 2 6 50 J, 35% Oekraïne 2 7 400 217 Oezbekistan 2 6 100 Oman 1 2 1500 Oost-Timor 2 6 40 Oostenrijk 1 N.R. 1500 Pakistan 2 7 30 Palau 4 N.R. Panama 1 3 500 74 Papoea Nieuw Guinea 2 5 75 Paraguay 2 5 100 Peru 2 3 1150 1 Pitcairn Eiland 4 2 Nummer 1/2014 - februari - Pagina 14

LAND beleid landen signalerings- benut DSA/DSF klasse plafond (mln euro) (mln euro) per 31-01-2014 Polen 1 N.R. 1500 Porto Rico 1 N.R. Portugal 1 N.R. 1500 116 Qatar 1 3 1100 Réunion 1 N.R. Roemenië 2 4 1150 1 Rusland 2 3 1000 456 Rwanda 2 7 25 6 J, 35% Salomons Eilanden 3 7 Samoa-Amerikaans 4 N.R. Samoa Eilanden 2 6 10 J, 35% San Marino 2 N.R. 50 Saoedi Arabië 1 2 1500 493 Saô Tomé en Principe 4 7 J, 50% Senegal 2 6 150 J, 35% Servië 2 6 100 38 Seychellen 2 7 30 Sierra Leone 2 7 40 1 J, 35% Singapore 1 N.R. 1500 Slovenië 2 N.R. 500 Slowakije 2 N.R. 1500 Soedan 3 7 Somalië 3 7 Spanje 2 N.R. 500 8 Spitsbergen 1 N.R. Sri Lanka 2,da 6 300 178 St. Helena 4 3 St. Kitts-Nevis 2 N.R. 30 St. Lucia 4 N.R. St. Maarten 1 N.R. 20 St. Pierre et Miquelon 4 1 St. Vincent en de Grenadinen 4 N.R. Suriname 2 6 150 22 Swaziland 2 6 50 Syrië 3 7 Tadzjikistan 3 7 Taiwan 1 1 1500 Tanzania 2,da 6 300 47 J, 35% Thailand 2 3 1500 1 Togo 3 7 Tokelau 1 2 Tonga Eilanden 3 7 Trinidad en Tobago 1 2 1000 236 Tsjaad 3 7 Tsjechië 2 N.R. 1500 Tunesië 2 4 400 1 Turkije 2 4 1500 115 Turkmenistan 2 6 100 Turks en Caicos Eilanden 4 3 Tuvalu 4 N.R. J, 35% Uruguay 1 3 1150 34 VAE 2 2 1150 150 Vanuaatu 4 N.R. Vaticaanstad 4 N.R. Venezuela 3 7 Verenigde Staten 1 N.R. 1500 644 Vietnam 2,da 5 1500 22 Wallis en Futuna 2 1 50 Westelijke Sahara 3 7 Witrusland 3 7 IJsland 3 7 Zambia 2 5 100 J, 35% Zimbabwe 3 7 Zuid Afrika 1 3 1500 48 Zuid Korea 1 N.R. 1500 4 Zuid-Soedan 3 7 Zweden 1 N.R. 1500 27 Zwitserland 1 N.R. 1500 11 Nummer 1/2014 - februari - Pagina 15