POMPEN OF VERZUIPEN? Een DELTA-plan voor de Zaanstreek en Groot-Waterland 2009-2012 GroenWaterLand Uw vertegenwoordiger uit de regio, met kennis van zaken
GroenWaterLand POMPEN of VERZUIPEN?? een DELTA plan voor de Zaanstreek en Groot-Waterland De situatie: De zeespiegel stijgt en de bodem daalt. Dat geldt zeker voor de Zaanstreek en Groot-Waterland. Dat is in Noord-Holland het gebied dat het snelst wegzakt. Als we dan ook niet uitkijken, dan wordt onze regio het afwateringsputje van Hollands Noorderkwartier. Nu is het gebied al drassig en is het overstromingsrisico er het grootst. Maar als er op korte termijn niets gebeurt, dan wordt het echt pompen of verzuipen! De Deltacommissie onder leiding van de oud-minister Cees Veerman heeft het landelijke waterbeheer voor de komende periode goed op de kaart gezet. Maar papieren plannen zijn niet genoeg. Ook het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft genoeg plannen. Maar een papieren dijk houdt geen water tegen. Helaas blijven vele plannen in de kast liggen of loopt de uitvoering vaak stroef. Ook wordt er steeds meer aan plannenmakerij uitgegeven en steeds minder aan de uitvoering. Daarom komt Groen WaterLand met een Delta -uitvoeringsplan. Met een praktische aanpak, met speerpunten voor de komende jaren. Want anders verdwijnen de Zaanstreek en Groot-Waterland onder water. Onze speerpunten: Pompen of verzuipen? Stevige dijken om veilig te wonen. Schone sloten en smerige bagger. Een rechtvaardige kostentoedeling. Pompen of verzuipen? Vanuit Europa en Den Haag komen stapels rapporten, zoals de Kaderrichtlijn Water en het verslag van de Deltacommissie, over de manier waarop wij het in Noord-Holland moeten aanpakken. Ook wij zullen daar rekening mee moeten houden. Maar om de problemen goed en goedkoop aan te kunnen pakken, moeten de oplossingen vooral op de plaatselijke, praktische situatie aangepast worden. En dan blijkt dat Groen WaterLand Pagina 1 van 7
Hollands Noorderkwartier geen eenheidsworst is. Terwijl het noordelijk deel van Noorderkwartier nauwelijks zakt, moeten we in de Zaanstreek en Groot-Waterland rekening houden met een bodemdaling tot 1 centimeter per jaar. En water stroomt nog steeds van hoog naar laag. In ons gebied is het overstromingsrisico dan ook het grootst en dat zal de komende jaren alleen maar groter worden. Met grote bevolkingscentra zoals Zaanstad, Purmerend en Amsterdam-Noord in het gebied zou je dan ook verwachten dat er veel aandacht aan besteed zou worden. Helaas is dat niet zo. Overstromingen In 1994 is er in de regio veel wateroverlast geweest, onder andere met een aantal overstromingen tot gevolg. Door een enorme regenbui in het noorden, moesten in de Zaanstreek en Groot-Waterland de gemalen gestopt worden. Zo liep het hier onder, terwijl men in het noorden droge voeten en droge bollen hield. In de jaren daarna is er veel onderzoek gedaan en zijn er verschillende oplossingen aangedragen. Maar ondanks dat de zeespiegel sneller stijgt dan dat we dachten en het land hier snel blijft zakken, is er nog niets gedaan. De oplossingen, twee nieuwe gemalen in Schardam en Monnickendam en extra waterkeringen in de Schermerboezem, zijn nog steeds niet verder gekomen dan papieren plannen en ze ontbreken dan ook in de uitvoeringsschema s van het hoogheemraadschap voor de komende jaren. Functies Maar de Zaanstreek en Groot-Waterland zit bij het hoogheemraadschap vaker in het verdomhoekje. In het grootste deel van Noorderkwartier geldt de regel Peil volgt functie. Of in normaal Nederlands: gemeenten of de provincie bepalen in de streek- en bestemmingsplannen de functie van een gebied en het waterschap past het waterpeil en de waterhuishouding daarop aan. Maar voor de Zaanstreek en Groot-Waterland draait het hoogheemraadschap de regel vaak om en volgt de functie het peil. De argumentatie daarbij is even simpel als merkwaardig. Het gebied heeft toch al een slechte waterhuishouding en de bodem zakt er toch al het snelst. Waarom zou je dan nog flink in het gebied investeren? Je moet volgens het hoogheemraadschap de functies aanpassen aan de slechte omstandigheden. Geen nieuwe ontwikkelingen, gewoon het gebied laten verwaarlozen. Voor Groen WaterLand kan en mag dat niet. In de Zaanstreek en Groot-Waterland zijn nog vele mogelijkheden aanwezig op het terrein van de landbouw, de natuur en de recreatie. Nieuwe mogelijkheden waarbij rekening wordt gehouden met de mooie natuur in het gebied, maar ook met de mensen die er wonen, werken en recreëren. Daarbij moet het niet zo zijn dat de problemen met de waterhuishouding in het noordelijk deel van Noord-Holland worden opgelost door het zuidelijk deel onder water te zetten. Stevige dijken om veilig te wonen De Deltacommissie onder leiding van Cees Veerman heeft terecht de aandacht gevestigd op de primaire zeekeringen langs de Noordzeekust en langs het IJssel- en Markermeer. De commissie kijkt daarbij niet alleen naar de overschrijdingskansen, maar ook naar de overstromingsrisico s. De gevolgen van een overstroming na een doorbraak van een primaire Groen WaterLand Pagina 2 van 7
waterkering, zijn te beperken door een goed stelsel van binnendijken. Door de grote belangstelling nu voor de zeekeringen, lijken deze binnendijken in het vergeet hoekje te komen. Dat mag volgens Groen WaterLand niet gebeuren. Het risico van een overstroming kan op vele manieren beperkt worden: door de dijk te verhogen, door het binnen- of buitentalud aan te passen, door een voorland aan te leggen, door kistdammen of golfbrekers of door een van de talrijk andere mogelijkheden. Ook kan een verdere compartimentering van de boezemwateren de gevolgen van een doorbraak beperken. Het is daarom van het grootste belang dat de dijkverbeteringen in samenspraak plaatsvinden met burgers en bedrijven, gemeenten en provincie, natuurterreinbeheerders en recreatieschappen. Zo kan een zo hoog mogelijk maatschappelijk voordeel worden behaald. Schone sloten en smerige bagger Het hoogheemraadschap geeft in de eigen nota s aan dat het baggerbeleid niet soepel verloopt. Dat is ook niet verwonderlijk met een Baggerbeleidsplan, met drie deelnota s, met een Handleiding Baggerplan en met specifieke Baggerplannen en Uitvoeringsplannen. Met al die plannen kun je vele sloten dempen, maar het baggeren zal er niet beter door worden. Baggeren is juist een werk dat met grote plaatselijke kennis uitgevoerd moet worden, want het baggerwerk in een kleigebied is geheel anders dan in het veenweidegebied. Daarvoor heb je geen Handboeken nodig, maar werkinzicht en plaatselijke kennis. Door de verantwoordelijkheid laag in de organisatie te leggen en door de medewerkers in het veld, met al hun vakbekwaamheid en plaatselijke betrokkenheid, de ruimte te geven binnen de globale kaders het werk naar eigen inzicht in te vullen. Die aanpak heeft jarenlang uitstekend gewerkt, maar wordt nu door het hoogheemraadschap overboord gegooid met meer plannen, richtlijnen, automatisering en systematisering. Als het huidige beleid niet goed werkt door een teveel aan bureaucratie, dan lost het hoogheemraadschap het op door meer regels en meer bureaucratie. Er wordt al eeuwen in Noord-Holland gebaggerd en dat zal ook nog eeuwen noodzakelijk zijn. In het veenweidegebied komt daarbij veel dunne bagger voor. Die bagger verplaatst zich door wind en waterstromen vrij snel. Het hoogheemraadschap is verantwoordelijk voor het onderhoud van de hoofdwaterstructuur en baggert daar ook. Maar het baggeren van brede en diepe sloten en plassen is duur en niet efficiënt. Want snel nadat een hoofdwatergang is uitgebaggerd, stroomt de slappe bagger vanzelf weer naar die uitgebaggerde plekken. Dat is zonde van de moeite en vroeger was dan ook de kreet dat je bagger moest halen waar de bagger zat. Dat uitgangspunt werkt nog steeds en door het inzetten van blauwe diensten kan dat probleem aangepakt worden. Door landgebruikers te subsidiëren voor hun waterstaatskundige werkzaamheden, bijvoorbeeld het uitbaggeren van de smallere poldersloten, snijdt het mes aan twee kanten. Enerzijds wordt de bagger op een goedkopen en efficiënte manier uit het watersysteem verwijderd en anderzijds wordt het beheer van het landschap extra gestimuleerd. Groen WaterLand Pagina 3 van 7
De kostentoedeling en de waterschapsbelasting moeten vooral rechtvaardig zijn De waterschapsbelastingen waren de laatste jaren voor veel mensen ondoorgrondelijk en onbegrijpelijk. Met de nieuwe Waterschapswet zoals die recent van kracht is geworden, probeert men de waterschapsbelastingen sterk te vereenvoudigen. In 2009 moeten de waterschapsbelastingen gebaseerd zijn op de economische waarde van gronden en gebouwen. Zo worden de eigenaren van woningen en bedrijfsgebouwen straks aangeslagen op basis van de economische waarde zoals deze binnen de WOZ zijn vastgesteld. Dat levert een belastingheffing op die in belangrijke mate gebaseerd is op draagkracht en belang. Groen WaterLand staat achter dit uitgangspunt. Eigenaren van een stuk grond worden niet aangeslagen op basis van de werkelijke economische waarde van hun bezittingen, maar op basis van een gemiddelde economische waarde. En daarbij haalt het hoogheemraadschap, evenals alle andere waterschappen, een vreemde truc uit. Om de gemiddelde economische waarde flink omhoog te brengen, worden ook alle lokale en snelwegen en spoorlijnen meegerekend. Eén hectare landbouwgrond is daarbij gewaardeerd op 28.000, terwijl één hectare spoorlijn voor ruim negen miljoen euro wordt ingeschat. Zo komt men op een gemiddelde grondprijs in Hollands Noorderkwartier van 200.853,--. Voor dat bedrag worden álle belastingplichten in de categorie ongebouwd aangeslagen. Een particulier met een stuk grond ter waarde van 28.000,-- per hectare betaalt waterschapsbelasting alsof de grond 200.853,-- per hectare zou kosten en daardoor betaalt men ruim 700 procent teveel. Eigenaren van wegen en spoorwegen (de overheid dus), met een waarde van één tot ruim negen miljoen euro per hectare, betalen ook belasting alsof één hectare 200.853,-- per hectare zou kosten. Daardoor betalen zij slechts een fractie van het werkelijke bedrag aan waterschapsbelasting. De particulier wordt op deze wijze sterk benadeeld ten voordele van de overheid. Groen WaterLand heeft grote bezwaren tegen de nieuwe waterschapsbelastingen. Het is tenslotte hoogst curieus en zeer onrechtvaardig belastingplichtigen niet aan te slaan op basis van de werkelijke economische waarde van hun bezittingen, maar op basis van een gemiddelde economische waarde. En het wordt onbehoorlijk bestuur als men deze gemiddelde waarde op een kunstmatige wijze omhoog praat. Bij de belastingheffing van het Hoogheemraadschap in 2004 heeft Groen WaterLand al bezwaar en beroep aangetekend en ook bij de totstandkoming van de huidige wetgeving heeft Groen WaterLand de bezwaren bij het Ministerie en de Tweede Kamer kenbaar gemaakt. Tevergeefs. Daarom zal deze merkwaardige en zeer onrechtvaardige manier van belastingheffing nu via de waterschappen en eventueel via de belastingrechter worden aangevochten. De financiering van het wegenbeheer binnen het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is voor de meeste stedelingen bijzonder onrechtvaardig. Iedereen betaalt namelijk via de Rijks- en Provinciale belastingen al mee aan het onderhoud van de wegen. Alleen de plaatselijke wegen moeten voor een deel door de plaatselijke gemeenten betaald worden. Het hoogheemraadschap heeft het beheer van de wegen Groen WaterLand Pagina 4 van 7
buiten de bebouwde kom van een aantal gemeenten overgenomen (niet van alle gemeenten). Deze kosten worden echter niet per gemeente verrekend, maar omgeslagen over alle gemeenten met wegenbeheer door het hoogheemraadschap. Dat is eenvoudig en praktisch, maar heel onrechtvaardig. De wegen binnen de bebouwde kom zijn echter altijd in beheer van de gemeenten. Inwoners van Amsterdam-Noord en Purmerend betalen dan ook al jaren dubbelop: via de gemeentelijke belastingen voor de eigen wegen en via de waterschapsbelastingen voor de plattelandswegen in andere gemeenten. Voor Groen WaterLand hoort het wegbeheer niet bij het waterschap en is de huidige wegenfinanciering onrechtvaardig. Het werk: Praktisch werk, rekening houdend met de verschillende belangen én met de plaatselijke omstandigheden. Dat moet volgens Groen WaterLand de leidraad voor het Hoogheemraadschap zijn. Daarbij staat Groen WaterLand voor de volgende oplossingsrichtingen: Een snelle bouw van boezemgemalen bij Schardam en Monnickendam. Verdergaande compartimentering van de boezemwateren. Ruime aandacht voor de binnendijken. Een positieve houding ten opzichte van de gebiedsontwikkeling. Schone sloten en een fraaie natuur door een actief baggerbeleid. Ondersteuning door bijdragen of subsidies als inwoners zelf bepaalde werkzaamheden voor hun rekening nemen (blauwe en groene diensten). De werkwijze: De organisatie Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is in 2003 ontstaan door een fusie van een zestal waterschappen, terwijl ook in de jaren 70 en 80 al een eerdere fusiegolf heeft plaatsgevonden. Daarmee is de afstand tussen de organisatie en het bestuur enerzijds en het dagelijks werk in het veld steeds groter geworden. Voor een instelling die zijn bestaansrecht vooral te danken heeft aan zijn functionele taken -waterkering, waterbeheersing en waterkwaliteit- is dat een zorgwekkende ontwikkeling. Groen WaterLand staat voor een aantal oplossingsrichtingen: Veel praktische en regionale kennis is nog aanwezig bij de lokale inwoners, ondernemers en agrariërs, gemeenten en andere overheden. Door een goede samenwerking kan het Hoogheemraadschap deze lokale kennis omzetten in functionele en kostenbewuste oplossingen. Maar samenwerken doe je niet alleen op de momenten dat het je goed uitkomt. Goede relaties bouw je in de loop van de tijd op door een open en transparant beleid en door ook oog te hebben voor de belangen, ideeën en wensen van anderen. Groen WaterLand Pagina 5 van 7
Door de verantwoordelijkheid laag in de organisatie te leggen, kunnen de medewerkers in het veld hun plaatselijke bekendheid en hun praktische vaardigheden ten volle benutten. En zo worden de overheadkosten tot een minimum beperkt. Met een goed personeels- en opleidingenbeleid kunnen de medewerkers met plezier invulling geven aan hun taken en verantwoordelijkheden. Lokaal als het kan, centraal als het moet. Het is dan ook belangrijk het werk en het beleid weer terug te brengen naar de regio. Daar is de meeste kennis en ervaring aanwezig. En daar werken en wonen ook de mensen die belang hebben bij de werkzaamheden van het waterschap. Een decentraal ingerichte organisatie en een decentraal gericht bestuur is dan ook het uitgangspunt. Schouwmeesters zijn eeuwenlang de ogen en oren van het waterschap geweest. Zij wonen en werken in de regio, zijn vaak maatschappelijk actief in de dorpen en steden en zij zijn dan ook het hele jaar door in staat lokale zaken op te merken en eventueel op informele wijze op te treden. Maar zij kunnen de visie en het beleid van het Hoogheemraadschap ook rechtsreeks overbrengen aan betrokken burgers en bedrijven. Een goede verstandhouding met de schouwmeesters en veel aandacht aan het instituut schouwmeester hebben dan ook een hoge prioriteit. Financiën Zeespiegelstijging en bodemdaling zullen de komende decennia de nodige druk leggen op het financiële budget. De waterschapsbelastingen zullen dan ook een actueel onderwerp blijven. Groen WaterLand staat voor de volgende oplossingsrichtingen: De uitgaven van het hoogheemraadschap zullen zo sober en doelmatig mogelijk moeten zijn. Overbodige franje past niet bij een overheidsorganisatie. De bestuurlijke kosten mogen de komende jaren niet stijgen. De belastingheffing voor het ongebouwd moet rechtvaardiger, waarbij de verschillende gronden bijvoorbeeld in verschillende omslagklassen ingedeeld kunnen worden. De belastingheffing op basis van een gemiddelde economische waarde is onrechtvaardig en dient daardoor afgeschaft te worden. Het wegenbeheer en de bestaande wegenfinanciering dient beëindigd te worden. Een goede kwijtscheldingsregeling in samenwerking met de gemeenten moet minder-draagkrachtige inwoners ten dienste staan. Beleid Een goed beleid is richtinggevend en zorgt voor continuïteit. Maar een goed beleid moet ook uitvoerbaar zijn. Daarom is het niet verstandig om alles in detail en centraal te plannen. Er moet voldoende ruimte zijn om het beleid in de praktijk uit te voeren, samen met alle betrokken partijen en afgestemd op de praktische situatie. Groen WaterLand staat voor de volgende oplossingsrichtingen: Het beleid moet richtinggevend zijn en ruimte bieden voor aanpassingen. Groen WaterLand Pagina 6 van 7
De medewerkers van het hoogheemraadschap zijn betrokken en vakbekwaam en zij kunnen het dus aan verantwoordelijkheid te dragen voor de praktische invulling van het beleid. Beleid moet gedragen worden door alle partijen, zowel intern als extern. Een breed gedragen beleid komt dan ook tot stand in samenwerking tussen alle partijen. Openheid en transparantie zijn essentiële voorwaarden voor een breed gedragen beleid. Groen WaterLand: Waterschappen waren vroeger de trots van Nederland, hard werkend en innovatief strijdend tegen het water. Die spirit moet terug. Geen grijze streepjespakken, maar blauwe overalls aan het werk. Onze voorouders hebben het land vooral met praktische oplossingen veroverd op het water en de natuur, nauw samenwerkend in het Hollandse polderland. Ook nu de waterschappen steeds groter zijn geworden, mag men die praktische aanpak aan de basis niet uit het oog verliezen. In samenwerking met inwoners en ondernemers, met agrariërs en stedelingen, met gemeenten en andere overheden. Met lokale oplossingen als het kan, met een centrale aanpak alleen als het moet. Onze missie: Groen WaterLand vindt dat de waterschappen ook in de huidige tijd nog een belangrijke rol kunnen spelen in de samenleving, met functionele oplossingen en met een spaarzaam beleid. Zo n praktische aanpak is alleen mogelijk in goede samenwerking met alle betrokkenen en met veel aandacht voor praktische en lokale kennis. Groen WaterLand wil daaraan een bijdrage leveren door maatschappelijk actieve en betrokken bestuurders met kennis van zaken voor te stellen. Samen met u! Groen WaterLand, Met kennis van zaken, Met kennis van de regio. Groen WaterLand Pagina 7 van 7
POMPEN OF VERZUIPEN GESCHIKT voor LANDBOUW & STEDEBOUW MATIG GESCHIKT voor LANDBOUW & STEDEBOUW BODEM DAALT HET SNELST INUNDATIEGEVAAR IS HET GROOTST ONTWATERING IS HET SLECHTST DE NOOD IS HOOG, DE INZET VAN NOORDERKWARTIER IS LAAG WAT TE DOEN: GEMAAL BIJ SCHARDAM GEMAAL BIJ MONNICKENDAM COMPARTIMENTERING BOEZEM STEVIGE BINNENDIJKEN SCHONE SLOTEN