HOOFDSTUK 13 : CADENSVORMING Het doel van akkoorden kan je best omschrijven als : de basis waarop een melodie zich kan op voortbewegen. In de muziektheorie kunnen we nog een stap verder gaan : de harmonie staat in dienst van de melodie, maar ook van de toonaard. Die toonaard wordt het best bevestigd door het Iste graadsakkoord. Alle andere diatonische akkoorden staan dan ook in dienst van dit akkoord (ook de TONICA genoemd). Als we verschillende akkoorden na elkaar spelen, dan ontstaat er een muzikale beweging. Deze beweging horen we het best als we de voicelead gebruiken. Net als een gesproken of geschreven zin, zal ook deze muzikale zin moeten voorzien worden van punten (= stoppen van de beweging) en komma s (= pauzeren van de beweging). Niet alle akkoorden veroorzaken dezelfde beweging of stop t.o.v. de tonica; elk akkoord krijgt een andere klankkleur in de harmonie. De kunst van het schrijven van eigen muziek begint dan ook met het leren begrijpen van alle diatonische akkoorden t.o.v. de tonica van de toonaard. De aantrekking van de verschillende akkoorden t.o.v. de tonica kunnen we schematisch voorstellen door gebruik te maken van de kwintencirkel. In het onderstaande voorbeeld gebruik is de toonaard C : De verschillende tonen (en bijbehorende diatonische akkoorden) worden zo door elkaar geschud dat ze op een plaats komen te liggen waarbij de aantrekking naar de tonica duidelijk zichtbaar wordt. 274
Indien we de dichtst bijgelegen akkoorden ( GM en FM ) spelen voor de tonica, dan krijg je het gevoel van een stop of een pauze. Deze akkoordenopeenvolgingen maken het dus mogelijk om een muzikale zin af te sluiten, of een korte adempauze in te lassen. Het omkaderen (= in het Italiaans Cadensa) noemen we in de muziektheorie een CADENS. Hetzelfde schema kunnen we nu veralgemenen voor elke toonaard : Hoe dichter een diatonisch akkoord bij de tonica (=Iste graad) ligt, hoe meer het akkoord een aantrekkende beweging krijgt naar de tonica. In de muziektheorie spreken we van een oplossend karkater van een akkoord. Diatonische akkoorden zoals de IIIde, VIde zullen dus minder steun geven aan de tonica dan bv. De IVde of Vde graad. De authentieke cadens Deze cadens (= beweging van minstens twee akkoorden) is de oudste vorm van muzikale beweging of aantrekking die we kennen in de Westerse muziekgeschiedenis. Al in de Middeleeuwen werd deze cadens gebruikt om nummers te schrijven. Ze bestaat uit de volgende akkoorden : V - I Het dominant akkoord (= Vde graad) heeft een enorme muzikale aantrekking naar de tonica. Het is ook de sterkste cadens die er bestaat. Deze opeenvolging kunnen we ook een muzikaal punt noemen en wordt gebruikt op het einde van een muzikale zin of muziekstuk. In alle muziekstijlen komt deze akkoordenopeenvolging veelvuldig voor. De aantrekking kan nog meer worden versterkt door het dichtstbijzijnde graadsakkoord (IIde graad) er aan toe te voegen. We krijgen dan een nieuwe cadensvorm : De II-V-I cadens Dominant Tonica Deze cadens (spreek uit two-five-one ) is een versterking van de aantrekking naar de tonica toe. Vooral in Jazzmuziek komt deze veelvuldig voor. De IIde graad versterkt de aantrekkingskracht van de Vde graad naar de tonica toe. Deze cadens is dan ook ideaal om op het einde van een muziekstuk te schrijven. Het kennen van deze cadensen op de gitaarnek is van onschatbare waarde, vandaar dat we alle mogelijkheden gaan uitwerken op de gitaarnek. Op de volgende pagina s vind je de II-V-I cadensen uitgewerkt in alle toonaarden en op alle mogelijke posities op de gitaarnek. Studeer deze grondig, daar ze de basis zijn van alle muziekstijlen. 275
De voicelead werd reeds uitgewerkt in alle toonaarden; jij moet de bijbehorende bastonen erbij uitschrijven. Steeds beginnen we met de meest lage positie op de gitaarnek mogelijk. Let vooral op de juiste vingerzetting en het zuiver klinken van alle akkoorden. 276
277
De Plagale cadens Deze cadens wordt meestal gebruikt om een adempauze te maken in een lange muzikale zin. De cadens wordt gevormd door de IVde graad die oplost naar de Iste graad. We kunnen stellen dat deze cadens dus een muzikaal komma veroorzaakt. Ook deze cadensen gaan we op de gitaarnek inoefenen in alle mogelijke posities en toonaarden; vul zelf de bijbehorende bastonen aan : 278
Sla geen oefeningen over. Werk ze allemaal zorgvuldig uit voor je verder gaat in deze cursus. Bekijk ook alle vorige opgegeven oefeningen en ga op zoek naar cadensvormingen. Ook het bestuderen van de akkoordenschema s van uitgeschreven nummers is zeer leerrijk. 279
Nummers schrijven met cadensen Een akkoord bestaat uit minstens 3 verschillende tonen; een harmonie bestaat uit minstens 2 verschillende graadsakkoorden. Dit kunnen we vergelijken met ons alfabet : een woord bestaat uit verschillende letters; een zin bestaat uit woorden. Bekijken we een voorbeeldzin dan kan je direct de rustpunten eruit halen : Vandaag is het aan het regenen, hopelijk schijnt morgen de zon. Na het kommateken neem je even adem om het vervolg van de zin luidop te kunnen zeggen. Op het einde stop je, daar er een puntteken is geschreven. In een muzikale zin doen we eigenlijk juist hetzelfde. Vergeet nooit dat een harmonie in dienst staat van de melodie. Op tijd gebruik maken van cadensen betekend dus dat ook de melodie een betere beweging en rust kan maken. Rustpunt adempauze Einde van de zin Beweging met andere graadsakkoorden Op dit principe zijn er miljoenen muzieknummers gemaakt. De tussenliggende graadsakkoorden, het tempo en de muziekstijl maakt het mogelijk dat er na 600 jaar muziekgeschiedenis nog steeds variaties op gevonden kunnen worden. Er zijn 3 manieren om een nummer te schrijven : Nummers schrijven met ritmische patronen Aan de hand van een zelf verzonnen ritmische figuur kunnen we de graden erbij toevoegen. Neem als voorbeeld onderstaande figuur : Ritmische figuren die langer duren zijn belangrijk, ze trekken de aandacht langer Een cadens kan hier voor verlichting brengen. Elk muziekstuk bijna altijd beginnen met de tonica om de luisteraar niet te verwarren Deze figuur duurt het langst van alle figuren; een slotcadens (authentieke) is hier dus op haar plaats. 280
Vervolgens plaatsen we de belangrijkste graden erbij (zonder een toonaard te kiezen) : Daarna vullen we de overige ritmes aan met andere graden : We kiezen een toonaard en werken een goede voicelead uit : De bijbehorende bastonen worden bij elk akkoord uitgewerkt : Op elke oefening zijn er natuurlijk vele variaties mogelijk. De keuze van de cadensen, de andere graden en de toonaard zullen allemaal een rol spelen hoe een nummer uiteindelijk zal klinken. Door zelf veel variaties te bedenken en uit te proberen zal je merken dat je na een korte tijd in staat bent om zelf goede nummers te schrijven. In elke groep is meestal de gitarist verantwoordelijk voor het aanbrengen van de akkoordenschema s; vandaar dat je deze vorm van songwriting veel moet uitproberen. 281
Volgende opgaven werk je zelf (in het klad) uit. De afgewerkte versie noteer je op de notenbalk onder elke ritmische figuur : 282
Nummers schrijven met een tekst Hiervoor hebben we de theorie van de melodievorming nodig. Dit zullen we zien in het derde deel van deze cursus. We slaan deze mogelijkheid dan ook even over. Nummers schrijven met een gegeven melodie Deze vorm van songwriting wordt ook reharmonisatie genoemd en is de belangrijkste van de drie mogelijkheden. We hebben reeds gezien dat we vanuit een toonladder op elke toon een akkoord kunnen vormen. Daar een akkoord bestaat uit minstens 3 verschillende tonen kunnen we stellen dat we op elke toon minstens 3 graadsakkoorden kunnen spelen. Nemen we als voorbeeld de toon C uit de toonaard C : Als 5de graad is de toon C onderdeel van het FM akkoord Als b3 is de toon C onderdeel van het Am akkoord Als 1ste graad is de toon C onderdeel van het CM akkoord. Indien de melodie bestaat uit de toon C kunnen we dus 3 verschillende diatonische graadsakkoorden gebruiken om de toon C te reharmoniseren. De keuze hangt af van de componist (en ook of er cadensvorming moet gebeuren bv. op het einde van een muzikale zin). Bekijken we een gegeven melodie : De bedoeling is om onder elke toon een akkoord te vormen, waarbij de melodienoot steeds BOVEN- AAN blijft liggen; we moeten dus met alle mogelijke akkoordvormen (grondligging, 1ste en 2de omkeringen) rekening houden. Eerst maken we een lijst van de mogelijke diatonische akkoorden die de melodienoot als akkoordnoot (1, 3 of 5) hebben. Daarna maken we een keuze van de te gebruiken akkoorden en passen de voicelead toe, zodat de melodienoot steeds bovenaan komt te liggen. 283
Op deze manier kan je dus steeds een passend akkoordenschema maken aan de hand van een melodie. De keuze van de akkoorden hangt af van verschillende factoren; de cadensvorming zal boven alles de voorkeur krijgen. De volledige uitwerking van de reharmonisatietechnieken vormt een cursus op zich; vandaar dat ik in deze cursus er slecht even bij stilsta. Een handig hulpmiddel is de onderstaande tabel, waarbij je vanaf elke toon kunt afleiden in welke toonaard hij voorkomt en eveneens in welke diatonische graad : C D E F G A B C D E F# G A B C I II I II I II III IV V III IV III IV V G II I II III I II I IV III IV V IV V III Airline VI VII VI VII V VI VII VII V VI VII VI VII VI C# D E F# G A B C# D E F# G# A B III I II I II I II I II I II III I II D V IV V III IV III IV A III IV III IV V IV V VII VI VII VI VII V VI VI VII V VI VII VI VII C# D# E F# G# A B C# D# E F# G# A# B E II III I II I II I IV V IV V III IV III VI VII VI VII VI VII V B II I II I II III I V III IV III IV V IV VII VI VII V VI VII VI Gretch Chet 1960 F# C# D# E# F# G# A# B I II III I II I II III IV V IV V III IV V VI VII VI VII VI VII C# C# D# E# F# G# A# B# I II I II I II III IV V III IV III IV V VI VII VI VII V VI VII C Db Eb F G Ab Bb C D Eb F G Ab Bb I II I II III I II II III I II I II I Ab III IV III IV V IV V Eb IV V IV V III IV III VI VII V VI VII VI VII VI VII VI VII VI VII V 284
C D Eb F G A Bb C D E F G A Bb II I II I II III I I II III I II I II Bb V III IV III IV V IV F III IV V IV V III IV VII VI VII V VI VII VI V VI VII VI VII VI VII Werk de volgende oefening eerst in het klad uit. Onder elke melodienoot schrijf je een volledig uitgewerkt akkoord (harmonietonen en bassen). Het zal soms nodig zijn om de melodie te oktaveren. Opmerking : in sommige gevallen zal je geen voicelead kunnen toepassen, doordat de melodie te grote sprongen maak; de melodienoot moet steeds op de 1ste snaar gespeeld worden. 285
Enkele lees en speeloefeningen. Identificeer de gebruikte akkoorden (en graden) uit de toonaard. Back 2 basics! Surfing the waves Dit akkoord zullen we in een volgende hoofdstuk verder bekijken 286
OVERZICHT Φ Bij de 3-stemmige voicelead worden.. tonen in dezelfde ligging gespeeld. Φ Er bestaan 2 soorten akkoordopeenvolgingen, de. akkoorden en de. akkoorden. Φ Bij de akkoorden is de...ste graad steeds de belangrijkste; de andere diatonische graden staan in dienst van deze graad. (ook de.. genoemd) Φ Een opeenvolging van akkoorden die de Iste graad aantrekken noemen we, we onderscheiden 2 soorten : de en de Φ De authentieke cadens bestaat uit de volgende 2 diatonische graden :.de en.ste graad. Deze cadens kan worden uitgebreid door er de.de graad aan toe te voegen; we spreken dan van een.-.-. cadens. Φ De plagale cadens bestaat uit de diatonische graad. en. Φ Een muzikale stop wordt veroorzaakt door de.. cadens, een muzikale pauze door de. cadens. Φ Bij de combinatie van een melodie en bijgespeelde akkoorden moet de melodie steeds zo.. mogelijk worden gespeeld. Metallica 287