Radio Filharmonisch Orkest

serie: richard strauss tros klassiek avro klassiek vier jubilarissen muzikale meesterwerken ton koopman & peter eötvös tros vocaal 10 januari 2014, 20.15 uur inleiding Leo Samama 19.30 uur Radio Filharmonisch Orkest Edward Gardner dirigent Lawrence Power altviool Richard Strauss Macbeth, symfonisch gedicht opus 23 (1886-1892) 1864-1949 William Walton Altvioolconcert (1928) 1902-1983 Andante comodo Vivo, con molto preciso Allegro moderato PAUZE Johannes Brahms Symfonie nr. 3 in F opus 90 (1883) 1833-1897 Allegro con brio Andante Poco allegretto Finale: Allegro de concertseries van

2 Live-uitzending De AVROTROS zendt dit concert vanuit Vredenburg Leidsche Rijn live uit op Radio 4. Denkt u eraan dat uw mobiele telefoon uitstaat en uw horloge geen geluid kan maken? Dan kan iedereen in de zaal en bij de radio volop genieten van het concert. WWW.RADIO4.NL Word vrienden met De Vrijdag van Vredenburg op Facebook! Op deze pagina houden we u graag op de hoogte over de concerten, achtergronden van musici en ook zijn er regelmatig kaarten te winnen! Ga nu naar /facebook.com/vrijdagvanvredenburg/ en laat ons meteen weten wat u vond van het concert van vanavond! Drankje na afl oop Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Mis het niet in het Radio 4 Concerthuis Onder de titel Mis het niet in 2014 blikt het Concert huis vooruit op de eerste maanden van het nieuwe jaar. Op 1 februari gaat tijdens de NTR Zaterdag- Matinee Der nächtliche Wanderer van de 75-jarige Reinbert de Leeuw in première. Tijdens dit verjaardags concert klinkt ook Raving: een gloednieuw stuk van Willem Boogman. De Hongaarse dirigent en componist Peter Eötvös viert zijn 70ste verjaardag met een nieuw stuk in de Vrijdag Van Vredenburg. Violiste Midori speelt 21 februari zijn Vioolconcert Do Re Mi. Avontuurlijke en toegankelijke hedendaagse muziek. Op 8 februari in de Matinee ten slotte: het concert dat het Residentie Orkest en het Groot Omroepkoor brengen onder de titel Aanstekelijk minimal : met werken van Philip Glass en John Adams. Ga voor meer tips naar het Concerthuis: www.radio4.nl/concerthuis Peter Eötvös KLAUS RUDOLPH

vrijdag 10 januari 2014, 20.15 uur 3 Het mooiste altvioolconcert ooit? Richard Strauss Macbeth Van alle symfonische gedichten van Richard Strauss is Macbeth het minst bekende. Hij componeerde deze partituur in de jaren 1886-1888 op basis van het gelijknamige toneelstuk van Shakespeare. In dezelfde jaren werkte hij aan twee andere symfonische gedichten, het omvangrijke Aus Italien en het daartegenover beknopte Don Juan. Terwijl deze twee snel hun weg naar het concertpodium hebben gevonden en Don Juan zelfs tot de meest geliefde werken van Strauss wordt gerekend, bleef de jonge componist met Macbeth worstelen. Het leek alsof hij geen vat op het materiaal kreeg en noch de persoon Macbeth noch de dramatiek en urgentie van het verhaal op een goede manier kon vangen. Hij reviseerde de partituur meerdere malen. Tevergeefs. Doordat het symfonisch gedicht Tod und Verklärung voltooid werd nog voordat de laatste versie van Macbeth het daglicht zag, bleef dit laatste werk voorgoed in de coulissen. Het was zeker geen gebrek aan ervaring, waardoor Strauss zo met Macbeth worstelde. Hij had immers sinds zijn tienerjaren al een handvol succesvolle orkestwerken geschreven, en zoals opgemerkt Don Juan en Tod und Verklärung zijn ware hits geworden. Dus moet het probleem ergens anders gezocht worden. Uit de correspondentie met zowel zijn mentor Hans von Bülow als zijn eigen vader, Franz Strauss, blijkt dat Richard meer aandacht moet hebben gehad voor het verhaal van Macbeth dan voor het karakter van de hoofdpersonen. Daarbij tuigde hij de muziek met veel klankexperimenten op, terwijl de psychologie erachter niet uit de verf kwam. In de revisies heeft hij dat euvel grotendeels hersteld. De nadruk kwam zo geheel en al te liggen op Macbeth en Lady Macbeth, elk met hun eigen thema en hun eigen ambities. Het was zeker geen gebrek aan ervaring, waardoor Strauss zo met Macbeth worstelde. Hij had immers sinds zijn tienerjaren al een handvol succesvolle orkestwerken geschreven, en Don Juan en Tod und Verklärung zijn ware hits geworden.

4 keert het begin terug (ambitie en koningschap), maar Macbeth gaat de strijd aan met MacDuff en wordt gedood. In plaats van de oorspronkelijke overwinningsmars van MacDuff, zoals in de eerste versie van het symfonisch gedicht, horen we nu juist hoe de ambities van Macbeth verdampen. Alle roem en grootsheid is slechts tijdelijk. Richard Strauss Uiteindelijk is Macbeth, ondanks alle orkestrale virtuositeit, toch te veel in het verhaal blijven hangen en hebben de melodieën minder zeggingskracht gekregen dan die in Don Juan en Tod und Verklärung. Achtereenvolgens worden in het symfonisch gedicht in een korte inleiding de macht en het koningschap van Macbeth gepresenteerd, op de voet gevolgd door een expositie op basis van de thema s van Macbeth en Lady Macbeth. In de daaropvolgende doorwerking zullen Macbeth s ambitie en de machinaties van Lady Macbeth verweven met een zangerig liefdesthema het drama op scherp zetten. Na de moord op Duncan kan Macbeth gekroond worden. Daar Walton - Altvioolconcert Na het jeugdige succes van Façade (1922) componeerde William Walton in 1929 met het Altvioolconcert zijn eerste volwassen meesterwerk. De opdracht voor deze partituur kwam van de dirigent Thomas Beecham. Lionel Tertis, toen verreweg de bekendste Engelse altviolist, moest het spelen. Maar deze zond de partituur per omkerende post retour. Uiteindelijk heeft de componist Paul Hindemith, die tevens een briljant altviolist was, de eerste uitvoering ervan verzorgd. Waltons Altvioolconcert toont ons niet alleen een componist die een perfecte beheersing van muzikale structuren en het orkestapparaat had, maar bovendien een voor de Engelse muziek opvallend Latijnse klank nastreefde. Verschillende reizen naar Italië, waar hij zich na de Tweede Wereldoorlog definitief zou vestigen, hebben direct hun invloed gehad op een uitermate doorzichtige orkestklank, een hier en daar zinderende lyriek en een zuidelijke rust, met name in het Andante comodo, die juist een zo lastige combinatie als altviool en orkest bijzonder ten goede is gekomen.

Lionel Tertis, voor wie Walton zijn Altvioolconcert schreef, stuurde de partituur retour. Uiteindelijk speelde de componist Paul Hindemith, ook een briljant altviolist, de première. 5 De opzet van het concert is bijzonder ingenieus: een rustig eerste deel (Andante comodo) wordt gevolgd door een kwikzilverig scherzo (Vivo, con molto preciso) en een uitgebreid en doorwrocht Allegro moderato. Dit laatste deel haakt in op de thematiek van het eerste en zorgt ten slotte voor een grootse climax waarin alle thema s gecombineerd worden en voor een volledig wegebben van de muziek aan de hand van het allereerste thema van het Andante comodo. Wellicht werd William Walton Walton door het Eerste vioolconcert van Prokofjev geïnspireerd tot het schrijven van zijn soloconcert. Hij had grote bewondering voor zijn Russische collega en zond hem al zijn muziek. Toch is van de muziek van Prokofjev hier niets te bespeuren. Het Altvioolconcert is door en door Walton: kleurig en stralend en toch ingetogen en dromerig, vernuftig en intelligent gevormd, maar voor het oor eerder improvisando, en vooral door en door zangerig. Brahms Derde symfonie Johannes Brahms componeerde zijn Derde symfonie in de zomer van 1883 in Rüdesheim, een klein dorpje in de bocht van de Rijn, zo n dertig kilometer ten westen van Wiesbaden. Na het succes van de Tweede symfonie, die ook wel de pastorale van Brahms wordt genoemd, kostte het hem enkele jaren om weer voor een volgende symfonie op stoom te geraken. Hij was in mei van dat jaar vijftig geworden. On bewust wellicht beschouwde hij dat als een mijlpaal in zijn leven, zowel beroepsmatig als privé. Hij was immers nog steeds een vrijgezel, deels tegen wil en dank, deels omdat het er nog steeds niet van gekomen was. Brahms had eerder in 1883 de toen 26-jarige zangeres Hermine Spies bij de bekende zangdocent Julius Stock-

6 hausen horen zingen. Haar alt heeft hem direct tot enkele liederen geïnspireerd. Zij bleek bij haar ouders in Wiesbaden te wonen. Niet ver daarvandaan, te midden van de wijngaarden rond Rüdesheim, woonden zijn goede vrienden Rudolf en Laura von Beckerath. Zij bezaten uitgestrekte landerijen waar de frisse Rheingauer wijn gemaakt wordt, maar waren bovendien uitstekende amateurmusici bij wie Brahms graag verbleef. Toen Brahms enkele dagen in mei van 1883 bij hen logeerde, besloot hij nogal impulsief die zomer in hun buurt (en die van Hermine) te willen doorbrengen. Laura von Beckerath regelde zonder omhaal een prachtig huis voor hem aan de rand van het dorp, vanwaar hij direct zijn dagelijkse wandelingen kon aanvatten, en bovendien in absolute stilte zou kunnen componeren. Zo ontstond in die zomer, minstens zo impulsief naar het lijkt, als hij zichzelf had uitgenodigd, de Derde symfonie. Wellicht had hij al eerder de nodige muzikale ideeën in zijn hoofd opgeslagen, maar ook dan is de snelheid waarmee dit orkestwerk geschreven werd opvallend. Nog voor hij in oktober Johannes Brahms weer naar Wenen terugkeerde, was de symfonie geheel en al voltooid. De eerste uitvoering volgde op 2 december datzelfde jaar! Kortom, Brahms was zeer geïnspireerd die zomer, en daar heeft ongetwijfeld Hermine Spies toe bijgedragen. Hij noemde haar zijn Brahms was zeer geïnspireerd die zomer, en daar heeft ongetwijfeld Hermine Spies toe bijgedragen. Hij noemde haar zijn Rijnmeisje en Hermione zonder O, naar de koningin in Shakespeare s The Winter s Tale. Hij stelde zich ook wel voor als haar schoonvader, en zij hem als haar Johannespassie

Rijnmeisje en Hermione zonder O, naar de koningin in Shakespeare s The Winter s Tale. Hij stelde zich ook wel voor als haar schoonvader, en zij hem als haar Johannespassie Brahms moet die zomer enkele malen aan trouwen gedacht hebben, maar zag er, zoals al enkele malen eerder, toch maar weer vanaf. Het schijnt dat hij desondanks graag met Hermine flirtte, maar ook niet meer dan dat. Hij verkoos liever niet, zoals in de jaren 50, Frei Aber Einsam te zijn (met Joseph Joachim en Albert Dietrich schreef hij toen een vioolsonate over de tonen F-A-E), en bouwde de nieuwe symfonie op de tonen F-As-F: Frei Aber Froh (vrij maar blij). Toch heeft die blijdschap door de As (en het daardoor steeds weer er doorheen klinkende f-klein) een melancholiek tintje meegekregen. Bij het componeren van deze symfonie moet Brahms menigmaal aan zijn vroegere vriend en mentor Schumann gedacht hebben. De Derde symfonie is immers zijn Rheinische, zoals de Derde van Schumann diens Rheinische was. Bijzonder is ook, dat de symfonie in feite geen scherzo noch een echt langzaam deel kent. Het Andante is overwegend rustig en berustend met enkele breed uitgemeten en intense momenten. Het daaropvolgende Poco allegretto is een prachtig lied, enigszins herfstig en melancholiek. Een halve eeuw geleden was deze melodie vooral bekend door de film Aimez-vous Brahms? naar het boek van Françoise Sagan. Ten slotte wordt in de finale (Allegro) gaandeweg het motto F-As-F omgebogen naar F-A-F, dus van een melancholiek f-klein naar een stralend F-groot. En toch: de symfonie eindigt niet luid en blij, maar enigszins teruggetrokken en in stilte Leo Samama 7

8 uitvoerenden Edward Gardner. dirigent De Britse dirigent Edward Gardner zong als koorknaap in de kathedraal van Gloucester en studeerde aan de King s School in Gloucester en het Eton College. Terwijl hij aan de universiteit van Cambridge muziek studeerde, was hij koorstudent van het King s College Choir. Hij studeerde af aan de Royal Academy of Music in Londen in 2000. Van 1997 tot 2002 was Edward Gardner Musical Director van de Wokingham Choral Society, een post eerder bekleed door Graeme Jenkins, Paul Daniel en Stephen Layton. In 1999, al tijdens zijn studie aan de Royal Academy of Music, werd Gardner repetitor van de Salzburger Festspiele. Aansluitend was hij assistent-dirigent van Mark Elder van het Hallé Orchestra. Van 2003 tot 2007 was hij muzikaal directeur van Glyndebourne on Tour. In 2005 was Gardner winnaar van de Young Artist prize van de Royal Philharmonic Society. In maart 2006 werd hij benoemd tot dirigent van de English National Opera, waar hij producties leidde van onder meer La damnation de Faust, Boris Godoenov, Punch and Judy (Birtwistle), Wozzeck, Fidelio, Peter Grimes en Benvenuto Cellini. In 2008 ontving Edward Gardner de Royal Philharmonic Society Award voor de beste dirigent en in 2009 de Edward Gardner Olivier Award for Outstanding Achievement in Opera. En in 2012 werd hij onderscheiden voor de Services to Music in the Queen s Birthday Honours. Als operadirigent leidde Edward Gardner opvoeringen bij de Metropolitan Opera in New York en La Scala in Milaan na zijn debuutoptredens met Carmen en Brittens Death in Venice. Daarnaast was hij te gast bij de Opéra in Parijs en bij het Glyndebourne Opera Festival met Brittens The Turn of the Screw. In 2015 wordt Edward Gardner chef-dirigent van het Filharmonisch Orkest van Bergen, waarvan hij sinds 2013 vaste gastdirigent is.

Lawrence Power, altviool De Britse altviolist Lawrence Power speelde onlangs het Altvioolconcert van Walton en Brittens Lachrymae met het London Philharmonic en het Russisch Nationaal Orkest onder leiding van Vladimir Jurowski. Recentelijk speelde hij bovendien de Britse première van Olga Neuwirths concert Remnants of Song met het Philharmonia en Susanne Mälkki (BBC Proms 2012), de wereldpremière van Luke Bedfords Wonderful Twoheaded Nightingale (Scottish Ensemble) en de wereldpremière van Charlotte Bray s Invisible Cities (Verbier Festival 2012). Er waren optredens met Strauss Don Quixote (London Philharmonic onder Yannick Nézet-Séguin), Berlioz Harold in Italie (Chicago Symphony Orchestra onder Sir Mark Elder) en Mozarts Sinfonia concertante met het Phillharmonia in de Royal Festival Hall, het Boston Symphony Orchestra (Tanglewood Music Festival), het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks en de Koninklijke Filharmonie van Stockholm. Power soleerde in de altvioolconcerten van York Bowen, Miklós Rósza en in Takemitsu s A String Around Autumn. Het Altvioolconcert van Penderecki speelde hij met Camerata Salzburg (met de componist als dirigent), en On Opened Ground van Turnage speelde hij bij het London Philharmonic Orchestra onder leiding van Markus Stenz. Op cd legde Lawrence Power de concerten van Bartók, Britten, Rósza, Rubbra en Walton vast, plus de sonates van Brahms en Sjostakovitsj en Brittens Lawrence Power Dubbelconcert. Er is een cd met Vaughan Williams en McEwan, en op drie cd s zijn alle werken voor altviool van Hindemith verschenen. De meest recente uitgave is Don Quixote, met het Gürzenich Orchester Köln en Markus Stenz. Power doceert altviool aan de Hochschule der Künste in Zürich en is oprichter en artistiek leider van het West Wycombe Chamber Music Festival. Hij bespeelt een zeldzaam instrument van de Bolognese bouwer Antonio Brenzi (ca. 1610). Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) bezet een prominente plaats in het Nederlandse muziekleven. Door een onuitputtelijk streven naar de hoogste artistieke kwaliteit en een uitgebalanceerde programmering groeide het 9

10 momenteel honderd musici sterke orkest uit tot een van de beste orkesten van Nederland. Het orkest werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte en werd nadien geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. In 2012 werd Markus Stenz aangesteld als chef-dirigent. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen 2011-2012. Met ingang van augustus 2013 maakt het RFO deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productie-afdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR, AVRO en TROS). Het RFO werkte samen met befaamde gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Riccardo Muti, Kurt Masur, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowsky en Valery Gergiev. Het RFO levert belangrijke bijdragen aan de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, en aan De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Het RFO excelleert in bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen, waarbij het regelmatig eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières betreft. Naast de concerten in de omroepseries was het RFO onder andere te horen op het Festival Musica 2008 en tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Het Radio Filharmonisch Orkest heeft een indrukwekkende plaat- en cd-catalogus opgebouwd. Op verschillende labels verschenen vanaf de jaren 70 legendarische grammofoonplaten met dirigenten als Leopold Stokowski en Antal Doráti. Onder leiding van Jean Fournet werd een serie cd s gerealiseerd met Frans repertoire. Opnamen van de complete symfonieën van Mahler onder leiding van Edo de Waart verschenen op cd, alsook een unieke Wagner-box en de complete orkestwerken van Rachmaninov. Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson en Jan van Vlijmen werden onderscheiden met prijzen en eervolle vermeldingen. Met dirigent Mark Wigglesworth werden de symfonieën van Sjostakovitsj op cd vastgelegd, en onder leiding van Jaap van Zweden verscheen een Bruckner-cyclus. De live-registratie van Wagners Parsifal, in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Van Zweden, werd onderscheiden met de Edison Klassiek 2012 in de categorie Opera. WWW.RADIOFILHARMONISCHORKEST.NL Volg het Radio Filharmonisch Orkest op twitter (@radiofilhorkest) en facebook

Radio Filharmonisch Orkest 11 BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan EERSTE VIOOL Joris van Rijn Semjon Meerson Alexander Baev Roswitha Devrient Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Julija Hartig Kerstin Kendler Pamela Kubik Leonie Mensink Theo Ploeger Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers Peter Weimar Elena Emelianova TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Andrea van Harmelen Sarah Loerkens Ian van den Berk Esther de Bruijn Michiel Eekhof Wouter Groesz Annemarie van Helderen Esther Kövy Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol Nina de Waal Frits Wagenvoorde ALTVIOOL Francien Schatborn Huub Beckers Arjan Wildschut Annemijn den Herder Annemarie Konijnenburg Erik Krosenbrink Igor Bobylev Lotte de Vries Ewa Wagner Maartje van Lent Ruben Sanderse CELLO Michael Müller Anton Istomin Eveline Kraayenhof Winnyfred Beldman Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Ansfried Plat Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Hope Edward Mebius Jim Schultz Sjeng Schupp Stephan Wienjus Boris Kozlov FLUIT Barbara Deleu Carla Meijers Maike Grobbenhaar HOBO Hans Wolters Yvonne Wolters (althobo) Xavier Lijo Bilbao KLARINET Frank van den Brink Esther Misbeek Sergio Hamerslag FAGOT Jos Lammerse Freek Sluijs Desirée van Vliet HOORN Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Rebecca Grannetia TROMPET Hessel Buma Raymond Rook Hans Verheij TROMBONE Herman Nass Jaume Gavilan Agullo Victor Belmonte Albert Brandt Attema TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Hans Zonderop Vincent Cox Esther Doornink

KOMENDE CONCERTEN IN 12 SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN 17 januari 2014, 20.15 uur inleiding Huib Ramaer 19.30 uur Naar het licht Nederlands Kamerorkest Gordan Nikolić dirigent, viool Behzod Abduraimov piano Vaughan Williams The Lark Ascending Beethoven Pianoconcert nr. 2 Hendrik Andriessen Kuhnau-Variaties Schubert Symfonie nr. 6 SERIE TROS KLASSIEK / TROS VOCAAL 24 januari 2014, 20.15 uur inleiding Michel Khalifa 19.30 uur Honeggers Cantate Jeanne D Arc Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Nationaal Kinderkoor solisten: Guillemette Laurens, Sébastien Dutrieux, Benoît de Leersnyder, Arnaud Richard, Monique Krüs,An de Ridder, Élodie Méchain. Donald Litaker Honegger Jeanne d Arc au Bûcher radio4.nl/concerthuis Gordan Nikolić colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Manon Tuynman PUBLICITEIT & PRODUCTIE JONG TALENT Anne Marie van Doorn ADMINISTRATIE EN FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE RADIO 4 Mark Brouwers, Ab Nieuwdorp en Maartje Stokkers RANDPROGRAMMERING TROS EN AVRO RADIO4 Thea Derks en Victor Striker EINDREDACTIE RADIO4 AVRO TROS Tim Moen CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek PROGRAMMATOELICHTING Leo Samama REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd VORMGEVING Dorine Verharen DRUK Van der Weij BV Hilversum OMSLAGILLUSTRATIE Gustav Klimt, schets voor een fries in Palais Stoclet, Brussel, 1908-10.