BOMEN OVER 33 o ko umé tr iple x aucoumea klaineana
Als gevelplaat. Het Cambium Wageningen. Ontwerp: De Jong + Lafeber Architecten Bennekom. Boeidelen. ECN Petten. Ontwerp: BEAR Architecten Gouda. 34 foto: groupe joubert Het meeste okoumé komt uit de bossen van West-Afrika, voornamelijk uit Gabon. De okoumé wordt geleverd met FSC-keurmerk.
Okoumé is traditioneel een van de meest gebruikte plaatmaterialen in ons land. Het is bijvoorbeeld een zeer gewilde gevelplaat. Dankzij de uniforme structuur heeft het hout een glad oppervlak, waardoor het zich uitstekend leent voor een perfecte afwerking zonder verdere voorbewerking. Ook is het een goede basisplaat voor een extra toplaag met een hoge toegevoegde waarde. Tussen 1950 en 1980 bepaalde okoumé- Daarbij kunnen de binnenfineren gecom- De productie van triplex vergt veel min- triplex, dat ook in ons eigen land werd geproduceerd, de plaatmaterialenmarkt. Daarna gingen de Nederlandse fabrieken zich steeds meer toeleggen op specialisti- bineerd worden met andere houtsoorten. Groeigebied Okoumé groeit in een klein gebied in West-Afrika. Het belang- der energie dan de productie van staal, beton en andere bouwmaterialen. Een groot deel van de tijdens de productie gebruikte energie, wordt opgewekt uit ei- sche producten en werd het okoumétriplex in standaard afmetingen geïmpor- rijkste groeigebied bevindt zich in Gabon en in bescheidenere mate ook in Kongo, gen houtafval. Het CO 2 -voordeel wordt vergroot doordat, in plaats van kostbare, 35 teerd uit andere productiegebieden. Okoumé is de koning onder de schilhoutsoorten. De grote gemiddelde diameter en de vorm van de stam waarborgen een hoog rendement. Voeg daarbij de Kameroen en in Equatoriaal-Guinea. Over het algemeen zijn okoumébomen goedgevormd en cilindrisch. Ze groeien dicht bij elkaar, zodat er met recht van okoumébossen gesproken kan worden. fossiele brandstoffen, bijproducten van hout zoals schors en zaagsel worden gebruikt als energiebron. Bosbeheer Circa driekwart van de to- uitstekende bewerkbaarheid en je hebt De bomen worden gemiddeld 30 tot 40 m tale productie rondhout van okoumé komt praktisch de ideale houtsoort in handen. hoog, met uitschieters tot 60 m. Ze heb- uit Gabon. Dit land is ruim zevenmaal zo China is in de afgelopen tien jaar (met een ben een takvrije stam van 20 tot 30 m met groot als Nederland, maar telt ongeveer productie van ruim 22 miljoen m 3 per jaar) diameters van 60 tot 150 cm. De kleur van 1,5 miljoen inwoners, waarvan bijna de de grootste triplexproducent ter wereld het kernhout is zeer gelijkmatig en vari- helft in de drie grote steden aan de kust geworden. Het uit Afrika afkomstige eert van lichtroze tot lichtrood. Het twee woont. Omdat het binnenland hierdoor okoumé wordt in grote hoeveelheden in tot vijf cm brede spint is witgrijs. Hoewel zeer dun bevolkt is, is er weinig zwerf- China tot triplex verwerkt. Karakteristiek het hout gewoonlijk rechtdradig is, komt landbouw en wordt er nauwelijks regen- voor Chinees okoumétriplex is het dunne regelmatig een lichte kruisdraad voor en woud getransformeerd in landbouwgron- dekfineer, dat spiegelglad geschuurd is. zijn draaigroei en een golvende draad be- den of industriegebieden. Gabon is voor perkt mogelijk. Okoumé heeft geen spe- ongeveer 85% bedekt met bos. Omdat cifieke tekening, al zijn er stammen met het ook nog enkele andere natuurlijke een lichte, golvende moirétekening. De rijkdommen heeft, zoals olie, is de druk nerf is grof tot matig fijn. Het hout heeft op het tropisch regenwoud voor het ver- een zwakke glans en een karakteristieke krijgen van extra deviezen minder. In te- aromatische geur, die vooral bij vers hout genstelling tot de meeste tropische gebie- duidelijk herkenbaar is. Het volumieke den, waar van bepaalde waardevolle gewicht bedraagt circa 450 kg/m 3, van houtsoorten één boom per ha groeit, zijn het okoumétriplex circa 500 kg/m 3. dat er bij okoumé vaak vijf tot tien per ha. Okoumé is matig duurzaam en valt in Vandaar dat men kan spreken van okou- duurzaamheidklasse 4. mébossen. Okoumé rondhout heeft zijn eigen kwaliteitssorteringen. Terwijl de meeste hout- Gabon kent al lang een zeer goed bosbe- soorten drie tot vier kwaliteiten kennen, leid en de aangeboden hoeveelheid rond- heeft okoumé er ongeveer zeven, bijna hout is altijd onder controle geweest. Bij allemaal afgestemd op de productie van het Gabonese bosbeleid wordt de metho- schilfineer. de van selectieve kap gehanteerd. Ieder jaar moeten er nieuwe plannen worden Foto: groupe joubert Milieu Houtproducten, en dus ook okoumétriplex, zijn de enige bouwproducten die bijdragen aan het verlagen van de CO 2 -uitstoot. Tijdens de groei neemt het hout CO 2 op en bij het gebruik blijft de ingediend voor het oogsten van rondhout. Per hectare mogen slechts 2 tot 3 bomen worden geoogst die een minimumdiameter moeten hebben van 70 cm op borsthoogte. Strenge eisen voor de manier van CO 2 in het hout opgeslagen. kappen moeten de schade aan het overige
36 Golfclubhuis Papendal. Ontwerp Tangram Architecten Amsterdam. Deuren De Landjes Nieuw-Terbregge Rotterdam..Ontwerp: Mecanoo architecten Delft. De Doggershoek Den Helder. Ontwerp: LEVS (Loof& van Stigt architecten) Amsterdam. Beklede wanden met brandvertragend behandeld okoumétriplex. KIM, gebouw West Den Helder. Ontwerp: Harold Threels, DGW&T directie West Utrecht.
mogelijkheid tot een grotere productie. okoumétriplex koopt dat volledig is opge- Nu wordt okoumétriplex voornamelijk bouwd uit okouméfineren, het zoge- geproduceerd in de landen rond de Mid- naamde okoumé door en door. Dit komt dellandse Zee, zoals Frankrijk, Grieken- vooral de stabiliteit ten goede. Hierdoor land, Israël en Marokko en in China. De bezit het product in ons land een uitste- belangrijkste fabrieken hebben hun pro- kend kwaliteitsimago. Okoumétriplex ductie volledig afgestemd op de export. door-en-door met een exterieur lijming Ze voldoen bijvoorbeeld aan de eisen die wordt dan ook aangeboden als garantie- onze markt aan het product stelt. Meerdere fabrieken leveren het met KOMOcertificaat volgens BRL 1705. Kwaliteiten Hoewel in het kader van CE-markering voor triplex de Europese kwaliteitsaanduidingen moeten worden gebruikt, komen we voor triplex van buiten Europa, en dus ook voor okoumétriplex, andere kwaliteiten tegen. De kwaliteitsaanduiding van het triplex is triplex met een schriftelijke garantie tot 15 jaar. Sommige fabrikanten maken ook triplex met dekfineren van okoumé en binnenlagen van een scala van andere houtsoorten, het zogenaamde okoumé combi. De kwaliteit staat in principe met een stempel of sticker op de plaat aangegeven. Gebruikelijk wordt Okoumétriplex geleverd met een KOMO-certificaat en is verwerking door gecertificeerde timmerfa- 37 gebaseerd op de kwaliteit van de dekfine- brieken verplicht. bos tot een minimum beperken. In de ren. De beste kwaliteit, A, is zo goed als kuststreek zijn okouméplantages aange- foutvrij, maar beperkt beschikbaar. Bij de Speciale producten Omdat okou- legd. Een belangrijk voordeel bij okoumé daaropvolgende kwaliteit B zijn enkele métriplex al vrij vroeg een dominante is de natuurlijke verjonging. kleine fouten toegestaan. Daarna volgen plaats op de markt innam, is men ook in de kwaliteiten BB en C. Hoe lager de een vroeg stadium begonnen met de ver- Okoumétriplex wordt geleverd met zowel kwaliteit, hoe meer en hoe groter de ge- edeling van het product. Eerst werd de het PEFC- als FSC-certificaat voor duur- breken mogen zijn, al of niet gerepareerd. plaat voorzien van snijfineren van edele zaam bosbeheer en voldoet daarmee aan De voorzijden bestaan doorgaans uit hele houtsoorten. de duurzaam inkoopeisen voor hout van fineren, bij de achterzijden kan het ook Daarna volgde als toplaag een fenolfilm de Nederlandse overheid (TPAS). om gevoegde fineren gaan. Bij de aller- en werd de plaat zeer geschikt voor bij- beste kwaliteiten zal men door en door voorbeeld betonbekistingen. De homo- Productie De productie van okou- hele fineren aantreffen. Dit komt onder geniteit van okoumé, de zorgvuldige op- métriplex is in de landen van oorsprong andere voor bij garantietriplexen. Ook bouw én een goed geschuurd dekfineer, zelf bescheiden van omvang. In Kongo zijn de dikten van de dekfineren van be- maken samen een hoogwaardige basis- vindt er, voornamelijk voor lokaal ge- lang. Voor de beste kwaliteit moet de dik- plaat die fouten in het dekfineer niet bruik, wel productie van fineren plaats, te van de dekfineren minimaal 1,2 mm en doorgegeven aan het product dat hierop maar nauwelijks van triplex. Gabon pro- maximaal 1,5 mm zijn. Nederland is een is aangebracht, het zogenaamde telegra- duceert wel okoumétriplex en heeft de van de weinige landen wereldwijd die feren. Tabel 1. Standaard afmetingen okoumétriplex Lengte breedte (mm x mm) dikte (mm) Okoumé standaard 2.500 x 1.220, 3.100 x 1.530 10-12 - 15-18 Okoumé door-en-door 2.500 x 1.220, 3.100 x 1.530 4-5 - 6-8 - 10-12 - 15-18 - 22-25 - 30-40 2.150 x 950, 2.150 x 1.000 40 Okoumé 2-zijdig gegrond 2.500 x 1.220, 3.100 x 1.530 6-10 - 12-15 - 18-22 - 40 2.150 x 950, 2.150 x1.000 40 Okoumé Paint 2.500 x 1.220 4-6 - 8-10 - 12-15 - 18-22 - 40 3.100 x 1.530 6-8 - 10-12 - 15-18 - 22-40 2.150 x 950 40 Gegronde fenollaag 2-zijdig 2.150 x 950 40
Overzicht normen en richtlijnen 38 NEN-EN 314-2 Triplex - Kwaliteit van de lijmverbinding - Deel 2: Eisen NEN-EN 315 Triplex - Toelaatbare maatafwijkingen NPR-CEN/TS 635-4 Triplex - Classificatie door beoordeling van het uiterlijk van het oppervlak - Deel 4: Richtlijn voor de afwerkingsmogelijkheden NEN-EN 635-1 Triplex - Classificatie door beoordeling van het uiterlijk van het oppervlak - Deel 1: Algemeen NEN-EN 13986 Houtachtige plaatmaterialen voor gebruik in de bouw - Eigenschappen, conformiteitsbeoordeling en merken BRL 1705 Triplex Triplex kent een verplichte CE-markering. Hierbij moet worden voldaan aan eisen voor sterkte, kwaliteit van de lijmverbinding, duurzaamheid, formaldehyde-emissie en brandklasse volgens de Europese norm NEN- EN 13986 (Houtachtige plaatmaterialen voor gebruik in de bouw - Eigenschappen, conformiteitsbeoordeling en merken). Als plafondplaat ook in akoestische uitvoering. Raad voor de Kinderbescherming Lelystad. Ontwerp: Onix Groningen. Boeibord. Woning Drachten. Ontwerp: Santman van Staaden Architecten Almere-Stad.
De platen kunnen worden voorzien van: exotische of speciale snijfineren; fenolfilms, voor een betere duurzaamheid van het oppervlak en voor speciaal schilderwerk; papierfilms op basis van melamine; glasfibercoating; metaalfolies; rubberfolies; hardplasticplaten (HPL). Bij deuren uit okoumétriplex worden in de opbouw ook andere materialen gebruikt. Nagenoeg alle van de hierboven genoemde producten voor deklagen kunnen bij okoumétriplex ook worden toegepast als binnenlaag. Een bekend voorbeeld hiervan is de toepassing van metalen platen in deuren en wanden ter beveiliging tegen inbraak. Andere producten Behalve als triplex is okoumé ook beschikbaar als snijfineer en schilfineer. Het snijfineer wordt vaak als tegenfineer gebruikt. Geschild fineer wordt vanwege de goede kwaliteiten toegepast als toplaag op andere basismaterialen, zoals spaanplaat en triplex. Het daarop bevestigde fineer dient dan weer als basis voor een laminaat of een ander product, waarbij ten volle gebruik wordt gemaakt van de eigenschappen van okoumé. Wat dikker geschild fineer van hoge kwaliteit vindt toepassing in de luxe verpakkingsindustrie, zoals in sigarenkistjes. Standaardafmetingen Okoumétriplex wordt het meest geproduceerd in de maat 2.500 x 1.220 mm. In tabel 1 zijn de meest gangbare afmetingen vermeld. Door platen aan elkaar te lassen, bijvoorbeeld met een schuine verbinding, kunnen grote afmetingen worden verkregen. Eigenschappen Hoewel de producenten verschillende lijmsoorten gebruiken, heeft het op onze markt verkrijgbare okoumétriplex veelal een exterieure lijming. Verder heeft het een volumieke massa die ligt tussen 450 en 500 kg/m 3. Formaldehyde Okoumétriplex voldoet normaliter aan de hoogste normen voor formaldehyde-emissie, klasse E1. met een emissie kleiner of gelijk aan 3,5 mg/ (m 3 h). Brandgedrag Okoumétriplex valt bij een minimale dikte van 9 mm in de brandklasse D-s2,d0 en bij toepassing als vloerplaat in klasse Dfl-s1. De voorwaarde hierbij is dat de plaat zonder spouw is bevestigd op een materiaal van: brandklasse A1 of A2-s1,d0 met een minimale volumieke massa van 10 kg/ m 3, of minimaal brandklasse D-s2,d0 met een minimale volumieke massa van 400 kg/m 3. De brandklassen moeten experimenteel worden vastgesteld als: de dikte kleiner is dan 9 mm; de platen voorzien zijn van een afwerking. Bouwfysische eigenschappen De bouwfysische eigenschappen van vurentriplex zijn: warmtegeleidingcoëfficiënt λ= 0,13 W/(m K) dampdiffusieweerstandsgetal nat µ = 70 droog µ =200 Bewerkbaarheid Okoumétriplex is door zijn goede eigenschappen uitstekend te bewerken, waarbij een zeer glad oppervlak ontstaat. Bij gebruik van scherp gereedschap splintert het niet of nauwelijks. Zagen, boren, frezen, schuren en lijmen leveren geen problemen op, evenmin als schroeven en spijkeren. De afwerking met verf en beits gaat uitstekend en er zijn geen speciale voorzorgsmaatregelen nodig. Bij toepassingen in weer en wind moet okoumétriplex worden voorzien van een randafwerking. Zie voor meer informatie www.houtinfo.nl. Toepassingen Okoumétriplex kent veel toepassingen. Doordat het hout fijnnervig is en een laag soortelijk gewicht heeft, kan de triplexplaat uitstekend bewerkt en geschilderd worden. Veel waardering is er voor de warme, zachtroze kleur van de fineren en de fraaie tekening. De plaat is bij uitstek geschikt voor gebruik in het Nederlandse klimaat, maar ook voor vele binnentoepassingen. Bij een verbouwing kan het toegepast worden als vensterbank, in een dakkapel, als afdichting, omlijsting en stootborden, en in kasten. Vanwege de goede bewerkingsmogelijkheden en de gladde structuur van het plaatoppervlak is okoumétriplex volop terug te vinden in buitentoepassingen als boeiborden, dakranden, windveren, borstweringen, luifels, gevelbekledingen, reclameborden en betonbekistingen. Ook in de unitbouw en de carrosseriebouw heeft het zijn plaats gevonden. Voorzien van een speciale toplaag zijn er nog vele andere toepassingen in bijvoorbeeld vloeren en wanden. Deuren van okoumétriplex, vaak met speciale voorzieningen, worden toegepast waar sterkte en een, in vergelijking met metalen deuren, laag gewicht belangrijk zijn. Vanwege dit lage gewicht is het ook een bekend product in de jachtbouw. 39
COLOFON Deze brochure kwam tot stand in samenwerking met de Sectie Plaatmateriaal van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) en Centrum Hout, beide te Almere. 40 Centrum Hout Westeinde 8 1334 BK Almere Postbus 1380 1300 BJ Almere Tel. 036-5329821 Fax 036-5329571 Internet: www.centrum-hout.nl E-mail: info@centrum-hout.nl Houtinformatielijn: tel. 0900-5329946 ( 0,15 pm) Prepress, lithografie De Opmaakredactie Doetinchem Cover De Landjes Nieuw-Terbregge Rotterdam. Architect: Mecanoo architecten Delft. Foto: www.johnlewismarshall.com. Achtercover Industrieel maar esthetisch: brandvertragend okoumé aan de wand. KIM Den Helder, gebouw West. Ontwerp: Harold Threels, DGW&T directie West Utrecht. Foto: www.johnlewismarshall.com. Eerder verschenen in deze serie: Afrikaanse mahonies; Azobé; Bangkirai; Berkentriplex; Beuken; Bilinga, massaranduba, karri/jarrah, kastanje; Braziliaanse houtsoorten 1 en 2; Esdoorn; Essen; Europees en Noord-Amerikaans eiken; Europees vuren; Hemlock; Iroko; Lariks; Merantitriplex; Merbau; Noord-Amerikaanse loofhoutsoorten; Noord-Europees grenen; Okoumétriplex; OSB; Oregon pine; Peren, kersen, noten, linden; Pitch pine; Robinia; Rode meranti; Southern yellow pine; Spruce-pine-fir; Teak; Triplex; Western red cedar. Artikelnummer 470302 2011 (derde gewijzigde druk) Centrum Hout Almere