AthenaSummary Vrije Universiteit Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Bachelorjaar 2 Contractenrecht Samenvatting van de literatuur & jurisprudentie Jac. Hijma, C.C. van Dam, W.A.M. van Schendel en W.L. Valk, Rechtshandeling en Overeenkomst, Studiereeks Burgerlijk Recht, 8e druk, Deventer: Kluwer 2016 (in het werkboek aangegeven als: Rechtshandeling & Overeenkomst ). C.J.H. Brunner, G.T. de Jong, H.B. Krans en M.H. Wissink, Verbintenissenrecht algemeen, Studiereeks Burgerlijk Recht, 4e druk, Deventer: Kluwer 2014 (in het werkboek aangegeven als: Verbintenissenrecht Algemeen ); P. Klik, Koop en Consumentenkoop, 8e druk, Deventer: Kluwer 2014 (in het werkboek aangegeven als: Koop en consumentenkoop ). Inhoudsopgave Week 1 Totstandkoming van overeenkomsten (verdiepend)... 2 Rechtshandeling & Overeenkomst... 2 Hoofdstuk 2... 2 Algemeen... 2 Het aanbod... 2 De aanvaarding van het aanbod... 3 De precontractuele fase... 4 Hoofdstuk 6... 4 Inleiding... 4 Totstandkoming en uitleg... 5 Schending informatieplicht... 5 Beroep op vernietigingsgrond(en)... 6 Jurisprudentie... 6 Geurtzen/Kampstaal... 6 VNP/Havrij... 6 CBB/JPO... 7 Linthorst/Echoput... 7 In ons streven naar perfectie zetten wij alles op alles om een volledige samenvatting beschikbaar te stellen. Mochten wij onverhoopt toch punten over het hoofd hebben gezien of verkeerd hebben genoteerd, schroom dan niet dat terstond te melden. Dit geldt voor alle op- en aanmerkingen. Onze klachtenlijn is te vinden op www.athenasummary.nl. Dit is een product van AthenaSummary. QBDBD is hier op geen wijze aansprakelijk voor
Week 1 Totstandkoming van overeenkomsten (verdiepend) Rechtshandeling & Overeenkomst Hoofdstuk 2, nrs. 52-54, 56-62, 64-67, 69-70, 72 en 74-80a Hoofdstuk 6, nrs. 226-230, 232-234, 236-237, 239, 248-251 en 252-255 Hoofdstuk 2 Algemeen Als meerzijdige rechtshandeling bezit de overeenkomst de bijzonderheid dat steeds twee of meer personen de rechtshandeling verrichten. Voor het tot stand komen van een overeenkomst zijn derhalve tenminste twee wilsverklaringen nodig, die op elkaar aansluiten: aanbod en aanvaarding. Daarover gaan de artikelen 6:217-225 BW. Uit artikel 6:217 lid 2 BW volgt dat dit voor het merendeel aanvullend recht is. Het aanbod Voordat partijen het eens zijn over hun overeenkomst, is er vaak een kortere of langere periode van onderhandelen, veelal aangeduid als de precontractuele fase. Artikel 6:217 lid 1 BW veronderstelt dat in er deze precontractuele fase op enig moment een aanbod en op een ander moment als sluitstuk van de onderhandelingen een aanvaarding is aan te wijzen: Een overeenkomst komt tot stand door een aanbod en de aanvaarding daarvan. Dit aanbod-aanvaardingsmodel is een sterk vereenvoudigde voorstelling van de werkelijkheid. Van een aanbod is eerst sprake wanneer een voorstel tot het sluiten van een overeenkomst wordt gedaan, dat alle essentiële elementen van die overeenkomst bevat, en op grond waarvan de wederpartij met een enkel ja de aanvaarding de overeenkomst tot stand kan doen komen. Vereist is (op grond van artikel 6:227 BW) dat de verbintenissen die partijen op zich nemen, bepaalbaar zijn. Bij een koopovereenkomst zijn soort en hoeveelheid steeds essentiële elementen, zonder welke de overeenkomst niet kan bestaan, omdat de vereiste bepaalbaarheid dan ontbreekt. Het aanbod is een eenzijdige gerichte rechtshandeling, die direct of per boodschapper kan worden overgebracht. Het aanbod kan, behalve tot één of meer bepaalde personen, ook gericht zijn tot het publiek in de vorm van advertenties, reclameborden, geprijsde artikelen in een warenhuis, automaten, enzovoort. Men spreekt in dergelijke gevallen van een openbaar aanbod. Een bijzondere vorm van het openbare aanbod is de uitloving. Voorbeeld: een ondernemer schrijft een prijsvraag uit: Wie maakt het kunstvoorwerp dat naar het oordeel van een jury het best zal harmoniëren met het interieur van zijn binnenkort te verbouwen zaak? N.B. eigen aan de uitloving is, dat de wederpartij van de aanbieder het aanbod doorgaans eerst kan aanvaarden, nadat zij kosten heeft gemaakt bij het voorbereiden van de gevraagde prestatie. Voor het geval dat de aanbieder het aanbod herroept of wijzigt voordat de wederpartij het heeft aanvaard, bepaalt artikel 6:220 lid 2 BW in verband daarmee dat de rechter een billijke schadeloosstelling kan toekennen aan de personen die op grond van de uitloving met de voorbereiding van de gevraagde prestatie zijn begonnen (het gaat in feite om een in de wet geregelde vorm van schadevergoeding in de precontractuele fase). 2
Volgens artikel 6:218 BW is een aanbod geldig, nietig of vernietigbaar overeenkomstig de regels voor meerzijdige rechtshandelingen. Met deze bepaling wordt voorkómen, dat de aanbieder met een beroep op een grond van nietigheid of vernietigbaarheid zou moeten wachten, totdat de wederpartij het aanbod heeft aanvaard. Een aanbod kan niet meer worden herroepen wanneer het intussen is aanvaard. Door de aanvaarding is een overeenkomst tot stand gekomen, waaraan de aanbieder zich niet eenzijdig kan onttrekken (behalve in geval van een vrijblijvend aanbod). Naar Nederlands recht kan degene die een aanbod doet echter, ook voordat het is aanvaard, aan zijn aanbod gebonden zijn, in die zin dat hij het niet kan herroepen. Dat is het geval als het aanbod een termijn voor de aanvaarding inhoudt of de onherroepelijkheid ervan op andere wijze uit het aanbod volgt, zie artikel 6:219 lid 1 BW. Indien uit de inhoud van het aanbod niet volgt dat het onherroepelijk is, is het aanbod herroepelijk, maar niet meer nadat een verklaring die een aanvaarding van dat aanbod inhoudt, is verzonden (lid 2). N.B. dat de aanbieder de herroeping eventueel eerder heeft verzonden dan zijn wederpartij de aanvaarding, verandert daaraan niets. De herroeping sorteert pas effect op het moment dat zij wordt ontvangen, zie artikel 3:37 lid 3 BW. Men dient herroeping van het aanbod te onderscheiden van de intrekking van een verklaring (artikel 3:37 lid 5 BW). Iedere verklaring die nog niet is ontvangen, kan men intrekken door haar met een door een sneller communicatiemiddel overgebrachte tweede verklaring in te halen. Dat geldt ook voor de verklaring die een aanbod inhoudt dat na ontvangst op grond van artikel 6:219 lid 1 BW niet zou kunnen worden herroepen. Een mondeling aanbod vervalt, wanneer het niet onmiddellijk wordt aanvaard. Een schriftelijk aanbod vervalt, wanneer het niet binnen een redelijke tijd wordt aanvaard, aldus artikel 6:221 lid 1 BW. Een aanbod vervalt bovendien doordat het wordt verworpen, zie artikel 6:221 lid 2 BW. De verklaring van degene die het aanbod heeft verworpen, dat hij het alsnog wil aanvaarden, geldt dus als een nieuw aanbod (dat de oorspronkelijke aanbieder desgewenst kan verwerpen). N.B. in een tegenaanbod ligt de verwerping van het oorspronkelijke aanbod besloten. De aanvaarding van het aanbod De aanvaarding is het ja van de wederpartij op het tot haar gerichte aanbod. Aanvaarding kan (a) in beginsel in iedere vorm geschieden (3:37 lid 1), moet (b) worden gericht tot de aanbieder en moet (c) inhoudelijk overeenstemmen met het (d) nog geldige, tot de wederpartij gerichte aanbod. De regeling dat het aanbod door tijdsverloop vervalt, strekt tot bescherming van de aanbieder, niet van diens wederpartij. Wanneer de aanbieder zijn wederpartij ondanks het tijdsverloop aan diens aanvaarding wil houden, bestaat daartegen geen bezwaar, mits hij haar niet te lang in onzekerheid laat. De aanbieder kan daarom een te late aanvaarding toch als geldig gedaan laten gelden, mits hij dit onverwijld aan de wederpartij meedeelt, zie artikel 6:223 lid 1 BW. Een andere uitzondering behelst het tweede lid van dit artikel: indien de aanbieder begrijpt of behoort te begrijpen dat het voor de wederpartij onduidelijk was dat de aanvaarding te laat plaatsvond, geldt de aanvaarding als tijdig gedaan, indien hij de wederpartij niet onverwijld meedeelt dat hij het aanbod als vervallen beschouwt. De aanvaarding die van het aanbod afwijkt, geldt, zoals hierboven al opgemerkt, volgens het eerste lid van artikel 6:225 BW als een nieuw aanbod en als een verwerping van het oorspronkelijke. Op het beginsel dat de van het aanbod afwijkende aanvaarding een nieuw aanbod is, maakt de wet in artikel 6:225 lid 2 BW een uitzondering voor de aanvaarding die slechts op ondergeschikte punten afwijkt. In 3
dat geval komt de overeenkomst overeenkomstig de aanvaarding tot stand, tenzij de aanbieder onverwijld bezwaar maakt tegen de verschillen. De battle of forms is een vorm van een van het aanbod afwijkende aanvaarding, namelijk de situatie dat aanbod en aanvaarding naar verschillende algemene voorwaarden verwijzen. Artikel 6:225 lid 3 biedt een oplossing hiervoor: de algemene voorwaarden waarnaar het aanbod verwijst, prevaleren boven die van de aanvaarding, tenzij bij de aanvaarding de toepasselijkheid van die voorwaarden uitdrukkelijk van de hand is gewezen. Wijst de aanvaarding de toepasselijkheid van de voorwaarden van het aanbod inderdaad uitdrukkelijk af, dan zijn we terug bij af en moet gekeken worden naar de regeling van lid 2 respectievelijk lid 1. De precontractuele fase Hetgeen zich in de precontractuele fase tussen partijen afspeelt is relevant zowel wanneer het inderdaad tot een overeenkomst komt (dan wordt dit gebruikt als uitleg van de overeenkomst), als wanneer de onderhandelingen voortijdig worden afgebroken (dit ziet op mogelijke aanspraak op vergoeding van gemaakte kosten). De precontractuele fase begint met een aanbod of een uitnodiging om in onderhandeling te treden. Ze eindigt doordat partijen een overeenkomst aangaan of de onderhandelingen beëindigen. In welke fase van de onderhandeling partijen zich bevinden is een moeilijke maar belangrijke vraag. Als er namelijk reeds sprake is van een overeenkomst, dan geldt er gebondenheid. Met betrekking tot hetgeen, waarover wel overeenstemming bereikt is, kan een rompovereenkomst bestaan. Hiervoor zijn twee dingen nodig: o De bepaalbaardheidseis van art. 6:227 BW o Het is nodig dat partijen elkaars verklaringen en gedragingen in de gegeven omstandigheden zó mogen begrijpen, dat zij aan het tot dan toe bereikte onderhandelingsresultaat inderdaad reeds gebonden zullen zijn. Breekt één der partijen, na totstandkoming van de rompovereenkomst, de onderhandelingen over de laatste punten af, dan kan de ander in rechte nakoming van het overeengekomene vorderen. De gevolgen die verbonden zijn aan het afbreken van de onderhandeling, in het geval dat van een rompovereenkomst geen sprake is, worden door de eisen van redelijkheid en billijkheid bepaald. In het arrest Plas/Valburg stelt de Hoge Raad dat het antwoord op de vraag wat de eisen van redelijkheid en billijkheid meebrengen, afhankelijk is van het stadium waarin de onderhandelingen op het moment van afbreken verkeerden. Er moeten drie soorten stadia worden onderscheiden: o Eerste stadium: het afbreken van onderhandelingen is zonder meer geoorloofd. o Tweede stadium: men mag weliswaar de onderhandelingen afbreken, maar niet zonder dat men bepaalde door de wederpartij gemaakte kosten voor zijn rekening neemt. o Derde stadium: het afbreken zelf is in strijd met de redelijkheid en billijkheid. Hoofdstuk 6 Inleiding Algemene voorwaarden (AV) zijn er om het contracteren te versnellen en te vergemakkelijken. Aangezien AV vaak lang van stof en niet-onderhandelbaar zijn, worden ze amper gelezen. Hiervan wordt helaas door gebruikers misbruik gemaakt door er onredelijke clausules in te zetten. Daarom heeft de wetgever maatregelen genomen. 4
Ten eerste is er de inhoudscontrole van artikel 6:233 BW. Indien een beding in de AV onredelijk bezwarend is voor de wederpartij, is dat beding vernietigbaar. Deze maatregelen zijn van dwingend recht en omdat ze ter bescherming van één partij zijn opgesteld, zijn ze vernietigbaar o.g.v. artikel 3:40 lid 2 BW. Allereerst dient gekeken te worden naar de definitie van algemene voorwaarden. AV zijn één of meer bedingen die gebruikt worden in meerdere overeenkomsten. Dat laatste noemen we het bestemmingscriterium. Of daaraan is voldaan, hangt af van hetgeen redelijkerwijs omtrent de bestemming van de bedingen mag worden aangenomen. Een uitzondering van artikel 6:231 BW vormen de zogenaamde kernbedingen. Hieronder vallen de essentiële punten van de overeenkomst, zoals de prijs en het product. Zonder die punten zou er geen geldige overeenkomst tot stand komen, bij gebreke van voldoende bepaalbaarheid (artikel 6:227 BW). Bedingen naar aanleiding van kernbedingen vallen wel onder artikel 6:231 BW. Dat de koopprijs bijvoorbeeld binnen een week moet worden betaald, is wel een algemene voorwaarde. Totstandkoming en uitleg Algemene voorwaarden zijn ook onderworpen aan artikel 6:217 jo. 3:33 BW. Er is dus zowel een aanbod en aanvaarding nodig als ook een wilsverklaring. Ondanks het feit dat de algemene voorwaarden vaak niet of gedeeltelijk gelezen worden, stelt artikel 6:232 BW dat bij aanvaarding de wil voor het gehele complex van voorwaarden wordt aangenomen. Dit lijkt in het voordeel van de aanbieder, maar dit moet gezien worden in het licht van de rest van de artikelen in deze bepaling. Art. 6:233 BW e.v. beschermen tegen onredelijke voorwaarden. De beschermingsgedachte volgt bijvoorbeeld uit artikel 6:238 lid 2 BW: bij twijfel over de betekenis van een voorwaarde, wordt deze geïnterpreteerd in het voordeel van de wederpartij. Dit noemen we contra preferentem, hetgeen inhoudt dat de voorwaarden, bij onduidelijkheid of geschil, zullen worden uitgelegd ten nadele van degene die de voorwaarden opgesteld heeft. Schending informatieplicht Bij de uitleg van algemene voorwaarden kan de inhoudstoetsing een rol spelen. De wetgever heeft, naast de inhoudstoetsing, een tweede toetsingsgrond gegeven: de toetsing op kennisneming, ofwel de informatieplicht. Een beding in de AV is vernietigbaar, indien de gebruiker aan de wederpartij geen redelijke mogelijkheid heeft gegeven om van de algemene voorwaarden kennis te nemen, zie artikel 6:233 sub b BW. Het blijft dus in de hand van de gebruiker om de vernietigbaarheid te voorkomen. Volgens artikel 6:234 BW voldoet hij aan zijn informatieplicht als hij de AV ter hand heeft gesteld (papier of toezending). Indien dit echt niet mogelijk is (bijvoorbeeld omdat het contract telefonisch gesloten is), dient de gebruiker twee dingen mede te delen. Ten eerste waar de wederpartij de algemene voorwaarden in kan zien en ten tweede dat hij ook bereid is ze, op verzoek, toe te zenden. Elektronisch toezenden is vervolgens mogelijk als de totstandkoming van de overeenkomst elektronisch is geschied of als de wederpartij uitdrukkelijk instemt met de elektronische toezending. De informatieplicht voor de dienstverleners is te vinden in de artikel 6:230a tot en met 230f BW. Uit de jurisprudentie blijkt ook nog een bekendheidsformule. Deze formule betreft de gevallen waarin partijen al vaker zaken hebben gedaan waardoor zij de algemene voorwaarden al kennen en de gevallen waarin er duidelijk een bordje staat met Wij zijn niet aansprakelijk voor.... Dat de voorwaarden onhelder zijn, maakt in principe niet uit. Enkel voor consumenten en wederpartijen is uitgemaakt, in artikel 6:238 lid 2 BW, dat de bedingen duidelijk en begrijpelijk moeten zijn. 5
Begrijpelijk is echter een relatief begrip. Gebruikte termen kunnen voor leken alsnog lastig te begrijpen zijn. Beroep op vernietigingsgrond(en) De vernietigingsgronden van de artikelen 6:233-234 BW zijn in beginsel voor iedereen inroepbaar. De wet sluit echter één wederpartij uit: de grote wederpartijen. In artikel 6:235 BW worden hiervan twee mogelijkheden genoemd: een rechtspersoon die zijn jaarrekening heeft geopenbaard of een partij, waarbij meer dan vijftig personen werkzaam zijn. Daarnaast mag er geen beroep worden gedaan op de vernietigingsgronden, als de desbetreffende partij zelf ook soortgelijke bedingen in zijn algemene voorwaarden heeft staan. Vernietiging van de algemene voorwaarden geschiedt op dezelfde manier als vernietiging van een contract en is dus onderworpen aan artikel 3:49 BW e.v. Als dit gebeurd is, geldt het beding met terugwerkende kracht als nietig. Tevens moet er gekeken worden naar de gedeeltelijke/partiële nietigheid van artikel 3:41 BW, dat bepaalt of de nietigheid van één beding niet in onverbrekelijk verband staat met de rest van het contract. Jurisprudentie Geurtzen/Kampstaal - Feiten: Twee partijen, Geurtzen en Kampstaal, zijn een overeenkomst met elkaar aangegaan over het plaatsen van een staalconstructie. Geurtzen heeft de werkzaamheden voor het plaatsen van de staalconstructie uitbesteed aan Kampstaal, zoals zij dit al eerder hebben gedaan. Op alle overeenkomsten aangegaan door kampstaal zijn de Metaalunievoorwaarden van toepassing. - Door de schuld van Kampstaal gebeurt er een ongeluk bij de staalconstructie van Geurtzen. Bij de vordering voor de schadevergoeding beroept Kampstaal zich op het exoneratiebeding uit de algemene voorwaarden. Geurtzen beroept zich hier op de vernietigbaarheid van de bepalingen uit de algemene voorwaarden, omdat deze niet voor of bij het sluiten van de overeenkomst ter hand zijn gesteld aan Geurtzen. - Rechtsvraag: Heeft Kampstaal hier de informatieplicht geschonden? En kan Geurtzen hier dus een geslaagd beroep doen op de vernietigbaarheid van het exoneratiebeding? - Rechtsregel: De wederpartij kan zich niet beroepen op de vernietigbaarheid van een beding, wanneer hij ten tijde van het sluiten van de overeenkomst met dat beding bekend was of geacht kon worden daarmee bekend te zijn. Ook kunnen zich omstandigheden voordoen waarin een beroep op art. 6:233 onder b aansluitend art. 6:234 lid 1 BW naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. VNP/Havrij - Rechtsfeiten: Havrij sluit een overeenkomst met VNP om slagbomen te leveren en te plaatsen. Als Havrij een offerte stuurt naar VNP, staat hierop een verwijzing naar de algemene voorwaarden en dat deze toegestuurd kunnen worden naar VNP. Havrij heeft deze algemene voorwaarden dus niet voor of bij het sluiten van de overeenkomst ter hand gesteld. - Rechtsvraag: Kan Havrij zich beroepen op de algemene voorwaarden, nu hij deze niet ter hand heeft gesteld, of heeft hij zijn informatieplicht geschonden - Rechtsregel: Alvorens te beslissen dat een redelijke mogelijkheid tot kennisneming van de algemene 6
voorwaarden is geboden, moet eerst conform de grammaticale uitleg van art. 6:234 lid 1 uitgezocht worden of het ter handstellen in de omstandigheden wel of niet mogelijk was. Uit dit arrest blijkt dat alleen een verwijzing naar de algemene voorwaarden, met de mededeling dat deze toegestuurd kunnen worden, onvoldoende is indien ter beschikking stelling redelijkerwijs mogelijk is. Het niet ter hand stellen van de algemene voorwaarden, leidt tot vernietigbaarheid. CBB/JPO - Feiten: Partij JPO is aan het onderhandelen met de gemeente over de koop van een perceel, waarvan JPO een gedeelte wil doorleveren aan CBB. CBB wil na enige tijd de onderhandelingen met JPO afbreken omdat zij deze te lang vonden duren. Deze onderhandelingen duurden zo lang door problemen met de vergunning aan de kant van de gemeente, maar inmiddels heeft JPO het perceel al wel gekocht. CBB vordert een schadevergoeding op grond van onrechtmatig handelen van JPO, terwijl JPO juist vindt dat CBB onrechtmatig heeft gehandeld door de onderhandeling zomaar af te breken. - Rechtsvraag: Kan CBB deze onderhandeling zomaar afbreken, of heeft JPO gelijk en heeft CBB hierdoor onrechtmatig gehandeld? - Rechtsregel: In beginsel is iedereen vrij een overeenkomst af te breken. Dit is tenzij dit onaanvaardbaar zou zijn op grond van het gerechtvaardigd vertrouwen van de wederpartij in het tot stand komen van de overeenkomst of in het verband met andere omstandigheden. Gezichtspunten zijn hier onvoorziene omstandigheden en gerechtvaardigde belangen. Linthorst/Echoput - Feiten: Twee partijen, Linthorst en Echoput, hebben een overeenkomst over installatiewerkzaamheden die Linthorst gaat verrichten. Verschillende offertes worden opgemaakt door Linthorst en daarin wordt steeds verwezen naar de algemene voorwaarden. Bij de uiteindelijke opdrachtbevestigingen, opgemaakt door Linthorst, worden de algemene voorwaarden bijgevoegd. De algemene voorwaarden zijn dus ter hand gesteld, maar ze worden verder niet genoemd in de overeenkomst. Er wordt in deze bevestiging wel verwezen naar een eerdere offerte, waar dus wel de algemene voorwaarden zijn genoemd. - Rechtsvraag: Gelden de algemene voorwaarden ook als zij niet in de overeenkomst worden genoemd? - Rechtsregel: De gelding van algemene voorwaarden kan worden aangenomen, zelfs als ze in een overeenkomst niet genoemd worden. Bij de vraag of een partij zich kan beroepen op de algemene voorwaarden, is dus niet alleen de uiteindelijke overeenkomst van belang, maar het gehele onderhandelingstraject. 7