Energie- en eiwitverrijkt dieet Informatie voor patiënten F0204-1011 oktober 2014 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44 44 MCH Westeinde, Lijnbaan 32, Postbus 432, 2501 CK Den Haag 070 330 20 00
Inleiding U krijgt deze folder omdat uw arts of diëtist u adviseert een energie- en eiwitverrijkt dieet te volgen. Bij ziekte en herstel van ziekte heeft het lichaam extra energie en eiwitten nodig. Met dit dieet herstelt u beter, verbetert uw conditie en weerstand, en wordt ongewenst gewichtsverlies voorkomen. Deze folder geeft informatie over hoe u uw voeding energierijker en eiwitrijker kunt maken. Energie- en eiwitrijke voeding De belangrijkste voedingsstoffen in ons eten en drinken zijn eiwitten, koolhydraten, vetten, vitaminen en mineralen. Eiwitten, koolhydraten en vetten leveren energie aan het lichaam. Eiwitten worden in het lichaam onder andere gebruikt om spieren en huid op te bouwen en te herstellen. Eiwitten komen vooral voor in vlees, vis, kip, ei, kaas, melkproducten, tahoe, tempé, peulvruchten en noten. Energie komt vooral voor in vette en zoete producten zoals olie, vette vis, vet vlees, volle melkproducten, brood, koek en gebak. Onderstaande adviezen zorgen ervoor dat u dagelijks meer eiwit en energie binnenkrijgt met uw voeding: - Neem volle producten zoals volle melk, volle yoghurt, volle vla of slagroomvla, roomkwark en roomijs - Gebruik margarine en vette vlees- en kaassoorten op brood in plaats van halvarine en mager beleg - Neem dubbel beleg op brood zoals smeerkaas met kaas, leverpastei met boterhamworst, pindakaas met hagelslag, kaas met jam, of beleg uw brood dubbel zo dik - Neem energierijke tussendoortjes, zoals een koek of plak cake, een milkshake of roomijsje, chocolademelk, pudding, een schaaltje nootjes of chips, stukjes kaas of worst, enzovoort - Voeg een klontje margarine, (slag)room, of crème fraîche toe aan de warme maaltijd, groente of pap - Gebruik extra suiker in de thee of koffie, pap, appelmoes enzovoort - Eet niet teveel rauwkost, groenten en volkorenproducten omdat deze snel een vol gevoel geven - Eet gevarieerd. Wissel warme, koude, zoete en hartige gerechten af Energie- en eiwitverrijkt dieet F0204-1011 oktober 2014 2
- Zorg dat de maaltijden er aantrekkelijk uitzien en goed ruiken, zodat u er veel van wilt eten - Eventueel kunt u extra voeding nemen, dit wordt ook wel bijvoeding genoemd. Zie verderop bij Bijvoeding Voorbeeld van een dagmenu Om voldoende energie en eiwitten binnen te krijgen, is het aan te bevelen minstens 6 maaltijden per dag te nemen. Hanteer bijvoorbeeld het volgende patroon: ontbijt, tussendoortje, warme maaltijd of broodmaaltijd, tussendoortje, warme maaltijd of broodmaaltijd, tussendoortje. Het is belangrijk dat u kiest voor producten die energie- en/of eiwitrijk zijn. Hieronder vindt u voorbeelden van wat u bij de maaltijden en tussendoor kunt eten en drinken. U kunt naar eigen smaak variëren. Ontbijt Neem minstens één, maar liever meerdere sneden brood, broodjes, of krentenbrood met dik roomboter of (dieet)margarine en dik beleg (zie hieronder). Of neem bijvoorbeeld één of meerdere croissants, puddingbroodjes of amandelbroodjes. Eventueel kunt u crackers, beschuit, toast of knäckebröd met dik boter en beleg nemen. Een broodmaaltijd kunt u ook vervangen door een bord pap van volle melk met suiker. Neem bij het ontbijt één of meerdere dranken naar keuze (zie dranken). Brood dik beleggen met: - kaas of smeerkaas - vleeswaren of vis (uit blik) - zoet beleg of pindakaas - huzarensalade, vleessalade - ragout, kroket, knakworsten, hamburger - (gebakken) ei - twee soorten beleg samen, zoals kaas met salami, pindakaas met hagelslag, kaas met jam, chocopasta met banaan, ham met roomkaas, enzovoorts Energie- en eiwitverrijkt dieet F0204-1011 oktober 2014 3
Dranken: Kies één of meerdere van deze dranken bij de maaltijd: - thee of koffie met suiker of druivensuiker en/of volle (koffie)melk of (slag)room - volle melk, karnemelk, chocolademelk of een vruchtenmelk - milkshake, kant-en-klaar kopen, of zelf maken door roomijs met room en volle melk en siroop of vruchtensap door elkaar te mixen (met een blender of staafmixer) - vruchtensap - limonade of frisdrank - pap of vla (gemaakt van volle melk of kant en klaar gekocht) met suiker, druivensuiker en/of een scheutje room en/of een klontje boter of margarine - een portie volle yoghurt, Griekse of Bulgaarse yoghurt, of roomkwark met suiker, druivensuiker, siroop, vruchtensap, vruchtenmoes of vla - een klein beetje bouillon kan eetlust opwekken In de loop van de ochtend: Neem in de ochtend een energierijk tussendoortje, en eventueel een portie fruit (zie hieronder). Neem daarbij een drank naar keuze (zie dranken). Energierijke tussendoortjes - brood, crackers of beschuiten en dergelijke, met beleg (zie ontbijt) - blokje kaas, plakjes worst, noten (pinda s, cashewnoten, walnoten enzovoorts) of zoutjes zoals kaaskoekjes, chips - koekjes, een plak cake of ontbijtkoek (met dik boter of margarine), roomijs, chocolade of zuurtjes Fruit - fruit - fruit met slagroom of gesmolten chocolade - fruitcompote of vruchtenmoes Energie- en eiwitverrijkt dieet F0204-1011 oktober 2014 4
2 e broodmaaltijd Zoals bij ontbijt In de loop van de middag Zoals bij in de loop van de ochtend Warme maaltijd (in de middag of avond) Een energie- en eiwitrijke warme maaltijd bestaat uit minimaal 100 gram vlees of vleesvervanging. Maak dit klaar in olie of boter en voeg jus of saus toe (zie hieronder bij jus en saus). Eet ruim groenten en voeg olie, boter, jus of saus toe. Neem hierbij minimaal 100 gram aardappels, pasta of rijst (zie hieronder). Drink er één of meerdere dranken naar keuze bij (zie dranken) en neem na het eten een nagerecht (zie hieronder). Als u zelf niet kunt koken, zijn er een aantal manieren om toch elke dag een warme maaltijd te eten: - Kook steeds voor 2 of 3 dagen en vries de rest in, zodat u altijd eten op voorraad heeft. - Vraag familie of vrienden af en toe voor u te koken. - Eet een kant-en-klare maaltijd. Supermarkten verkopen kant- en-klare maaltijden uit diepvries of koelvers. Ook slagers verkopen vaak koelverse maaltijden. - Ga uit eten in een restaurant, bij familie en vrienden, of bij het zorgcentrum of verpleeghuis in de buurt. - Laat maaltijden bij u thuis brengen door een maaltijdservice, zoals bijvoorbeeld Apetito of Vers aan tafel. Vlees of vleesvervanging Vlees, vis, kip, een ei- of kaasgerecht (zoals kaassoufflé of geraspte kaas), of een vegetarisch product zoals tempé of tahoe of een sojaburger in olie of boter bereid. Jus of saus Een portie saus, boter of margarine. Energie- en eiwitverrijkt dieet F0204-1011 oktober 2014 5
Groenten Groenten kunt u energierijker maken door ze te bereiden met boter of olie (wokken of smoren), of door saus of (zure) room toe te voegen. U kunt gebruik maken van diepvriesgroenten of groente uit blik of pot. Rauwkost kunt u energierijker maken door er mayonaise, dressing of olie aan toe te voegen. Aardappels, rijst en dergelijke Naar keuze gekookte of gebakken aardappels of puree, rijst, pasta zoals macaroni en spaghetti, of peulvruchten zoals bruine en witte bonen, kapucijners en linzen. Nagerecht Een schaaltje pap (van volle melk), volle vla, volle of Bulgaarse yoghurt, roomijs of roomkwark, eventueel met room of slagroom, siroop, suiker, druivensuiker of vruchtenmoes. U kunt het toetje ook een uur na de warme maaltijd gebruiken. Soep Het is niet verstandig heldere soep of bouillon als maaltijd te gebruiken, deze soepen leveren weinig energie. Als u heldere soep of bouillon wilt gebruiken omdat het uw eetlust opwekt, gebruik dan maar een klein beetje. Als u een soep wilt gebruiken in plaats van de maaltijd, kies dan voor een bord gevulde maaltijdsoep, zoals erwtensoep of bruine bonensoep met brood. In de loop van de avond Zoals bij in de loop van de ochtend Eventueel kunt u ook vlak voor het slapen gaan nog een energierijk tussendoortje of energierijke drank nemen. Bijvoeding Als het niet lukt om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen met de dagelijkse voeding en bovenstaande tips, kan het nodig zijn om bijvoeding te gebruiken. Dit overlegt uw arts of diëtist met u. Hieronder worden twee soorten bijvoeding genoemd. Energie- en eiwitverrijkt dieet F0204-1011 oktober 2014 6
Drinkvoedingen Drinkvoedingen zijn speciaal ontwikkelde drankjes met veel energie en eiwitten. Ze zijn te koop in flesjes van 125-200 milliliter en bestaan in veel verschillende soorten en smaken. Bijvoeding in poedervorm Bijvoeding in poedervorm bestaat in twee soorten, voedingssuiker (zoals Fantomalt of Resource Dextrine Maltose), en eiwitpoeder (zoals Protifar of Ensure powder). Beide soorten poeders zijn goed oplosbaar en kunnen aan maaltijden en dranken toegevoegd worden. De poeders leveren evenveel energie als suiker, maar smaken minder zoet of neutraal. Vragen Heeft u na het lezen van de folder nog vragen, dan kunt u telefonisch contact opnemen met een van de diëtisten van het ziekenhuis of een email sturen naar dietetiek@mchaaglanden.nl. Energie- en eiwitverrijkt dieet F0204-1011 oktober 2014 7