2015 regio Haaglanden. Welke mbo-opleiding kies jij?

2015 regio Haaglanden Welke mbo-opleiding kies jij?

bekijkjetoekomstnu de keuze is aan jou Kijk op www.bekijkjetoekomstnu.nl Voor opleidingen, beroepen en stages in de regio Haaglanden. Inhoud pag Michelle, Dave, Tobias en Lianne 2 1 Over het mbo 5 2 Doorstromen 19 3 Studiekeuze 27 4 Mbo-opleidingen per sector 37 Economie 39 Groen 75 Techniek 85 Zorg en welzijn 111 5 Entreeopleidingen 126 6 Mbo-scholen 129 7 Schoollocaties 154

Even voorstellen... Michelle, Tobias, Dave en Lianne hebben al een mbo-opleiding gekozen. In deze gids lees je hoe ze dat hebben gedaan. : hoe kiest Lianne? Op het vmbo had ik een baantje in een eetcafe. Eerst in de afwaskeuken en toen in de keuken. Daar pikte ik het snel op en mocht ik steeds meer doen. Zo is het begonnen. : hoe kiest Michelle? "In de eerste klas van het vmbo ging ik mee op kamp. Daar kreeg ik de leiding over de kinderactiviteiten. Dat was heel leuk. Toen ben ik op zoek gegaan naar zo n opleiding." Eerst deed ik een opleiding in de "Ik heb voor Food gekozen omdat het een brede opleiding is. Dat is wel handig, want ik weet nog niet precies wat ik wil worden. fastservice. Koken vond ik leuk maar je moest ook veel regelen. Tijdens mijn stage kwam ik erachter dat ik door wilde in de techniek. : hoe kiest Tobias? : hoe kiest Dave? Michelle Hogervorst (18) heeft gekozen voor de opleiding Sport en bewegen Tobias Torbijn (16) heeft gekozen voor de opleiding Food (Voedingsspecialist) Dave Jhagroe (19) heeft gekozen voor de opleiding Meubelmaker/(scheeps) interieurbouwer Lianne Hoogerwaard (17) heeft gekozen voor de opleiding Kok 2 Wegwijs in het MBO 2015 Even voorstellen... 3

1 Over het mbo pagina > Niveaus in het mbo 6 > Entreeopleidingen 8 > BOL en BBL 9 > Stage lopen 10 > Een leerbaan zoeken 11 > Toelatingseisen 12 > Vmbo-vakken 13 > Aanmelden voor het mbo 14 > Opleidingskosten 15 > Studiefinanciering 16 > Kijk op YouTube 17 5

Niveaus in het mbo : niveaus en leerwegen in het mbo : hoe kiest Dave? Het mbo bestaat uit drie niveaus: niveau 2, niveau 3 en niveau 4. Niveau 1-opleidingen en AKAopleidingen bestaan niet meer. Mbo-opleidingen duren meestal 2, 3 of 4 jaar. Om op het mbo te komen, heb je een diploma nodig. Als je geen diploma hebt, volg je eerst een Entreeopleiding. Niveau 2 Met een niveau 2-opleiding leer je een beroep waarin je uitvoerend werk doet. Bijvoorbeeld als receptionist, beveiliger of verkoper. Deze opleidingen duren 1 tot maximaal 2 jaar. Met een niveau 2-diploma heb je een startkwalificatie. Die heb je minimaal nodig om kans op een baan te maken. Je kunt ook doorstromen naar een niveau 3-opleiding. > opleiding duur 1 tot 2 jaar > uitvoerend werk > daarna werken of doorstromen naar niveau 3 Niveau 3 Met een niveau 3-opleiding kies je voor een beroep waarin je zelfstandig werkzaamheden uitvoert. Bijvoorbeeld als kok, metselaar of verkoopspecialist. Deze opleidingen duren 2 tot 3 jaar. Met een niveau 3-diploma kun je gaan werken of doorstromen naar een niveau 4-opleiding. > opleiding duurt 2 tot 3 jaar > zelfstandig werk > daarna werken of doorstromen naar niveau 4 Niveau 4 Met een niveau 4-opleiding werk je volledig zelfstandig en voer je gespecialiseerde werkzaamheden uit. Bijvoorbeeld als bedrijfsadministrateur, technicus elektrische installaties of mbo-verpleegkundige. Soms ben je verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken in een bedrijf of instelling. Bijvoorbeeld als bewegingscoördinator, werkplaatsmanager of filiaalmanager. De meeste niveau 4-opleidingen duren duren 3 of 4 jaar. Met een niveau 4-diploma kun je gaan werken of doorstromen naar het hbo. > opleiding duurt meestal 3 of 4 jaar > zelfstandig en gespecialiseerd werk, verantwoordelijk voor dagelijkse gang van zaken > daarna werken of doorstromen naar het hbo Op het vmbo was het lekker chillen. Op het mbo moet ik hard werken. Het is niet vrijblijvend. Je leert hier echt voor een beroep. vmbo mbo werken Doorstromen Je kunt altijd doorstromen van een lager naar een hoger niveau. Alleen niet eindeloos, want studeren kost nu eenmaal geld. Entreeopleidingen Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 HBO Stapelen Als je opleidingen stapelt, hoeft de studieduur niet heel lang te zijn. Bijvoorbeeld: je volgt de opleiding Secretaresse niveau 3. Die duurt 2 jaar. Daarna wil je de opleiding Directiesecretaresse gaan doen. Dan hoef je nog maar 1 jaar. Tot niveau 3 Bij sommige opleidingen kun je niet doorstromen van niveau 3 naar niveau 4. Niveau 3 is dan het hoogste niveau (bijvoorbeeld Coördinator beveiliging). 6 Wegwijs in het MBO 2015 1 Over het mbo 7

Entreeopleidingen Als je naar het mbo wilt, heb je een diploma nodig. Maak dus eerst je vmbo af of zorg dat je een overgangsbewijs van de derde naar de vierde klas vwo of havo hebt. Is dat niet gelukt, maar heb je wel de capaciteiten voor het mbo? Dan kun je in aanmerking komen voor een Entreeopleiding. Richtingen Waarom koos Lianne voor een BBL-opleiding? : hoe kiest Lianne? BOL en BBL - hoe leer jij het best? BOL is leren op school : niveaus en leerwegen in het mbo Vind je het leuk om naar school te gaan? Of leer je liever in de praktijk? Voor beide manieren van leren heb je een leerweg in het mbo. Je kunt Entreeopleidingen in verschillende richtingen volgen. Bijvoorbeeld in de bouw, mobiliteit, horeca, detailhandel of in de zorg. Persoonlijke aandacht Entreeopleidingen duren meestal 1 jaar. Je volgt lessen Nederlands, Engels, rekenen, loopbaanoriëntatie en burgerschap. Daarnaast doe je allerlei praktijkgerichte opdrachten. De groepen zijn klein en je krijgt veel persoonlijke aandacht. Behalve dat je naar school gaat, loop je ook stage bij een bedrijf. Aanmelden Om een Entreeopleiding te kunnen volgen, meld je je aan bij een mbo-school. Eerst heb je een uitgebreide intake. Binnen 4 maanden krijg je een bindend studieadvies. Als je doorgaat en een diploma haalt, kun je je aanmelden voor een niveau-2 opleiding op het mbo. Entreeopleidingen in het kort > voor leerlingen zonder diploma > uitgebreide intake > verschillende richtingen > duurt meestal 1 jaar > taal en rekenen > veel praktijk > veel persoonlijke aandacht > na 4 maanden bindend studieadvies Een dag in de week naar school gaan vind ik wel genoeg. Het liefst wil ik werken. Bovendien leer ik beter in de praktijk. Als ik het zie, weet ik beter hoe het moet. Als je een mbo-opleiding kiest, kijk je niet alleen naar het niveau. Je bedenkt ook of je een BOL- of BBL-opleiding wilt volgen. BOL betekent: beroepsopleidende leerweg. Je gaat veel naar school en loopt regelmatig stage. Bijvoorbeeld één dag in de week of een aantal weken of maanden achter elkaar. BBL is leren in de praktijk Ga je liever meteen werken en af en toe naar school? Dan past een BBL-opleiding beter bij je. BBL betekent: beroepsbegeleidende leerweg. Je werkt bij een bedrijf of instelling en gaat meestal één dag in de week naar school. Je verdient geld en krijgt geen studiefinanciering. Sommige opleidingen kun je alleen als BBL-opleiding volgen, want die beroepen leer je nu eenmaal het best in de praktijk. Denk bijvoorbeeld aan technische beroepen zoals onderhoudsmonteur of metselaar. Als het schooljaar van start gaat, moet je een leerbaan hebben. Begin dus op tijd met zoeken! Erkend leerbedrijf Als je stage loopt of een leerbaan hebt, mag dat alleen bij een erkend leerbedrijf. Zo n bedrijf voldoet aan bepaalde kwaliteitseisen. Je krijgt begeleiding van een praktijkopleider. En je werkt samen met collega s die jou zo goed mogelijk proberen te helpen. 8 Wegwijs in het MBO 2015 1 Over het mbo 9

Stage lopen Als je voor een BOL-opleiding hebt gekozen, krijg je op school praktijklessen. Die zijn gericht op je toekomstige beroep. Daarnaast ga je op stage en doe je zoveel mogelijk praktijkervaring op. In het mbo is stage lopen hetzelfde als beroepspraktijkvorming (BPV). Wat houdt stage lopen in? In het begin loop je meestal mee. Je maakt kennis met het beroep en ontdekt of het werk wel bij je past. Je hoort en ziet veel. Gaandeweg krijg je meer verantwoordelijkheid en word je steeds zelfstandiger. Waar kun je stage lopen? In Nederland zijn meer dan 200.000 erkende leerbedrijven waar je stage kunt lopen. Sommige scholen hebben ook stageadressen in het buitenland. Moet je zelf een stage zoeken? De meeste scholen hebben stageadressen van erkende leerbedrijven. Vaak hebben ze daar goed contact mee. Eerst ga je zelf op zoek naar een stage. Als je er niet uitkomt, kun je hulp inroepen van een docent of studieloopbaanbegeleider. Daar moet je wel zelf om vragen. Ook tijdens de lessen komen stages uitgebreid aan bod. Tip Ga op tijd op zoek naar een stage. Wacht dus niet tot het laatste moment. Kijk ook op www.bekijkjetoekomstnu.nl Een dag in de week loop ik stage bij een grote cateraar. Daar leer ik broodjes smeren en gasten helpen. Het is belangrijk om te leren hoe je met mensen moet omgaan. Je doet alvast wat werkervaring op. : hoe kiest Tobias? Een leerbaan zoeken Als je voor een BBL-opleiding kiest, leer je het vak voor het grootste deel in de praktijk. Op school krijg je aanvullende theorie- en praktijklessen. Let op: als het schooljaar begint moet je wel een leerbaan hebben. Hoe vind je een leerbaan? Kijk om te beginnen op internet. Handige stagesites zijn bijvoorbeeld www.bekijkjetoekomstnu.nl en www.stagemarkt.nl. Je kunt ook een rondje maken langs bedrijven die je kent. Als het niet lukt zelf een leerbaan te vinden, vraag dan om hulp bij je mentor. Op dit moment zijn er te weinig leerbanen. Dat heeft met de economie te maken. Meld je daarom ook aan voor een BOL-opleiding, voor het geval je geen leerbaan kunt vinden. Hoe Hakan een leerbaan vond Toen Hakan voor het eerst het elektrolokaal binnen wandelde, wist hij het direct. Die richting wilde hij op. En over een BOL- of BBL-opleiding hoefde hij ook niet lang na te denken. Ik leer sneller in de praktijk, dus ik heb gekozen voor een leerbaan. Op aanraden van mijn mentor heb ik een paar bedrijven gebeld. Dankzij hem kon ik op gesprek komen bij Steegman Elektrotechniek. Ik had me goed voorbereid door hun website te bekijken en een boekje over het bedrijf te lezen. Ik moest veel over mezelf vertellen. Bijvoorbeeld waar ik goed in ben en hoe ik met collega's omga. Ik weet al dat ik aangenomen ben, maar ik moet nog wel een officiële sollicitatiebrief schrijven. Bij mij ging het best goed. Maar bedrijven zitten snel vol. Daarom moet je er op tijd bij zijn. Maak een goede CV Marcel Hartkamp is de mentor van Hakan. Volgens hem zijn stages heel belangrijk als opstapje naar een leerbaan. Leerlingen die op stage gaan moeten goed om zich heen kijken. Is dit een plek waar je straks zou willen werken? Presenteer jezelf goed en maak een duidelijke CV. Zet daar bijvoorbeeld in of je aan sport doet. Als je trainer bent, wil dat zeggen dat je goed kunt leidinggeven. Vergeet ook niet je bijbaantjes erin te zetten. En bewaar je CV, want die zul je later nog wel vaker nodig hebben. 10 Wegwijs in het MBO 2015 1 Over het mbo 11

Toelatingseisen Vergeet je portfolio niet! Vmbo-vakken Als je de overstap naar het mbo maakt, heb je in ieder geval het juiste diploma nodig. Dat is een wettelijke eis. Soms zijn er extra eisen waaraan je moet voldoen. De intake telt ook mee. Aan het eind van het tweede of derde leerjaar in het vmbo kies je een vakkenpakket. Je laat een paar vakken vallen. Meestal heb je halverwege het vmbo nog niet echt een idee welke mbo-opleiding je wilt gaan doen. Welke keuzes kun je maken? Wettelijke eisen > Voor een niveau 2-opleiding heb je een vmbo-diploma basisberoepsgerichte leerweg (bb) nodig. > Voor een niveau 3 opleiding heb je een vmbo- diploma kaderberoepsgerichte leerweg (kb), gemengde leerweg (gl) of theoretische leerweg (tl) nodig. Ook met een mbo 2- diploma of een overgangsbewijs van havo 3 naar havo 4 kun je worden toegelaten. > Als je een niveau 4-opleiding wilt gaan doen, heb je een vmbodiploma kb, gl of tl nodig. Een mbo 3-diploma of overgangsbewijs van havo 3 naar havo 4 is ook voldoende. Extra eisen Voor een aantal opleidingen gelden aanvullende eisen. In de beveiligingsbranche kun je bijvoorbeeld alleen aan het werk als je geen strafblad hebt. Wil je Sport en bewegen (niveau 3 of 4) gaan doen, houd er dan rekening mee dat je een sporttest moet doen. Soms heb je ook een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG)* nodig. Voor sommige opleidingen geldt als eis een goede Engelse spreeken schrijfvaardigheid. * Een VOG is een bewijs van goed gedrag en krijg je alleen als je geen strafbare feiten hebt gepleegd. Zo n verklaring kun je bij de gemeente aanvragen. Ga naar de website van jouw gemeente. Intake telt ook mee Naast wettelijke eisen is het ook belangrijk hoe de intakeprocedure verloopt. Zelfs al heb je het juiste vmbo-diploma, dan nog is het mogelijk dat je niet wordt aangenomen. Een voorbeeld: je hebt een vmbo-diploma kb en wilt graag naar de opleiding Manager horeca niveau 4. Je cijfers zijn meer dan voldoende en je hebt de test goed gemaakt. Toch krijg je op basis van de intake te horen dat je niet geschikt bent voor de horeca, omdat je (nog) niet zelfstandig genoeg overkomt. Kies voor wiskunde Probeer zo lang mogelijk wiskunde te volgen. Ook als je de basisof kaderberoepsgerichte leerweg doet. Want met dit vak vergroot je je keuzemogelijkheden. Kies zoveel mogelijk belangrijke vakken Als je alle mogelijkheden wilt openhouden, kies dan voor wiskunde, natuurkunde, biologie en economie. Vind je deze combinatie te zwaar? Kies dan in ieder geval voor wiskunde en economie. Kijk vooruit Ook in het mbo heb je de sectoren Economie, Groen, Techniek en Zorg & welzijn. Vmbo-vakken die hier goed op aansluiten zijn: > Economie: Duits, Frans of wiskunde > Groen: wiskunde en een keuze uit biologie of natuur- en scheikunde 1 > Techniek: wiskunde, natuur- en scheikunde en biologie > Zorg en welzijn: wiskunde, maatschappijleer, geschiedenis en aardrijkskunde : hoe kiest Michelle? Ik vond het intakegesprek best wel spannend. Maar je hoeft je geen zorgen te maken. Gewoon jezelf blijven en niet vergeten je portfolio mee te nemen. Dat was ik zelf dus vergeten. 12 1 Over het mbo 13

Aanmelden voor het mbo - stap voor stap : aanmelden voor het mbo Opleidingskosten Voordat je je gaat aanmelden voor het mbo, moet je weten welke opleiding je wilt gaan doen. Je hebt erover gepraat met je ouders, mentor of decaan. Ook heb je Open Dagen bezocht en je verdiept in de opleiding die je wilt volgen. Wacht niet met aanmelden tot je je vmbo-diploma behaald hebt. Meld je aan vóór 1 april! Stap 1 Aanmelden Vul het digitale aanmeldingsformulier in. Dat staat op de website van de school waar je naartoe wilt. Houd wel je identiteitskaart (ID-kaart) bij de hand, want je moet je persoonsnummer (burgerservicenummer) invullen. Als je aanmelding verzonden is, krijg je automatisch een e-mailbericht terug. Check dit bericht, want misschien staat er belangrijke informatie in. Stap 2 Papierwerk Meld je altijd aan vóór 1 april. Als je speciale testen moet doen, vóór 1 februari. Voordat je een uitnodiging voor een intakegesprek krijgt, heeft de mbo-school eerst een ingevuld doorstroomformulier nodig. Je mentor of decaan is daar verantwoordelijk voor. Jouw gegevens komen dan in een digitaal systeem terecht, waar alle mbo-scholen bij kunnen. Als de mbo-school waar je naartoe wilt niet met zo n systeem werkt, print het formulier dan uit en neem het ingevuld mee naar het intakegesprek. Wat je ook moet meenemen is een kopie van je laatste schoolrapport of schoolonderzoek en een geldig legitimatiebewijs. Bijvoorbeeld een kopie van je paspoort, ID-kaart of verblijfsvergunning. Stap 3 Testen, opdrachten, vragenformulieren Bij de meeste opleidingen word je eerst uitgenodigd voor een digitale test. Dat is geen toelatingstest, maar een manier om erachter te komen wat je kunt. Soms krijg je nog een extra test (sporttest) of opdracht. Of je vult een vragenformulier in. Stap 4 Intakegesprek Het intakegesprek heb je meestal met een docent of studieloopbaanbegeleider van de opleiding. De intaker vraagt waarom je voor deze opleiding hebt gekozen en onderzoekt of het beroep goed bij je past. Stap 5 Inschrijving Binnen twee weken na het intakegesprek ontvang je bericht of je geplaatst bent voor de opleiding. Ook je mentor of decaan wordt op de hoogte gesteld. Ben je op meer dan één opleiding toegelaten? Meld je dan af bij de school waar je niet naartoe gaat. Als je niet geplaatst bent, krijg je meestal het advies een beroepskeuzetest te doen. Tip voor docenten: Kijk voor de lesbrief Aanmelden voor het mbo in lobbox.bekijkjetoekomstnu.nl (leerjaar 4) 14 Wegwijs in het MBO 2015 1 Over het mbo Lesgeld Elke mbo-opleiding kost geld. De hoogte van de kosten hangt af van de opleiding die je volgt. Ben je 18 jaar of ouder en ga je een BOL-opleiding doen? Dan betaal je 1.180,- lesgeld. Als je je inschrijft voor een BBL-opleiding, is het cursusgeld voor niveau 2 opleidingen 232,-. Voor niveau 3 en 4 opleidingen is het cursusgeld 563,-. Deze bedragen gelden voor het schooljaar 2014-2015. Het kan zijn dat de kosten voor het schooljaar 2015-2016 iets hoger uitvallen. Andere kosten Naast het lesgeld zijn er meestal ook kosten voor boeken, gereedschappen, werkkleding, excursies en andere activiteiten. Deze bedragen verschillen per opleiding. Informeer bij de opleiding die je gekozen hebt, hoe hoog deze kosten zijn. Reiskosten naar school en stage of leerbedrijf zijn vaak voor eigen rekening. Kijk voor het lesgeld en andere kosten op de websites van de mbo-scholen (pagina 32). Meestal is per opleiding aangegeven wat de verschillende kosten zijn. 1 Over het mbo Actuele informatie over opleidingskosten is te vinden op: www.duo.nl 15

Studiefinanciering Jonger dan 18 jaar Ben je nog geen 18 jaar en doe je een voltijd BOL-opleiding? Dan krijg je geen studiefinanciering. Je kunt wel een tegemoetkoming ouders aanvragen. Deze tegemoetkoming hangt af van de hoogte van het inkomen van je ouders. Als je een BBL-opleiding doet, verdien je geld en heb je geen recht op een tegemoetkoming ouders. 18 jaar en ouder Ben je 18 jaar of ouder en doe je een voltijd BOL-opleiding? Dan heb je recht op studiefinanciering en een OV-chipkaart. Of je naast je basisbeurs ook recht hebt op een aanvullende beurs, hangt af van het inkomen van je ouders. Vraag een aantal maanden voordat je 18 wordt studiefinanciering aan. Dan is alles op tijd geregeld. Als je een BBL-opleiding volgt, verdien je geld en heb je geen recht op studiefinanciering of een OV-chipkaart. Lening of gift Doe je een opleiding op niveau 2, dan is je beurs een gift. Doe je een opleiding op niveau 3 of 4, dan wordt je beurs pas een gift als je je diploma binnen 10 jaar haalt. Dit heet de prestatiebeurs. Een prestatiebeurs krijg je maximaal vier jaar. Als je geen diploma haalt, moet je alles terugbetalen. Actuele informatie over studiefinanciering is te vinden op: www.duo.nl Kijk voor de OV-chipkaart op: www.studentenovchipkaart.nl Let op: De basisbeurs gaat verdwijnen. Dat heeft de politiek besloten. Waarschijnlijk gebeurt dat in het schooljaar 2015-2016. Vanaf dat moment moeten alle studenten, ook mbo-studenten, hun studiefinanciering gaan lenen. Kijk voor actuele informatie hierover op www.duo.nl Kijk op Wil je meer weten over het mbo? Kijk dan op het YouTube-kanaal Bekijkjetoekomstnu. Je kunt ook de titels van de filmpjes intikken. Wat wil je later worden? Als je naar het mbo gaat, kun je uit een groot aantal opleidingen kiezen. Welke opleidingen zijn er allemaal en hoe zijn ze ingedeeld? Niveaus en leerwegen in het mbo Als je op zoek gaat naar een opleiding krijg je automatisch te maken met twee belangrijke kenmerken: niveaus en de leerwegen BOL of BBL. Hoe maak je een goede studiekeuze? Een goede studiekeuze maken is een hele klus. Gelukkig zijn er diverse handige hulpjes. Aanmelden voor het mbo Taylor en Maxim laten zien uit welke 5 stappen de aanmeldingsprocedure voor een mbo-opleiding bestaat. Beste ouders! Hoe kunnen ouders hun kind helpen bij de studiekeuze? Handige tips en ervaringen van andere ouders. 16 Wegwijs in het MBO 2015 1 Over het mbo 17

2 Doorstromen pagina > Niet stoppen na het vmbo 20 > Van vmbo naar mbo: kijk op YouTube 21 > Van mavo naar havo 22 > Van havo naar mbo 23 > Van vmbo naar mbo naar hbo 24 > Van mavo naar havo naar hbo naar universiteit 25 19

Niet stoppen na het vmbo Doorstromen naar het hbo zou ook kunnen, want mijn opleiding sluit daar goed op aan. Minimaal een startkwalificatie Je bent leerplichtig tot het eind van het schooljaar waarin je 16 wordt. Daarna geldt de kwalificatieplicht tot je 18e verjaardag. Het betekent dat je minimaal een mbo 2-diploma of een havo-/ vwo-diploma moet halen. Dit wordt ook wel een startkwalificatie genoemd. Je kunt dus nooit stoppen met leren na het vmbo. Met een startkwalificatie vergroot je jouw kans op een leuke baan. Pak je kans! Als je regelmatig spijbelt of te laat komt, moet de school dit melden aan de leerplichtambtenaar. Je ouders of verzorgers krijgen bij de eerste melding een waarschuwingsbrief. Als er niets verandert, moet je misschien een taakstraf doen en krijgen je ouders een boete. Deze maatregelen zijn ingevoerd om het schoolverzuim zoveel mogelijk te beperken en ervoor te zorgen dat jij je kansen op een goede toekomst niet verspeelt. Ga dus naar school en pak je kans! Van vmbo naar mbo: kijk op Mbo-studenten vertellen over hun studiekeuze en hoe die tot stand is gekomen. Met wie hebben ze gepraat? Hoe hebben ze de knoop doorgehakt? Hoe kiest Michelle? In de eerste klas van het vmbo ging ik mee op kamp. Daar kreeg ik de leiding over de kinderactiviteiten. Dat was heel leuk en toen ben ik op zoek gegaan naar zo n opleiding. Hoe kiest Dave? Eerst had ik gekozen voor de fastservice. Maar daar moet je veel regelen. Tijdens mijn stage kwam ik erachter dat ik iets met techniek wilde doen. Hoe kiest Lianne? Ik had een bijbaantje in de afwaskeuken en mocht toen naar de keuken om te helpen met de gerechten. Zo is het begonnen. Hoe kiest Mascha? Eerst koos ik voor Paardenhouderij en toen voor Sociaal pedagogisch werker. Daarna kwam ik erachter dat ik iets met mijn handen wilde doen. Hoe kiest Daan? Theater vond ik geweldig, maar de toelatingseisen waren te zwaar voor mij. Tijdens een rondleiding op een mbo-school werd ik enthousiast voor de opleiding Recreatiemedewerker. Hoe kiest Miquel? Ik heb baantjes gehad en een tijdje thuis gezeten. Na een opleiding in de horeca ging ik werken, maar dan kom je niet ver. Nu werk ik met kinderen. : hoe kiest Tobias? Tobias weet nog niet wat hij na het mbo wil gaan doen. Daar hoopt hij de komende jaren achter te komen. Hoe kiest Tobias? Ik heb voor Food gekozen omdat mijn decaan het een goede opleiding vond. Het is een brede opleiding. Lekker handig, want ik weet nog niet wat ik wil worden. Hoe kiest Jill? Thuis hadden we katten, vissen, hamsters en vogels. Omdat ik de hele dag dieren om me heen wil hebben, ga ik daar mijn beroep van maken. Hoe kiest Wafa? Mijn tantes hebben de opleiding Doktersassisent gedaan. Zij vertelden over hun beroep en zijn echt een voorbeeld voor mij. Hoe kiest Brenda? De opleiding Retail en fashion bleek niks voor mij en de opleiding Zelfstandig gastvrouw ook niet. Toen ben ik in een speelgoedwinkel gaan werken. Nu ga ik weer naar school om mijn diploma te halen! 20 Wegwijs in het MBO 2015 2 Doorstromen 21

Van mavo naar havo Na de basisschool ging Rowena (16) naar de brugklas mavo/havo. Leren was voor haar geen probleem. Maar toen werd haar oma ziek. Ik woonde bij mijn oma en ik maakte me zorgen over haar. Leren ging steeds minder goed en ze kwam op de mavo terecht. Ik ben goed in Duits en economie. De meeste vakken gingen me op het vmbo makkelijk af en ik haalde goede cijfers. Van havo naar mbo In de tweede klas van de havo bleef Jordy (18) zitten. In de vierde ging het opnieuw mis. Thuis waren er problemen, maar ook de lesstof was een probleem. Engelse grammatica vond ik lastig. En wiskunde begreep ik niet altijd even goed. Ik deed te weinig en stelde alles uit tot het laatste moment. Jordy had ook nog een baantje bij een strandtent, want hij wilde werken en geld verdienen. Rowena: De meeste vakken op het vmbo gingen me makkelijk af. Naar de havo Rowena hoefde dus niet zo hard te werken op het vmbo en daarom wilde ze in de vierde doorstromen naar de havo. Met de havo heb je veel mogelijkheden. Misschien wil ik wel in de zorg werken, de kraamzorg lijkt me wel leuk. Ze had een gesprek met de decaan van de havo over haar cijfers. Hij vroeg ook waarom ze naar de havo wilde. Omdat ze wiskunde had laten vallen, kon ze alleen het Cultuur en Maatschappij-profiel op de havo kiezen. En het mbo dan? Omdat Rowena pas na haar eindexamen zou weten of haar cijfers hoog genoeg waren, verdiepte ze zich ook in het mbo. Ze bezocht Open Dagen en las over allerlei mbo-opleidingen op internet. Horeca en management leek me wel leuk. Maar liever zet ik eerst nog een stapje daartussen. Op de havo hoef je nog geen beroep te kiezen en kan ik uitzoeken wat ik echt wil. Als je van mavo (tl) naar havo wilt: > kies je op het vmbo (meestal) 7 vakken; > kijk je of jouw vakken aansluiten op een havo-profiel; > moet je een goed eindcijfer halen; > kies je ook een mbo-opleiding, want stel dat je niet naar de havo kunt; > krijg je een gesprek over je inzet, werkhouding, motivatie en cijferlijst. Jordy: Het voordeel is dat je een vak leert. Als je van de havo naar het mbo wilt: > heb je minimaal een overgangsbewijs van havo 3 naar havo 4 nodig; > kun je instromen naar een mbo-opleiding op niveau 4; > kun je ook na je havo-diploma doorstromen naar een mboopleiding. Sommige scholen hebben versnelde opleidingen. Meestal scheelt dat een jaar studietijd. Neem hierover contact op met de school waar je een opleiding wilt volgen. Naar het mbo School was niet echt mijn ding. Ik kon niet stilzitten. Halverwege de vierde klas ben ik daarom overgestapt naar het mbo. Misschien is het een stapje terug, maar het voordeel is wel dat je een vak leert. Jordy koos voor de opleiding Ondernemer detailhandel niveau 4. Een vriend van hem zat ook op deze opleiding en vertelde leuke verhalen. Ook keek hij op internet en in de mbo-gids. Goede cijfers Jordy is blij dat hij deze keuze heeft gemaakt. Ik haal goeie cijfers op het mbo en hoef er niet zoveel voor te doen. Op het mbo moet je wel veel zelfstandiger werken. Je wordt minder aangestuurd dan op de havo. Na deze opleiding wil hij naar het hbo en een eigen bedrijf beginnen. Misschien ga ik iets met kleding of auto's doen. 22 Wegwijs in het MBO 2015 2 Doorstromen 23

Van vmbo naar mbo naar hbo Glenn (22) wist als klein jongetje al dat hij later iets met elektrotechniek wilde gaan doen. Mijn opa was geluidstechnicus en samen bouwden we elektrische circuits met lampjes die aan en uit gingen. Dat was zo leuk dat ik op het vmbo voor elektro koos. Na het vmbo kon Glenn wel naar de havo, maar hij wilde liever naar het mbo. Van mavo naar havo naar hbo naar universiteit Peter (26) kon goed meekomen op de mavo. Maar hij was wel snel afgeleid en vond de talenvakken lastig vanwege zijn dyslexie. Daarom zorgden zijn ouders ervoor dat hij de havo op het Luzac kon doen, een school met kleine lesgroepen. Duits, Engels en Nederlands vond ik moeilijk. Dankzij veel begeleiding en door hard te werken heb ik het ruim gehaald. Robots Op televisie zag ik een keer vechtende robots. Toen wist ik dat ik de robotica in wilde. Dus koos ik voor de mbo-opleiding Mechatronica. Drie jaar geleden heb ik mijn eerste robot gebouwd. Die ziet eruit als een koekblik met houten armen en benen, maar hij kan wel zelfstandig opstaan. Omdat Glenn meer kennis wilde opdoen en meer kans op een goede baan wilde hebben, meldde hij zich aan voor de hbo-opleiding Mechatronica. Wiskunde Op het hbo was het zwaarder dan hij verwacht had. Wiskunde is hier best moeilijk, het is heel abstract. Sinds kort krijgen mbo-ers die naar het hbo willen extra begeleiding, maar toen ik op het mbo zat was dat nog niet zo. Op het hbo heb ik echt leren studeren. Mijn tip aan iedereen die wil doorstromen is: geef niet op maar blijf doorgaan om je droom te laten uitkomen. En kies voor wiskunde als je de techniek in wilt! Glenn: Blijf doorgaan om je droom te laten uitkomen. Als je van hbo naar universiteit wilt: > heb je een hbo-propedeuse of hbo-bachelor nodig; > kun je een drie-jarige universitaire studie volgen (universitaire bachelor); > doe je bij veel studies ook onderzoek; > kun je daarna een universitaire master van 1 of 2 jaar gaan doen. Brede hbo-studie? Na de havo wist Peter niet zo goed wat hij wilde. Ik vond techniek interessant en economie ging me gemakkelijk af. Vrienden zeiden dat ik technische bedrijfskunde moest gaan doen. Dat leek me wel wat, want het is een brede hbo-opleiding. Studeren ging boven verwachting goed, maar in het derde jaar kwamen de twijfels. Ik wilde praktischer bezig zijn en met mensen werken. Als je van het mbo naar het hbo wilt: > heb je een mbo-4 diploma nodig; > kun je een vierjarige hbo-opleiding (hbo-bachelor) volgen; > kun je een verkort of versneld traject volgen. Dat geldt niet voor alle opleidingen; > kun je een tweejarige hbo-opleiding volgen, de Associate Degree. Eventueel kun je daarna doorstromen naar de bachelor-opleiding. Liever tandarts Net als zijn vader besloot Peter tandheelkunde te gaan studeren. Maar dat kon niet zomaar. Om op de universiteit te komen, moest ik examen doen in de vwo-vakken wiskunde, scheikunde, natuurkunde en biologie. Hij besloot te gaan werken en haalde ondertussen alle deelcertificaten. De tweede keer werd hij ingeloot. Inmiddels is Peter halverwege zijn studie voor tandarts en blij dat hij hiervoor gekozen heeft. Je bent vaak tot meer in staat dan je denkt! Peter: Je bent tot meer in staat dan je denkt! 24 Wegwijs in het MBO 2015 2 Doorstromen 25

3 Studiekeuze pagina > Op onderzoek uit 29 > Handige websites 30 > Proefstuderen 31 > Pagina voor ouders 32 > Kans op werk 33 > Hulp van mbo-scholen 34 Spots on Jobs 2014 27

Op onderzoek uit Een opleiding kiezen kan heel lastig zijn. Want hoe weet je of een opleiding bij je past? Misschien klopt jouw beeld van het beroep helemaal niet met de praktijk. Of is de opleiding die je gekozen hebt veel zwaarder dan je denkt. Of juist te gemakkelijk en word je onvoldoende uitgedaagd help! Ga dus op onderzoek uit, zodat je weet wat een opleiding inhoudt. Checklist Praat over je studiekeuze Bekijk www.bekijkjetoekomstnu.nl Bezoek Spots on Jobs Zet Open Dagen in je agenda Neem je ouders/vrienden mee Let op de sfeer en de reistijd Bekijk websites van mbo-scholen Ga proefstuderen Lees over kans op werk Vraag hulp aan je decaan Vraag hulp aan mbo-scholen Meld je aan vóór 1 april Vertrouw op jezelf! : wat wil je later worden? Spots on Jobs 28 Wegwijs in het MBO 2015 3 Studiekeuze Spots on Jobs is een opleidingen- en beroepenbeurs. Mensen van bedrijven uit de regio vertellen hier over hun vak. Vaak laten ze iets uit de praktijk zien, zodat je een idee krijgt wat hun werk inhoudt. Ook voorlichters en studenten van mbo-scholen zijn aanwezig. Ze leggen uit wat de verschillende opleidingen inhouden en geven folders en brochures mee. Op deze beurs kun je alles vragen. Iedereen neemt de tijd om jouw vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. Je doet mee aan workshops en krijgt ook een opdrachtenkaart mee. Zo ontdek je welke opleidingen en beroepen er allemaal zijn. Spots on Jobs is van maandag 12 t/m vrijdag 16 januari 2015 in de Fokkerterminal, Binckhorstlaan 249 in Den Haag. Ook ouders zijn van harte welkom. > Meer info: www.spotsonjobs.nl Open Dagen Tijdens Open Dagen geven mbo-scholen uitgebreid voorlichting over alle opleidingen die je daar kunt volgen. Voorlichters en soms ook studenten geven uitleg en kunnen al je vragen beantwoorden. Meestal liggen er stapels folders en brochures klaar, zodat je thuis alles nog eens rustig kunt nalezen. Op de achterkant van deze gids staat een kalender met alle Open Dagen van mbo-scholen in de regio. > Meer info: kijk op de websites van de mbo-scholen (pag 32) Open Dag Mondriaan 2014 29

Handige websites Proefstuderen Bekijkjetoekomstnu.nl Echt heel handig is de website bekijkjetoekomstnu.nl. Hier vind je uitgebreide informatie over opleidingen, scholen, beroepen en stages in de regio Haaglanden. Alles wat je interesseert, geef je een vinkje. Afhankelijk van niveau, aantal jaren en leerweg krijg je een overzicht van alle opleidingen die jou aanspreken. Je weet dan meteen op welke scholen je deze opleidingen kunt volgen. Bekijk ook de beroepenfilmpjes op deze site (ruim 200) en de pagina s over het mbo, stages en werk. Eigen profielpagina Groot voordeel van deze site is dat je interessante opleidingen en beroepen kunt selecteren, vergelijken en bewaren. Je maakt namelijk een eigen profielpagina aan, waardoor je alles weer makkelijk terugvindt. Bekijkjetoekomstnu.nl is informatief, overzichtelijk en handig. Iedereen heeft er wat aan: ouders, scholen, bedrijven en natuurlijk jijzelf! bekijkjetoekomstnu de keuze is aan jou Alle mbo-scholen in de regio ROC Mondriaan ROC ID College Wellantcollege Lentiz ROC Leiden Albeda College Zadkine Grafisch Lyceum Rotterdam Hout- en Meubileringscollege Leidse Instrumentmakers School Scheepvaart en Transport College Handig Stages en leerbanen bij bedrijven Alle mbo-opleidingen in heel Nederland Opleidingen en beroepen in de zorg, welzijn en sport Filmpjes over technische opleidingen en beroepen Kanaal op YouTube met filmpjes over beroepen www.rocmondriaan.nl www.idcollege.nl www.wellantcollege.nl www.lentiz.nl www.rocleiden.nl www.albeda.nl www.zadkine.nl www.glr.nl www.hmcollege.nl www.lis-mbo.nl www.stc-r.nl www.stagemarkt.nl www.roc.nl www.youchooz.nl www.techniekinbeeld.nl scholierentv Wil je je oriënteren of meer weten over een bepaalde richting of opleiding die je gekozen hebt? Geef je dan op voor proefstuderen. Je loopt mee op een mbo-school en proeft de sfeer. Je krijgt extra informatie, zodat je kunt uitzoeken of je de opleiding leuk vindt. Je ziet ook of jouw beeld van het beroep wel klopt met de praktijk. Soms mag je meedoen in de les en een praktijkopdracht maken. Op deze manier kom je erachter of de opleiding die je wilt gaan doen, ook echt bij jou past. Waarom Darshini wilde proefstuderen Darshini s droom is verpleegkundige worden en met kinderen werken. Het liefst op de afdeling neonatologie van een ziekenhuis. Maar voor het zover is, wil ze zeker weten of ze goed gekozen heeft. Ik had nog allerlei vragen en wilde rondkijken op de opleiding. Daarom heb ik meegedaan met proefstuderen. In februari ging ze met twintig leerlingen proefstuderen bij ROC Mondriaan op de Aspasialaan. Een docent van de opleiding Mbo-verpleegkundige hield een presentatie en Darshini kon al haar vragen kwijt. Daarna kreeg ze een rondleiding door alle lokalen. In het praktijklokaal werd voorgedaan hoe je een wond verzorgt. Dat gebeurde met een pop en het leek net echt. Ik heb nu meer van de praktijk gezien en een realistischer beeld. Bij proefstuderen krijg je meer aandacht voor jezelf. Alles wordt rustig uitgelegd. > Meer weten? Op steeds meer mbo-scholen kun je proefstuderen. Wil je hierover meer weten en je aanmelden? Neem dan contact op met je decaan of mentor. Die kan je daarbij helpen. Darshini: Bij proefstuderen krijg je meer aandacht. 30 Wegwijs in het MBO 2015 3 Studiekeuze 31

Informatie voor ouders Vmbo-leerlingen maken op jonge leeftijd al loopbaankeuzes. Deze keuzes zijn vaak bepalend voor hun toekomst. Ouders spelen hierin een belangrijke rol. Samen met de decaan en de mentor op school zijn ze belangrijke adviseurs van hun kind. Kans op werk Als je een mbo-opleiding kiest, houd dan rekening met de kans op werk. Want het zou jammer zijn als je straks wél een diploma hebt, maar géén baan. Is de kans op een baan niet zo groot, dan hoef je niet meteen een andere opleiding te kiezen. Alleen is het wel belangrijk te weten waaraan je begint. Als je ergens helemaal voor gaat, maak je meer kans op een baan! Praten met je kind Elly Baak praat veel met haar dochter. "Dominique wilde eerst de horeca in en later de facilitaire dienstverlening. Nu vindt ze beauty artist heel leuk. Ik wijs haar erop dat ze geen keuze voor de rest van haar leven hoeft te maken. Maar elk jaar iets anders doen gaat natuurlijk ook niet. Als ouder moet je veel praten met je kind en alle keuzes uitgebreid bespreken." Decaan is vraagbaak Ouders en kinderen zijn altijd welkom bij decaan Marja Lagendijk. Leerlingen en hun ouders kunnen bij mij terecht als ze niet weten welke opleiding ze moeten kiezen. We hebben dan een gesprek over de mogelijkheden die er zijn. Soms raad ik ze aan een beroepentest te doen. Samen bespreken we dan de uitslag. Het is belangrijk dat ouders goed luisteren naar hun kind. Als ze er samen niet uitkomen, kunnen ze altijd contact met hun decaan opnemen. Daar zijn we voor. Wat kunnen ouders doen? > Laat zien dat u geïnteresseerd bent in de schoolloopbaan van uw kind. > Praat met uw kind over school, stages, hobby s en interesses. > Zet samen op een rijtje waar uw kind goed in is. > Bespreek welke kansen en mogelijkheden er zijn. > Ga samen naar Open Dagen van mbo-scholen. > Bekijk samen websites waar veel informatie op staat zoals websites van mbo-scholen en www.bekijkjetoekomstnu.nl > Maak gebruik van uw netwerk. Zorg dat uw kind in aanraking komt met mensen die graag iets over hun beroep of werk willen vertellen. Zo krijgt uw kind een realistisch beeld van een beroep. > Maak een afspraak met de decaan of mentor op school als uw kind geen studiekeuze kan maken. Of neem contact op met mbo-scholen (pag. 38). : beste ouders! Banen In sommige sectoren is het makkelijker een baan te vinden dan in andere. Daarin speelt de economie een belangrijke rol. Als het minder goed gaat met de economie, zoals nu, zijn er in bepaalde sectoren minder banen. Vaak is het dan ook moeilijker om in deze sectoren een stageplaats of leerbaan te vinden. Uitleg Op www.bekijkjetoekomstnu.nl staat informatie over de kans op een stage en een baan voor alle opleidingen en beroepen. Op alle opleidingen- en beroepenpagina s staan gekleurde cijfers. De blauwe cijfers laten zien hoe groot de kans op werk is. De rode cijfers geven weer wat de kans op een stage is. Alle cijfers komen van de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB). Ze worden elk kwartaal aangepast aan de situatie op de arbeidsmarkt. Over de kans op werk dacht ik op het vmbo totaal niet na. Toen ik aan mijn docent vroeg wat de kans op werk met mijn opleiding is, vertelde hij dat je met Food veel mogelijkheden hebt! : hoe kiest Tobias? 32 Wegwijs in het MBO 2015 3 Studiekeuze 33

Hulp van mbo-scholen Vind je het moeilijk om een opleiding te kiezen? Praat er dan over met je mentor, je ouders en de decaan. Je kunt ook hulp vragen aan mbo-scholen. Behalve Open Dagen en proefstuderen organiseren ze nog meer activiteiten om je te helpen bij je studiekeuze. Snuffelen Individueel gesprek Meelopen Rondleiding Loopbaanadvies Website Facebook en blog ROC Mondriaan Contactgegevens: zie pag. 131 ID College Contactgegevens: zie pag. 133 Mbo-scholen kunnen je op allerlei manieren helpen. Denk aan langsgaan, een gesprek aanvragen of meelopen met een klas of een student. Soms organiseren scholen ook rondleidingen en Snuffelen In een inloopcentrum van een mbo-school kun je vrijblijvend rondsnuffelen. Je kunt er terecht voor informatie en advies over opleidingen die de school aanbiedt. Meestal hoef je geen afspraak te maken. Individueel gesprek Als je meer wilt weten over bepaalde opleidingen en beroepen, kun je een individueel gesprek aanvragen. Meestal is dat op afspraak. Meelopen Twijfel je over een opleiding of kun je niet kiezen? Dan helpt het vaak als je een dagje meeloopt met een klas of een individuele student. Je ziet en hoort veel en kunt met eigen ogen zien of de opleiding iets voor je is. Rondleiding Wil je met je klas een kijkje nemen op een school? Dan krijg je een rondleiding langs alle lokalen en uitleg over de opleidingen. kun je loopbaanadvies krijgen. En op websites, Facebookpagina's en blogs van scholen kun je ook allerlei informatie vinden. Loopbaanadvies Vind je het echt moeilijk om een opleiding te kiezen die bij je past? Kijk dan of je loopbaanadvies kunt krijgen. Meestal doe je een uitgebreide test en heb je daarover een gesprek. Website Elke mbo-school heeft een website met uitgebreide informatie. Per vakgebied zie je welke opleidingen er zijn en op welke locatie je deze kunt volgen. Facebook en blog Op de Facebookpagina en blog van de school vind je informatie over de school en wat studenten van hun opleiding vinden. : hoe maak je een goede studiekeuze? Lentiz Contactgegevens: zie pag. 135 Wellantcollege Contactgegevens: zie pag. 137 ROC Leiden Contactgegevens: zie pag. 139 Albeda College Contactgegevens: zie pag. 141 Zadkine Contactgegevens: zie pag. 143 Grafisch Lyceum Rotterdam Contactgegevens: zie pag. 145 Hout- en Meubileringscollege Contactgegevens: zie pag. 147 Leidse instrumentmakers School Contactgegevens: zie pag. 149 Scheepvaart en Transport College Contactgegevens: zie pag. 151 34 Wegwijs in het MBO 2015 3 Studiekeuze 35

4 Mbo-opleidingen per sector Economie 39 Groen 75 Techniek 85 Zorg en welzijn 111 36 37

Lianne Hoogerwaard Haar ambitie: Na deze opleiding wil ik de vervolgopleiding elfstandig werkend kok doen. Dan wil ik een tijdje in een chique restaurant werken, en daarna een eigen restaurant beginnen. Dat lijkt me supergeweldig! : hoe kiest Lianne? Economie Heb je op het vmbo gekozen voor de sector Economie? Dan kun je doorstromen naar één van de vele mbo-opleidingen in deze sector. Ook als je op het vmbo een andere sector hebt gekozen, kun je na het behalen van je diploma iets met Economie gaan doen. Meer weten over opleidingen? Ga naar www. bekijkjetoekomstnu.nl. Of kijk op de websites van mbo-scholen. Zie pagina 28. Economie Economie bestaat uit de volgende domeinen: Economie en administratie 40 Handel en ondernemerschap 46 Horeca en bakkerij 52 Informatie- en communicatietechnologie 56 Media en vormgeving 58 Toerisme en recreatie 64 Transport, scheepvaart en logistiek 66 38 Wegwijs in het MBO 2015 4 Mbo-opleidingen per sector 39

Domein Economie en administratie Economie en administratie De opleidingen binnen het domein Economie en administratie staan allemaal in het teken van dienstverlening aan bedrijven en consumenten. Je registreert Administratieve en financiële dienstverlening Heb je wat met cijfers en vind je het leuk om met computers te werken? Houd je ook wel van een beetje puzzelen? Dan is een administratieve baan vast iets voor jou. > Secretarieel medewerker (niveau 2): Je zorgt voor het uitwerken en afhandelen van papierwerk. Ook verzorg je de post, neem je de telefoon aan en ontvang je bezoekers. > Financieel administratief medewerker (niveau 3): Je voert boekhoudkundige gegevens in, controleert rekeningen en stelt facturen op. > Assistent-accountant (niveau 4): Je leert alles over balansen en jaarrekeningen en verzorgt de belastingaangiften. > Bedrijfsadministrateur (niveau 4): Je doet de administratie van een of meer bedrijven. Je voert financiële gegevens in en maakt daarvan rapportages. Domein Economie en administratie en verwerkt gegevens die nodig zijn om Je leert nauwkeurig werken en kunt goed een organisatie goed te laten functioneren. Je kunt je ontwikkelen op het secretariële, financiële, administratieve of juridische vlak. Ben je klantgericht, dienstverlenend samenwerken. Administratieve en financiële dienstverlening ROC Mondriaan Id college ROC leiden albeda college 2 BOL Bedrijfsadministratief medewerker 1 tot 2 1 11 15 16 17 22 23 33 36 39 40 47 59 63 69 74 77 zadkine en commercieel ingesteld? Heb je organisatietalent en goede communicatieve vaardigheden? Kies dan voor Economie en administratie. 2 BBL Bedrijfsadministratief medewerker 1,5 tot 2 33 36 39 40 47 59 63 2 BOL Secretarieel medewerker 1 tot 2 1 11 15 16 17 22 23 33 36 40 47 59 63 69 74 77 2 BBL Secretarieel medewerker 2 1 16 33 2 BOL Telefonist/receptionist 1,5 tot 2 33 36 40 47 59 63 69 77 85 2 BBL Telefonist/receptionist 2 33 3 BOL Financieel administratief medewerker 2 tot 3 1 4 15 16 17 20 21 22 23 33 39 40 47 59 63 66 74 77 85 Economie en administratie is onderverdeeld in: 3 BBL Financieel administratief medewerker 1,5 tot 3 1 16 33 39 40 47 59 63 4 BOL Assistent-accountant 1 tot 3 15 16 17 20 21 22 23 33 39 40 47 59 63 66 74 77 85 > Administratieve en financiële dienstverlening > Commerciële dienstverlening > Marketing en communicatie > Secretariële en juridische dienstverlening 4 BBL Assistent-accountant 1 tot 3 16 33 39 40 47 59 63 4 BOL Bedrijfsadministrateur 1 tot 3 1 4 15 16 17 20 21 22 23 33 39 40 47 59 63 66 74 77 85 4 BBL Bedrijfsadministrateur 1 tot 3 1 16 33 39 40 47 59 63 4 BOL Bedrijfsadministrateur (sprinttraject) 1 60 40 Wegwijs in het MBO 2015 4 Mbo-opleidingen per sector 41

Domein Economie en administratie Commerciële dienstverlening Kies je voor een commerciële opleiding? Dan heb je een vlotte babbel nodig. Je vindt het leuk om te adviseren en te verkopen. Ook kun je goed inspelen op de behoefte van de klant. Het werk is afwisselend en de omgeving is dynamisch. > Commercieel medewerker binnendienst (niveau 3): Je hebt vooral telefonisch contact met klanten en bent bezig met de directe verkoop, serviceverlening, administratieve werkzaamheden en klachtenbehandeling. > Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (niveau 4): Je adviseert klanten over spaarverzekeringen, schadeverzekeringen, eenvoudige levensverzekeringen en leningen. Marketing en communicatie Heb je organisatorisch talent en ben je flexibel ingesteld? Houd je van het organiseren van grote projecten en evenementen zoals voorstellingen, beurzen, open dagen en sponsoractiviteiten? Kies dan voor marketing en communicatie. Domein Economie en administratie Commerciële dienstverlening ROC Mondriaan Id COLLEGE ROC leiden albeda college 3 BOL Commercieel medewerker binnendienst 1,5 tot 2 9 15 16 20 22 23 33 39 53 60 77 3 BBL Commercieel medewerker binnendienst 1 tot 2 16 33 39 53 60 4 BOL ( Junior) accountmanager 1 tot 3 15 16 22 23 33 39 53 77 4 BBL (Junior) accountmanager 2 tot 3 33 39 53 4 BOL Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen 3 9 23 40 60 63 77 zadkine > Assistent communicatiemedewerker (niveau 4): Je helpt met het schrijven en controleren van teksten voor brochures, advertenties, mailings en websites. Ook assisteer je bij het maken van een communicatieplan en ontwikkel je communicatiemateriaal. Marketing en communicatie 4 BOL Assistent communicatiemedewerker 3 9 33 77 4 BOL Internationaal communicatiemedewerker 3 21 > Medewerker marketing en communicatie (niveau 4): Je werkt op een marketingafdeling, verkoopafdeling of bij een evenementenbureau. Jouw werkzaamheden bestaan uit: e-business, direct marketing, relatiebeheer en het organiseren van beurzen. ROC Mondriaan Id COLLEGE ROC leiden 4 BOL Marketing medewerker 3 9 16 20 21 22 23 33 77 4 BOL Medewerker evenementenorganisatie 3 9 16 21 22 23 33 66 4 BOL Medewerker evenementenorganisatie (internationaal) 3 60 4 BOL Medewerker marketing en communicatie 3 53 63 albeda college 4 BOL Redactioneel medewerker 3 86 zadkine Grafisch LYCEum 42 Wegwijs in het MBO 2015 4 Mbo-opleidingen per sector 43

Domein Economie en administratie Secretariële en juridische dienstverlening Ben je goed in organiseren en regelen? Kun je informatie opzoeken en overbrengen? En ben je daarnaast ook sociaal en communicatief ingesteld? Kies dan voor een regelbaan in de secretariële of juridische richting. > Secretaresse (niveau 3): Je bent de spil in een bedrijf of afdeling. Jouw taken bestaan onder andere uit het maken van afspraken, bijhouden van agenda s, notuleren van vergaderingen en het versturen van mailings naar klanten en bedrijven. > Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (niveau 4): Je werkt voor advocaten, notarissen en deurwaarders en bent hun rechterhand. > Medewerker personeel en arbeid (niveau 4): Je werkt op een uitzendbureau of afdeling personeelszaken en werft, selecteert en begeleidt personeel. Secretariële en juridische dienstverlening 3 BOL Secretaresse 2 tot 3 1 4 15 16 17 20 22 23 33 39 40 47 59 63 74 77 85 3 BBL Secretaresse 1,5 tot 3 1 16 33 39 40 47 59 63 4 BOL Directiesecretaresse/Managementassistent 1 tot 3 1 4 15 16 17 20 21 22 23 33 39 40 47 59 63 74 77 85 4 BBL Directiesecretaresse/Managementassistent 1 tot 3 1 16 33 39 40 47 59 63 4 BOL Directiesecretaresse/Managementassistent 3 21 60 (internationaal) 4 BOL Directiesecretaresse/Managementassistent 1,5 60 (sprinttraject - internationaal) 4 BOL Internationaal directiesecretaresse 3 4 BOL Juridisch medewerker 3 59 4 BOL Juridisch medewerker openbaar bestuur 2 tot 3 4 16 23 33 77 4 BBL Juridisch medewerker openbaar bestuur 2 tot 3 4 ROC Mondriaan Id COLLEGE ROC leiden albeda college zadkine Domein Economie en administratie 4 BOL Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening 2 tot 3 4 16 23 33 77 4 BBL Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening 2 tot 3 4 4 BOL Medewerker personeel en arbeid 2 tot 3 4 23 33 77 4 BBL Medewerker personeel en arbeid 2 tot 3 4 4 BOL Medewerker sociale zekerheid 2 tot 3 4 77 4 BBL Medewerker sociale zekerheid 2 tot 3 4 4 BOL Sociaal-maatschappelijke dienstverlener 3 tot 3,5 59 44 Wegwijs in het MBO 2015 4 Mbo-opleidingen per sector 45

Domein Handel en ondernemerschap Handel en ondernemerschap In de handel is geen dag hetzelfde. Of je nu in een winkel of voor een groothandel of multinational werkt: je krijgt telkens met de dynamiek van de markt te maken. Detailhandel en groothandel In de detailhandel werk je met producten die direct worden gekocht door de klant. Denk aan voedsel of kleding. Als verkoper ga je met klanten om en is je gedrag heel belangrijk. > Verkoper detailhandel (niveau 2): Je werkt in een winkel of magazijn en vindt het leuk om klanten te helpen bij wat ze zoeken. > Verkoopspecialist detailhandel (niveau 3): Je weet veel over de producten die je verkoopt. Als klanten advies nodig hebben, kunnen ze bij jou terecht. > Assistent-manager internationale handel buitendienst (niveau 4): Je gaat bij klanten op bezoek en houdt presentaties. Ook geef je veel informatie over de producten. Het hoort bij je werk te onderhandelen over prijzen. Domein Handel en ondernemerschap Belangrijk is dat je oog hebt voor de klant en commercieel en servicegericht bent ingesteld. Zoek de branche die bij je past, bijvoorbeeld mode, textiel, interieur, elektronica of voeding. Je bent in staat mensen te adviseren en allerlei vragen te beantwoorden. Als je bij een groothandel werkt, heb je veel contact met buitenlandse bedrijven. Detailhandel en groothandel ROC Mondriaan Id COLLEGE ROC leiden 2 BOL Verkoper BOL op de Winkelvloer 1 tot 1,5 36 53 albeda college 2 BOL Verkoper detailhandel 1 tot 2 9 16 17 22 23 33 36 39 53 60 63 69 77 88 2 BBL Verkoper detailhandel 1 tot 2 1 15 16 17 22 23 33 36 39 53 60 63 77 85 zadkine HMC ROTTERDAM 2 BOL Verkoper in de wijk 2 58 Handel en ondernemerschap is onderverdeeld in: 2 BOL BBL Verkoper Retail & Fashion 2 23 3 BBL Eerste verkoper 1,5 tot 2 36 39 53 63 3 BOL Verkoopadviseur wonen 3 88 > Detailhandel en groothandel > Management > Mode en interieur 3 BOL Verkoopspecialist detailhandel 1,5 tot 3 9 15 16 17 20 21 22 23 33 39 53 60 63 66 77 3 BBL Verkoopspecialist detailhandel 2 tot 3 1 15 16 17 22 23 33 77 85 3 BOL Verkoopspecialist mode 2 tot 3 9 23 3 BBL Verkoopspecialist mode 2 23 4 BOL Assistent-manager internationale handel binnendienst 3 39 53 60 4 BOL Assistent-manager internationale handel buitendienst 3 66 4 BOL BBL Manager groene detailhandel 4 4 BOL BBL Manager vershandel, logistiek en transport 3 46 Wegwijs in het MBO 2015 4 Mbo-opleidingen per sector 47