ECN-DOSIMETRIEDIENST - PERSOONSDOSISMETERS VOOR AL UW TOEPASSINGEN De Dosimetriedienst van ECN is een door de overheid erkende instelling tot het verstrekken van persoonlijke controlemiddelen zoals genoemd in artikel 25 van de Kernenergiewet. Alle uitvoerende werkzaamheden worden verricht bij ECN-dochter NRG, in de productgroep Radiation & Environment. EVEN VOORSTELLEN...NRG In 1997 besloten KEMA Nederland NV en ECN om hun nucleaire activiteiten te bundelen. Het resultaat, de Nuclear Research and Consultancy Group, afgekort NRG, is sinds 18 september 1998 een feit. Er werken ongeveer 250 personen en ECN is voor 70% aandeelhouder in NRG. NRG bestaat uit zeven productgroepen. In de productgroep Radiation & Environment zijn alle belangrijke stralingshygiënische onderwerpen geconcentreerd, zoals chemische en fysische analyses van (mogelijk) radioactieve monsters, management van radioactief afval, radiobiologie, transport van radioactieve materialen, decontaminatie, natuurlijke radioactiviteit (NORM), opleidingen stralingshygiëne (niveaus 3, 4 en 5) en de omgevingsen persoonsdosimetrie. Voor wat betreft radioactiviteit en ioniserende straling zijn we dus van alle markten thuis. 2
INLEIDING De Dosimetriedienst heeft als taak het verstrekken van persoonlijke controlemiddelen aan haar klanten, het periodiek uitlezen van deze controlemiddelen en rapporteren van de resultaten aan klant en overheid. In deze folder wordt uitgelegd hoe en waarmee we werken. Op de volgende pagina s vindt u: onze persoonsdosismeters gebruikersinstructies hoe wij onze gegevens rapporteren de gehanteerde voorwaarden tot verstrekking van persoonsdosismeters Een lijst met onze tarieven wordt als los vel met deze folder meegezonden. ONZE PERSOONSDOSISMETERS De door de ECN-Dosimetriedienst gebruikte persoonsdosismeters berusten op het principe van thermoluminescentie: de stralingsenergie blijft na bestraling in het detectormateriaal opgeslagen totdat het materiaal tot een paar honderd graden wordt verhit. De stralingsenergie komt dan weer vrij als uitgezonden licht. Hoe meer licht door onze uitleesapparatuur wordt gemeten, hoe hoger de stralingsdosis is geweest. De gebruikte materialen worden aangeduid als TLD s (thermoluminescentiedetectoren). Persoonsdosismeters die op dit principe berusten zijn heel bedrijfszeker en kunnen meestal wel tegen een stootje: ze bevatten immers geen batterij of electronische componenten. Als de dosismeters nat zijn geweest (bijvoorbeeld meegewassen met de labjas) of anderzins vuil zijn geworden, wordt de lichtopbrengst beïnvloed (en daarmee de dosis) en komt er vuiligheid in onze apparatuur waardoor de uitlezing van andere dosismeters weer wordt beïnvloed. Vermoedt u dat de persoonsdosismeter vuil zijn geworden, meld dit dan aan de Dosimetriedienst. Standaard verstrekken wij vier verschillende typen persoonsdosismeters: de bèta-/gammadosismeter Panasonic UD-802 voor het meten van β-, γ- en röntgenstraling de universeel- of neutronendosismeter Panasonic UD-813 voor het meten van β-, γ-, röntgenstraling en neutronen pleisters met TLD-materiaal voor de dosimetrie van extremiteiten (hand- of vinger- TLD s) kegeltjes: waterdichte, kegelvormige houders met daarin TLD-materiaal DE BÈTA-/GAMMADOSISMETER PANASONIC UD-802 De bèta-/gammadosismeter is geschikt voor het bepalen van de persoonsdosis ten gevolge van bèta- en/of gammastraling. De dosismeter is opgebouwd uit een doorzichtige plastic houder met daarin een cassette, die een slee met vier stralingsgevoelige elementen bevat. Gebruikersinstructie: Aan de voorzijde is de houder voorzien van een venster waardoor de bèta-straling naar binnen kan treden. Bij de omgang met open bronnen is het daarom noodzakelijk dat de dosismeter met de goede kant naar voren en op de kleding of labjas wordt gedragen. De beste plaats hiervoor is ter hoogte van de borstzak, maar aan de riem is ook goed. Bij de eerste verstrekking wordt de dosismeter met houder en daarna zonder houder verstuurd. U wordt verzocht bij de maandelijkse verwisseling zelf de houder om de 3
nieuwe dosismeter te plaatsen, en de oude dosismeter zonder houder aan ons te retourneren. De dosismeter is voorzien van een geel of rood etiket waarop de naam van de drager, de gebruiksperiode en het dosismeternummer vermeld staan. Als houder en dosismeter goed worden gedragen, is het etiket zichtbaar. Verwijder dit etiket niet. De persoonsdosismeter is een gevoelig meetinstrument, dat met enige zorg behandeld dient te worden. De dosismeter is niet waterdicht, bij gebruik in een natte omgeving moet de dosismeter onder de overkleding gedragen worden. Als de dosismeter niet in gebruik is moet deze in een omgeving bewaard worden, waar hij alleen aan de natuurlijke achtergrondstraling is blootgesteld. Deze achtergrondstraling telt namelijk niet mee bij de beroepsmatig opgelopen dosis en wordt dus door ons van de meetwaarden afgetrokken. Als de dosismeter aan de laboratoriumjas wordt bewaard bestaat er een kans dat hij in de was belandt. Hiertegen is de dosismeter niet bestand. Bij een dergelijke beschadiging wordt de kostprijs van de dosismeter in rekening gebracht. Als tijdens de werkzaamheden de dosismeter beschadigd of zoek raakt, is het in uw eigen belang dat u dit meldt, zodat wij u zo spoedig mogelijk een onbeschadigd exemplaar ter vervanging kunnen aanbieden. Bij maandelijkse verwisseling ontvangt u aan het eind van een kalendermaand de dosismeters voor de volgende periode met daarbij een brief waarin de wisseldatum voor de dosismeters en de uiterste instuurdatum voor de gedragen dosismeters wordt vermeldt. DE UNIVERSEEL- OF NEUTRONENDOSISMETER PANASONIC UD-813 De Universeeldosismeter bestaat uit een zwarte houder, waarin de casette met vier stralingsgevoelige elementen is ondergebracht. De dosismeter is zodanig ontworpen dat het mogelijk is alle combinaties van neutronen-, bèta- en gamma- en röntgenstraling te registreren. Gebruikersinstructie: Aan de voorzijde van de zwarte houder zit een venster waardoor bètastraling naar binnen kan treden. Aan de achterzijde zit ook een dicht venster, dat speciaal bedoeld is voor het meten van neutronen die door het lichaam worden teruggekaatst. Op deze wijze is het mogelijk ook snelle neutronen te detecteren. Uit het bovenstaande blijkt dat de dosismeter alleen correct werkt als hij op het lichaam gedragen wordt. De beste plaats hiervoor is ter hoogte van de borstzak, maar aan de riem is ook goed. Wel is het nodig de dosismeter met de goede kant naar voren en buiten op de kleding te dragen. Op de achterzijde staat ter waarschuwing BACK vermeld. Als de dosismeter voor andere doelen dan persoonsdosimetrie wordt gebruikt dient deze bevestigd te worden aan een fantoom. In een bureaula of aan de muur wordt de neutronenstraling niet goed geregistreerd! De stralingsgevoelige elementen werken alleen goed als deze in de houder zitten. Het is dus niet de bedoeling dat de dosismeter wordt opengemaakt. Als de dosismeter aan de laboratoriumjas wordt bewaard bestaat er een redelijke kans dat hij meegewassen wordt. Hiertegen is de dosismeter niet bestand. Bij ernstige beschadiging of vermissing wordt de kostprijs van de dosismeter in rekening gebracht. 4
Als tijdens de werkzaamheden de dosismeter beschadigd of zoek raakt, is het in uw eigen belang dat u dit meldt, zodat wij u zo spoedig mogelijk een onbeschadigd exemplaar ter vervanging kunnen aanbieden. De dosismeter wordt steeds compleet verzonden. Hij is voorzien van een geel of rood etiket waarop de naam van de drager, de gebruiksperiode en het dosismeternummer vermeld staan. Verwijder dit etiket niet. De Universeeldosismeter is een uiterst gevoelig meetinstrument dat met enige zorg behandeld dient te worden. Indien de dosismeter niet in gebruik is dient hij te worden bewaard in een omgeving, waar hij blootgesteld is aan de normale achtergrondstraling. Deze achtergrondstraling telt namelijk niet mee voor de beroepsmatig opgelopen dosis en wordt door ons van de meetwaarden afgetrokken. Bij maandelijkse verwisseling ontvangt u aan het eind van een kalendermaand de dosismeters voor de volgende periode met daarbij een brief waarin de wisseldatum voor de dosismeters en de uiterste instuurdatum voor de gedragen dosismeters wordt vermeld. EXTREMITEITEN DOSISMETERS Deze persoonsdosismeters zijn speciaal bedoeld om de oppervlaktedosis te meten, bijvoorbeeld op handen of vingers, waarvoor de wetgever een dosislimiet van 500 µsv heeft vastgesteld. Met deze dosismeters wordt gemeten of een blootgestelde werker de genoemde jaarlimiet niet overschrijdt. De extremiteitendosismeter bestaat uit een dun, soepel stukje teflon, waarin het TLDmateriaal verwerkt zit, lichtdicht verpakt in zwart plastic. De dosismeter is voorzien van een wit etiket met codenummer en wordt met plakband op de huid bevestigd. Elke maand worden de dosismeters gewisseld, maar ook langere draagperiodes zijn mogelijk. De minimaal aantoonbare dosis is ongeveer 0,2 msv. KEGELTJES Het TLD-materiaal zit in een waterdichte kegelvormige houder van aluminium. De kegeltjes worden vooral door diverse brandweerkorpsen gebruikt om bij calamiteiten, waarbij radioactieve stoffen betrokken zijn en waar men zodoende een relatief hoge stralingsdosis zou kunnen oplopen, aan de brandweerman of -vrouw mee te geven. De kegeltjes worden aan de voorzijde van de romp gedragen en kunnen met een veiligheidsspeld aan het pak bevestigd worden. Standaard worden ze elk kwartaal verwisseld, maar ook langere wisselperiodes zijn mogelijk. In dat geval wordt de minimaal aantoonbare dosis ook hoger. Voor de standaard wisselperiode is de minimaal aantoonbare dosis ongeveer 0,2 msv. 5
RAPPORTAGE Het doel van persoonlijke controlemiddelen is vast te stellen in welke mate personen die met radioactieve stoffen en/of ioniserende straling uitzendende toestellen werken aan ioniserende straling blootgesteld zijn geweest. De door ons gerapporteerde meetresultaten van de persoonsdosismeter moeten een maat zijn voor de effectieve dosis, de grootheid waarin ook de dosislimieten worden uitgedrukt. Conform de daarvoor geldende richtlijnen rapporteren wij het zogenaamde persoonsdosisequivalent H p (10) en voor de huiddosis H p (0.07), beiden uitgedrukt in sievert (afgekort Sv). Veelal wordt om praktische redenen een duizendste of een miljoenste deel van deze eenheid gebruikt: respectievelijk de millisievert (msv) en de microsievert (µsv). De dosimetriedienst rapporteert aan de opdrachtgever/klant of een door de opdrachtgever aangewezen persoon of dienst. De dragers van de persoonsdosismeters kunnen hun dosisgegevens aldaar inzien. Verder worden alle gegevens gerapporteerd aan het Nationaal Dosisregistratie en Informatiesysteem (NDRIS), beheerd door TNO Centrum voor Stralingsbescherming en Dosimetrie te Arnhem. Alle gerapporteerde meetwaarden zijn gecorrigeerd voor de dosisbijdrage van de natuurlijke achtergrondstraling en de nulwaarde van het meetsysteem. Als universele waarde voor de bijdrage van de natuurlijke achtergrondstraling hanteren wij 2,1 µsv per dag. Op sommige locaties kan dit een onder- of overschatting zijn. Vanwege onzekerheden in de wijze van bestraling en de achtergrondbijdrage, maar ook vanwege statistische variaties in de metingen is de minimaal aantoonbare dosis bij de bèta-gamma-dosismeter ongeveer 0,05 msv. Bij de neutronen-bèta-gamma-dosismeter is de minimaal aantoonbare dosis voor bèta- en gammastraling ongeveer 0,1 msv en voor neutronen, afhankelijk van de gebruikte neutronenbron, 0,1-0,5 msv. In de rapportage worden daarom dosiswaarden kleiner dan de bovengenoemde drempeldoses gerapporteerd als niet aantoonbaar. De dosisbijdrage van neutronen zit verwerkt in de gerapporteerde waarde voor het persoonsdosisequivalent, maar wordt ter informatie ook nog eens apart vermeld. U hoeft dus zelf geen dosisgegevens bij elkaar op te tellen. Daarnaast rapporteren wij de cumulatieve dosis van het lopende jaar. VOORWAARDEN TOT VERSTREKKING VAN PERSOONSDOSIS- METERS Begrippen: wisseldatum: de datum waarop men een nieuw verstrekte persoonsdosismeter gaat dragen en de dosismeter van de periode daarvoor niet meer gebruikt; deze datum is de eerste maandag van iedere kalendermaand bij maandelijkse verwisseling van dosismeters, en de eerste maandag van de maanden januari, april, juli en oktober bij drie-maandelijkse verwisseling (wisseling per kwartaal) gebruiksperiode: de periode tussen twee wisseldata, ofwel de periode waarin men geacht wordt de verstrekte persoonsdosismeter te dragen; bij maandelijkse verwisseling is deze periode vier of vijf weken, bij drie-maandelijkse verwisseling (wisseling per kwartaal) ongeveer drie maanden uiterste inleverdatum: de datum na afloop van de gebruiksperiode waarop de verstrekte dosismeter weer door NRG terugontvangen moet zijn; deze datum is de derde maandag van de maand bij maandelijkse verwisseling van dosismeters, en de derde maandag van de maanden januari, april, juli en oktober bij drie-maandelijkse verwisseling/wisseling per kwartaal 1. Abonnementen gaan in op een wisseldatum. 2. Aanvraag van een nieuw abonnement dient voor de uiterste inleverdatum voorafgaande aan de wisseldatum te geschieden. 6
3. Abonnementen kunnen uitsluitend na het verstrijken van een gebruiksperiode worden beëindigd. 4. Het opzeggen van een abonnement dient voor de uiterste inleverdatum voorafgaande aan de wisseldatum te geschieden. 5. Voor het aanmaken van een nieuw debiteuradres wordt éénmalig f 150,00 administratiekosten in rekening gebracht. 6. De abonnementsprijs is bij vooruitbetaling verschuldigd. 7. Facturering van het aantal per 1 januari geldende abonnementen vindt per die datum plaats. 8. Alle prijzen zijn exclusief omzetbelasting. 9. Betaling binnen 30 datum na factuurdatum. 10. De persoonsdosismeters worden in bruikleen gegeven en blijven derhalve eigendom van NRG. 11. Bij maandelijkse verwisseling is de wisseldatum de eerste maandag van de kalendermaand. Indien de Dosimetriedienst in geval van overmacht of andere speciale omstandigheden niet tijdig nieuwe dosismeters kan leveren, kan de gebruiker worden gevraagd de dosismeters op een later tijdstip te wisselen. 12. Heeft men geen dosismeters ontvangen dan dient men dit binnen een week na de beoogde wisseldatum schriftelijk te melden aan de Dosimetriedienst, daar men anders geacht wordt de dosismeters te hebben ontvangen. 13. Terugzending van dosismeters franco aan: NRG - Radiation & Environment Dosimetriedienst, gebouw 015.101 Postbus 25 1755 ZG PETTEN 14. Indien dosismeters worden terugontvangen later dan uiterste inleverdatum wordt f 5,00 per te laat ingeleverde dosismeter in rekening gebracht. 15. Indien volgens onze administratie aan één persoonsnummer drie dosismeters zijn toegekend, wordt voor de volgende gebruiksperiode niet automatisch een nieuwe dosismeter verstrekt. 16. Bij verlies of ernstige beschadiging van een dosismeter wordt de vervangingswaarde in rekening gebracht. Deze vervangingswaarde van dosismeters en houders staat op de tarievenlijst vermeld. 17. Dosismeters die een half jaar na de uiterste inleverdatum nog niet zijn ingeleverd worden als verloren beschouwd. Ook in dat geval wordt de vervangingswaarde in rekening gebracht. 18. Voorwaarde voor het aangaan van een abonnement en/of het ter beschikking stellen van een dosismeter is dat u afstand doet van ieder recht op aansprakelijkheidsstelling en u zich tegenover ons verplicht tot vrijwaren voor iedere aansprakelijkheid jegens derden. 19. Voor zover daarvan in het bovenstaande niet is afgeweken, is van toepassing de Regeling van de Verhouding tussen Opdrachtgever en Adviserend Ingenieursbureau (RVOI - 1998), zoals gedeponeerd bij de Arrondissementsrechtbank te s-gravenhage op 12 november 1997. Dat houdt in dat door u gehanteerde algemene voorwaarden ons niet binden. NADERE INFORMATIE Voor vragen, opmerkingen of inlichtingen over persoonsdosimetrie of gerapporteerde meetresultaten en voor het aanvragen van abonnementen: ir. F.S. Draaisma H.W. Verhagen telefoon: (0224) 56 4048 (b.g.g. 4234) telefoon: (0224) 56 4228 (b.g.g. 4234) fax: (0224) 56 3491 fax: (0224) 56 3491 e-mail: draaisma@nrg-nl.com e-mail: verhagen@nrg-nl.com 7