Gevelbeplating Door H. Koelemij (TNO Bouw) Gevelbeplating Een gevel van gevelbeplating bestaat uit een buitenspouwblad van een plaatmateriaal (gevelplaat) met daarachter een constructie en een geventileerde spouw. De eigenschappen en de voor- en nadelen van de verschillende materialen voor gevelplaten zijn hieronder kort weergegeven: HPL-platen High Presure Laminated (HPL)-platen zijn platen die zijn samengesteld uit cellulose lagen (papier) of houtvezels met een hars. Aan de zichtzijde van de plaat is een gekleurd (al dan niet met een print) decorpapier aangebracht. Het oppervlak van de plaat is voorzien van een beschermende coating. Over het algemeen is dit type plaat duurzaam en onderhoudsarm (hoeft alleen schoongemaakt te worden, niet geschilderd). Nadeel van dit type plaat is dat de uitzetting van de plaat relatief groot is (circa 2,5 mm per meter). Bekende merknamen zijn; Trespa, Abet en Ki-kern. Triplex Triplex platen zijn platen van kruislings verlijmde fineren. Afhankelijk van de kwaliteit van de verlijming is de plaat toepasbaar voor en buitentoepassing als gevelplaat (klasse @; non covered exterior). Ook de houtsoort van de fineren is van belang voor de duurzaamheid. Triplex platen kunnen alleen worden toegepast als ze rondom zijn voorzien van een coating. Voordeel van triplex platen is de uitstraling en de eenvoudige verwerking. Nadelen van triplex is dat de platen regelmatig moeten worden geschilderd. Mineraal gebonden platen Mineraal gebonden platen zijn platen samengesteld uit vezels (bijvoorbeeld hout of glas) met een mineraal als bindmiddel (zoals cement). Vaak is de buitenzijde van de plaat voorzien van een coating om de plaat een kleur te geven en de wateropname te beperken. Mineraal gebonden platen zijn duurzaam. Nadeel van dit type plaat is de kwetsbaarheid voor mechanische beschadigingen en het krimpen en zwellen van de plaat als gevolg van vocht. Gevelplaten in relatie tot het milieu Een gevel met rabatdelen bestaat uit een buitenspouwblad met rabatdelen met daarachter een constructie en een geventileerde spouw. De eigenschappen en de voor- en nadelen Pagina 1 van 10 SamCreates bv 2009
van de verschillende materialen waarvan rabatdelen kunnen worden vervaardigd zijn hieronder kort weergegeven: Houten rabatdelen De meest bekende houtsoort voor houten rabatdelen is Western Red Cedar (WRC). Western Red Cedar kan met en zonder een afwerking van een verflaag worden toegepast. Zonder afwerking zal het WRC in een paar jaar vergrijzen. Iets minder vaak worden de houtsoorten lariks en vuren toegepast. Deze houtsoorten dienen eerst te worden verduurzaamd (behandeling tegen schimmelaantasting). Nadeel van houten rabatdelen is dat wanneer er een coating is aangebracht deze regelmatig moet worden onderhouden. Voordeel van houten rabatdelen is de eenvoudige verwerkbaarheid en de natuurlijke uitstraling (indien het zonder afwerking of met een transparante afwerking wordt toegepast). van kunststof of composiet materialen Kunststof of kunststof in combinatie met houtvezels (composiet materialen) worden gebruikt voor de vervaardiging van rabatdelen. Voordeel van dit type materiaal is de hoge duurzaamheid. Nadelen zijn het (soms) beperkt aantal kleuren dat kan worden geleverd, het niet kunnen overschilderen van de delen en het uitzetten onder invloed van temperatuur en/of vocht (composiet materialen). Metalen rabatdelen vervaardigd van verzinkt staal, zink, RVS, koper of gecoat Aluminium. Voordeel van metalen rabatdelen is dat deze onderhoudsvrij zijn en licht in het gewicht. Nadeel is dat mechanische beschadigen moeilijk zijn te herstellen. in relatie tot het milieu In het geval van houten rabatdelen is er sprake van een hernieuwbare grondstof. Dit wil zeggen dat bij voldoende aanplant van nieuwe bomen de grondstof onuitputtelijk is. Indien het hout een FSC-certificaat (of vergelijkbaar) heeft dan is het afkomstig uit een duurzaam beheerd bosgebied. Dit wil zeggen dat de belasting op de natuurlijke omgeving minimaal is en de locale bevolking een eerlijke prijs krijgt voor het hout. Voor zover bekend is er op dit moment geen Western Red Cedar beschikbaar met FSC-certificaat. Vuren en lariks zijn wel met een dergelijk certificaat beschikbaar. Afhankelijk van de producent zijn kunststof rabatdelen vervaardigd van gerecycled kunststof. In het geval van composiet materialen zijn de houtvezels (is ca. 70% van het materiaal) vaak afkomstig uit duurzaam beheerd bosgebied. Pagina 2 van 10 SamCreates bv 2009
Waar moet je opletten Gevelplaten De opbouw en uitvoering van een gevel met gevelplaten is zodanig dat de uitvoer ook door een doe-het-zelver gedaan kan worden. Bij de vervaardiging van de gevel zijn er de volgende aandachtspunten: Algemeen In het overgrote deel van de gevallen zal de achterliggende constructie zijn samengesteld uit een gemetseld binnenspouwblad (binnenmuur van de gevel) waarvoor een regelwerk is geplaatst met daartussen een isolatiemateriaal of een binnenspouwblad vervaardigd van een Hout Skelet Bouw constructie (HSB) waarbij tussen houten staanders een isolatiemateriaal is aangebracht. Vanaf het binnenspouwblad dient de bekleding van de gevel met gevelplaten als volgt te zijn opgebouwd: Aanbrengen van een vochtkerende, dampopen folie. Deze folie dient er voor dat het isolatiemateriaal en de constructie niet nat kan worden van vocht dat achter de gevelplaten terecht komt. Hierom moet de folie gesloten (zonder open naden) over het isolatiemateriaal en de constructie worden aangebracht. Ter plaatse van aansluitingen met kozijnen en/of andere geveldelen moet er voor gezorgd worden dat vocht (water) dat tegen de folie komt naar buiten toe wordt afgevoerd! Aanbrengen van een (verticaal) regelwerk. Het verticale regelwerk heeft als functie het creëren van een spouw achter de gevelplaat en dient als ondergrond waarop de gevelplaat wordt bevestigd. Uitgaande van een houten constructie (bij het overgrote deel van de woningen het geval) kan het beste gekozen worden voor verduurzaamd vuren of hardhout. Geadviseerd wordt om voor het regelwerk een dikte van minimaal 15 mm te kiezen. Door het regelwerk verticaal aan te brengen wordt voorkomen dat er water op horizontale delen kan blijven staan. In het uitzonderlijke geval dat het regelwerk alleen horizontaal aangebracht kan worden dienen er ventilatieopeningen in het regelwerk te worden aangebracht. Ventilatie openingen. De gevelplaten dienen zo te worden geplaatst dat er aan de onderzijde van de onderste plaat en de bovenzijde van de bovenste plaat voldoende openingen zijn naar de ruimte (spouw) achter de platen. Deze ventilatieopeningen dienen voor het afvoeren van vochtige lucht die soms achter de gevelplaat aanwezig kan zijn. Door het toepassen van een goede spouw en voldoende ventilatie openingen wordt houtrot en kromtrekken van gevelplaten voorkomen. Pagina 3 van 10 SamCreates bv 2009
HPL-platen HPL-platen hebben een relatief grote uitzetting en krimp waarmee rekening gehouden dient te worden bij de bevestiging ervan. Indien deze platen met schroeven op de achterconstructie worden bevestigd dan dienen de schroefgaten in de plaat minimaal 3 mm ruimer te worden geboord. Ook dient er een open naad tussen de platen (zowel horizontaal als verticaal) te worden gehouden van minimaal 10 mm om de platen voldoende ruimte te geven uit te kunnen zetten. Triplex De triplex platen kunnen alleen worden toegepast indien deze zijn afgewerkt met een verflaag van minimaal 80 μm aan de zichtzijde en aan de niet zichtzijde een verflaag van minimaal 40 μm. Daarbij dienen de randen van de platen te zijn voorzien van ronde kanten en te worden afgedicht (geschilderd) met daarvoor speciaal ontwikkeld afdichtmiddel of verf. Het afdichten dient zo te worden uitvoert dat er geen ruw houtoppervlak meer zichtbaar is. Niet goed afgewerkte en afgedichte triplex platen zullen vocht (water) opnemen en na enkele jaren delamineren (langs de randen uit elkaar vallen). Indien de platen met schroeven worden bevestigd dient ook ter plaatse van de bevestiging de verflaag goed hersteld te worden. Bij de bevestiging van de gevelplaat in de gevel dienen de verticale naden tussen de triplex delen circa 10 mm vrij gehouden te worden om deze bereikbaar te houden voor onderhoudt (horizontale naden vrijhouden voor ventilatie!). Mineraal gebonden platen Mineraal gebonden platen hebben een relatief grote uitzetting en krimp waarmee rekening gehouden dient te worden bij de bevestiging ervan. Indien deze platen met schroeven op de achterconstructie worden bevestigd dan dienen de schroefgaten in de plaat minimaal 2 mm ruimer te worden geboord. In verband met de kwetsbaarheid van de plaat moet ook de bevestigingsgaten op voldoende afstand van de rand van de plaat worden geboord. Ook dient er een open naad tussen de platen (zowel horizontaal als verticaal) te worden gehouden van minimaal 10 mm om de platen voldoende ruimte te geven uit te kunnen zetten. De opbouw en uitvoering van een gevel met gevelplaten is zodanig dat de uitvoer ook door een doe-het-zelver gedaan kan worden. Bij de vervaardiging van de gevel zijn er de volgende aandachtspunten: Algemeen (zie gevelplaten) Pagina 4 van 10 SamCreates bv 2009
Houten rabatdelen Indien de rabatdelen worden toegepast met een afwerklaag dan dienen deze rondom te zijn afgewerkt met een verflaag van minimaal 80 μm. De bevestiging van rabatdelen vindt plaats met één enkele nagel per achterliggende houten regel. Plaatsing van de nagel is aan de groefzijde van het rabat. Meerdere nagels per achterliggende regel kan leiden tot scheurvorming in het houten rabat. Bij de bevestiging van houten rabatdelen in de gevel dienen de kopse kanten circa 10 mm vrij gehouden te worden om deze bereikbaar te houden voor onderhoudt. Tussen de rabatdelen dient een ruimte vrij gehouden te worden van 2-4 mm (hoe breder het rabat hoe groter de ruimte) voor het uitzetten van de rabatdelen in de breedte richting. Voor houtsoorten zoals Western Red Cedar is het gebruik van RVS bevestigingsmiddelen noodzakelijk. Kunststof rabatdelen Bevestiging van kunststof rabatdelen is sterk afhankelijk van de materiaaleigenschappen. Voor bevestiging wordt geadviseerd het montagevoorschrift te raadplegen. De volgende opmerkingen kunnen als algemene aandachtspunten worden beschouwd: In de meeste gevallen kan de bewerking van de kunststofdelen plaatsvinden met gereedschappen die ook geschikt zijn voor de bewerking van hout. Aan de uiteinde van de rabatdelen dient voldoende ruimte vrij gehouden te worden (10-12 mm) om uitzetting van het rabat mogelijk te maken. Ook dienen de rabatdelen niet te strak tegen elkaar geplaatst te worden om uitzetting in de breedte richting mogelijk te maken. Voor de bevestiging zijn bij diverse type kunststof rabatdelen bevestigingssleuven aangebracht. Schroeven dienen vast (zonder in het kunststof te drukken) en in het midden van de sleuf geplaatst te worden om uitzetting van de rabatdelen mogelijk te maken. Metalen rabatdelen Bevestiging van metalen rabatdelen is sterk afhankelijk van de materiaaleigenschappen. Voor bevestiging wordt geadviseerd het montagevoorschrift te raadplegen. De volgende opmerkingen kunnen als algemene aandachtspunten worden beschouwd: Voor de bewerking van de metalendelen kan alleen worden uitgevoerd met daarvoor geschikt gereedschap (voor metaalbewerking). Aan de uiteinde van de rabatdelen dient voldoende ruimte vrij gehouden te worden om uitzetting van het rabat mogelijk te maken. Ook dienen de rabatdelen niet te strak tegen elkaar geplaatst te worden om uitzetting in de breedte richting mogelijk te maken. Pagina 5 van 10 SamCreates bv 2009
Voor de bevestiging zijn bij diverse type metalen rabatdelen bevestigingssleuven aangebracht. Schroeven dienen vast (zonder in het metaal te drukken) en in het midden van de sleuf geplaatst te worden om uitzetting van de rabatdelen mogelijk te maken. De arbeid Zelf doen is natuurlijk goedkoper dan laten doen door ingehuurde arbeidskrachten. Bij het laatste maakt het verschil of men gebruik maakt van een zogeheten ZZP-er (Zelfstandige zonder personeel) die geen of zeer weinig overhead heeft, een kleine plaatselijke aannemer of een gerenommeerd, gecertificeerd groot bedrijf met aantoonbaar goed opgeleide en ervaren vaklieden. Een risico analyse Gevelbeplating Algemeen Om op lange termijn schade aan de constructie en/of de toegepaste gevelplaten te voorkomen is een juiste opbouw van de constructie noodzakelijk. Een juiste opbouw voorkomt dat delen van de constructie nat kunnen worden (door bijvoorbeeld het gebruik van een vochtkerende dampdoorlatende folie) en dat het vocht dat achter de gevelplaat komt weer zo snel mogelijk kan weg ventileren. Veel voorkomende fouten in de constructie zijn: Onvoldoende ventilatieruimte aan de achterzijde van de gevelplaten waardoor gevelplaten kromtrekken, loskomen van de gevel en op lange termijn materialen worden aangetast. Het afsluiten van de ventilatieopeningen aan de onder- en/of bovenzijde van de gevel. Door het plaatsen van (een verhoogde) bestrating tegen de onderzijde van de gevelplaten wordt de ventilatie hier geblokkeerd en kan er vochtophoping plaatsvinden. Ook het plaatsen van een daktrim tegen de bovenzijde van de gevelplaat zonder een ruimte tussen de daktrim en de gevelplaat wordt vaak geconstateerd en voorkomt een goede doorgaande ventilatie. Het niet afwaterend aansluiten van de vochtkerende dampdoorlatende folie op de overige geveldelen. Hierdoor kan water achter de gevelplaat terechtkomen in de constructie met lekkage (binnen) en op lange termijn aantasting van materialen als gevolg. Pagina 6 van 10 SamCreates bv 2009
Algemeen (zie gevelplaten) Houten rabatdelen De verflaag op houten rabatdelen moet voorkomen dat het hout niet nat kan worden. Als het hout (langdurig) te nat is dan kan de verflaag onthechten (loslaten) en, afhankelijk van de houtsoort, er op langere termijn zelfs houtrot ontstaan. Afhankelijk van de belasting door de zon, regen en wind kan de keuze voor een kleur of een transparante afwerking invloed hebben op de duurzaamheid en/of het onderhoud van het houten rabat. Geadviseerd wordt om niet te kiezen voor een donkere kleur of een transparante afwerking op rabat van naaldhout (uitzondering hierop is de houtsoort Western Red Cedar). Bij de toepassing van Western Red cedar rabatdelen die niet zijn voorzien van een coating moet rekening gehouden worden met het vergrijzen van het hout. Dit is een natuurlijk proces dat optreedt onder invloed van het weer (zon en regen). Tijdens dit proces zullen delen die het beest zijn bloot gesteld aan het weer ook het snelst vergrijzen. Hierdoor treden kleurverschillen op die na een aantal jaren zullen verdwijnen. Kunststof rabatdelen Kunststof heeft een hoge uitzetting bij opwarming van het materiaal. Bij lange lengte kunststof rabatdelen die zijn voorzien van een donkere kleur (donkere kleuren absorberen warmte) kan dit bij een zonbelasting leiden tot kromtrekken. Geadviseerd wordt om in het ontwerp hier rekening mee te houden. Beschadigingen aan kunststof rabatdelen zijn moeilijk te repareren. Op plaatsten in gebouwen waar sprake is van een verhoogd risico op beschadigingen (zoals plaatsen op de gevel waar fietsen tegenaan geplaatst kunnen worden), kan de keuze voor een ander materiaal worden overwogen. Metalen rabatdelen Metaal heeft een hoge uitzetting bij opwarming van het materiaal. Bij lange lengte metalen rabatdelen die zijn voorzien van een donkere kleur (donkere kleuren absorberen warmte) kan dit bij een zonbelasting leiden tot kromtrekken. Geadviseerd wordt om in het ontwerp hier rekening mee te houden. Beschadigingen aan metalen rabatdelen zijn moeilijk te repareren. Op plaatsten in gebouwen waar sprake is van een verhoogd risico op beschadigingen (zoals plaatsen op de gevel waar fietsen tegenaan geplaatst kunnen worden), kan de keuze voor een ander materiaal worden overwogen. Pagina 7 van 10 SamCreates bv 2009
wanneer kies je wat Belangrijk bij de renovatie / restauratie van een woning is de oorspronkelijke uitstraling van de woning. Indien een woning wordt voorzien van een geheel of gedeeltelijk nieuwe gevel waarbij gebruik wordt gemaakt van andere materialen anders dan de oorspronkelijke,wordt geadviseerd om vooraf te beoordelen of dit geen (negatieve) gevolgen heeft voor de uitstraling van de volledige woning. Aandachtspunten hierbij zijn; type materiaal, kleur van het materiaal en afmetingen van de stenen/gevelplaten/rabatdelen. Naast het uiterlijk van de gevel is ook de kostprijs en zijn de kosten voor onderhoud belangrijk bij de keuze voor het type gevelmateriaal. Gevelplaten Het overgrote deel van de gevelplaten zijn duurzaam en onderhoudsarm. In de meeste gevallen wil dit zeggen dat deze gedurende de levensduur alleen gereinigd en niet geschilderd hoeven te worden. Dit heeft grote voordelen voor die delen van de gevel die moeilijk bereikbaar zijn. Een uitzondering hierop is triplex gevelplaten die periodiek geschilderd moeten worden. Daarnaast is een constructie met gevelplaten een relatief eenvoudige oplossing voor het isoleren van een gevel. In dit geval is het waterdicht aansluiten met de overige geveldelen (zoals kozijnen) wel een belangrijk aandachtspunt. Een gevel voorzien van gevelplaten kan door een doe-het-zelver met ervaring worden vervaardigd. Van oudsher wordt voor gevelbekleding rabat of vergelijkbare type bekledingen toegepast. Keuze voor dit type gevelbekleding heeft dan ook vaak te maken met de gewenste uitstraling van de woning. Afhankelijk van de grondstof en de afwerking kan regelmatig onderhoud noodzakelijk zijn (bijvoorbeeld hout afgewerkt met een verflaag). Zeker bij grote gevelvlakken en moeilijk bereikbare geveldelen zoals delen van een dakkapel is het belangrijk om in de keuze van het materiaal hiermee rekening te houden. Pagina 8 van 10 SamCreates bv 2009
bij renoveren hoort ook bij het opwaarderen van bestaande situaties. Gevelplaten HPL-platen en mineraal gebonden platen kunnen niet worden overgeschilderd. Onderhoudt van de platen bestaat uit het reinigen van het oppervlak met water en schoonmaakmiddel (geen schuurmiddel). Bij grote beschadigingen van dit type gevelplaat kan vervanging van de plaat worden overwogen. Indien 1 of meerdere platen van een gevel vervangen worden dan dient er rekening gehouden te worden met de mogelijkheid van kleurverschillen. De mate van verkleuring van de gevelplaat is afhankelijk van de kwaliteit van de plaat met de daarop aangebracht coating en de weersbelasting van de plaat op de gevel. Bij een gevelbekleding met triplex is het belangrijk om de verflaag regelmatig te onderhouden. Onderhoud is hierbij afhankelijk van de weersbelasting op het gevelelement en de kleur van de afwerking. Voor een transparante verflaag wordt geadviseerd deze ieder jaar bij te werken en om de circa twee jaar volledig over te schilderen. Voor een dekkende verflaag wordt geadviseerd deze om de twee tot drie jaar bij te werken en vier tot zes jaar volledig over te schilderen. Kunststof en metalen rabatdelen kunnen vaak niet worden overgeschilderd. Onderhoudt van de delen bestaat in dat geval uit het reinigen van het oppervlak met water en schoonmaakmiddel (geen schuurmiddel). Deelvervanging is vaak niet eenvoudig omdat de delen onderling gekoppeld zijn. Indien deelvervanging mogelijk is dan dient er rekening gehouden te worden met de mogelijkheid van kleurverschillen. De mate van verkleuring van kunststof en metalen rabatdelen is afhankelijk van de kwaliteit van het materiaal, de kwaliteit van de daarop aangebracht coating (indien van toepassing) en de weersbelasting op de gevel. Bij een gevelbekleding met afgewerkte houten rabatdelen is het belangrijk om de verflaag regelmatig te onderhouden. Onderhoud is hierbij afhankelijk van de weersbelasting op het gevelelement en de kleur van de afwerking. Voor een filmvormende (geen beits die in het hout trekt) transparante verflaag wordt geadviseerd deze ieder jaar bij te werken en om de circa twee jaar volledig over te schilderen. Voor een dekkende verflaag wordt geadviseerd deze om de twee tot drie jaar bij te werken en vier tot zes jaar volledig over te schilderen. Houten rabatdelen die zijn afgewerkt met een beitsachtig product hoeven minder vaak geschilderd te worden. Pagina 9 van 10 SamCreates bv 2009
en natuurlijk waar moet je zijn Brancheorganisaties voor metselwerk De fabrikanten van metselsteen en prefab metsel- en voegmortel zijn verenigd in zogeheten brancheorganisaties en dat geldt ook voor metsel- en voegbedrijven. Daarnaast bestaan er normen en aanbevelingen voor zowel de materialen als de uitvoering. In sommige bouwmarkten zijn folders met betrekking tot het uitvoeren van specifieke klussen verkrijgbaar. Veel informatie is te vinden op internet. Gevelplaten Het vervangen van bestaande gevelplaten voor nieuwe kan eenvoudig door de doe-hetzelver worden uitgevoerd. Ook de opbouw van de constructie voor een eenvoudige gevel kan door een doe-het-zelver worden uitgevoerd indien rekening wordt gehouden met de noodzakelijke aandachtspunten. Voor het laten uitvoeren van werkzaamheden aan de gevel wordt geadviseerd en aannemer te kiezen die is aangesloten bij BouwGarant. Voor de gevelplaat wordt geadviseerd te kiezen voor en gevelplaat voorzien van een KOMO-certificaat. Met een dergelijk certificaat is een minimale kwaliteit gewaarborgd. Het vervangen van bestaande rabatdelen voor nieuwe kan eenvoudig door de doe-hetzelver worden uitgevoerd. Ook de opbouw van de constructie voor een eenvoudige gevel kan door een doe-het-zelver worden uitgevoerd indien rekening wordt gehouden met de noodzakelijke aandachtspunten. Voor het laten uitvoeren van werkzaamheden aan de gevel wordt geadviseerd en aannemer te kiezen die is aangesloten bij BouwGarant. Schilderwerk kan zelf worden uitgevoerd. Indien het schilderwerk uitbesteedt moet worden dan wordt geadviseerd een onderhoudsbedrijf dat bij de FOSAG is aangesloten te benaderen Voor de levering van houten rabatdelen wordt geadviseerd zich te wenden tot bedrijven die zijn aangesloten bij de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) Pagina 10 van 10 2009 SamCreates bv