Open Data Handleiding

Praktijkgerichte handleiding voor de publicatie en het beheer van Open Data met behulp van het Vlaams Open Data Portaal Contactpersoon: Noël Van Herreweghe Programma-manager Open Data bij de Vlaamse overheid http://overheid.vlaanderen.be/opendata opendatat@vlaanderen.be

VOORWOORD Open Data zijn gegevens of informatie die door de overheid verzameld worden in het kader van haar openbare taak, waar geen of minimale beperkingen op rusten, die elektronisch beschikbaar zijn en gebruik maken van open standaarden. Bij de Vlaamse overheid zijn Open Data de norm. De Vlaamse overheid beschikt over een schat aan informatie op uiteenlopende terreinen. Naar aanleiding van de omzetting van de (herziene) PSI-richtlijn zullen deze gegevens grotendeels en in toenemende mate voor hergebruik ter beschikking komen. Hergebruik van overheidsinformatie houdt in dat gegevens voor zowel niet-commerciële als commerciële doeleinden kunnen gebruikt worden, gratis of tegen een billijke vergoeding. Hergebruik bestaat vandaag ook al, maar kan een enorme impuls krijgen wanneer overheidsinformatie vrijelijk als Open Data ter beschikking komt. Het ontsluiten van informatie als Open Data is relatief nieuw en brengt allerlei vragen met zich mee, bijvoorbeeld over het belang van Open Data, de technische implicaties en de van toepassing zijnde wetgeving. Voorlichting, overleg en communicatie zijn daarom erg belangrijk. Vlaanderen is één van de koplopers in Europa met betrekking tot het beschikbaar stellen van overheidsdata en informatie. Zowel op strategisch, inhoudelijk als juridisch en technisch vlak zijn de nodige stappen gezet om de vrijgave van Open Data te faciliteren en aan te moedigen. Deze handleiding bevat de belangrijkste achtergrondinformatie over Open Data, samen met concrete richtlijnen voor het effectief ter beschikking stellen van Open Data. Noël Van Herreweghe, programma-manager Open Data bij de Vlaamse overheid

Inhoudsopgave 1 INTRODUCTIE 4 1.1 Open Data? 4 1.2 Open Data bij de Vlaamse overheid 4 1.3 Omzetting psi-richtlijn 6 1.4 Vlaams Open Data portaal 6 1.5 Waarom een Open Data handleiding? 7 2 SELECTEER UW DATASET(S) 8 2.1 Voorafgaande juridische toetsing 8 2.2 Criteria en prioriteiten 10 3 KIES EEN MODELLICENTIE 12 3.1 Voorafgaande beslissing omtrent vergoedingen 12 3.2 Voorafgaande beslissing omtrent de mogelijke categorieën van gebruik 13 3.3 Keuze van een modellicentie 13 4 ONTSLUIT UW BRONGEGEVENS 15 4.1 Achterliggende gedachte: gebruik van ETL technieken 15 4.2 Scenario s voor het ontsluiten van brongegevens 16 4.3 Ontsluiting van geografische gegevens in Vlaanderen 25 5 STRUCTUREER UW DATASET(S) 29 5.1 Minimale vereisten 29 5.2 Standaarden, open formaten en API S 30 5.3 Maturiteitsmodel voor Open Data 33 6 PUBLICEER UW DATASET(S) 34 6.1 Voorafgaande toetsing 34 6.2 Functionele vereisten voor een Open Data portaal 34 6.3 Functionele match van het Vo Open Data portaal 35 6.4 Voordelen van het Vo Open Data portaal 36 6.5 Visualisatie van datasets 37 7 DOCUMENTEER UW DATASET(S) 39 7.1 Open Data contactpunt 39 7.2 Contactadres voor informatie en feedback 39 7.3 (Her)gebruiksvoorwaarden 40 7.4 Vergoedingen 40 7.5 Garanties betreffende de beschikbaarheid 41 7.6 Bijsluiter 41 7.7 Taal van de website 42 8 MAAK UW DATASET(S) VINDBAAR 43 8.1 Metadata 43 8.2 Hoe dataset(s) registreren op het Vo Open Data portaal 45 8.3 Overzicht rollen Vo Open Data portaal 48 8.4 Open Data portaal functionaliteit voor een gebruiker 49 8.5 Open Data portaal functionaliteit voor een beheerder 53 8.6 CKAN testplatform 60 9 EVALUEER UW OPEN DATA PRAKTIJK 61 BIJLAGE 1 MASTER DATA MANAGEMENT 62 BIJLAGE 2 TOEVOEGEN VAN METADATA 65 BIJLAGE 3 METADATA RICHTLIJNEN 73 BIJLAGE 4 LINKED OPEN DATA INTRODUCTIE 78 BIJLAGE 5 HOE EEN DCAT-AP COMPATIBELE FEED AANLEVEREN ALS INSTANTIE? 83 BIJLAGE 6 BINDENDE AFSPRAKEN COÖRDINATIECOMITÉ VDI VAN 29 JANUARI 2015 87 BIJLAGE 7 BINDENDE AFSPRAKEN COÖRDINATIECOMITÉ VDI VAN 12 MAART 2015 91 BIJLAGE 8 AANBEVELINGEN 94

1 INTRODUCTIE 1.1 OPEN DATA? De Vlaamse overheid wil een open overheid zijn die transparant en participatief is. Zij wil samen met burgers en bedrijven werken aan een beter beleid en kwaliteitsvolle dienstverlening. De Vlaamse overheidsinstanties beschikken over een enorme schat aan data die kan worden opengesteld naar burgers, bedrijven en organisaties. Open data zijn gegevens die door de overheid verzameld worden in het kader van haar openbare taak en waar geen of minimale beperkingen op rusten. Bovendien zijn die gegevens elektronisch beschikbaar en wordt gebruik gemaakt van open standaarden. Open Data heeft verschillende voordelen: Open data zorgt voor grotere transparantie over de werking van de overheid. Open data zorgt ook voor meer efficiëntie zowel binnen en tussen overheden als bij bedrijven en organisaties extern aan de overheid. Open data leidt tot slot ook tot innovatie en het ontstaan van nieuwe en vernieuwende producten en diensten. Open Data stimuleert ondernemerschap, biedt instrumenten voor alternatieve besluitvorming en draagt bij tot het ontwikkelen van een Vlaamse kenniseconomie. Open Data heeft ook meerwaarde voor de overheid zelf, zoals een betere publieke dienstverlening, administratieve lastenverlaging en een verhoogde interactie en samenwerking met burgers, bedrijven en organisaties. Het centraal aanbieden van Open Data zal ook aanleiding geven tot efficiëntiewinsten voor de overheidsinstanties zelf en bijdragen tot een verhoging van de datakwaliteit. 1.2 OPEN DATA BIJ DE VLAAMSE OVERHEID 1.2.1 CONCEPTNOTA Op 23 september 2011 keurde de Vlaamse Regering een conceptnota open data (VR 2011 2309 DOC 0959) goed. Die bevat een aantal strategische krachtlijnen die Vlaanderen kunnen doen aansluiten bij de koplopers betreffende open data, zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Aanleiding voor deze conceptnota was het eindrapport van de ViA rondetafel i-vlaanderen: de Vlaamse overheid interactief op 17 december 2010. 1.2.2 STRATEGISCHE KRACHTLIJNEN 1/ Open data wordt de norm binnen de Vlaamse overheid Gesloten data kan enkel mits expliciete verantwoording; 2/ Hergebruik van open data is toegestaan Ook voor commerciële doeleinden, gratis of tegen een billijke vergoeding. Open data maakt hierbij gebruik van eenvoudige, gestandaardiseerde licentiemodellen; 3/ Open data maakt gebruik van open standaarden Open data maakt gebruik van open formaten en open interfaces; 4/ Open data uit authentieke gegevensbronnen waar het kan De uitbouw van Vlaamse authentieke gegevensbronnen zal aanleiding geven tot betrouwbare en kwaliteitsvolle overheidsdata; 5/ Open data volgens een integrale benadering Ook de lokale overheden in Vlaanderen zijn belangrijke leveranciers van data. Bovendien mag de link met het federale niveau niet vergeten worden. Samenwerking over de bestuurslagen heen biedt een sterke meerwaarde; 6/ Bedrijfsinformatie Vlaamse overheid in een centraal repertorium Datasets over de Vlaamse overheid kunnen na een concrete beslissing van de Vlaamse Regering als open data ter beschikking gesteld. 1/ Introductie 4

1.2.3 MODELLICENTIES Voor het hergebruik van open data werden modellicenties ontwikkeld door de Vlaamse overheid. Een Creative Commons Zero verklaring, waarbij de instantie afstand doet van haar intellectuele eigendomsrechten voor zover dit wettelijk mogelijk is. Hierdoor kan de gebruiker de data hergebruiken voor eender welk doel, zonder een verplichting op naamsvermelding. Gratis open data licentie: onder deze licentie doet de instantie geen afstand van haar intellectuele rechten, maar mag de data voor eender welk doel hergebruikt worden, gratis en onder minimale restricties. Open data licentie tegen billijke vergoeding: onder deze licentie stelt de instantie nog steeds haar data ter beschikking voor eender welk hergebruik, maar wil zij voor alle soorten hergebruik een billijke vergoeding ontvangen. Gratis open data licentie voor niet-commercieel hergebruik: deze licentie regelt het gratis niet-commercieel hergebruik van data. De hierna volgende licentie wordt dan toepasselijk voor het commercieel hergebruik. Open data licentie tegen billijke vergoeding voor commercieel hergebruik: deze licentie vormt de tegenhanger van de gratis licentie voor niet-commercieel hergebruik en wordt steeds samen met de vorige licentie gebruikt. Voor alle entiteiten van de Vlaamse overheid geldt het volg-of-verklaar-principe: de Gratis open data licentie wordt standaard gebruikt voor het ter beschikking stellen van datasets die vallen onder het toepassingsgebied van het decreet betreffende het hergebruik van overheidsinformatie. Enkel indien dit voldoende gemotiveerd wordt, kunnen de andere licenties worden toegepast. Voor overheidsinformatie die niet gevat is door het decreet geldt het volg-of-verklaar-principe niet, hoewel ook in deze gevallen het gebruik van een Gratis open data licentie wordt aanbevolen. De licenties kunnen door ook door andere instanties in Vlaanderen gebruikt worden, ook op lokaal niveau. 1.2.4 URI-STRATEGIE Als groeimodel voor een open data praktijk bij de overheden in Vlaanderen kan verwezen worden naar het vijf sterren model voor open data zoals voorgesteld door Tim Berners-Lee. Data is beschikbaar op het web (ongeacht het formaat) onder een open licentie Data is beschikbaar op het web in een machine-leesbaar gestructureerd formaat (bv. Excel i.p.v. een afbeelding van een tabel) Zelfde als (2) en data is beschikbaar in een open formaat (bv. CSV i.p.v. Excel) Zelfde als (3) en gebruik van URI s ( Uniform Resource Identifier ) om objecten of concepten te identificeren zodat kan verwezen worden Zelfde als (4) en link data met andere data zodat deze verrijkt worden De Vlaamse overheid streeft naar minimaal 3 sterren open data. Op termijn wil de Vlaamse overheid (voor de voornaamste datasets) evolueren naar 4 en 5 sterren en datasets publiceren als Linked Open Data (LOD). Om 4 en 5 sterren open data te bereiken, moet voldaan zijn aan volgende principes: 1/^Gebruik van URI s om zaken te identificeren 2/^Gebruik van HTTP URI s zodat objecten en concepten opgezocht kunnen worden ( dereferenced ) door personen 3/^Geef bruikbare informatie terug wanneer iemand een URI opzoekt en maak hiervoor gebruik van open standaarden (zoals RDF en SPARQL) 4/^Link naar gerelateerde objecten en concepten aan de hand van hun URI s bij het publiceren van datasets Dit betekent concreet dat de Vlaamse overheid aan de scholen, hospitalen, gebouwen, waarvan overheden in Vlaanderen authentieke data beheren en die zij willen publiceren als Linked Open Data, een URL moeten toekennen. De URI-strategie van de Vlaamse overheid biedt daarvoor een aantal patronen en richtlijnen. Bovendien bevat het een aantal goede praktijken voor het gebruik van vocabularia bij het publiceren van Linked Open Data. 1/ Introductie 5

1.2.5 REGEERAKKOORD 2014-2019 In het regeerakkoord 2014-2019 is de ambitie van de Vlaamse Regering om overheidsinformatie als open data ter beschikking te stellen opgenomen en versterkt: Open data is de norm bij de Vlaamse overheid en wordt versneld geïmplementeerd. 1.3 OMZETTING PSI-RICHTLIJN Het decreet over het hergebruik van overheidsinformatie en het decreet over het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer (het zogenaamde e-gov decreet ) werden aangepast naar aanleiding van de herziening van de Europese richtlijn over het hergebruik van overheidsinformatie ( PSI-richtlijn ). Op 3 juni 2015 werd het wijzigingsdecreet aangenomen in het Vlaams Parlement en op 12 juni 2015 bekrachtigd door de Vlaamse Regering (B.S. 30 juni 2015). De Europese Commissie wil aan de hand van de herziene PSI-richtlijn een aantal barrières wegwerken zodat hergebruik van overheidsinformatie op grote schaal ingang kan vinden. De aanpassing van het wetgevend kader zal bovendien de overheden in Vlaanderen laten aansluiten bij de groeiende open data beweging in Europa. Het wijzigingsdecreet bevat volgende elementen die relevant zijn voor open data: Invoering van een algemeen recht op hergebruik van bestuursdocumenten (incl. datasets), tenzij voor een aantal specifieke gevallen zoals bepaald in het decreet; De vergoeding voor hergebruik wordt in regel beperkt tot de marginale kosten voor vermenigvuldiging, verstrekking en verspreiding. Uitzonderingen zijn mogelijk in een beperkt aantal gevallen; Uitbreiding van het toepassingsgebied met bibliotheken (met inbegrip van universiteitsbibliotheken), musea en archieven. Zij volgen echter een afwijkend regime: geen verplichting, hogere vergoeding dan marginale kosten en exclusiviteitsovereenkomsten in het kader van digitaliseringsprojecten zijn toegelaten; Gebruik van modellicenties met minimale voorwaarden voor hergebruik door alle overheden in Vlaanderen tenzij dit om juridische, technische of andere heel gegronde redenen niet kan; Er wordt zoveel als mogelijk gebruik gemaakt van open en machine-leesbare formaten; Er worden maatregelen genomen die het zoeken naar voor hergebruik beschikbare informatie (incl. datasets) vereenvoudigen, zoals overzichtslijsten en portaalsites; Om ook de uitwisseling van bestuursdocumenten (incl. datasets) tussen overheden te vereenvoudigen, wordt het decreet over het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer ( e-gov decreet ) gewijzigd. In de eerste helft van 2016 zal het gewijzigde decretale kader voor hergebruik van overheidsinformatie en open data verder worden geoperationaliseerd aan de hand van een uitvoeringsbesluit. Dit besluit zal onder meer één of meerdere modellicenties voor hergebruik vastleggen, criteria voor vergoedingen hoger dan de marginale kosten voor vermenigvuldiging, verstrekking en verspreiding bepalen als de gebruiksvoorwaarden voor de uitwisseling van bestuursdocumenten tussen instanties onderling. 1.4 VLAAMS OPEN DATA PORTAAL Het Vlaamse Open Data Portaal 1 is de gouden gids voor open data van overheden in Vlaanderen. Op termijn zullen hier alle voor hergebruik beschikbare datasets ter beschikking worden gesteld. In deze handleiding vindt u concrete instructies hoe u het Open Data Portaal kunt gebruiken voor het publiceren van datasets (hoofdstuk 6) en het toevoegen van metadata (hoofdstuk 8). Daarnaast leest u ook hoe geografische gegevens via hun metadata doorstromen naar het Open Data Portaal (hoofdstuk 4.3). 1 http://opendata.vlaanderen.be/ 1/ Introductie 6

Het coördinatiecomité VDI heeft op 29 januari 2015 volgende bindende afspraken goedgekeurd met betrekking tot het gebruik van het Vlaams Open Data Portaal: Publicatie op het portaal is verplicht voor datasets waarover de Vlaamse administratie en lokale en provinciale besturen beschikken en die vallen onder het toepassingsgebied van het decreet betreffende het hergebruik van overheidsinformatie; Publicatie op het portaal wordt sterk aanbevolen voor datasets waarover andere instanties dan de Vlaamse administratie, lokale en provinciale besturen beschikken en die vallen onder het toepassingsgebied van het decreet betreffende het hergebruik van overheidsinformatie; Publicatie op het portaal wordt sterk aanbevolen voor datasets die NIET vallen onder het toepassingsgebied van het decreet betreffende het hergebruik van overheidsinformatie en waarvoor een instantie de nodige rechten heeft om hergebruik toe te staan, TENZIJ de openbaarmaking ervan is uitgesloten ingevolge het decreet betreffende de openbaarheid van bestuur Een overzicht van alle bindende afspraken met betrekking tot Open Data goedgekeurd door het coördinatiecomité VDI is opgenomen in bijlage 6 gevoegd bij deze handleiding. Het Open Data Portaal maakt gebruik van CKAN-software voor het publiceren van datasets. CKAN is beschikbaar als open source software en wordt veelvuldig gebruikt voor op het opzetten van dataportalen door overheden wereldwijd. Het portaal voorziet bovendien in een integratie van CKAN en The Datatank. The Datatank software biedt mogelijkheden voor conversie naar verschillende formaten. Ook The Datatank is beschikbaar als open source software. 1.5 WAAROM EEN OPEN DATA HANDLEIDING? Deze handleiding wil instanties helpen bij het ontsluiten van gegevens als Open Data en een concreet stappenplan aanbieden dat als leidraad kan dienen: vanaf het selecteren van gegevens tot het realiseren van een Open Data stroom, vanaf de bron tot de publicatie van Open Data op het Vlaamse Open Data Portaal. Een eerste versie van de handleiding werd online ter beschikking gesteld in 2013. Op de website van het agentschap informatie Vlaanderen 2 wordt regelmatig een aangepaste versie gepubliceerd waarbij rekening wordt gehouden met de laatste stand van zaken. Het coördinatiecomité VDI heeft op 29 januari 2015 volgende bindende afspraken goedgekeurd met betrekking tot het gebruik van deze handleiding: Bij publicatie op het portaal wordt het stappenplan gevolgd zoals beschreven in de open data handleiding van de Vlaamse overheid; Bij publicatie op het portaal worden de technische afspraken gevolgd zoals beschreven in de open data handleiding van de Vlaamse overheid; Bij publicatie op het portaal gebeurt het uitwisselen van metadata volgens de DCAT-AP standaard en conform de richtlijnen zoals beschreven in de open data handleiding van de Vlaamse overheid. Een overzicht van alle bindende afspraken met betrekking tot Open Data goedgekeurd door het coördinatiecomité VDI is opgenomen in bijlage 6 gevoegd bij deze handleiding. 2 http://overheid.vlaanderen.be/opendata 1/ Introductie 7

2 SELECTEER UW DATASET(S) Een van de opmerkingen is vaak dat men niet goed weet welke datasets er (eerst) moeten ontsloten worden en in welke volgorde. In dit hoofdstuk geven we een aantal tips om deze selectie vanuit jullie standpunt te helpen maken. 2.1 VOORAFGAANDE JURIDISCHE TOETSING Vooraleer de data open te stellen voor het publiek, moet de instantie nagaan of er geen juridische belemmeringen zijn voor deze openstelling. Hierbij moet in eerste instantie gedacht worden aan drie categorieën van belemmeringen: de intellectuele eigendomsrechten, de regels betreffende de verwerking van persoonsgegevens en de mogelijke uitzonderingen op de openbaarheid van bestuur. 2.1.1 INTELLECTUELE EIGENDOMSRECHTEN Wanneer er intellectuele eigendomsrechten rusten op de data die een instantie wil ter beschikking stellen, moet de instantie nagaan of zij de rechthebbende is van die data of op één of andere manier het recht heeft verworven om de data te publiceren. Indien dit niet het geval is, moeten de nodige rechten eerst worden verkregen door middel van een overeenkomst met de rechthebbende. Voor ambtenaren of werknemers kan dit geregeld worden in het statuut of de arbeidsovereenkomst 3. Voor datasets, documenten of ander materiaal dat op bestelling wordt gecreëerd door een private partij voor de instantie, moet de overdracht van de intellectuele eigendomsrechten geregeld zijn in een overeenkomst. Het is dan ook aan te raden dat de instantie in elke overeenkomst met (of overheidsopdracht aan) een derde partij voor het maken van auteursrechtelijk beschermd materiaal een bepaling opneemt waarin de nodige rechten worden verleend aan de instantie om het materiaal als Open Data ter beschikking te stellen. Het kan daarbij enerzijds gaan om een volledige overdracht van de rechten, zodat de instantie de rechthebbende wordt. Anderzijds kan er ook voor gekozen worden (bijvoorbeeld omdat de volledige overdracht te duur zou zijn, of omdat de private aannemer het materiaal ook zelf wil gebruiken) om een licentie op het verstrekken van de data te eisen. In het eerste geval kan men stellen dat de instantie eigenaar wordt van het materiaal, terwijl in het tweede geval de instantie het recht krijgt om de data te verspreiden, maar de aannemer eigenaar blijft. Aanbeveling 1: Verifieer welke intellectuele eigendomsrechten rusten op de data die u ter beschikking wil stellen. Indien de instantie niet de rechthebbende is van deze intellectuele eigendomsrechten, sluit ze een overeenkomst af met de huidige rechthebbende. Voeg in elke toekomstige overeenkomst of overheidsopdracht met derde partijen voor het creëren van datasets of documenten een bepaling toe waarin de instantie de nodige rechten verkrijgt om de resultaten als Open Data beschikbaar te maken. 2.1.2 UITZONDERINGEN OP DE OPENBAARHEID VAN BESTUUR Ook al is de instantie volledig eigenaar van de data, dit houdt niet automatisch in dat zij deze ter beschikking mag stellen van het publiek. De bescherming van andere rechtmatige belangen kan in sommige gevallen vereisen dat de data niet publiek worden gemaakt. Deze belangen worden opgesomd in het decreet van 26 maart 2004 betreffende de openbaarheid van bestuur. Voor elke dataset waarvan beschikbaarstelling als Open Data wordt overwogen, moet dus eerst worden nagekeken of de uitzonderingen van het openbaarheidsdecreet gelden. In de volgen- de gevallen mogen de data niet worden beschikbaar gemaakt: 1/Als de openbaarmaking afbreuk doet aan een geheimhoudingsverplichting van de instantie; 2/Als de openbaarmaking afbreuk doet aan de bescherming van de persoonlijke levenssfeer (tenzij de betrokken persoon met de openbaarmaking instemt) 4 ; 3/Als de openbaarmaking afbreuk doet aan het geheim van de beraadslagingen van de Vlaamse Regering en de verantwoordelijke over- heden die ervan afhangen, de organen van het Vlaams Parlement of van een instantie in Vlaanderen; 4/Als het om bestuursdocumenten gaat die uitsluitend ten behoeve van de strafvordering of de vordering van een administratieve sanctie werden opgesteld; 3 Voor de ambtenaren die onder het VPS vallen, is dit al zo. Zie het Besluit van de Vlaamse Regering van 13 januari 2006 houdende vaststelling van de rechtspositie van het personeel van de diensten van de Vlaamse overheid, B.S. 27 maart 2006. 4 Deze uitzondering overlapt gedeeltelijk met de regeling betreffende de verwerking van persoonsgegevens (cf. infra). 2/ Selecteer uw dataset(s) 8

5/Als het om bestuursdocumenten gaat die uitsluitend ten behoeve van de mogelijke toepassing van tuchtmaatregelen worden opgesteld, zolang de mogelijkheid om een tuchtmaatregel te nemen blijft bestaan; 6/Als het om bestuursdocumenten gaat die informatie bevatten die door een derde werd verstrekt zonder dat hij daartoe verplicht werd en die hij uitdrukkelijk als vertrouwelijk heeft bestempeld (tenzij die persoon met de openbaarmaking instemt); 7/Wanneer het belang van de openbaarmaking niet opweegt tegen een economisch, financieel of commercieel belang van een instantie in Vlaanderen; 8/Wanneer het belang van de openbaarmaking niet opweegt tegen het vertrouwelijk karakter van de internationale betrekkingen van Vlaanderen, of de betrekkingen van Vlaanderen met de supranationale instellingen, met de federale overheid en met andere gemeen- schappen en gewesten; 9/Wanneer het belang van de openbaarmaking niet opweegt tegen het vertrouwelijk karakter van commerciële en industriële informatie, wanneer deze informatie beschermd wordt om een gelegitimeerd economisch belang te vrijwaren (tenzij degene van wie de informatie afkomstig is met de openbaarheid instemt); 10/Wanneer het belang van de openbaarmaking niet opweegt tegen de rechtspleging in een burgerlijk of administratief rechtsgeding en de mogelijkheid een eerlijk proces te verkrijgen; 11/Wanneer het belang van de openbaarmaking niet opweegt tegen de vertrouwelijkheid van het handelen van een instantie voor zover die vertrouwelijkheid noodzakelijk is voor de uitoefening van de administratieve handhaving, de uitvoering van een interne audit of de politieke besluitvorming; 12/Wanneer het belang van de openbaarmaking niet opweegt tegen de openbare orde en de veiligheid. Voor milieu-informatie gelden een aparte reeks uitzonderingen, die echter vergelijkbaar zijn met de bovenstaande belangen 5 Aanbeveling 2: controleer of met de beschikbaarstelling van de data geen belangen worden geschonden die beschermd worden in het decreet van 26 maart 2004 betreffende de openbaarheid van bestuur. 5 Zie artikel 15 van het decreet van 26 maart 2004 betreffende de openbaarheid van bestuur: 1. De in artikel 4 genoemde milieu-instanties wijzen de aanvraag tot openbaarmaking af, voorzover die betrekking heeft op milieu-informatie, indien ze van oordeel zijn dat het belang van de openbaarheid niet opweegt tegen de bescherming van één van de volgende belangen: - de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, tenzij de betrokken persoon met de openbaarmaking instemt; het geheim van de beraadslagingen van de Vlaamse regering en van de verantwoordelijke overheden die ervan afhangen, het geheim van de beraad- slagingen van de organen van het Vlaams Parlement, evenals het bij wet of decreet bepaalde geheim van de beraadslagingen van de organen van de instanties, genoemd in artikel 4, 1, 3 tot 10 ; - het vertrouwelijk karakter van bestuursdocumenten die uitsluitend ten behoeve van de strafvordering of de vordering van een administratieve sanctie werden opgesteld; - het vertrouwelijk karakter van bestuursdocumenten die uitsluitend ten behoeve van de mogelijke toepassing van tuchtmaatregelen werden opgesteld, zolang de mogelijkheid om een tuchtmaatregel te nemen blijft bestaan; - de bescherming van de informatie die door een derde werd verstrekt zonder dat hij daartoe verplicht werd en die hij uitdrukkelijk als vertrouwelijk heeft bestempeld, tenzij die persoon met de openbaarmaking instemt; - het vertrouwelijk karakter van de internationale betrekkingen van het Vlaamse Gewest of de Vlaamse Gemeenschap en van de betrekkingen van het Vlaamse Gewest of de Vlaamse Gemeenschap met de supranationale instellingen, met de federale overheid en met andere gemeenschappen en gewesten; - het vertrouwelijk karakter van commerciële en industriële informatie, wanneer deze informatie beschermd wordt om een gelegitimeerd economisch belang te vrijwaren, tenzij degene van wie de informatie afkomstig is, met de openbaarheid instemt; - de rechtspleging in een burgerlijk of administratief rechtsgeding en de mogelijkheid een eerlijk proces te verkrijgen: - de vertrouwelijkheid van het handelen van een milieu-instantie, voor zover die vertrouwelijkheid noodzakelijk is voor de uitoefening van de administratieve handhaving, de uitvoering van een interne audit of de politieke besluitvorming; - de openbare orde en veiligheid; - de bescherming van het milieu waarop de informatie betrekking heeft. 2. Voor zover de verzochte informatie betrekking heeft op emissies in het milieu, zijn de in 1, 1, 2, 5, 7, 9 en 11, genoemde uitzonderingsgronden niet van toepassing. Voor de in 1, 3, 4, 6, 8 en 10, genoemde uitzonderingsgronden wordt in aanmerking genomen of de verzochte informatie betrekking heeft op emissies in het milieu. 3. Voor informatie, bedoeld in het samenwerkingsakkoord van 21 juni 1999 tussen de federale Staat, het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn, zijn de in 1, 9 en 11, genoemde uitzonderingen niet van toepassing. 2/ Selecteer uw dataset(s) 9

2.1.3 BESCHERMING VAN PERSOONSGEGEVENS Volgens de conceptnota van de Vlaamse overheid gaat Open Data over het ter beschikking stellen van niet-persoonsgebonden overheidsgegevens. Voor elke beschikbaar making van bepaalde datasets moet dus worden nagegaan of deze datasets geen persoonsgegevens bevatten. Wanneer dit het geval is, wordt de data in principe niet beschikbaar gemaakt als Open Data. 6 Het begrip persoonsgegevens wordt als volgt gedefinieerd: iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon. 7 Een identificeerbaar natuurlijk persoon is op zijn beurt een persoon die direct of indirect kan worden geïdentificeerd, met name aan de hand van een identificatienummer of van één of meer specifieke elementen die kenmerkend zijn voor zijn of haar fysieke, fysiologische, psychische, economische, culturele of sociale identiteit. Aanbeveling 3: controleer voor de data worden beschikbaar gemaakt of zij geen persoonsgegevens bevatten. 2.2 CRITERIA EN PRIORITEITEN Bij het selecteren van datasets voor publicatie als Open Data moet / kan een instantie rekening houden met volgende criteria: Wettelijke vereisten: Zijn er wettelijke vereisten die opleggen dat gegevens als Open Data ter beschikking worden gesteld? Omgekeerd: zijn er juridische belemmeringen die dit onmogelijk maken? Eerder gepubliceerde gegevens: Is de informatie al openlijk beschikbaar of moet deze nog worden opengesteld? Waarde van de gegevens: Zijn de gegevens nuttig voor sociaal engagement en/of hebben ze commerciële waarde? Bereik van de gegevens: Zijn de gegevens bedoeld voor het grote publiek of voor specifieke doelgroepen? 2.2.1 WETTELIJKE VEREISTEN Indien er een wettelijke verplichting bestaat om gegevens als Open Data vrij te geven, is het evident dat de betrokken instantie hiervoor het nodige doet. Zie paragraaf 1.3 voor het wettelijk kader waarbinnen hergebruik van overheidsinformatie en in het bijzonder het ter beschikking stellen van Open Data mogelijk gemaakt wordt. Zie paragraaf 2.1 met betrekking tot de voorafgaande juridische toetsing vooraleer een dataset te selecteren en als Open Data ter beschikking te stellen. Wanneer beperkingen inzake intellectuele eigendomsrechten, openbaarheid van bestuur of bescherming van persoonsgegevens de vrijgave als Open Data onmogelijk maken, zijn hierna volgende criteria voor selectie van de betrokken datasets niet meer relevant. 2.2.2 EERDER GEPUBLICEERDE GEGEVENS Gegevens die al elektronisch beschikbaar zijn, kunnen relatief snel en gemakkelijk ook als Open Data gepubliceerd worden. Voorbeelden hiervan zijn: kadastrale gegevens, topografische kaarten, verkeersinformatie en meteogegevens. 2.2.3 WAARDE VAN DE GEGEVENS Gegevens met maatschappelijke relevantie komen voor Open Data in aanmerking. Voorbeelden hiervan zijn wetten en parlementaire stukken (bv. gegevens van stemming vertegenwoordigers), gegevens voorafgaand aan de verkiezingen (bv. programma s van politieke partijen) en gegevens van e-government en e-participatie campagnes (bv. openbare raadplegingen, crowdsourcing). Hetzelfde geldt voor gegevens met wellicht meer commerciële waarde. Voorbeelden hiervan zijn wegenkaarten, real-time verkeersinformatie en real-time weerinformatie. Een interessante en uitgebreide studie over de meerwaarde van Open Data van de EU 8 (gepubliceerd in november 2015) geeft een duidelijk beeld op de meerwaarde van Open Data naar de verschillende sectoren toe. Deze studie toont ook aan dat er vooral interesse is in de volgende gegevens: 6 De verhouding tussen Open Data en de bescherming van persoonsgegevens is zeer complex. De Vlaamse regering heeft dan ook principieel de keuze gemaakt om persoonsgebonden gegevens buiten beschouwing te laten en deze niet als Open Data beschikbaar te stellen. Op deze manier wordt de bescherming van persoonsgegevens maximaal gewaarborgd. 7 Artikel 1 1 Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, B.S. 18 maart 1993. 8 Zie http://www.europeandataportal.eu/sites/default/files/edp_creating_value_through_open_data_0.pdf 2/ Selecteer uw dataset(s) 10

2.2.4 BEREIK VAN DE GEGEVENS Sommige gegevens zijn specifiek gericht op het grote publiek en dus extra interessant. Voorbeelden hiervan zijn verkeersinformatie, openbaar vervoersgegevens, verkiezingsgegevens. Andere gegevens zijn essentieel voor kleine groepen van mensen en nichemarkten. Voorbeelden hiervan zijn informatie over faciliteiten en financiële steun voor mensen met speciale behoeften, economische statistieken en rechterlijke beslissingen. 2.2.5 PRIORITEITEN GOEDGEKEURD DOOR HET COÖRDINATIECOMITÉ VDI VAN 29 JANUARI 2015 Op basis van de doelstellingen m.b.t. het hergebruik van overheidsinformatie zoals opgenomen in de beleidsnota BZ 2014-2019 9 en de aanbevelingen m.b.t. de implementatie van de PSI-richtlijn zoals geformuleerd door de Europese Commissie 10, is op het coördinatiecomité VDI van 29 januari 2015 een prioriteitenlijst vastgesteld en als bindende afspraak gevalideerd: Bij publicatie van open data op het Vlaams open data portaal wordt in eerste instantie een prioriteitenlijst gevolgd zoals gevalideerd binnen het coördinatiecomité VDI. De volgorde van de verschillende categorieën in deze lijst heeft geen belang. Geografische data: bv. datasets die vallen onder het GDI-decreet: adressen (CRAB), vervoersnetwerken (GRB-wegen), gebouwen (GRB-gebouwen), landgebruik (RUPs), nutsdiensten (riolering), gebiedsbeheer (beschermingszones), Milieudata: bv. datasets m.b.t. afval, brongebruik, emissies naar oppervlaktewater, energie, luchtemissies, Mobiliteitsdata: bv. datasets m.b.t. het goederenvervoer, personenvervoer, verkeersinformatie, verkeersveiligheid, Economische data: bv. bedrijvenregister (VKBO), cijfermateriaal over de economische situatie in Vlaanderen, overheidsinkomsten en uitgaven, Andere statistische data: bv. demografische gegevens, inspectiegegevens, Vlaamse regionale indicatoren (VRIND), Een overzicht van alle bindende afspraken met betrekking tot Open Data goedgekeurd door het coördinatiecomité VDI is opgenomen in bijlage 6 gevoegd bij deze handleiding. Aanbeveling 4: publiceer prioritair gegevens als Open Data volgens de prioriteitenlijst goedgekeurd op het coördinatiecomité van 29 januari 2015. 9 http://www.bestuurszaken.be/nieuws/beleidsnota-bestuurszaken-2014-2019 10 http://ec.europa.eu/information_society/newsroom/cf/dae/document.cfm?action=display&doc_id=6421 2/ Selecteer uw dataset(s) 11

3 KIES EEN MODELLICENTIE Om het gebruik van Open Data zo veel mogelijk te stimuleren, en tegelijk de instanties te ondersteunen bij het beschikbaar maken van hun data, heeft de Vlaams overheid modellicenties opgesteld die door alle instanties kunnen worden gebruikt. De combinatie van meerdere datasets wordt bemoeilijkt door de mogelijke verschillende licentievoorwaarden die erop van toepassing kunnen zijn. Het gebruik van uniforme licentievoorwaarden zorgt er voor dat Open Data optimaal kunnen worden gebruikt en kunnen leiden tot vernieuwende en waardevolle toepassingen. Bovendien besparen de instanties tijd en inspanningen door het gebruik van de eenvoudige licenties opgesteld door de Vlaamse overheid. De Vlaamse overheid heeft deze modellicenties op een dergelijke wijze opgesteld dat ze door alle instanties in Vlaanderen, ook op lokaal niveau, kunnen worden gebruikt voor het beschikbaar maken van hun data. Door het gebruiken van deze licenties bouwen de instanties mee aan een open overheid die participatie en innovatie ondersteunt. Noot: Voor geografische gegevens geldt dat het voorstel van keuze van een licentie dient voorgelegd aan de stuurgroep GDI-Vlaanderen: De stuurgroep GDI-Vlaanderen bepaalt de voorwaarden voor het hergebruik van geografische informatie (Art 8 4 van het decreet tot wijziging van het decreet van 27 april 2007 betreffende het hergebruik van overheidsinformatie en het decreet van 18 juli 2008 betreffende het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer). Voor meer info over het ontsluiten van geografische gegevens in Vlaanderen, zie paragraaf 4.3 van deze handleiding. 3.1 VOORAFGAANDE BESLISSING OMTRENT VERGOEDINGEN De conceptnota Open Data vertrekt van het basisprincipe dat Open Data gratis of tegen een billijke vergoeding moet kunnen worden hergebruikt. De instantie moet dus voor elke dataset beslissen of zij deze gratis wil beschikbaar maken of een billijke vergoeding wil vragen. Onder het huidige regelgevende kader wordt de vergoeding voor hergebruik van Open Data in regel beperkt tot de marginale kosten voor vermenigvuldiging, verstrekking en verspreiding. Uitzonderingen zijn mogelijke (waarbij een hogere vergoeding kan gevraagd worden) in een aantal specifieke gevallen. Uitzonderingen zijn enkel mogelijk wanneer instanties verplicht zijn inkomsten te genereren om een aanzienlijk deel van de kosten van de uitoefening van hun publieke taken te dekken, voor documenten waarvoor de betrokken instantie verplicht is voldoende inkomsten te genereren om een aanzienlijk deel van de kosten te dekken of documenten van bibliotheken, musea en archieven. Tijdens het coördinatiecomité van 12 maart 2015 werden volgende bindende afspraken goedgekeurd met betrekking tot het vragen van een vergoeding voor Open Data: Voor open data waarbij een vergoeding op basis van marginale kosten als bovengrens geldt, zal de betrokken instantie geen vergoeding vragen voor vermenigvuldiging, verstrekking en verspreiding via elektronische middelen. In lijn met de richtsnoeren van de Europese Commissie (2014/C 240/01) zal voor open data in regel geen vergoeding gevraagd worden aangezien het ter beschikking stellen van open data steeds in een online omgeving gebeurt. Wanneer een vergoeding op basis van gemaakte kosten mogelijk is en een instantie hier uitdrukkelijk voor kiest, gelden vooraf bepaalde objectieve, transparante en controleerbare criteria bij de berekening van de vergoeding voor open data. Deze criteria gelden niet voor datasets van bibliotheken, musea en archieven en van instanties die vallen buiten het toepassingsgebied van het decreet. Voor de berekening van een vergoeding op basis van gemaakte kosten gelden volgende criteria: De kosten op basis waarvan de vergoeding wordt berekend vallen onder één van de volgende categorieën: kosten voor productie, verzamelen, anonimiseren, infrastructuur, kopiëren, behandeling, overleg of levering; kunnen geverifieerd worden aan de hand van kwantificeerbare gegevens; zijn gezuiverd van inkomsten verkregen tijdens het productieproces; worden elk jaar beoordeeld en de vergoeding aangepast op basis van vraag en aanbod en worden al dan niet vermeerderd met een redelijk rendement op de investering. Voor open data waarbij een redelijk rendement op de investering wordt aangerekend is dit een percentage dat maximaal 5% hoger ligt dan de vaste rentevoet van de ECB In lijn met de richtsnoeren van de Europese Commissie (2014/C 240/01) wordt redelijk rendement beperkt tot een percentage dat maximaal 5% hoger ligt dan de vaste rentevoet van de ECB. Wanneer gekozen wordt voor het vragen van een vergoeding, moet de instantie ook zorgen voor een procedure voor het betalen van die vergoeding door de gebruikers. Dit houdt onder meer in dat de betalingswijze moet worden vastgelegd, een rekeningnummer moet worden voorzien, e.d. 3/ Kies een modellicentie 12

Noot: Bij de operationalisering van het decreet van 27 april 2007 betreffende het hergebruik van overheidsinformatie (gewijzigd op 12 juni 2015) zullen aan de hand van een uitvoeringsbesluit objectieve, transparante en controleerbare criteria worden vastgesteld voor de berekening van de vergoedingen hoger dan de marginale kosten voor vermenigvuldiging, verstrekking en verspreiding. In afwachting hiervan kunnen hoger vermelde criteria worden gebruikt. Van zodra dit uitvoeringsbesluit van kracht is zal dit onderdeel van de handleiding verder worden aangevuld. Een overzicht van alle bindende afspraken met betrekking tot Open Data goedgekeurd door het coördinatiecomité VDI is opgenomen in bijlage 7 gevoegd bij deze handleiding. Aanbeveling 5: Bepaal of voor het hergebruik van de data een vergoeding zal worden gevraagd. Communiceer het bedrag (indien mogelijk), de berekeningsgrondslag en de verantwoording voor een vergoeding hoger dan de marginale kosten (indien van toepassing) duidelijk op het portaal. Organiseer de procedure voor de betaling van de vergoeding. 3.2 VOORAFGAANDE BESLISSING OMTRENT DE MOGELIJKE CATEGORIE- ËN VAN GEBRUIK Een instantie kan een onderscheid te maken tussen commercieel en niet-commercieel gebruik met betrekking tot de vergoeding. De afgrenzing van commercieel en niet-commercieel gebruik is niet altijd even eenvoudig, en het algemene principe van Open Data gaat ervan uit dat geen verschil wordt gemaakt tussen soorten gebruik. Daarom wordt de instanties in eerste instantie aangeraden geen onderscheid te maken tussen verschillende soorten gebruik. Indien de instantie toch om bepaalde redenen genoodzaakt is een onderscheid te maken tussen commercieel en niet-commercieel gebruik van de Open Data, is het belangrijk dat een duidelijke omschrijving van het begrip commercieel wordt opgesteld en meegedeeld aan de potentiële gebruikers. Voor deze omschrijving kan worden aangeknoopt bij de concepten van het winstoogmerk en de handelaar. Elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die beroepshalve daden van koophandel verricht, wordt geacht de data voor commerciële doeleinden te gebruiken (tenzij hij het tegendeel kan bewijzen). Aanbeveling 6: indien het onderscheid tussen de vergoeding voor commercieel en niet-commercieel hergebruik noodzakelijk is, leg een duidelijke omschrijving van het begrip commercieel vast, waarbij het gebruik door een handelaar met winstoogmerk als commercieel wordt beschouwd. 3.3 KEUZE VAN EEN MODELLICENTIE De modellicenties voor Open Data en bijhorende juridische nota zijn beschikbaar op de website van het departement / agentschap Informatie Vlaanderen. 11 Aan de hand van de beslissingen omtrent de soorten gebruik en de mogelijke vergoedingen kunnen de instanties een keuze maken uit vijf licentiemodellen (waarbij licentie 4a en 4b altijd samen moeten worden gebruikt): 1/ Een Creative Commons Zero 12 verklaring, waarbij de instantie afstand doet van haar intellectuele eigendomsrechten, voor zover dit wettelijk mogelijk is 13. Hierdoor kan de gebruiker de data hergebruiken voor eender welk doeleinde, zonder een verplichting op naamsvermelding. 2/ Gratis Open Data Licentie: onder deze licentie doet de instantie geen afstand van haar intellectuele rechten, maar mag de data voor eender welk doel hergebruikt worden, gratis en onder minimale restricties. 3/ Open Data Licentie tegen Billijke Vergoeding: onder deze licentie stelt de instantie nog steeds haar data ter beschikking voor eender welk hergebruik, maar wil zij voor alle soorten hergebruik een billijke vergoeding ontvangen. 4a/ Gratis Open Data Licentie voor Niet-Commercieel Hergebruik: om te voldoen aan het principe van Open Data, moet de data beschikbaar zijn onder minimale restricties voor zowel niet-commercieel als commercieel hergebruik. Eventueel kan wel een onderscheid gemaakt worden tussen de vergoedingen, wanneer de instantie dit wenst. Voor commercieel hergebruik kan dan een billijke vergoeding worden gevraagd, terwijl niet-commercieel hergebruik gratis wordt gemaakt. Deze licentie betreft het gratis niet-commercieel hergebruik. Licentie 4b wordt dan toepasselijk voor het commercieel gebruik 11 https://www.bestuurszaken.be/open-data-bij-de-vlaamse-overheid#modellicenties 12 http://www.creativecommons.org/about/cc0 13 Zie punt 3.2 van de juridische nota bij de modellicenties met betrekking tot de geldigheid van de CC0-verklaring 3/ Kies een modellicentie 13

4b/ Open Data Licentie tegen Billijke Vergoeding voor Commercieel Hergebruik: wanneer een onderscheid wordt gemaakt op basis van het commercieel karakter van het hergebruik voor het vragen van een vergoeding, vormt deze licentie de tegenhanger van de Gratis Licentie voor Niet-Commercieel Hergebruik. Hierbij zijn dus de volgende combinaties mogelijk voor een bepaalde dataset: CC0 voor elk mogelijk hergebruik; Een gratis licentie voor elk mogelijk hergebruik; Een licentie tegen billijke vergoeding voor alle soorten hergebruik; De combinatie van een gratis licentie voor niet-commercieel hergebruik en een licentie tegen billijke vergoeding voor commercieel hergebruik 14. Al deze licenties zijn niet-transactioneel en moeten dus niet worden ondertekend door de licentienemer. Door het gebruiken van de data stemt hij in met de voorwaarden. Hierdoor kan de data volledig anoniem worden hergebruikt. Mogelijk wordt de identiteit van de gebruiker wel gevraagd in het kader van de betalingsprocedure voor het gebruik van de data tegen een billijke vergoeding. In dat geval blijft echter het verdere hergebruik van de data nog anoniem. De keuze voor één licentie voor elk mogelijk hergebruik is de beste oplossing om het eenvoudig karakter van de licentiemodellen te bewaren. De combinatie van twee licenties zou enkel moeten worden toegepast indien dit door de instanties echt noodzakelijk wordt geacht. Noot: Bij de operationalisering van het decreet van 27 april 2007 betreffende het hergebruik van overheidsinformatie (gewijzigd op 12 juni 2015) zullen aan de hand van een uitvoeringsbesluit nadere regels bepaald worden voor het gebruik van één of meerdere modellicenties door instanties in Vlaanderen. Van zodra dit uitvoeringsbesluit van kracht is zal dit onderdeel van de handleiding verder worden aangevuld. Aanbeveling 7: Gebruik voor het beschikbaar maken van de Open Data de modellicenties van de Vlaamse overheid. Kies bij voorkeur voor één licentie voor alle soorten hergebruik, zonder onderscheid tussen commerciële en niet-commerciële doeleinden. 14 De combinatie van een gratis licentie voor commercieel gebruik en een licentie tegen een billijke vergoeding voor niet-commercieel gebruik is theoretisch mogelijk, maar zal in de praktijk hoogstwaarschijnlijk niet voorkomen 3/ Kies een modellicentie 14

4 ONTSLUIT UW BRONGEGEVENS In dit hoofdstuk worden een aantal scenario s beschreven hoe je gegevens uit een bronsysteem haalt, omvormt tot een (open) dataset en aanbiedt op het Open Data portaal. In hoofdstuk 4.3 staat de specifiek flow beschreven voor geografische gegevens in Vlaanderen. Heel wat overheidsinstanties publiceren nu al veel data in jaarverslagen, rapporten of andere documentatie. De gegevens die hierbij horen kunnen in vele gevallen als dataset gepubliceerd worden. We zien dus een onmiddellijk resultaat mogelijk als alle instanties deze gegevens ook als dataset ter beschikking stellen. Maar er zitten ook veel data in bronsystemen opgesloten. In dit geval zullen een aantal stappen ondernomen moeten worden om de gegevens op een consistente manier te ontsluiten en als dataset te registreren op het Open Data portaal, liefst automatisch. Om dit op een standaard manier aan te pakken, hebben we een aantal scenario s ontwikkeld die hierbij als referentie kunnen dienen. Door scenario s uit te werken in combinatie met bestaande standaard technologieën, onderkennen we doorgaans een groot aantal use cases uit de praktijk en komen zo tot een standaard aanpak als beste praktijk. Deze scenario s vormen het startpunt om de meest typische datastromen naar datasets om te zetten, dit voor zowel geografische als niet-geografische gegevensbronnen. 4.1 ACHTERLIGGENDE GEDACHTE: GEBRUIK VAN ETL TECHNIEKEN Inspiratie voor deze scenario s hebben we gehaald uit de Business Intelligence / Data Warehousing (BI / DWH) wereld. Daar worden reeds vele jaren technieken toegepast om informatie uit bronsystemen of databases te halen, (gedeeltelijk) op te kuisen, consistent te maken en te publiceren. Dit proces noemt men het ETL proces: De technologie (i.e. ETL software) die hierbij gebruikt wordt, kan ook gebruikt worden voor het ophalen, opkuisen, consistent maken en publiceren van datasets. Deze tools bieden immers mogelijkheden om informatie voor te bereiden op analyse of verwerking. Het zijn grotendeels dezelfde stappen en processen (incl. technologie) die nodig zijn om de gegevens als dataset te publiceren. Enkel de laatste stap, het laden van gegevens in een datawarehouse omgeving wordt vervangen door een andere stap nl. het registreren van de dataset (en de metadata die er bij hoort) in het Open Data portaal. 4/ Ontsluit uw brongegevens 15

Dat betekent dat we voor een Open Data grotendeels dezelfde technieken (i.e. ETL processen, methoden en technologie) kunnen hergebruiken of inzetten die een instantie in vele gevallen al in huis geeft. Of anders gezegd, voor het opmaken van een dataset zijn geen nieuwe technieken, processen of tools vereist. Indien deze aanpak gevolgd wordt, zal de consistentie van de intern gebruikte gegevens en de extern aangeboden datasets (i.e. Open Data) makkelijker bewaakt kunnen worden. Ons advies is dus om zoveel mogelijk verder te bouwen op bestaande technologie en telkens een stapje extra te voorzien om de desbetreffende gegevens ook als Open Data te kunnen publiceren. 4.2 SCENARIO S VOOR HET ONTSLUITEN VAN BRONGEGEVENS Zoals gezegd gaan we een aantal standaard scenario s beschrijven die kunnen dienen als inspiratie om gegevens op een consistente manier naar een dataset te brengen. Op dit moment zien we de volgende scenario s voor niet-geografische gegevens in Vlaanderen: 1/Vertrekken van een bestaande publicatie: de instantie extraheert de gegevens uit een bestaande publicatie (bv. gegevens vervat in een tabel of grafiek) en publiceert die apart als (open) dataset; 2/Vertrekken van een bestaande dataset: de instantie heeft bepaalde gegevens reeds opgemaakt, die nu ook als (open) dataset kunnen gepubliceerd worden; 3/Vertrekken van een bestaande database: in dit scenario halen we de gegevens rechtstreeks uit een database van een applicatie die door de instantie zelf is ontwikkeld en publiceren we bepaalde gegevens, mits de nodige omvormingen en controles, als een (open) dataset; 4/Vertrekken van een bestaand bronsysteem of pakket: vaak gebruiken instanties een commercieel pakket die een eigen database heeft. Die gegevens zijn vaak niet rechtstreeks benaderbaar of zitten in een vreemde vorm opgeslagen die door de leverancier is bepaald. In dit scenario gebruiken we technieken om die gegevens uit het pakket op te halen, om te vormen en als (open) dataset te publiceren. Het verschil met scenario 3 is dat de pakketten vaak eisen dat je de gegevens via andere wegen ontsluit (bv. API of tools eigen aan het pakket), maar vaak kunnen die ook met klassieke ETL tools ontsloten worden; 4/ Ontsluit uw brongegevens 16

5/Vertrekken van verschillende bronnen en consolideren van gegevens: dit scenario ligt dicht bij een courante datawarehouse techniek, waarbij gegevens uit verschillende bronnen worden verzameld en in tijdelijke tabellen worden opgeslagen. Van hieruit worden dan de feitelijke datawarehouses opgeladen. Het opladen zelf kan dan vervangen worden door een publiceren van een (open) dataset. De scenario s staan beschreven in een volgorde met oplopende complexiteit. Scenario 1 lijkt ons het meest toegankelijk voor alle instanties, zeker omdat er wel wat publicaties periodiek worden vrijgegeven. Voor ieder volgend scenario neemt de complexiteit toe omdat het uitgangspunt is dat de gegevens minder eenvoudig te ontsluiten zijn en aldus extra stappen nodig zijn om tot een (open) dataset te komen. Elk scenario steunt ook op de elementen die verder in dit document worden beschreven, namelijk wat er nodig is om de gegevens consistent te maken en kwaliteitsvol te ontsluiten. Voor het publiceren van geografische gegevens in Vlaanderen kunt u in hoofdstuk 4.3 terecht. 4.2.1 SCENARIO 1: VERTREKKEN VAN EEN PUBLICATIE Wat In dit scenario vertrekken we van een bestaand proces waarin gegevens worden verzameld en bewerkt alvorens ze in een publicatie worden opgenomen. Denk hierbij aan al de publicaties die een overheid ter beschikking stelt 15 en de hoeveelheid gegevens die hiervoor verzameld zijn en uiteindelijk in de publicatie worden opgenomen. Die gegevens zijn het resultaat van een aantal processtappen die door 1 of meerdere instanties zijn uitgevoerd vooraleer ze finaal zijn. Een voorbeeld hiervan is VRIND 16. In deze publicatie zijn heel wat cijfergegevens verwerkt die ook als dataset interessant zijn voor verdere analyse en / of verwerking. Wanneer Omdat instanties nu eenmaal heel wat gegevens verzamelen voor allerlei publicaties, lijkt ons dit het meest eenvoudige scenario te zijn voor het publiceren van (open) datasets. Het zijn immers reeds gepubliceerde gegevens die we ombuigen tot een dataset, waar relevant uiteraard. Dit scenario kan dan ook gebruikt worden: Voor nieuwe publicaties, waarbij van bij het begin een stap wordt opgenomen in het productieproces om de gegevens ook als (open) dataset beschikbaar te maken; Voor bestaande publicaties waarbij het bestaande proces op de juiste plaats zal uitgebreid worden met een extra stap om een (open) dataset mogelijk te maken. Eenmaal je het proces hebt opgezet om uit de publicatie een (open) dataset op te halen en te publiceren, kan je dit herhaaldelijk toepassen. Zo wordt dan ook de (open) dataset bijgewerkt bij een aanpassing van de publicatie. Hoe Essentie is dat er in het proces een extra stap wordt voorzien om de data ook als Open Data te ontsluiten, zie figuur hieronder: 15 Zie bijvoorbeeld http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties 16 http://www.vlaanderen.be/nl/overheid/werking-vlaamse-overheid/hoe-werkt-de-vlaamse-overheid/vrind-2012-cijfergegevens-en-indicatoren-over-de-vlaamse-samen-leving 4/ Ontsluit uw brongegevens 17