VAVO Academie Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs

VAVO Academie Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2016 HAVO

1 INHOUD Inleiding 2 bladzijde Nederlandse taal en literatuur 6 Engelse taal en literatuur 7 Maatschappijleer 8 Maatschappijwetenschappen 9 Duitse taal en literatuur 10 Franse taal en literatuur 11 Aardrijkskunde 12 Geschiedenis 13 Economie 14 Management & Organisatie 15 Tekenen 16 Natuurkunde 17 Scheikunde 18 Biologie 19 Wiskunde A 20 Wiskunde B 21 Rekentoets 22 Examenreglement havo 23

2 PTA HAVO Culemborg, 1 oktober 2015 Aan de examenkandidaten Havo, Hierbij ontvangen jullie het programma van toetsing en afsluiting 2015/2016 HAVO. Voor alle vakken staan de onderdelen van het schoolexamen aangegeven die dit examenjaar aan de orde komen. Het is in verband met een goede planning absoluut noodzakelijk de navolgende pagina s uiterst zorgvuldig door te lezen. Het officiële examenreglement is tevens toegevoegd. Enkele belangrijke punten breng ik nadrukkelijk onder de aandacht: 1. Algemeen Je bent zelf verantwoordelijk voor je leerproces en studievoortgang. Aan het begin van het schooljaar heb je voor ieder vak een studiewijzer ontvangen waarin precies staat aangegeven wat er van week tot week wordt behandeld. In deze studiewijzer staat tevens de stofomschrijving van de in het PTA vermelde schoolexamenonderdelen nader uitgewerkt. Studiewijzer en PTA zijn derhalve cruciaal voor een goede planning van je studie. De school stelt zich niet verantwoordelijk voor mededelingen over zaken betreffende schoolexamen en eindexamen, gedaan door andere personen dan de voorzitter en de secretaris van de examencommissie vavo. Met klem raad ik je aan dit soort informatie uitsluitend bij de laatstgenoemden in te winnen. 2. Onregelmatigheden Indien je je ten aanzien van enig deel van het eindexamen aan enige onregelmatigheid schuldig maakt of hebt gemaakt zoals het integraal overnemen (kopiëren, knippen, plakken) van internetinformatie of het niet tijdig inleveren van opdrachten, werkstukken e.d., kan de examencommissie vavo maatregelen nemen. De maatregelen kunnen o.a. zijn het toekennen van het cijfer 1 voor een toets of het uitsluiten van het schoolexamen of het centraal examen. Zie artikel 4 van het examenreglement. 3. Aanwezigheid De school stelt aanwezigheid tijdens alle onderdelen van het schoolexamen verplicht. Bij verhindering dien je je s morgens vòòr 8.30 uur, het liefst eerder, af te melden via telefoonnummer 0344-656200 (optie 2). Tijdens de toetsperiodes zal er op de dag een afwijkend rooster gelden. Neem hier goede nota van! De tijden van de mondelinge toetsen worden in overleg met de docent afgesproken. Tip: het is uitermate verstandig om mondelinge toetsen eerder te doen! Afwezigheid tijdens enig onderdeel van het schoolexamen wordt beschouwd als onregelmatigheid. 4. Inhalen/herkansen Het inhalen/herkansen van een schoolexamenonderdeel is onder voorwaarden mogelijk. Zie artikel 11, onderdeel 12 en 13, van het examenreglement. 5. Rekentoets De aangekondigde aanpassingen over hoe de rekentoets in 2016 in de uitslagregels meeweegt, zijn in dit PTA op pagina 3 opgenomen. Ze zijn echter nog niet officieel gepubliceerd in wet- en regelgeving. Zodra dit het geval is, word je hierover geïnformeerd. 6. Klachten/bezwaar Als je het niet eens bent met het verloop of de uitslag van een schoolexamenonderdeel dan kun je schriftelijk een klacht indienen bij de examencommissie vavo, uiterlijk 10 werkdagen na het ontvangen van de uitslag. Zie artikel 11, lid 14, van het examenreglement. Namens docenten en schoolleiding wens ik jullie veel sterkte en succes toe. Met vriendelijke groeten, E. Verkleij secretaris eindexamencommissie vavo

3 A. Normen eindexamen HAVO Geslaagd is de kandidaat: a. van wie het rekenkundig gemiddelde van zijn bij het centraal examen behaalde cijfers ten minste 5,5 is (de CE-eis); b. die voor één van de vakken Nederlandse taal en literatuur, Engelse taal en literatuur en voor zover van toepassing wiskunde A, wiskunde B of wiskunde C als eindcijfer 5 of meer heeft behaald en hij voor de andere vakken, genoemd in dit subonderdeel als eindcijfer 6 of meer heeft behaald (de kernvakkeneis); c. die onverminderd onderdeel b: 1) voor één van zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 5 of meer en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald; 2) voor één van zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 4 en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, en het gemiddelde van de eindcijfers bedraagt ten minste 6,0; 3) voor twee van zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 5 heeft behaald en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, en het gemiddelde van de eindcijfers bedraagt ten minste 6,0; of 4) voor één van de vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 4 en voor één van deze vakken als eindcijfer 5 heeft behaald en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, en het gemiddelde van de eindcijfers bedraagt ten minste 6,0; d. die voor de rekentoets als eindcijfer 5 of meer heeft behaald; e. die voor het vak maatschappijleer en het profielwerkstuk niet lager dan het eindcijfer 4 heeft behaald. Bij deze uitslagbepaling wordt het rekenkundig gemiddelde van de eindcijfers van maatschappijleer en het profielwerkstuk aangemerkt als het eindcijfer van één vak, genaamd het combinatiecijfer. Indien de uitkomst van deze berekening niet een geheel getal is, wordt dat getal indien het eerste cijfer achter de komma een 4 of lager is, naar beneden afgerond en indien dat cijfer een 5 of hoger is, naar boven afgerond. N.B. Voor havo geldt voor elke uitslag de zogenaamde kernvakkeneis: in het rijtje Nederlands, Engels, rekentoets en wiskunde (voor zover dit laatste vak in het pakket zit) mag ten hoogste één vijf als eindcijfer voorkomen. Dus om te kunnen slagen moet de kandidaat voor deze kernvakken halen: - één vijf en verder 6 of hoger, of - alles 6 of hoger. Voor deze kernvakkenregeling is een overgangsregeling vastgesteld die geldt t/m de uitslag van 2016. Deze overgangsregeling luidt: Als in 2013, 2014, 2015 of 2016 bij een vast te stellen uitslag een cijfer voor Nederlands, Engels of wiskunde wordt betrokken dat behaald is voor 1 augustus 2012, dan is de kernvakkenregeling niet van toepassing. Cijferlijsten zijn 10 jaar geldig (zie D). In het kader van deze overgangsregeling mag de kandidaat dus een geldige cijferlijst uit 2012 of eerder inbrengen, die wordt ingezet bij het vaststellen van de uitslag in 2016. B. Normen deeleindexamen HAVO Geslaagd is de kandidaat die: voor het vak of de vakken waarin hij deeleindexamen heeft afgelegd, als eindcijfer 6 of hoger heeft behaald. C. Herkansing centraal examen De herkansing van het centraal examen betreft ten hoogste één vak. Alle kandidaten, geslaagd of niet geslaagd, hebben het recht om in één vak te herkansen. D. Het aantal vakken Het HAVO eindexamen omvat de rekentoets, een profielwerkstuk, de vakken van het gemeenschappelijk deel van elk profiel, de vakken van het profieldeel en het vak of de vakken van het vrije deel van elk profiel. Bij het volwassenenonderwijs is het mogelijk om via studie in één of meer van de voor het eindexamen voorgeschreven vakken een diploma te behalen. Iemand is geslaagd voor een deeleindexamen wanneer hij een voldoende behaalt voor alle vakken waaruit het deeleindexamen bestaat (zie B). Wanneer echter voor een voldoende aantal deeleindexamens zodanige eindcijfers zijn behaald dat de kandidaat voldoet aan de voorwaarden om te slagen voor een volledig eindexamen (zie A) en wanneer na het jaar waarin deze eindcijfers zijn vastgesteld nog geen 10 jaren verstreken zijn, ontvangt de kandidaat een volwaardig diploma.

E. Data toetsperiodes HAVO Toetsperiode 1: ma. 2 november t/m vrij. 6 november 2015 (wk 45) Toetsperiode 2: ma. 25 januari t/m vrij. 29 januari 2016 (wk 4) Toetsperiode 3: di. 29 maart t/m ma. 4 april 2016 (wk 13/14) 4 Tijdens de toetsperioden van de opleiding havo wordt er overdag geen les gegeven; twee weken voor elke toetsperiode kunnen de leerlingen het toetsrooster op de vavo administratie (kamer 102) afhalen bij mevrouw Van den Berg. Profielwerkstuk Introductie op dinsdag 22 september 2015, 19.00 20.30 uur. 1 e en 2 e vakkeuze uiterlijk vrijdag 25 september 2015 mailen aan teunmonster@rocrivor.nl. Week 40: de leerling wordt geïnformeerd over de vakkeuze met de mededeling een afspraak te maken met de begeleidende (vak)docent over de keuze van een onderwerp. Week 41: 1 e gesprek met (vak)docent over onderwerpkeuze en planning. Stap 1: planning/onderwerp/inleiding/hoofdvraag/deelvragen; uiterlijk donderdag 29 oktober 2015, voor 24.00 uur, inleveren via It s Learning. Week 45/46: 2 e gesprek met (vak)docent over stap 1. Stap 2: planning en uitwerking van de eerste 2 deelvragen; uiterlijk donderdag 7 januari 2016, voor 24.00 uur, inleveren via It s Learning. Week 5: 3 e gesprek met (vak)docent over stap 2. Stap 3: definitieve versie; uiterlijk donderdag 3 maart 2016, voor 24.00 uur, inleveren via It s Learning. Handelingsdelen dienen uiterlijk donderdag 17 maart 2016, 15.00 uur naar behoren te zijn voltooid. Herkansen van een (tussen)toets/tussenopdracht (zie Examenreglement, artikel 11, lid 12) a. De herkansing van een gemaakte (tussen)toets of tussenopdracht uit periode 1 vindt plaats in week 47, uit periode 2 in week 6, uit periode 3 in week 15. De betreffende periode is daarmee telkens afgesloten. b. De docent bespreekt met de kandidaat of en zo ja, welk onderdeel wordt herkanst. c. Het herkansen wordt centraal geregeld. Het rooster is op de administratie af te halen. d. Het tijdstip van herkansen in week 6 van kijk-/luistertoetsen regelt de docent zelf met de kandidaat. e. Indien je binnen een vak herkanst, vervalt het recht op inhalen binnen datzelfde vak. Inhalen van een (tussen)toets/tussenopdracht (zie Examenreglement, artikel 11, lid 13) a. Het inhalen van een gemiste (tussen)toets of tussenopdracht uit periode 1 vindt plaats in week 47, uit periode 2 in week 6, uit periode 3 in week 15. De betreffende periode is daarmee telkens afgesloten. b. De docent bespreekt met de kandidaat of en zo ja, welk onderdeel wordt ingehaald. c. Het inhalen wordt centraal geregeld. Het rooster is op de administratie af te halen. d. Het tijdstip van inhalen in week 6 van kijk-/luistertoetsen regelt de docent zelf met de kandidaat. e. Het tijdstip van inhalen van mondelinge toetsen regelt de docent zelf met de kandidaat. f. Indien je inhaalt binnen een vak, vervalt het recht op herkansing binnen datzelfde vak. donderdag 12 mei vrijdag 13 mei dinsdag 17 mei woensdag 18 mei Examenrooster HAVO eerste tijdvak 2016 09.00-12.00 maatschappijwetenschappen 13.30-16.30 natuurkunde 09.00-12.00 aardrijkskunde 13.30-16.30 Nederlands 09.00 12.00 geschiedenis 13.30 16.00 Frans 13.30-16.30 m & o donderdag 19 mei vrijdag 20 mei maandag 23 mei dinsdag 24 mei woensdag 25 mei donderdag 26 mei 13.30-16.00 Engels 09.00-11.30 Duits 13.30-16.30 biologie 13.30-16.30 wiskunde A en B 13.30-16.30 economie 13.30-16.30 scheikunde 09.00-11.30 tekenen

5 Examenrooster HAVO tweede tijdvak 2016 Het tweede tijdvak begint op dinsdag 21 juni 2016. In de eindexamenmedelingen die de kandidaat kort voor de aanvang van het 1 e tijdvak zal ontvangen, wordt een nadere indeling van de vakken bekend gemaakt. Onze Minister kan vakken aanwijzen waarin het centraal examen in het tweede tijdvak wordt afgenomen door het College voor Toetsen en Examens. De examenafname zal dan plaatsvinden op vrijdag 24 juni 2016. Definitief bericht hierover volgt in de eindexamenmedelingen. Het derde tijdvak 2016 vindt plaats in augustus 2016. Na aanmelding worden door het College voor Toetsen en Examens datum en plaats van de zitting meegedeeld.

6 NEDERLANDS HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING HANDELINGSDEEL week 44 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 46 S 90 min. SCHRIJFDOSSIER week 47 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 48 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 49 S 90 min. SCHRIJFDOSSIER week 1 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 2 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 6 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 7 S 90 min. TEKSTDOSSIER week 9 S 90 min. SCHRIJFDOSSIER Let op: van bovenstaande handelingsdelen moeten er minimaal 8 voor de deadline (in week 11 op 17 maart 2016, uiterlijk 15.00 uur) naar behoren afgerond zijn! week 7 is de deadline voor het LEESDOSSIER LITERATUUR [uitwerking 2 Nederlandstalige literaire werken aan de hand van opdrachten + boekenlijst (in totaal 7 boeken) + 10 gedichten] TOETSDEEL WEGING Toetsperiode 1 S 90 min. LITERATUUR A 20 % (van SE literatuur) Literaire theorie en proza - Theorie en toepassing Aantekeningen en syllabus literatuur Toetsperiode 2 S 90 min. SCHRIJFVAARDIGHEID A 20 % (van SE schrijfv.) Argumentatieve vaardigheden - Theorie en toepassing Aantekeningen en gemaakte opdrachten week 5 M 45 min. SPREEKVAARDIGHEID 30 % (SE) Voorbereiding en afname in aanvang schooljaar samen te stellen groepen van maximaal zes cursisten. Aanwezigheid van alle groepsleden is verplicht! Advies onderwerp: profielwerkstuk (niet herkansbaar) week 10, 11, M 20 min. LITERATUUR B 80 % (van SE literatuur) week 12 Balansgesprek over het leesdossier (niet herkansbaar) Toetsperiode 3 S 90 min. SCHRIJFVAARDIGHEID B 80 % (van SE schrijfv.) Betoog/beschouwing/uiteenzetting schrijven Het leesdossier bevat 7 boektitels van Nederlandstalige (niet vertaald!) literaire werken waarvan 2 boeken uitgewerkt zijn op basis van opdrachten, en een map met 10 Nederlandstalige gedichten. Voor de opdrachten wordt gebruik gemaakt van de in de studiewijzer genoemde syllabus. Eindcijfer schoolexamen: het eindcijfer literatuur is 30 % cijfer schoolexamen het eindcijfer schrijfvaardigheid is 40 % cijfer schoolexamen het eindcijfer spreekvaardigheid is 30 % cijfer schoolexamen Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

7 ENGELS HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 60 min. A1 TUSSENTOETS 1 S 90 min. B1 LITERATUUR (romantoets 1) week 3 S 60 min. C LUISTER- EN KIJKVAARDIGHEID 1 Cito kijk- en luistertoets Toetsperiode 2 S 60 min. A2 TUSSENTOETS 2 S 90 min. B2 LITERATUUR (romantoets 2) S 90 min. E SCHRIJFVAARDIGHEID 1 Toetsperiode 3 S 60 min. A3 TUSSENTOETS 3 S 90 min. B3 LITERATUUR (romantoets 3) M 30 min. D GESPREKSVAARDIGHEID 1 Na afspraak met docent Het gemiddelde van de drie tussentoetscijfers (A1 + A2 + A3) is 20 % cijfer schoolexamen; het gemiddelde van de drie literatuurcijfers (B1 + B2 + B3) is 20 % cijfer schoolexamen; elke verdere schoolexamentoets [Luister- en Kijkvaardigheid (C), Gespreksvaardigheid (D) en Schrijfvaardigheid (E)] is 20 % cijfer schoolexamen. Eindcijfer schoolexamen: (A1 + A2 + A3) / 3 + (B1 + B2 + B3) / 3 + C + D + E 5 Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

8 MAATSCHAPPIJLEER HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING GEMEENSCHAPPELIJK DEEL Methode: Thema s Maatschappijleer Havo (Essener) week 40 S 60 min. Actualiteitentoets I ½ Toetsperiode 1 S 90 min. Pluriforme samenleving + Rechtsstaat 1 uiterlijk voor aanvang 2 e toetsweek S 60 min. Actualiteitentoets II ½ Toetsperiode 2 S 90 min. Verzorgingsstaat 1 Toetsperiode 3 S 90 min. Politieke besluitvorming 1 Het gemiddelde van het SE-cijfer Actualiteitentoets I en het SE-cijfer Actualiteitentoets II telt als een schoolexamentoets; elke schoolexamentoets is 25 % cijfer schoolexamen. Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de vier SE-cijfers Het eindcijfer schoolexamen wordt eerst afgerond op een decimaal en vervolgens op een geheel getal.

9 MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING PROFIELDEEL/VRIJE DEEL Methode: Katernen van Maatschappijwetenschappen (Essener) week 40 S 90 min. Tussentoets ½ Toetsperiode 1 S 90 min. Multiculturele samenleving hfdst. 1, 2, 4, 5 + Werk hfdst. 1, 4, 5 + Massamedia hfdst. 1, 2, 3, 4 1 uiterlijk voor aanvang 2 e toetsweek S 90 min. Praktische opdracht Strafrecht ½ Toetsperiode 2 S 90 min. Massamedia hfdst. 5, 6, 7, 8 + Criminaliteit en Rechtsstaat 1 Toetsperiode 3 S 90 min. Politieke besluitvorming 1 Het gemiddelde van het SE-cijfer Tussentoets en het SE-cijfer Praktische opdracht telt als een schoolexamentoets; elke schoolexamentoets is 25 % cijfer schoolexamen. Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de vier SE-cijfers Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Vaardigheden Domein B: Politieke besluitvorming Domein C: Massamedia Domein D: Multiculturele samenleving Domein E: Mens en Werk Domein F: Criminaliteit en Rechtsstaat Domein G: Milieu en beleid Domein H: Ontwikkelingssamenwerking Onderwerpen SE 2015 2016: domeinen D, E, G en H Onderwerpen CSE 2016: domeinen B, C, F in combinatie met domein A

10 DUITS HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 60 min. A1 TUSSENTOETS 1 week 51 S 90 min. B1+2 LITERATUUR (romantoets 1 en 2) week 3 S 60 min. C LUISTER- EN KIJKVAARDIGHEID 1 Cito kijk- en luistertoets Toetsperiode 2 S 60 min. A2 TUSSENTOETS 2 week 10 S 90 min. E SCHRIJFVAARDIGHEID 1 Het schrijven van een zakelijke brief aan de hand van een in het Nederlands gestelde opdracht. Woordenboek toegestaan. week 12 M 30 min. D GESPREKSVAARDIGHEID 1 Na afspraak met docent Toetsperiode 3 S 60 min. A3 TUSSENTOETS 3 S 90 min. B3 LITERATUUR (romantoets 3) Het gemiddelde van de drie tussentoetscijfers (A1 + A2 + A3) is 20 % cijfer schoolexamen; het gemiddelde van de drie literatuurcijfers (B1 + B2 + B3) is 20 % cijfer schoolexamen; elke verdere schoolexamentoets [Luister- en Kijkvaardigheid (C), Gespreksvaardigheid (D) en Schrijfvaardigheid (E)] is 20 % cijfer schoolexamen. Eindcijfer schoolexamen: (A1 + A2 + A3) / 3 + (B1 + B2 + B3) / 3 + C + D + E 5 Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

11 FRANS HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 60 min. A1 TUSSENTOETS 1 week 3 S 60 min. C LUISTER- EN KIJKVAARDIGHEID 1 Cito kijk- en luistertoets Toetsperiode 2 S 60 min. A2 TUSSENTOETS 2 maart M 30 min. D GESPREKSVAARDIGHEID 1 Na afspraak met docent maart S 90 min. E SCHRIJFVAARDIGHEID 1 Toetsperiode 3 S 60 min. A3 TUSSENTOETS 3 Verspreid over S B LITERATUUR (8 verhalen) het schooljaar Het gemiddelde van de drie tussentoetscijfers (A1 + A2 + A3) is 20 % cijfer schoolexamen; het gemiddelde van de literatuurcijfers (B1 t/m B8) is 20 % cijfer schoolexamen; elke verdere schoolexamentoets [Luister- en Kijkvaardigheid (C), Gespreksvaardigheid (D) en Schrijfvaardigheid (E)] is 20 % cijfer schoolexamen. Eindcijfer schoolexamen: (A1 + A2 + A3) / 3 + (gemiddelde B1 t/m B8) + C + D + E 5 Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

12 AARDRIJKSKUNDE HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Methode: De Geo havo 4 e editie Toetsperiode 1 S 90 min. Arm en rijk Overleven in Europa hfdst. 1 en 2 1 uiterlijk voor aanvang toetsperiode 2 Praktische opdracht 1 Toetsperiode 2 S 90 min. Overleven in Europa hfdst. 3 en 4 Systeem Aarde 1 Toetsperiode 3 S 90 min. Indonesië actueel Leefomgeving 1 Eindcijfer schoolexamen: elke schoolexamentoets is 25 % cijfer schoolexamen de praktische opdracht is 25 % cijfer schoolexamen Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de vier SE-cijfers Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal. Onderwerpen CE 2016: Arm en rijk hfdst. 3 en 4 Systeem aarde hfdst. 1 t/m 3 Indonesië actueel hfdst. 1 t/m 3 Leefomgeving hfdst. 1 t/m 4

13 GESCHIEDENIS HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Methode: Geschiedenis Werkplaats (Wolters-Noordhoff) Toetsperiode 1 S 90 min. Historisch overzicht hfdst. 1 t/m 5 Historische context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515 1648 1 Toetsperiode 2 S 90 min. Historisch overzicht hfdst. 5 t/m 10 Themakatern Rechtsstaat en democratie 1 Toetsperiode 3 S 90 min. Themakatern China en Europa Historische context Duitsland 1871 1945 Historische context Koude Oorlog 1945 1991 Historische context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515 1648 1 Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de drie SE-cijfers Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal. Onderwerpen CSE 2016: - Historisch overzicht: kenmerkende aspecten van de 10 tijdvakken - Historische context Duitsland 1871 1945 - Historische context Koude Oorlog 1945 1991 - Historische context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515 1648

14 ECONOMIE HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 90 min. Lesbrief Rekenomie (druk 2) Lesbrief Crisis (druk 2) Lesbrief Jong & Oud (druk 3) 1 Toetsperiode 2 S 90 min. Lesbrief Vervoer (druk 3) Lesbrief Verdienen en Uitgeven Lesbrief Markten en Overheid 1 Toetsperiode 3 S 90 min. Lesbrief Europa Lesbrief Conjunctuur 1 Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de drie SE-cijfers Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

15 MANAGEMENT & ORGANISATIE HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 90 min. Lesbrief De Eenmanszaak Deel 1 Lesbrief De Eenmanszaak Deel 2 1 Toetsperiode 2 S 90 min. Lesbrief Stichting & Vereniging Lesbrief Marketing 1 Toetsperiode 3 S 90 min. Lesbrief Organisatie & Personeel Lesbrief De Naamloze Vennootschap 1 Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de drie SE-cijfers Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

16 TEKENEN HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Methode: Beeldende begrippen, begrippen in beeldende vormgeving TOETS 1 31 augustus 12 oktober 2015 P 7 x 2 lesuren Tekenen naar de waarneming 1 TOETS 2 26 oktober 14 december 2015 P 7 x 2 lesuren Werken naar de verbeelding/fantasie 1 TOETS 3 4 januari 15 februari 2016 P 6 x 2 lesuren Toegepaste werkvorm 1 TOETS 4 29 februari 4 april 2016 P 5 x 2 lesuren Werkstuk naar aanleiding van een kunstenaar/stroming 1 TOETS 5 Toetsperiode 1 S 90 min. Stof week 37 t/m 44 1 TOETS 6 Toetsperiode 2 S 90 min. Stof week 46 t/m 3 1 TOETS 7 Toetsperiode 3 S 90 min. Stof week 5 t/m 12 1 Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de zeven SE-cijfers, afgerond op één decimaal.

17 NATUURKUNDE HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Methode: Pulsar natuurkunde Binas 6 e editie Toetsperiode 1 S 90 min hfdst. 1: Bewegen in grafieken hfdst. 2: Bewegen in rekenen hfdst. 5: Trillen en golven hfdst. 7: Kracht en beweging hfdst. 8: Energie omzetten 3,5 Toetsperiode 2 S 90 min hfdst. 3: Elektriciteit 1 hfdst. 4: Meten en regelen hfdst. 6: Licht hfdst. 9: Elektriciteit 2 3 Toetsperiode 3 S 90 min hfdst. 10: Straling hfdst. 11: Krachten in evenwicht hfdst. 12: Eigenschappen van stoffen hfdst. 13: Functionele materialen hfdst. 14: Communicatie en medische beeldvorming 3,5 Eindcijfer schoolexamen: het gewogen gemiddelde van de drie SE-cijfers, afgerond op één decimaal.

18 SCHEIKUNDE HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Methoden: Chemie Overal 4 HAVO 4 e editie + uitwerkingen Chemie Overal 5 HAVO 4 e editie + uitwerkingen Binas 6 e editie Toetsperiode 1 S 90 min. H1, H2, H3, H4, H5 1 Toetsperiode 2 S 90 min. H6, H8, H9 1 uiterlijk 18 februari 2016 praktische opdracht inleveren of een eigen onderzoek met uitwerking of een stoffenonderzoek en een titratie 1 Toetsperiode 3 S 90 min. H7, H10, H11 1 Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de vier SE-cijfers, afgerond op één decimaal.

19 BIOLOGIE HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 90 min Biologie voor jou 4a HAVO Thema 1: Inleiding in de biologie Thema 2: Cellen Thema 3: Voortplanting Thema 4: Erfelijkheid Biologie voor jou 4b HAVO Thema 5: Evolutie 1 Toetsperiode 2 S 90 min Biologie voor jou 4b HAVO Thema 6: Regeling en waarneming Thema 7: Ecologie Thema 8: Gedrag Biologie voor jou 5a HAVO Thema 1: Stofwisseling Thema 2: DNA 1 Toetsperiode 3 S 90 min Biologie voor jou 5a HAVO Thema 3: Mens en milieu Biologie voor jou 5b HAVO Thema 4: Voeding Thema 5: Transport Thema 6: Gaswisseling en uitscheiding Thema 7: Bescherming en evenwicht 1 Verspreid S 60 min. 3 tussentoetsen 1 over het schooljaar Het schoolexamencijfer tussentoetsen = het gemiddelde van de 3 tussentoetsen. Eindcijfer schoolexamen: het gemiddelde van de vier SE-cijfers. Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

20 WISKUNDE A HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Toetsperiode 1 S 90 min. Getal & Ruimte, deel 1 hfdst. 1, 2, 3, 4 2,5 Toetsperiode 2 S 90 min. Getal & Ruimte, deel 2 hfdst. 5, 6, 7, 8 3,5 Toetsperiode 3 S 90 min. Getal & Ruimte, deel 1, 2, 3 hfdst. 9, 10, 11 + overige examenstof 4 Eindcijfer schoolexamen is het gewogen gemiddelde van de drie SE-cijfers. Eindcijfer schoolexamen: SE1 x 2,5 + SE2 x 3,5 + SE3 x 4 10 Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

21 WISKUNDE B HAVO TIJDSTIP AFN. DUUR STOFOMSCHRIJVING WEGING Methode: Getal & Ruimte (10 e editie) Toetsperiode 1 S 90 min. Getal & Ruimte, 10 e editie, havo B deel 1 hfdst. 1 t/m 4 3 Toetsperiode 2 S 90 min. Getal & Ruimte, 10 e editie, havo B deel 2 alle hoofdstukken 3 Toetsperiode 3 S 90 min. Getal & Ruimte, 10 e editie, havo B deel 3 alle hoofdstukken 4 Eindcijfer schoolexamen is het gewogen gemiddelde van de drie SE-cijfers. Eindcijfer schoolexamen: SE1 x 3 + SE2 x 3 + SE3 x 4 10 Het eindcijfer schoolexamen wordt afgerond op één decimaal.

22 REKENTOETS HAVO Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) heeft de afnameperiodes voor de rekentoets vo in het schooljaar 2015-2016 bepaald. Eerste afnameperiode 3F (havo/vwo): woensdag 13 januari t/m dinsdag 26 januari 2016. 3ER (havo/vwo): woensdag 20 januari en donderdag 21 januari 2016. Tweede afnameperiode 3F (havo/vwo): woensdag 16 maart t/m woensdag 30 maart 2016. 3ER (havo/vwo): woensdag 23 maart en donderdag 24 maart 2016. Derde afnameperiode 3F (havo/vwo): maandag 30 mei t/m vrijdag 10 juni 2016. 3ER (havo/vwo): woensdag 1 juni en donderdag 2 juni 2016. Alle kandidaten die in het schooljaar 2015-2016 eindexamen doen, moeten de rekentoets als verplicht onderdeel van het eindexamen afleggen, tenzij ze gebruik kunnen maken van een vrijstelling. Voor die vrijstelling is het cijfer vijf of hoger nodig. Maar ook in het laatste geval mogen zij alle drie kansen in hun eindexamenjaar benutten in een poging een hoger cijfer te halen. Het hoogst behaalde cijfer telt. In het schooljaar 2015-2016 is de rekentoets geen onderdeel van de kernvakkenregel. Wel geldt als eis dat voor de rekentoets afgerond minimaal een 5 wordt behaald (dus een 4,5 en hoger). Er is echter een vangnet bij vijf procentpunten extra gezakten. In dat geval geldt als eis dat afgerond minimaal een 4 wordt behaald.

23 EXAMENREGLEMENT ROC Rivor, afdeling VAVO HAVO Vernieuwde Tweede Fase bladzijde Inleiding 24 Hoofdstuk 1. Algemene bepalingen 25 Artikel 1. Begripsbepalingen 25 Artikel 2. Toelating tot het eindexamen en het afnemen eindexamen 25 Artikel 3. Indeling eindexamen; profielwerkstuk 25 Artikel 4. Onregelmatigheden 26 Hoofdstuk 2. Inhoud van het eindexamen 27 Artikel 5. Examenprogramma 27 Artikel 6. Begrenzing mogelijkheden vakkenkeuze kandidaten 27 Artikel 7. Eindexamen havo 27 Artikel 8. Vrijstellingen vavo 28 Artikel 9. Ontheffingen vavo op verzoek 28 Hoofdstuk 3. Regeling van het eindexamen 29 Artikel 10. Examenreglement en programma van toetsing en afsluiting 29 Artikel 11. Schoolexamen 29 Hoofdstuk 4. Centraal examen 33 Artikel 12. Tijdvakken en afneming centraal examen 33 Artikel 13. Regels omtrent het centraal examen 33 Artikel 14. Beoordeling en vaststelling score en cijfer centraal examen 34 Artikel 15. Verhindering centraal examen 34 Artikel 16 De rekentoets 34 Hoofdstuk 5. Uitslag, Herkansing en Diplomering 35 Artikel 17. Eindcijfer eindexamen 35 Artikel 18. Vaststelling uitslag 35 Artikel 19. Uitslag 36 Artikel 20. Herkansing 36 Artikel 21. Diploma en cijferlijst 36 Artikel 22. Certificaat en cijferlijst 37 Artikel 23. Duplicaten en afgifte verklaringen 37 Hoofdstuk 6. Overige bepalingen 38 Artikel 24. Afwijking wijze van examineren 38 Artikel 25. Gegevensverstrekking 38 Artikel 26. Bewaren examenwerk 38

24 Inleiding De examencommissie vavo van bovengenoemde instelling voor educatie en beroepsonderwijs voor zover het betreft de opleidingen vavo, dient ter uitvoering van artikel 31.1 van het "Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.-m.a.v.o. (verder genoemd Eindexamenbesluit) een examenreglement vast te stellen. Dit reglement beschrijft zo volledig en duidelijk mogelijk de gang van zaken betreffende het schoolexamen en het centraal examen. Het bevat een aantal wettelijk algemeen verplichte regels zoals de te nemen maatregelen bij onregelmatigheden. Daarnaast bevat het een aantal wettelijk toegestane schooleigen elementen. Het hier voorliggende examenreglement regelt in het bijzonder het eindexamen voor de afdeling havo in de Vernieuwde Tweede Fase die per augustus 2007 van start is gegaan. Waarin dit reglement de hoedanigheid of functie van personen met een mannelijk substantief aanduidt, dienen deze in voorkomende gevallen gelezen te worden als betrekking hebbende op zowel vrouwelijke als mannelijke personen. De gebruikte voornaamwoorden dienen telkens op dezelfde wijze te worden geïnterpreteerd.

25 HOOFDSTUK I. ALGEMENE BEPALINGEN Artikel 1. Begripsbepalingen In dit reglement wordt verstaan onder: bevoegd gezag: het bevoegd gezag, bedoeld in artikel 1.1.1, onderdeel w, onder 1 en 2, van de Wet educatie en beroepsonderwijs; College voor Toetsen en Examens College voor Toetsen en Examens (verder genoemd CvTE), genoemd in artikel 2, eerste lid, van de Wet College voor Toetsen en Examens; deeleindexamen: een examen in één of meer van de voor het eindexamen voorgeschreven vakken; eindexamen: een examen ten minste in het geheel van de voorgeschreven vakken; examencommissie vavo de in artikel 7.4.11, tweede lid, juncto artikel 7.4.5 van de Wet educatie en beroepsonderwijs bedoelde examencommissie voor een opleiding vavo; examenstof: de aan de kandidaat te stellen eisen; examinator: degene die is belast met het afnemen van het examen in een vak; gecommitteerde: een gecommitteerde als bedoeld in artikel 36 van bovengenoemd Eindexamenbesluit; herkansing: het opnieuw deelnemen aan een onderdeel van het centraal examen of het schoolexamen; inhalen: het alsnog deelnemen aan een onderdeel van het centraal examen of het schoolexamen; inspectie: de inspectie, bedoeld in artikel 1 van de Wet op het onderwijstoezicht; kandidaat: ieder die door het bevoegd gezag tot het eindexamen of deeleindexamen wordt toegelaten; leerling: een leerling aan een school voor voortgezet onderwijs of een deelnemer aan een opleiding vavo; Onze Minister: Onze Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; school: een instelling voor educatie en beroepsonderwijs, voor zover het betreft door deze verzorgde opleidingen vavo (voortgezet algemeen volwassenenonderwijs) voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo), hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) of voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) voor zover het betreft de theoretische leerweg, bedoeld in artikel 10 van de wet; schoolexamenonderdeel: een toets, een tussentoets, een tussenopdracht, een dossieropdracht talen of een praktische opdracht, alle met schriftelijke of mondelinge vragen en opdrachten; schooljaar: het tijdvak dat aanvangt op 1 augustus en eindigt op 31 juli van het daaropvolgende jaar, daaronder mede begrepen het studiejaar, bedoeld in artikel 1.1.1, onderdeel r, van de Wet educatie en beroepsonderwijs; wet: de Wet op het voortgezet onderwijs en de Wet educatie en beroepsonderwijs, voor zover het betreft opleidingen vavo; Artikel 2. Toelating tot het eindexamen en het afnemen eindexamen 1. Het bevoegd gezag stelt de leerlingen van de school in de gelegenheid om ter afsluiting van hun opleiding een eindexamen of in plaats daarvan een of meer deeleindexamens af te leggen. 2. Het bevoegd gezag kan tot het eindexamen of in plaats daarvan een of meer deeleindexamens kandidaten toelaten die niet als leerling van de school zijn ingeschreven. 3. De examencommissie vavo en de examinatoren nemen onder verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag het eindexamen af. Artikel 3. Indeling eindexamen; profielwerkstuk 1. Het eindexamen kan voor ieder vak bestaan uit een schoolexamen, uit een centraal examen dan wel uit beide. 2. Het schoolexamen omvat mede een profielwerkstuk. Dit is een werkstuk, een presentatie daaronder begrepen, waarin op geïntegreerde wijze kennis, inzicht en vaardigheden aan de orde komen die van betekenis zijn in het desbetreffende profiel. 3. Het profielwerkstuk heeft betrekking op één of meer vakken van het eindexamen. Ten minste één van deze vakken heeft een omvang van 320 uur of meer.

26 Artikel 4. Onregelmatigheden 1. Indien een kandidaat zich ten aanzien van enig deel van het eindexamen dan wel ten aanzien van een aanspraak op ontheffing aan enige onregelmatigheid schuldig maakt of heeft gemaakt, dan wel zonder geldige reden afwezig is, kan de examencommissie vavo maatregelen nemen. 2. De maatregelen, bedoeld in het eerste lid, die afhankelijk van de aard van de onregelmatigheid ook in combinatie met elkaar genomen kunnen worden, zijn: a. het toekennen van het cijfer 1 voor een onderdeel van het schoolexamen, de rekentoets of het centraal examen, b. het ontzeggen van de deelname of de verdere deelname aan één of meer onderdelen van het schoolexamen, de rekentoets of het centraal examen, c. het ongeldig verklaren van één of meer onderdelen van het reeds afgelegde deel van het schoolexamen, de rekentoets of het centraal examen, d. het bepalen dat het diploma en de cijferlijst slechts kunnen worden uitgereikt na een hernieuwd examen in door de examencommissie vavo aan te wijzen onderdelen. Indien het hernieuwd examen bedoeld in de vorige volzin betrekking heeft op een of meer onderdelen van het centraal examen, legt de kandidaat dat examen af in een volgend tijdvak van het centraal examen. 3. Het besluit waarbij een in het eerste lid bedoelde maatregel wordt genomen, wordt tegelijkertijd in afschrift toegezonden aan de inspectie en aan de wettelijke vertegenwoordigers van de kandidaat, indien deze minderjarig is. 4. De kandidaat kan tegen een beslissing van de examencommissie vavo in beroep gaan bij de Commissie van Beroep voor de Examens. Het beroep wordt binnen vijf dagen nadat de beslissing aan de kandidaat is bekendgemaakt, schriftelijk ingesteld bij de commissie van beroep. De commissie stelt een onderzoek in en beslist binnen twee weken na ontvangst van het beroepsschrift, tenzij zij deze termijn gemotiveerd heeft verlengd met ten hoogste twee weken. De commissie stelt bij haar beslissing zo nodig vast op welke wijze de kandidaat alsnog in de gelegenheid zal worden gesteld het eindexamen geheel of gedeeltelijk af te leggen onverminderd het bepaalde in de laatste volzin van het tweede lid. De commissie deelt haar beslissing schriftelijk mede aan de kandidaat, aan de ouders, voogden of verzorgers van de kandidaat indien deze minderjarig is, aan de examencommissie vavo en aan de inspectie. 5. De Commissie van Beroep voor de Examens bestaat uit 3 leden die werken conform het Reglement van de Commissie van Beroep voor de Examens. Het adres van de commissie: ROC Rivor Commissie van Beroep voor de Examens t.a.v. de Bestuurssecretaris Postbus 365, 4000 AJ TIEL

27 HOOFDSTUK II. INHOUD VAN HET EINDEXAMEN Artikel 5. Examenprogramma 1. Onze Minister stelt voor elk van de onderwijssoorten examenprogramma s vast, waarin zijn opgenomen: a. een omschrijving van de examenstof voor ieder eindexamenvak, en b. welk deel van de examenstof centraal zal worden geëxamineerd en over welke examenstof het schoolexamen zich uitstrekt. 2. Een examenprogramma wordt vastgesteld per vak of per groep van vakken. Artikel 6. Begrenzing mogelijkheden vakkenkeuze kandidaten 1. De kandidaten kiezen, met inachtneming van dit hoofdstuk, in welke vakken zij examen willen afleggen. Voor leerlingen geldt deze keuze voor zover het bevoegd gezag al dan niet in samenwerking met het bevoegd gezag van een of meer andere scholen - hen in de gelegenheid heeft gesteld zich op het examen in die vakken voor te bereiden. Indien sprake is van samenwerking tussen scholen, is artikel 2 van het Besluit samenwerking VO- BVE van toepassing. 2. De kandidaten kunnen, voor zover het bevoegd gezag hun dat toestaat, in meer vakken examen afleggen dan in de vakken die ten minste tezamen een eindexamen vormen. Een examen als bedoeld in de eerste volzin heeft geen betrekking op vakken die overeenkomen met vakken die onderdeel zijn van dat eindexamen. 3. Het eerste lid is van overeenkomstige toepassing op kandidaten die deeleindexamen afleggen. 4. Indien het eindexamen één of meer vakken omvat van een andere schoolsoort dan die waarvoor de kandidaat is ingeschreven, behoort ten minste één vak tot de voorgeschreven eindexamenvakken van de schoolsoort van inschrijving. Artikel 7. Eindexamen havo 1. Het eindexamen havo omvat: a. de vakken van het gemeenschappelijk deel van elk profiel, genoemd in artikel 26c, eerste lid, van het Inrichtingsbesluit WVO, daaronder tevens begrepen een profielwerkstuk; b. de vakken van het profieldeel, genoemd in artikel 26c, tweede t/m vijfde lid, van het Inrichtingsbesluit WVO, en c. ten minste één vak met een normatieve studielast van tenminste 320 uur van het vrije deel van elk profiel, genoemd in artikel 26c, zesde lid, van het Inrichtingsbesluit WVO, met dien verstande dat door het bevoegd gezag vast te stellen vakken onderdeel zijn van het eindexamen uitsluitend voor zover Onze Minister daarvoor goedkeuring heeft verleend; d. de maatschappelijke stage, en e. de rekentoets. 2. Het bevoegd gezag kan een kandidaat in de gelegenheid stellen de rekentoets af te leggen zoals deze voor het vwo is vastgesteld. 3. In geval van toepassing van artikel 14, achtste lid, van de wet, zijn het eerste en tweede lid van overeenkomstige toepassing. 4. In afwijking van lid 1 is de kandidaat bij het eindexamen vrijgesteld van de vakken culturele en kunstzinnige vorming en lichamelijke opvoeding van het gemeenschappelijk deel en van de maatschappelijke stage. 5. In afwijking van lid 1 is die kandidaat vrijgesteld van de rekentoets die in het bezit is van het diploma van een leerweg in het vmbo en die in plaats van de rekentoets zoals deze is vastgesteld voor het eindexamen van een leerweg in het vmbo, de rekentoets heeft afgelegd zoals deze is vastgesteld voor het eindexamen havo of vwo. 6. In afwijking van lid 1 is de kandidaat die op grond van artikel 13 van de Beleidsregel verstrekking LOOT-licentie VO dan wel artikel 12 van de Beleidsregel verstrekking DAMU-licentie VO ontheffing heeft verkregen voor een of meer van de in die artikelen genoemde vakken, bij het eindexamen vrijgesteld van dat vak of die vakken.

28 Artikel 8. Vrijstellingen vavo 1. a. De kandidaat is vrijgesteld van de rekentoets of van het examen in een vak op grond van een examen vwo of havo, indien voor de overeenkomstige rekentoets of het overeenkomstige vak een eindcijfer 6 of hoger of een daarmee overeenkomende waardering is behaald. b. De kandidaat die vanuit het mbo terugkeert in het vavo en die in het mbo het rekenexamen met tenminste een voldoende en op het bij de nieuwe vo-opleiding behorende niveau heeft behaald, hoeft de rekentoets niet meer opnieuw af te leggen als er tussen het studiejaar waarin hij dit resultaat heeft behaald en het afsluiten van de nieuwe vavo-opleiding nog geen twee schooljaren zijn verstreken. c. De kandidaat is vrijgesteld van het profielwerkstuk, indien reeds eerder een profielwerkstuk is gemaakt dat betrekking heeft op een of meer vakken van dezelfde schoolsoort, behorende tot het profiel van de kandidaat en waarvoor een eindcijfer 6 of hoger is behaald. 2. Het eerste lid is uitsluitend van toepassing indien na het jaar waarin het eindcijfer of de beoordeling is vastgesteld, nog geen 10 jaren zijn verstreken. 3. De kandidaat is eveneens vrijgesteld wanneer het eindcijfer 5 of 4 is behaald, mits hij voldoet aan de voorwaarden van artikel 19 van dit reglement om te slagen voor het eindexamen. 4. Bij ministeriële regeling kunnen nadere voorschriften worden gegeven voor de toepassing van het eerste lid. 5. Bij toepassing van dit artikel wordt ten hoogste één cijferlijst, die is uitgereikt aan een school voor voortgezet onderwijs, betrokken. Artikel 9. Ontheffingen vavo op verzoek 1. Indien de kandidaat op grond van eerder gevolgd onderwijs aantoonbaar in het bezit is van voldoende kennis en vaardigheden ter zake van een examenvak of de rekentoets, kan het CvTE op verzoek van de kandidaat ontheffing verlenen voor het desbetreffende vak respectievelijk de rekentoets. De ontheffing kan slechts worden verleend op basis van een diploma, getuigschrift, certificaat of ander bewijsstuk, al of niet behaald in Nederland, dat door het CvTE wordt aanvaard als bewijs van voldoende kennis en vaardigheden. Indien het CvTE dit nodig oordeelt, onderzoekt het college of de kandidaat in het bezit is van voldoende kennis en vaardigheden. 2. Het eerste lid is uitsluitend van toepassing indien na het jaar waarin het in dat lid bedoelde diploma, getuigschrift, certificaat of ander bewijsstuk is vastgesteld, nog geen tien jaren zijn verstreken. 3. Tot de in het eerste lid bedoelde diploma s, getuigschriften, certificaten en andere bewijsstukken behoren in elk geval die betreffende het Internationaal Baccalaureaat, het Europees Baccalaureaat en die betreffende het overeenkomstige onderwijs in een lidstaat van de Europese Unie. 4. Indien het CvTE de gevraagde ontheffing verleent, verstrekt het college de verzoeker een bewijs van ontheffing, en zendt het college onze Minister een afschrift daarvan. 5. Het bewijs van ontheffing vermeldt de gronden van de ontheffing, het tijdstip van het verrichten van de onderwijs- en examenprestatie waarop de ontheffing berust, en gaat in voorkomend geval vergezeld van een verklaring betreffende het in het eerste lid bedoelde onderzoek naar de kennis en de vaardigheden van de examenkandidaat, of naar de in het eerste lid bedoelde bewijsstukken. 6. Onze Minister stelt het model van het bewijs van ontheffing vast. 7. Een verzoek om ontheffing wordt schriftelijk ingediend bij het CvTE, onder overlegging van een uittreksel uit het geboorte- of persoonsregister en een gewaarmerkte fotokopie van het diploma, getuigschrift, certificaat of andere bewijsstuk waarop het verzoek om ontheffing berust.

29 HOOFDSTUK III. REGELING VAN HET EINDEXAMEN Artikel 10. Examenreglement en programma van toetsing en afsluiting 1. De examencommissie vavo stelt een examenreglement vast. Het examenreglement bevat in elk geval de maatregelen, bedoeld in artikel 5 van het Eindexamenbesluit, en de toepassing daarvan, alsmede regels met betrekking tot de organisatie van het eindexamen, de gang van zaken tijdens het eindexamen, de herkansing van het schoolexamen en de samenstelling en het adres van de commissie van beroep. Ten aanzien van de herkansing wordt in elk geval bepaald, in welke gevallen een herkansing mogelijk is. 2. Jaarlijks voor 1 oktober stelt de examencommissie vavo een programma van toetsing en afsluiting vast. Hierin staat voor het desbetreffende schooljaar in elk geval aangegeven: a. welke onderdelen van het examenprogramma in het schoolexamen worden getoetst; b. de inhoud van de onderdelen van het schoolexamen; c. de wijze waarop en de tijdvakken waarbinnen de schoolexamenonderdelen plaatsvinden, de herkansing daaronder mede begrepen; d. de wijze van herkansing van het schoolexamen, alsmede e. de regels voor de wijze waarop het cijfer voor het schoolexamen voor een kandidaat tot stand komt. 3. Het examenreglement en het programma van toetsing en afsluiting worden door de examencommissie vavo voor 1 oktober toegezonden aan de inspectie en verstrekt aan de kandidaten. Artikel 11. Schoolexamen 1. Het bevoegd gezag bepaalt het tijdstip waarop het schoolexamen aanvangt. 2. Het schoolexamen wordt afgesloten voor de aanvang van het eerste tijdvak, bedoeld in artikel 12 van dit examenreglement. 3. De examencommissie vavo kan in afwijking van het tweede lid een kandidaat die ten gevolge van ziekte of een andere van zijn wil onafhankelijke omstandigheid het schoolexamen in één of meer vakken niet heeft kunnen afsluiten voor de aanvang van het eerste tijdvak, in de gelegenheid stellen het schoolexamen in dat vak of in die vakken af te sluiten vóór het centraal examen in dat vak of die vakken, doch na de aanvang van het eerste tijdvak. 4. Het geheel van de onderdelen van het schoolexamen wordt per vak gedocumenteerd in een examendossier. Dit dossier bestaat minimaal uit de opgaven, het gemaakte werk, de beoordelingsnormen en de behaalde resultaten der verschillende schoolexamenonderdelen. 5. Van iedere beoordeling die bij het bepalen van het eindoordeel over een kandidaat meetelt, stelt de examinator de kandidaat zo spoedig mogelijk in kennis. 6. De examinator levert de eindcijfers voor het schoolexamen op een jaarlijks vast te stellen datum voor de aanvang van het centraal examen in bij de secretaris van het eindexamen, met dien verstande, dat de cijfers voor de afzonderlijke onderdelen per vak zo spoedig mogelijk na de gehouden toets bij de secretaris van het eindexamen moeten worden ingeleverd. 7. Voor de aanvang van het centraal examen maakt de examencommissie vavo aan de kandidaat bekend, voor zover van toepassing, welk cijfer of welke cijfers hij heeft behaald voor het schoolexamen. 8. a. Het eindcijfer van een vak met alleen een schoolexamen wordt uitgedrukt in een cijfer uit een schaal van cijfers lopende van 1 tot en met 10. Dit eindcijfer komt tot stand door eerst af te ronden op één decimaal en vervolgens op een geheel getal. Indien na afronding op de decimaal het eerste cijfer achter de komma een 4 of lager is, wordt naar beneden en indien dat cijfer een 5 of hoger is, naar boven afgerond. b. Indien in een vak tevens centraal examen wordt afgelegd, worden schoolexameneindcijfers gebruikt van 1 tot en met 10 met de daartussen liggende cijfers met één decimaal. 9. Het profielwerkstuk moet uiterlijk zijn afgesloten in maart van het eindexamenjaar. In geval van ziekte van de kandidaat of een bijzondere van zijn wil onafhankelijke omstandigheid kan de docent in overleg met de betrokken kandidaat en de examencommissie vavo een andere uiterste datum ter voltooiing van het profielwerkstuk vaststellen. De kandidaat dient zich daartoe zo spoedig mogelijk in verbinding te stellen met de docent. Indien hij dit verzuimt, kunnen maatregelen getroffen worden overeenkomstig artikel 4, tweede lid van dit examenreglement.

30 10. Ten aanzien van de te toetsen schoolexamenonderdelen geldt het volgende: Toetsen - toetsen worden op school gemaakt op vastgestelde momenten in de toetsperioden of tijdens de les; - de examinator beoordeelt een gemaakte toets met een cijfer uit een schaal van 1 tot en met 10 met de daartussen liggende cijfers met één decimaal; - een gemaakte toets is onder voorwaarden herkansbaar; zie lid 12 van dit artikel; - een gemiste toets kan onder voorwaarden alsnog afgelegd worden op een door de school vastgesteld uiterst tijdstip; zie lid 13 van dit artikel; - wie een toets of toetsen niet heeft gemaakt, heeft voor de betreffende toets(en) géén schoolexamencijfer gescoord en kan derhalve het schoolexamen van het betreffende vak niet afronden. Dit leidt bij de vakken met een centraal examen tot uitsluiting van het centraal examen van het betreffende vak (in geval van bijzondere omstandigheden zie lid 3 van dit artikel). Tussentoetsen en Tussenopdrachten - tussentoetsen/tussenopdrachten worden op school gemaakt op vastgestelde momenten tijdens de les of in de toetsperioden; - de examinator beoordeelt een gemaakte tussentoets/tussenopdracht met een cijfer uit een schaal van 1 tot en met 10 met de daartussen liggende cijfers met één decimaal; - een gemaakte tussentoets/tussenopdracht is onder voorwaarden herkansbaar; zie lid 12 van dit artikel; - een gemiste tussentoets/tussenopdracht kan onder voorwaarden alsnog afgelegd worden op een door de school vastgesteld uiterst tijdstip; zie lid 13 van dit artikel; - wie een tussentoets/tussenopdracht of tussentoetsen/tussenopdrachten niet heeft gemaakt, heeft voor de betreffende tussentoets(en)/tussenopdracht(en) géén cijfer gescoord; bij de bepaling van het schoolexamencijfer tussentoetsen/tussenopdrachten wordt/worden de betreffende tussentoets(en)/tussenopdracht(en) wel meegewogen; - wie geen enkele tussentoets/tussenopdracht heeft gemaakt, heeft géén schoolexamencijfer tussentoetsen/tussenopdrachten gescoord en kan derhalve het schoolexamen van het betreffende vak niet afronden. Dit leidt bij de vakken met een centraal examen tot uitsluiting van het centraal examen van het betreffende vak (in geval van bijzondere omstandigheden zie lid 3 van dit artikel). - het schoolexamencijfer tussentoetsen/tussenopdrachten wordt bepaald: bij 1 t/m 5 voorgeschreven tussentoetsen/tussenopdrachten door het behaalde cijfer (de behaalde cijfers) voor de betreffende tussentoets(en)/tussenopdracht(en) bij 6 of meer voorgeschreven tussentoetsen/tussenopdrachten door de vijf hoogste tussentoetscijfers/tussenopdrachtcijfers. De praktische opdracht zaakvakken - wordt op school of thuis gemaakt en op een vastgesteld uiterst moment ingeleverd; - de examinator beoordeelt een gemaakte praktische opdracht met een cijfer uit een schaal van 1 tot en met 10 met de daartussen liggende cijfers met één decimaal; - de praktische opdracht is niet herkansbaar; zie lid 12, onderdeel c, van dit artikel; - een op het uiterst tijdstip niet ingeleverde praktische opdracht kan niet alsnog ingeleverd worden; zie lid 13, onderdeel c, van dit artikel; - wie de praktische opdracht op het vastgestelde uiterste tijdstip niet ingeleverd of wie de praktische opdracht niet gemaakt heeft, heeft voor dit onderdeel géén schoolexamencijfer gescoord en kan derhalve het schoolexamen van het betreffende vak niet afronden. Dit leidt bij de vakken met een centraal examen tot uitsluiting van het centraal examen van het betreffende vak (in geval van bijzondere omstandigheden zie lid 3 van dit artikel).