Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten Eind 2013 is er een tweetal incidenten geweest in midden Limburg, waarbij door graafwerkzaamheden een ondergrondse leiding is geraakt. Hierdoor verontreinigde de inhoud van deze leiding de bodem en grondwater. In Nederland ligt ruim 1,7 miljoen kilometer aan kabels en leidingen onder de grond. Het gaat om leidingen voor water, elektriciteit, gas en olie. 1 Per jaar vinden er ongeveer 40.000 incidenten plaats als gevolg van graafwerkzaamheden waarbij ondergrondse netwerken beschadigd raken. Een deel hiervan betreft netwerken waarmee gevaarlijke stoffen worden getransporteerd. 2 Graafschade bestaat uit directe schade (herstel van de leidingen) en indirecte schade, ook wel gevolgschade (bijvoorbeeld de kosten van leveringsonderbrekingen of schade aan de gezondheid). Het voorkomen van graafschade borgt een aantal publieke belangen: (1) externe veiligheid en milieu, (2) het voorkomen van leveringsonderbrekingen van essentiële diensten. 3 Juridisch Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten Maatregelen die genomen moeten worden voordat graafwerkzaamheden een aanvang nemen, zijn mede omschreven in de Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netwerk (hierna WION te noemen). Het doel van de WION beoogt het gevaar of de economische schade door beschadiging van ondergrondse kabels of leidingen (water-, elektriciteit- en gasleidingen, telefoonlijnen en olie- en gasleidingen) te voorkomen en geeft daarbij weer welke partijen welke acties moeten nemen bij het voornemen graafwerkzaamheden in de nabijheid van een net (als bedoeld in artikel 1 lid 1 onder e van de WION). Definities In artikel 1 van de WION worden definities gegeven die gelden binnen deze wet: Artikel 1 Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten 1. In deze wet en de daarop berustende bepalingen wordt verstaan onder: b. Dienst: de Dienst voor het kadaster en de openbare registers, bedoeld in artikel 2 van de Organisatiewet Kadaster; c. graafwerkzaamheden: het mechanisch verrichten van werkzaamheden in de ondergrond; d. graaflocatie: de locatie waar graafwerkzaamheden worden verricht; e. net: een ondergrondse kabel of leiding, daaronder mede begrepen lege buizen, ondergrondse ondersteuningswerken en beschermingswerken, bestemd voor transport van vaste, vloeibare of gasvormige stoffen, van energie of van informatie; f. opdrachtgever: degene die opdracht geeft tot het uitvoeren van een werk waarbij graafwerkzaamheden worden verricht; g. grondroerder: degene onder wiens verantwoordelijkheid of leiding graafwerkzaamheden worden verricht; h. beheerder: degene die als natuurlijk persoon handelende in de uitoefening van een beroep of een bedrijf dan wel als rechtspersoon een net beheert; i. registratiemelding: de melding van de beheerder, bedoeld in artikel 6, tweede lid, dan wel artikel 45, eerste lid; m. graafmelding: de melding aan de Dienst van voorgenomen graafwerkzaamheden, bedoeld in artikel 8, eerste lid; n. graafpolygoon: de weergave door een grondroerder van het gebied, waarbinnen de graaflocatie zich bevindt; 1 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ondergrondse-kabels-en-leidingen 2 http://nl.wikipedia.org/wiki/wet_informatie-uitwisseling_ondergrondse_netten 3 Rapport "Evaluatie WION", Den Haag, 1 februari 2013 In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken 1
q. net met gevaarlijke inhoud: een buisleiding die behoort tot een krachtens artikel 12.12, tweede lid, van de Wet milieubeheer aangewezen categorie; De verplichtingen en procedures zijn verder uitgewerkt in het Besluit informatieuitwisseling ondergrondse netten (BION) en de Regeling informatie-uitwisseling ondergrondse netten (RION). Toezicht Toezicht op de uitvoering van de WION is gelegen bij toezichthouders van het Agentschap Telecom. Hun toezicht is geregeld in artikel 24 van de WION voor wat betreft de feiten. De bevoegdheden ten aanzien van het toezicht/ de handhaving is geregeld in de Algemene bestuurswet. Verplichtingen beheerder De beheerder van het netwerk is verplicht alle belangen die onder de werking van de WION te vervatten zijn, te registreren bij het Kadaster. Ook heeft de beheerder de verplichting om te zorgen voor actueel betrouwbaar kaartmateriaal en tekeningen van de leidingen. Verder verplicht de wet de beheerder informatie over ondergrondse kabels en leidingen binnen 1 werkdag beschikbaar te stellen aan iedere partij die van plan is om op mechanische wijze te gaan graven of andere grondroering. Beheerders van leidingen met gevaarlijke inhoud (bijvoorbeeld nafta) of leidingen met een grote economische waarde zijn verplicht om voorzorgsmaatregelen te treffen om schade te voorkomen. Zo moet de beheerder de locatie van de leiding ter plaatse aanwijzen aan de grondroerder. Deze verplichting is neergelegd in artikel 13 lid 1 van de WION. Artikel 13 Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten 1.De beheerder van een net met gevaarlijke inhoud treft voorzorgsmaatregelen voordat een grondroerder graafwerkzaamheden in de omgeving daarvan verricht. Deze voorzorgsmaatregelen betreffen in ieder geval de aanwijzing ter plaatse van de exacte ligging van dat net door de beheerder. In de overige leden van dit artikel worden overige verplichtingen neergelegd ten aanzien van de beheerder. Artikel 13 Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten 2.De beheerder van een net met een grote waarde kan voorzorgsmaatregelen treffen voordat een grondroerder graafwerkzaamheden in de omgeving daarvan verricht. 3.Indien de beheerder heeft aangegeven dat hij voorzorgsmaatregelen treft, vangt de grondroerder de graafwerkzaamheden niet aan dan nadat de beheerder deze voorzorgsmaatregelen heeft getroffen. 4.De beheerder treft de voorzorgsmaatregelen binnen drie werkdagen nadat de grondroerder contact met hem heeft opgenomen, tenzij hij in overleg met de grondroerder andere afspraken maakt. 5.Indien een beheerder voorzorgsmaatregelen treft, treft de grondroerder eveneens de nodige voorzorgsmaatregelen. Hij legt deze schriftelijk vast en brengt deze voor aanvang van de graafwerkzaamheden ter kennis van de betrokken beheerder. Verplichting opdrachtgever Artikel 2 lid 1 van de WION legt de verplichting bij de opdrachtgever om er voor te zorgen dat voordat graafwerkzaamheden een aanvang nemen, deze op zorgvuldige wijze kunnen worden uitgevoerd. 2
Artikel 2 Wet informatie- uitwisseling ondergrondse netten 1.De opdrachtgever draagt er zorg voor dat de graafwerkzaamheden waartoe hij opdracht geeft, op zorgvuldige wijze kunnen worden verricht. In de wet wordt geen verdere invulling gegeven ten aanzien van de maatregelen die moeten leiden tot een zorgvuldige wijze van uitvoeren. Hoewel de plicht uit artikel 2 lid 1 van de WION is omschreven in de wetgeving heeft deze plicht geen borging in de Wet op de economische delicten. Het niet naleven van dit voorschrift is echter een verzuim van het naleven van de plicht maatregelen te nemen "teneinde die verontreiniging of aantasting te voorkomen" als bedoeld in artikel 13 Wet bodembescherming. Hierbij is opgemerkt dat de opdrachtgever NIET de (rechts-)persoon is die de opdracht tot het uitvoeren van een project is, maar degene die de grondroerder rechtstreeks de opdrachten verleent. In de meeste gevallen zal dit een hoofdaannemer zijn. Verplichtingen grondroerder De gravende partij, in de wet grondroerder genoemd, is verplicht om minstens 3 dagen voorafgaand aan de werkzaamheden, maar maximaal 20 dagen van tevoren, een melding te doen. Daarnaast moet de grondroerder voorzichtig te werk gaan, hij is verplicht om de tekeningen van de kabels en leidingen op locatie beschikbaar te hebben. Verder is in artikel 2 lid 2 van de WION de verplichting voor de grondroerder neergelegd dat graafwerkzaamheden zorgvuldig worden uitgevoerd. In lid 3 wordt een nadere invulling gegeven aan de minimale maatregelen die genomen moeten worden om deze zorgvuldigheid te waarborgen: Artikel 2 Wet informatie- uitwisseling ondergrondse netten 2.De grondroerder verricht de graafwerkzaamheden op zorgvuldige wijze. 3.Ter uitvoering van het tweede lid zorgt de grondroerder ten minste dat: a. vóór aanvang van de graafwerkzaamheden een graafmelding is gedaan, b. onderzoek is verricht naar de precieze ligging van onderdelen van netten op de graaflocatie, en c. op de graaflocatie de van de Dienst ontvangen gebiedsinformatie aanwezig is. Elders in de WION wordt deze zorgvuldige wijze uitgebreid. Zo is in artikel 8 van de WION te lezen: Artikel 8 Wet informatie- uitwisseling ondergrondse netten 1.Een grondroerder meldt het voornemen tot het verrichten van graafwerkzaamheden aan de Dienst ten hoogste twintig werkdagen voorafgaande aan de aanvang van die graafwerkzaamheden. 2.Bij de graafmelding geeft de grondroerder een graafpolygoon op. 3.Het eerste lid is niet van toepassing, indien de graafwerkzaamheden ten hoogste een bij algemene maatregel van bestuur te bepalen diepgang hebben en uitgevoerd zullen worden in grond die in eigendom of beheer is van de grondroerder en hij weet dat sinds de voorafgaande graafmelding de ligging van de netten in deze grond niet is veranderd. Het BION is mede op basis van artikel 8 van het WION gestoeld. Ten aanzien van lid 3 (de diepgang) is in het BION te lezen: 3
Artikel 6 Besluit informatie- uitwisseling ondergrondse netten De maximale diepgang, bedoeld in artikel 8, derde lid, van de wet, bedraagt 50 centimeter. Dit houdt in dat beoogde graafwerkzaamheden die dieper dan 50 centimeter onder het maaiveld zijn beoogd, onderhavig zijn aan de bepalingen van de WION. De artikelen 2, tweede en derde lid, en 13 van de WION zijn genoemd in artikel 1 onder 4 van de Wet op de economische delicten, dit in tegenstelling tot artikel 8 van de WION. Calamiteiten In artikel 7 van het BION is ten aanzien van calamiteiten bij graafwerkzaamheden te lezen: Artikel 7 Besluit informatie-uitwisseling ondergrondse netten 1.Indien als gevolg van een calamiteit onverwijld graafwerkzaamheden noodzakelijk zijn om persoonlijk letsel of grote schade te voorkomen zijn de artikelen 2, 8 en 13 van de wet niet van toepassing. 2.Indien graafwerkzaamheden worden verricht als bedoeld in het eerste lid, draagt de opdrachtgever er zorg voor dat deze graafwerkzaamheden zoveel mogelijk op zorgvuldige wijze kunnen worden verricht, rekening houdend met de urgentie van de werkzaamheden. 3.De grondroerder verricht de in het eerste lid bedoelde graafwerkzaamheden op zorgvuldige wijze, rekening houdend met de urgentie van de werkzaamheden. 4.De grondroerder stelt voorafgaand aan de in het eerste lid bedoelde graafwerkzaamheden de Dienst daarvan in kennis, waarna de Dienst onverwijld de contactgegevens van de beheerders van netten die op de graaflocatie zijn gelegen en informatie over de functie van deze netten aan de grondroerder verstrekt. De Dienst draagt in verband hiermee zorg voor permanente bereikbaarheid van de Dienst. 5.De Dienst kan de uitvoering van het vierde lid opdragen aan een instelling die permanent bereikbaar is. 6.De grondroerder wint voor zover mogelijk bij de beheerders van netten die zijn gelegen op de graaflocatie, informatie in over de precieze ligging van netten op de graaflocatie. De grondroerder neemt in elk geval contact op met de beheerders van een net met gevaarlijke inhoud dat op de graaflocatie is gelegen. 7.De beheerder van een net met gevaarlijke inhoud zorgt dat hij met het oog op de uitvoering van het zesde lid permanent telefonisch bereikbaar is voor het verschaffen van informatie en het treffen van voorzorgsmaatregelen voor zover dat nodig en mogelijk is. 8.De opdrachtgever meldt onder opgaaf van redenen uiterlijk de eerstvolgende werkdag bij Onze Minister indien hij opdracht heeft gegeven tot graafwerkzaamheden als bedoeld in het eerste lid. Bij calamiteiten zijn de eisen minder stringent dan bij voorziene graafwerkzaamheden. Zo is bijvoorbeeld te lezen dat graafwerkzaamheden zoveel mogelijk op een zorgvuldige wijze dienen te worden uitgevoerd. Dit in tegenstelling tot artikel 2 van de WION waar ten aanzien van graafwerkzaamheden de eis ligt dat deze zorgvuldig uitgevoerd moeten worden. Een meldplicht is echter wel van kracht, waarbij de grondroerder voorafgaand aan de graafwerkzaamheden de Dienst (of een door de Dienst aangewezen instelling) in kennis stelt. Vervolgens dient de Dienst de beheerders van de netten op de graaflocatie in kennis te stellen. Wet bodembescherming Afgezien van de bepalingen uit de WION is ook de Wet bodembescherming van toepassing. Meerdere partijen zijn gehouden aan WION- verantwoordelijkheden. 4
De WION beoogt dat door elke betrokken partij de noodzakelijke informatie wordt verstrekt aan de overige partijen en dat werkzaamheden worden afgestemd. Dit moet de kans op een incident tijdens een graafwerkzaamheid tot een minimum beperken. Door het niet (volledig) na komen van deze wettelijke verplichtingen en vereisten wordt het risico genomen dat het systeem niet functioneert zoals beoogd. Hierdoor kan worden betoogd dat in geval van een WION- incident één of meerdere partijen zich niet hebben gehouden aan de zorgplicht van de Wet bodembescherming (artikel 13 Wbb). Voor een strafrechtelijke insteek is dit het verschil tussen een WION- overtreding en een potentieel misdrijf uit de Wet bodembescherming. 5