Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen Voorwoord Waarom dit herstelplan? Dit plan is door Staatsbosbeheer opgesteld voor omwonenden, gemeenten en belangstellenden. Via dit plan willen wij u informeren over de wijze waarop natuurherstelwerkzaamheden in het Vennengebied worden uitgevoerd. In de nazomer van 2007 zal worden gestart met de kap van bomen (omvorming van bos naar heide) rond een drietal vennen in het centrale deel van het gebied. In dit plan wordt achtereenvolgens aangegeven waarom deze werkzaamheden worden uitgevoerd, de vergunningen en ontheffingen die zijn verleend, hoe en met welke middelen (machines), in welke periode en hoe wij de ontwikkelingen gaan volgen (monitoren). Tot slot de naam en adresgegevens van de contactpersoon bij wie u terecht kunt met vragen of opmerkingen en bij wie u zich kunt opgeven voor de excursies die georganiseerd worden.
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen Inhoudsopgave 1. Inleiding......................................................................................................... 4 1.1 Motieven voor de omvorming........................................................................ 4 1.2 Omvorming bos naar heide 2007..................................................................... 5 1.3 Vergunningen en ontheffingen........................................................................ 5 1.4 Monitoring................................................................................................. 6 2. Werkwijze.................................................................................................... 8 2.1 Aard van de werkzaamheden.......................................................................... 8 2.2 Periode uitvoering werkzaamheden.................................................................. 9 3. Vervolgbeheer............................................................................................. 10 3.1 Begrazen, plaggen, maaien en branden............................................................. 10 4. Contact......................................................................................................... 11 4.1 Informatie.................................................................................................. 11 4.2 Excursies.................................................................................................... 11 5. Tot slot.......................................................................................................... 12
4 Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 1. Inleiding 1.1 Motieven voor de omvorming Het Vennengebied bestond vroeger uit een mozaïek van heide, droge grazige vegetaties, vennen en veentjes, met langs de randen van het gebied bouw- en grasland en locaal bos. In het begin van de vorige eeuw werd een groot deel van het gebied ontwaterd gevolgd door grootschalige bebossing met groveden en de ontginning van natte heide en vennen naar intensief gebruikt grasland. In de 60-er jaren werd het gebied eigendom van Staatsbosbeheer waarna is gestart met het herstel van ven- en heidemillieus, onder andere door het dempen en verondiepen van sloten en greppels, plaatsen van stuwen en het kappen van naaldbos. Dit herstelbeheer heeft ertoe geleidt dat het Vennengebied zowel floristisch als faunistisch (vooral reptielen, amfibieën en insecten) zeer waardevol is. Ondanks de huidige kwaliteiten is er nog steeds sprake van een aantal knelpunten, vooral als het gaat om verdroging, verrijking en versnippering. Verdroging wordt enerzijds veroorzaakt door de landbouwkundige ontwatering in met name de randgebieden (wordt op dit moment samen met het waterschap in beeld gebracht). Anderzijds vindt verdroging plaats door de nog steeds grote oppervlakte naaldbos, waardoor ten opzichte van vegetaties als heide een versterkte verdamping en verminderde infiltratie optreedt. De aanwezigheid van (teveel) bos leidt daarnaast tot verrijking van de aangrenzende heide- en venmilieus door de versterkte toevoer van voedingsstoffen door blad-en naaldval. Verder beperkt de aanwezigheid van bos tussen de verschillende vennen de migratiemogelijkheden voor de fauna (met name reptielen en amfibieën). Om de eerder genoemde knelpunten te verminderen wordt gefaseerd bos omgevormd naar heide. De omvorming van bos naar heide heeft vooral betrekking op de zônes tussen de laaggelegen natte heide/venranden tot aan het bovenste deel van de omringende stuifzandruggen (locale waterscheiding). Met deze omvorming op met name de hellingen wordt een verminderde verdamping en een vergroting van de infiltratie bereikt (een grotere locale grondwatervoorraad in de stuifzandruggen en van daaruit een groter aandeel ondergronds afstromend water naar de lager gelegen vennen en natte heide).
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 5 Middels vervolgbeheer waaronder kuddebegrazing met schapen, locaal maaien, branden en plaggen, wordt ingezet op de ontwikkeling van vooral natte en droge heidegemeenschappen. Na deze omvorming van bos naar heide zullen deze zich over een groter traject kunnen ontwikkelen. Door het kappen van bos worden de nu nog geïsoleerd gelegen vennen en heiden met elkaar verbonden, waardoor migratie van soorten wordt bevorderd. Locaal blijven markante solitaire loofbomen en groepen loofbomen gehandhaafd (inlandse eik en berk). Ook langs de venranden blijven lokaal enkele bomen staan (libellen). Het Vennengebied is zeer reliëfrijk en door het weghalen van (een deel) van het bos worden de hoogteverschillen veel beter zichtbaar en wordt de herkenbaarheid van het gebied vergroot. Het bos buiten de invloedssfeer van de vennen zal nu en in de toekomst grotendeels gehandhaafd blijven. Naast de omvorming van bos wordt verder gewerkt aan het dempen van greppels en sloten en wordt ingehaakt op het anti-verdrogingsproject van het waterschap. 1.2 Omvorming bos naar heide 2007 In het najaar van 2007 wordt gestart met het omvormen van grovedennenbos in het centrale deel van het Vennengebied (globaal tussen de St. Walrickweg, Parksesteeg en Loksheuvelseweg). Op drie locaties langs twee vennen (Botersnijder-Oost, Botersnijder-West en Lange ven) zal in totaal circa vijf hectare bos worden gekapt. Middels vervolgbeheer worden in de komende jaren deze locaties omgevormd naar heide. 1.3 Vergunningen en ontheffingen 1.3.1 Aanlegvergunning De locaties waar het bos omgevormd zal worden, liggen binnen het plangebied van de bestemmingsplannen gemeente Heumen: Buitengebied 1997 en Buitengebied 1997, herziening 2003. De betreffende locaties hebben in deze bestemmingsplannen de bestemming Natuurgebied. In artikel 37 van de bestemmingsplannen is bepaald dat het kappen van
Schaal 1:6,586 Afdrukdatum: 1 augustus 2007 Topografie: (c) TDK - Nederland Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen bomen op deze locaties, niet toegestaan is, tenzij hiervoor een aanlegvergunning is verleend. Op 5 april 2007 heeft het college van burgemeester en wethouders de aanlegvergunning aan Staatsbosbeheer verleend, aangezien door de werken de natuurwaarden zoals bedoeld in artikel 37 niet worden aangetast. 1.3.2 Ontheffing Flora en Faunawet De Flora en Faunawet regelt de bescherming van planten-en diersoorten in Nederland. Het uitgangspunt van de wet is dat schadelijke effecten op beschermde soorten zijn verboden, tenzij dit is toegestaan. Onder bepaalde voorwaarden kan een ontheffing worden verkregen ex. artikel 75 van de Flora en Faunawet. Omvorming bos naar heide Locaties omvorming bos naar heide: Botersnijder-Oost, Botersnijder-West en Lange Ven Door Bureau Natuurbalans LimesDivergens uit Nijmegen, heeft Staatsbosbeheer een natuuronderzoek laten uitvoeren op en rondom de locaties waar het bos zal worden omgevormd naar heide. Uit de veldbezoeken en de bureaustudie zijn de volgende conclusies naar voren gekomen: - De omvorming van bos naar heide heeft geen negatieve gevolgen voor beschermde natuurwaarden - Mogelijk komt de eekhoorn op de locaties voor (op dit moment niet, maar kan zich vestigen). Voor de geplande werkzaamheden is een goedgekeurd protocol nodig - In de te kappen bospercelen kunnen amfibieën aanwezig zijn (landbiotoop). Er zijn voldoende geschikte biotopen op korte afstand, maar om verlies van individuen te voorkomen zullen de percelen voorafgaande aan de werkzaamheden worden onderzocht en zullen eventueel aanwezige dieren weggevangen worden. Om de dieren te mogen vangen is een goedgekeurd protocol nodig. - De omvorming van bos naar heide zal in de nabije toekomst zorgen voor verbetering van de huidige natuurwaarden (flora en fauna) - De meest gunstige periode voor de uitvoering van de werkzaamheden is september Aangezien er eekhoorns en amfibieën in het plangebied kunnen voorkomen, zal volgens een protocol gehandeld moeten worden en daarvoor is een ontheffing nodig op de Flora- en Faunawet. Staatsbosbeheer heeft een ontheffingsaanvraag ingediend en door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (Dienst Regelingen) is ontheffing verleend. Voor de overige soorten zijn negatieve gevolgen niet te verwachten en is een ontheffing niet nodig. 1.4 Monitoring Staatsbosbeheer laat één maal per tien jaar een volledige basis vegetatiekartering uitvoeren. De laatste is in 2003 uitgevoerd door Bureau Natuurbalans LimesDivergens uit Nijmegen.
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 7 De volgende basis-vegetatiekartering zal in 2013 worden uitgevoerd. Daarnaast wordt er door Staatsbosbeheer zelf gemonitoord op doelsoorten, volgens afspraken met het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en vindt er vijf jaarlijks een Interne Kwaliteitsbeoordeling plaats. Op de natte delen (doeltype 5.4: natte heide en hoogveen wordt het terrein op de volgende soorten gemonitoord zodra deze zich vestigen; Planten Zonnedauw (alle soorten), beenbreek, heidekartelblad, witte- en bruine snavelbies, moeraswolfsklauw, snavelzegge, draadzegge, moerashertshooi, veelstengelige waterbies, klein blaasjeskruid, klokjesgentiaan, eenarig wollegras, kleine veenbes, lavendelhei, wateraardbei, waterdrieblad. Dieren Libellen, dodaars, geoorde fuut, heikikker en poelkikker (kleine groene kikker), knoflookpad, alpenwatersalamander, kamsalamander, levendbarende hagedis. Water Twee maal per jaar wordt de ph (zuurgraad) gemeten en ook de waterkwantiteit wordt twaalf maal per jaar gemeten (één keer per maand). Streven is om de metingen in 2007/2008 geautomatiseerd uit te voeren met behulp van zogenaamde divers, waarbij de frequentie zal worden opgevoerd naar minimaal één keerper week. De boomopslag wordt nauwlettend gevolgd en zoveel mogelijk door begrazing met schapen in toom gehouden. Eventuele handmatige verwijdering behoort ook tot de mogelijkheden. Op de drogere delen (doeltype 6.3 = droge open heide) wordt het terrein op de volgende soorten gemonitoord zodra deze zich vestigen: Planten Duivelsnaaigaren, kruipbrem, stekelbrem, heidezegge, wolfsklauwen (meerdere soorten). Dieren Roodborsttapuit, levendbarende hagedis, aardbeivlinder, (kleine) heivlinder, sikkel- en zadelsprinkhaan. De boomopslag zal ook hier nauwlettend gevolgd worden en zoveel mogelijk met schapen, tot op gewenst niveau, worden gehouden. In de droge heide is de aanwezigheid van voldoende structuur belangrijk voor het voorkomen van veel soorten. Derhalve zal een substantieel aandeel dwergstruiken (minimaal 50%) aanwezig dienen te zijn, waaronder een ruime spreiding in leeftijd van struikheide. In het belang van de fauna en pioniersvegetaties is de aanwezigheid van open grond belangrijk. De monitoring start een jaar na omvorming en wordt om de drie jaar herhaald, tot aan de basiskartering in 2013, waarvan verslag gemaakt wordt.
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 2. Werkwijze 2.1 Aard van de werkzaamheden 2.1.1 Omzagen struiken en dunne bomen Voordat de bomen worden omgezaagd, worden op de om te vormen locaties èn op de locaties langs de vennen waar opslag in het verleden is blijven staan, eerst de struiken en dunne (jonge) bomen (met een diameter van minder dan ca. acht centimeter) in handkracht met een motorzaag of bosmaaier omgezaagd en op hopen gelegd. Dit wordt eerst uitgevoerd om te voorkomen dat de houtoogstmachine deze kleinere bomen en struiken plat rijdt, hetgeen omzagen en afvoer later bemoeilijkt. 2.1.2 Omzagen bomen De bomen met een diameter van ca. acht centimeter en meer, worden gekapt met behulp van een zogenaamde houtoogstmachine (processor). Dit is een vierwiel aangedreven voertuig met daaraan een arm met zaagunit. Deze machine zaagt de boom om, snoeit deze uit en kort de stammen af op de gewenste maat. 2.1.3 Uitrijden stammen Met behulp van een vierwiel aangedreven voertuig en aanhanger worden de stammen het bos uitgereden. 2.1.4 Opruimen rest- en takhout Een deel van het hout is niet geschikt voor verwerking tot palen, planken, balken etc. en zal om die reden worden verwerkt tot houtchips (energiecentrale). Dit hout (toppen van bomen, takken en dunne stammen en struiken) worden het bos uitgereden met een vierwiel aangedreven voertuig of door een trekker met een takkenklem. 2.1.5 Afvoer hout naar depôt De boomstammen worden langs de paden grenzend aan de om te vormen locaties tijdelijk in depôt gezet en zullen binnen een tijdsbestek van ca. vier weken worden afgevoerd naar de houtverwerkende bedrijven. De takken, struiken en delen van de bomen die in aanmerking komen voor verwerking tot houtchips, worden eveneens tijdelijk in depôt gezet langs de paden. Hier blijft het hout ca. vier weken liggen voordat het ter plaatse wordt versnipperd (verchipt) met behulp van een speciale machine. De houtchips worden in containers opgevangen en afgevoerd naar de energiecentrale in Cuijk (bio-energie).
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 2.1.6 Afvoer hout naar houtverwerkende bedrijven Het hout wordt via twee vastgestelde routes vanuit de depôts naar de uitgangen van het gebied vervoerd. 2.1.7 Opknappen wegen en paden Nadat de werkzaamheden zijn afgerond en al het hout is afgevoerd, zullen waar nodig wegen en paden worden hersteld. De aannemer zal ervoor zorgdragen dat geen onnodige schade aan wegen en paden ontstaat, maar zeker onder vochtige weersomstandigheden is dit niet helemaal te voorkomen. Wanneer alles voorspoedig verloopt, zijn de werkzaamheden eind oktober afgerond. 2.2 Periode uitvoering werkzaamheden Nr Werkzaamheden Periode 1 Omzagen struiken en dunne bomen Augustus 2 Omzagen bomen (diam.>8-10 cm) September 3 Uitrijden stammen September 4 Opruimen rest-en takhout September 5 Afvoer hout, rest-en takhout naar depot September 6 Afvoer hout, rest-en takhout naar September/oktober houtverwerkende bedrijven 7 Opknappen wegen en paden Oktober
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 3. Vervolgbeheer 3.1 Begrazen, plaggen, maaien en branden Zodra de werkzaamheden zijn uitgevoerd komen aansluitend de schapen om zoveel mogelijk het gras kort af te grazen. Het is van belang dat in de dichte grasmat open plekken komen, waar heide kan ontkiemen. Heide ontkiemt van nature op zandige, voedselarme bodems. De bodem van de locaties waar het bos is gekap hebben een dichte grasmat en een dik strooiselpakket en is daardoor relatief voedselrijk. Wanneer blijkt na verloop van tijd dat op sommige delen alleen maar grassen en struiken zich ontwikkelen, worden aanvullende werkzaamheden gefaseerd in de tijd uitgevoerd zoals kleinschalig plaggen (afschrapen dichte zode),kleinschalig maaien of branden en verwijderen van (teveel) aan opslag. Deze maatregelen worden op een aantal locaties nabij het om te vormen bos dit jaar kleinschalig uitgevoerd. De ontwikkelingen op de omgevormde locaties (bos > heide) worden door Staatsbosbeheer gevolgd en waar nodig zal het beheer worden bijgesteld of aangepast.
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 4. Contact 4.1 Informatie Via de plaatselijke huis-aan huisbladen en De Gelderlander worden de werkzaamheden tijdig aangekondigd. Circa één week voor uitvoering van de werkzaamheden worden informatiepanelen in het gebied geplaatst. Mocht u naar aanleiding van dit plan nog vragen hebben, of wilt u meer weten over de werkzaamheden (achtergrondinformatie), dan kunt u op werkdagen tussen 8 uur en 16 uur contact opnemen met Staatsbosbeheer, bij voorkeur per email: Staatsbosbeheer Donderbergweg 3, 6611 KL Overasselt, Telefoon: 024-6222556. Opzichter: Eveline Folsche, 06-51207144, e.folsche@staatsbosbeheer.nl 4.2 Excursies Tijdens en na de uitvoering van de werkzaamheden worden drie excursies georganiseerd. Tijdens deze excursies krijgt u nadere informatie over de werkzaamheden en kunt u vragen stellen. Voor informatie over de data van de excursies kunt u contact opnemen met de boswachter Nadja Lankamp. Telefoon: 024-6222556, e-mail: n.lankamp@staatsbosbeheer.nl. Via De Gelderlander en de plaatselijke huis-aan huisbladen wordt u tevens geïnformeerd over deze excursies. Aan deze excursies zijn geen kosten verbonden.
Herstelplan heide- en venmilieus Overasseltse Vennen 5. Tot slot Het Vennengebied is een uniek gebied, een gebied met bijzondere natuurwaarden en met een hoge belevingswaarde. Staatsbosbeheer zet zich ervoor in om dit gebied te behouden en waar mogelijk verder te ontwikkelen. Tijdelijk kunt u geconfronteerd worden met werkzaamheden die voor u mogelijk storend zijn (aanwezigheid machines, opslag hout etc.). Ons streven is om de werkzaamheden in een zo kort mogelijke periode uit te (laten)voeren, waardoor mogelijke overlast zoveel mogelijk beperkt wordt. Bedankt voor uw begrip! Team Staatsbosbeheer Rijk van Nijmegen-Zuid Donderbergweg 3 6611 KL Overasselt